nano nu - Instituut Samenleving en Technologie

vanuit een regiekamer. Verder wordt ook gedacht aan minisatellieten en -raketten, miniatoomwapens,
nieuwe biologische en chemische wapens met een zeer verbeterde inzetbaarheid en effectiviteit, en
biotechnische hybriden van machine en mens.
Slim stof
De militaire onderzoekswereld is verder bijzonder geïnteresseerd in de mogelijkheden die de
intelligente omgeving met zich meebrengt. Informatie-inzameling wordt steeds meer een prioriteit, niet
alleen op het slagveld, meer nog achter de vijandelijke linies, tot zelfs in de hoofdkwartieren van de
tegenpartij. Het verzamelen van informatie is bovendien ook een hoeksteen in de zogenaamde oorlog
tegen het terrorisme. Voor de generatie van die informatiestroom wordt steeds meer elektronische
technologie ingezet. Het neusje van de zalm hierbij is ‘smart dust’ (slim stof), een bijproduct van het
onderzoek naar MEMS en NEMS (micro- en nano-elektromechanische systemen) 61 . Het zijn kleine
computersystemen met een beperkte rekenkracht, maar uitgerust met sensoren en
communicatiecapaciteit. Ze zijn in staat om zichzelf te organiseren in een draadloos netwerk. Het is de
bedoeling om bij de vijand vele duizenden van deze minicomputers te droppen, waarna het netwerk
informatie kan verzamelen over troepenbewegingen, opslagplaatsen van conventionele, chemische,
biologische of nucleaire wapens, enzovoort. Onderzoekers verwachten dat de grootte van zo’n ‘slim
stofdeeltje’ in de nabije toekomst kan teruggebracht worden tot minder dan één kubieke millimeter 62 .
Evenmin valt uit te sluiten dat smart dust evolueert van een passief naar een actief wapensysteem en
dat het bijvoorbeeld interfereert met de informatiesystemen van de vijand. Of dat het zelf beperkte
hoeveelheden chemische of biologische oorlogswapens vrijzet, zodra een vijand in de buurt komt.
Achter de schermen
In 2004 besteedde het Amerikaanse Ministerie van defensie 300 miljoen dollar aan nano-onderzoek
dat het in eigen laboratoria uitvoerde. Het Britse leger hield het bij een bescheidener 1,5 miljoen
pond 63 . Daarnaast vallen de militairen ook steeds vaker terug op partnerschappen met academische
onderzoeksgroepen, onderzoeksinstituten en civiele bedrijven. In de burgerlijke onderzoeks- en
ontwikkelingsprogramma’s van deze instellingen wordt dan een militaire component ingebouwd. Vaak
resulteert dit in producten voor dubbel gebruik: van waterresistente dekzeilen (voor op de camping
maar ook om latrines te bouwen), over nieuwe composietmaterialen voor de auto-industrie die tegelijk
dienst kunnen doen als vederlichte maar oersterke bepantsering van militaire voertuigen, tot sensoren
om voedselbederf te detecteren die omgebouwd worden tot detectiesystemen voor biologische
wapens. De derde, en wellicht belangrijkste, militaire investeerder in nanotechnologie is echter de
wapenindustrie die de krachtigste en meest gediversifieerde onderzoeksmotor vormt van het brede
militair-industriële complex.
61 Van Est, R. et al., Om het kleine te waarderen…, Rathenau Instituut, 2003.
62 Kimball, R., RFID Tags and Smart Dust, 2003,
www.intelligententerprise.com/print_article_flat.jhtml?article=/030718/612warehouse1_1.jhtml.
63 Shelley, T., Nanotechnology, new promises, new dangers, 2006, pp. 37.
Nano nu … en morgen Basisbrochure – 31 augustus 2007 Pagina 28 van 40