Kies voor uw teelt het ideale potgrondmengsel

zwaarder
maken
toeslagstof
Gewas, watergeefsysteem en potmaat bepalen keuze
POTGROND
Kies voor uw teelt het ideale
potgrondmengsel
Bij het eb-vloed-systeem wordt de onderste laag verzadigd met water, maar daarna moet er weer lucht in die laag komen. Het mengsel moet bij dit teeltsysteem dus zowel
capillair èn drainerend werken.
Het substraat waarin de pot- en perkplantentelers hun planten opkweken, is het groeimedium. ‘Medium’ betekent
ONDER GLAS NUMMER 9 SEPTEMBER 2005
SUBSTRAAT
‘middel’. Het substraat is dus eenvoudigweg een middel om water, lucht en voedingsstoffen in de juiste verhouding bij de
plantenwortel te krijgen. Bij de selectie van het juiste medium, moet een kweker onder andere letten op de keuze van
het gewas, het watergeefsysteem en de potmaat.
TEKST: FER WEERHEIJM, ISC INDEPENDENT SUBSTRATE CONSULTING Phalaenopsis stelt andere eisen aan
het substraat dan bijvoorbeeld een Pelargonium. Dat is algemeen bekend, maar wat kunnen
we daarmee? Belangrijk is te weten hoe gevoelig het wortelgestel van de plant is.
Te welig gewas voorkomen
In veel gevallen wil een kweker voorkomen dat de plant te weelderig groeit, zonder
direct naar remmiddelen te grijpen. Eén van de manieren is het ‘zwaarder’ maken van
de potgrond. In feite gaat het om ‘minder luchtig’ maken. Dat kan bijvoorbeeld door
meer tuinturf (een ver verteerd veen met een laag luchtgehalte) toe te voegen.
Ook zware materialen zoals zand en klei kunnen het luchtgehalte van potgrond sterk
verminderen. Behalve de eigenschappen die bijvoorbeeld klei heeft om water beter vast
te houden, onderschatten kwekers vaak hoeveel lucht er uit de potgrond verdwijnt na
het mengen met een zware toeslagstof. Meng maar eens 10 liter luchtige turf met 1 liter
klei. Het eindvolume is dan kleiner dan 10 liter. Daardoor daalt de hoeveelheid lucht dus
ook met 1 liter. Bij planten met een gevoelig wortelgestel, is het daarom raadzaam niet
te ver te gaan in het ‘verzwaren’ van het mengsel. Ook met de voeding valt te sturen.
Keuze watergeefsysteem
Er zijn veel verschillende watergeefsystemen
in gebruik. Allemaal met hun eigen
voor- en nadelen.
Bij de keuze voor (de verbetering van)
een bepaalde potgrond is het belangrijk
deze te kennen.
Bij de sprinkler/regenleiding is de verdeling
vaak matig. Omdat het water van
bovenaf gegeven wordt, kunnen bladeren
van het gewas ervoor zorgen dat niet
alle potten evenveel water krijgen.
Bij het gebruik van een bevloeiingsmat
neemt de plant het water van onderaf op
en zorgt de bevloeiingsmat ervoor dat
het water ‘eerlijk’ wordt verdeeld.
regenleiding
55

56
druppelaars
eb-vloedsysteem
grover
mengsel
Kies voor uw teelt het ideale potgrondmengsel
Bij vervuiling van de mat of wanneer een
pot iets scheef staat (en de aanraking met
de ondergrond dus niet optimaal meer is)
kunnen er toch verschillen ontstaan. Bij
deze manier van watergift is de capillariteit
van het mengsel heel belangrijk.
Het werken met druppelaars lijkt vaak
het ideale watergeefsysteem. Het gewas
blijft droog en iedere plant krijgt dezelfde
hoeveelheid water.
Bij het eb-vloed-systeem wordt de onderste
laag in de pot verzadigd met water en
dat geldt voor alle potten. Dit geeft dus
ook een meer uniforme vochtigheid. Na
de watergift moet er echter wel weer
lucht kunnen komen in die onderste
laag, waar veelal de meest actieve wortels
zitten. Het mengsel moet dus niet alleen
capillair werken maar ook drainerend.
Keuze potmaat
Wanneer een kweker kiest voor een drainerende
potgrond, komt hij vaak uit bij
een grover mengsel. In dat geval zorgen
de grote poriën voor de nodige drainage.
Een kleine potmaat zet echter direct een
streep door deze optie. De kweker moet
dan naar andere oplossingen zoeken om
een verwerkbare èn drainerende potgrond
samen te stellen.
Het klinkt misschien wat flauw maar een
heel belangrijke reden voor de keuze voor
een bepaalde potgrond hangt samen met
de eigen ervaring. Een kweker is vaak
gewend aan een bepaald watergeef-patroon
en wanneer hij dat op z’n kop zet, kan dat
tot problemen leiden. Mede omdat er vaak
nog ‘lopende teelten’ zijn, waar hetzelfde
watergeef-regime gehanteerd wordt, is het
De potmaat bepaalt voor een belangrijk deel de keuze
van het potgrondmengsel.
ONDER GLAS NUMMER 9 SEPTEMBER 2005
Diverse verveners steken het veen in blokken, die zij opgestapeld laten drogen en daarna vermalen.
handig om de stelregel “Stap Voor Stap” te
hanteren.
Om ook optimaal voordeel te halen uit
uw ervaring (en die van uw collega’s) is
het zinvol om de sterke en zwakke punten
zijn van uw huidige potgrond eens op
een rijtje te zetten. Vaak moet een kweker
bepaalde concessies doen omdat het
onmogelijk blijkt bepaalde eigenschappen
in één potgrond samen te voegen
(denk maar aan een grof mengsel voor
een kleine potmaat).
Hoofdbestanddeel is veen
Op basis van het voorgaande heeft een
kweker een aantal handvaten voor de
samenstelling van de meest ideale potgrond.
De mogelijkheid om die ideale
potgrond ook daadwerkelijk te realiseren
is afhankelijk van de aangeboden grondstoffen.
Veen is ontstaan uit planten, veelal sphagnum
en er is veen te koop uit verschillende
landen, met verschillende sphagnumsoorten,
ontstaan onder verschillende klimaatsomstandigheden
en van verschillende
leeftijden. Dit geeft dus ook zeer verschillende
eigenschappen (een gefreesd
witveen uit Ierland is bijna niet te vergelijken
met een gefreesd witveen uit Finland).
De herkomst is bepalend voor onder andere
het watergetal en de drainage.
Bovendien wordt veen op verschillende
manieren gewonnen. De ene vervener freest
de bovenlaag waardoor het veen los komt te
liggen en kan drogen. De andere vervener
steekt het veen in blokken (zoden), die hij
vervolgens opgestapeld laat drogen. Daarna
vermaalt en zeeft hij deze blokken om
diverse fracties te krijgen.
De verschillende eigenschappen in veen
hebben betrekking op grofheid, watergetal
(de hoeveelheid water die het veen
kan opnemen), wateropname (de snelheid
waarmee het veen water opneemt),
luchtigheid, drainage, capillariteit, stabiliteit
en verwerkbaarheid.
Voordat iemand toeslagstoffen gaat gebruiken,
moet hij eerst proberen zo
dicht mogelijk bij het optimale resultaat
te komen met het veen dat beschikbaar
is. Wanneer met een bepaald soort veen
of een mengsel van verschillende soorten
hij niet het ideale mengsel weet te
maken, zijn er allerlei toeslagstoffen
denkbaar en in gebruik.
Perliet, bark en klei
Perliet is een ‘gepoft’ vulkanisch gesteente
dat bijzonder luchtig is en gebruikt
wordt om fijne potgronden luchtiger te
maken. Daarnaast heeft Perliet de eigenschap
om snel water op te nemen (zij het
niet veel). Omdat de zuigkracht van
Perliet relatief laag is, zal het veen het
water weer kunnen onttrekken aan de
perliet. Deze toeslagstof maakt dus een
fijn mengsel luchtiger en zorgt in het
algemeen voor een snellere wateropname
bij een watergift van bovenaf.
Bark (‘schors’ in het Engels) is de naam
voor de schors van de Pinus maritima.
Omdat deze schors bijzonder hard is,
verteert deze heel langzaam. Deze toeslagstof
geeft dus geen problemen zoals
stikstofonttrekking en verslechtering
van de structuur. Bij de meeste andere
schorssoorten is dat wel het geval,
waardoor deze uit het pakket zijn
gehaald. Het toevoegen van bark bevor-
capillariteit
vulkanisch
gesteente
stikstofonttrekking

sterkere
vochtbinding
veerkrachtig
extreme
indroging
dert de drainage (waar bark zit, zit geen
veen) en het zorgt bovendien voor meer
stabiliteit.
Klei is al jaren een bekende toeslagstof in
teelten waarbij de kweker streeft naar een
gedrongen groei.
Er zijn veel verschillende soorten klei. In
het algemeen geldt dat klei zorgt voor
een sterkere vochtbinding en ook de
opzuigsnelheid van de potgrond neemt
toe.
Zoals eerder vermeld, zorgt klei voor een
lager luchtgehalte omdat het de potgrond
als het ware in elkaar drukt.
Kokosvezel en kokosgruis
Kokosvezel verbetert de capillaire werking
van potgrond. Omdat het watergetal
van kokosvezel nihil is, wordt de potgrond
niet natter maar zal sneller het
water opnemen en verdelen in de potkluit.
Net als andere vezels, houdt ook de
kokosvezel de potgrond veerkrachtig.
Daardoor ontstaat er na indroging minder
snel een ruimte tussen de pot en de
potkluit. Kokos gaat ook het uitdrogen
Kokosvezels verbeteren de capillaire werking van
potgrond.
zelf tegen omdat de verbeterde capillariteit
een extreme indroging aan de
oppervlakte voorkomt. Belangrijk is dat
de kokosvezel goed gewassen is (in verband
met zouten) en niet te dun van structuur
(verteert anders te snel).
Ook kokosgruis verbetert de wateropname
en zorgt voor gemakkelijk beschikbaar
water. Sommige telers gebruiken
kokosgruis als substraat (dus 100% kokosgruis)
of als toeslagstof, vooral in fijnere
mengsels. Goed kokosgruis is een zeer stabiel
organisch materiaal.
Bij gebruik van kokosgruis is het belangrijk
te controleren of de ‘ionen-wisseling’
volledig heeft plaatsgevonden om verrassingen
met het vastleggen van Calcium
en Magnesium en een teveel aan Kalium
en Natrium te voorkomen.
Compost, rijstkaf, vezelturf, bark, kokosvezel, tuinturf, witveen, houtvezel, klei en perliet worden als
toeslagstoffen gebruikt.
Rijstkaf is het schilletje dat om de rijstkorrel
zit. Door het verhitten van de rijst
(waarbij de schil los komt) is dit een zeer
steriele toeslagstof. In fijnere potgronden
geeft rijstkaf extra drainage. Bij grovere
mengsels gaat het echter tussen de grove
delen zitten en in dat geval is er beduidend
minder drainerend voordeel te
behalen.
Alternatieve toeslagstoffen
Vulkanisch gesteente (puimsteen, Tuff)
wordt veel gebruikt in de landen van herkomst
(Israël en Italië). Een voordeel van
deze inerte grondstof is het relatief hoge
luchtgehalte in verhouding met het
gewicht. Na toevoeging van een vulkanisch
gesteente neemt het luchtgehalte
toe ondanks het volumeverlies door inmenging.
Gebakken kleikorrels, ook wel bekend uit
de hydrocultuur, geven meer luchtigheid
en een betere drainage. Een praktisch
nadeel van deze korrels is de extra slijtage
van de oppotmachines.
Ook een wetting agent is een toeslagstof
die, hoewel het geen volume maakt, grote
invloed kan hebben op de fysische eigenschappen
van potgrond. Door toevoeging
zal de potgrond sneller water opnemen,
ook wanneer het uitgedroogd is.
Dan zijn er nog andere alternatieven
waarmee nog relatief weinig praktijkervaring
is, maar wel onderzoek naar is
gedaan. Dit betreft onder andere compost
en houtvezel.
Diverse kwekers gebruiken compost (niet
meer dan 25%). Compost ligt vooral goed
bij kwekers die ‘peat-free’ willen kweken.
Dankzij een goede controle op de aanvoer
van de grondstoffen op deze bedrijven,
kan dit een veilige grondstof zijn in de
potgrond.
Houtvezel wordt al veel toegepast in
Duitsland en Frankrijk. Houtvezel verbetert
de waterverdeling en gaat ook krimp
POTGROND
tegen. Een belangrijk aspect, betreft de
stabiliteit. Omdat hout bij afbraak stikstof
vastlegt, moet er van tevoren door de
producent extra stikstof worden geïmpregneerd
om stikstofgebrek in de planten
te voorkomen. Ook Mangaan-actief
kan hoog zijn, afhankelijk van de
gebruikte houtsoort.
Het ideale mengsel
Nu komen we terug bij de gestelde vraag:
Hoe bepaalt u het ideale potgrondmengsel
voor uw teelt?
Uit dit artikel blijkt dat een standaardadvies
niet is te geven, er spelen immers
heel veel factoren een rol. Het is echter
wel belangrijk te weten wat er op de
markt te koop is. Maar uiteindelijk moet
u als kweker zelf bepalen in welk mengsel
uw planten komen te staan. Overleg daarom
zorgvuldig met uw adviseur of potgrondleverancier
over de mogelijkheden
en onmogelijkheden in uw situatie, voordat
u het mengsel verandert.
In het voorgaande zijn vooral de fysische
eigenschappen van potgrond toegelicht.
Potgrondleveranciers gebruiken niet alleen
grondstoffen en toeslagstoffen, ze voegen
(bijna) altijd ook meststoffen en kalk toe
om de EC en pH van de potgrond op het
juiste niveau te krijgen.
SAMENVATTING Bij de teelt van pot- en
perkplanten is het substraat niet meer dan een
middel om water, lucht en voedingsstoffen in de
juiste verhouding bij de plantenwortel te krijgen.
Een kweker zal bij de keuze van de juiste
potgrond vooral rekening houden met zijn
gewas, het watergeefsysteem en de potmaat.
In potgrond is veen het hoofdbestanddeel,
maar daarnaast kunnen de leveranciers een
keuze maken uit een groot aantal toeslagstoffen.
Deze stoffen hebben vaak grote invloed op
de eigenschappen van de potgrond.
ONDER GLAS NUMMER 9 SEPTEMBER 2005
SUBSTRAAT
stikstofgebrek
standaardadvies
adviseur of
potgrondleverancier
57