finalVersion

We hebben nu een beeld gekregen van wat de hervorming van de samenleving inhield.
3.4 Omgangsvormen en intimiteit
Bij Taylors derde hoofdpunt wordt ingegaan op een bepaald soort discipline. Hij gebruikt daarbij
“het meesterlijk boek” (137, SA) Über den Prozess der Zivilisation van Norbert Elias 17 . Taylor zegt
dat er overlapping is in waar Elias en Foucault het over hebben, maar dat Elias zich richt op een
ontwikkeling in de disciplinering waar Foucault over zwijgt (540, SA). Elias heeft laten zien dat er
vanaf de vroegmoderne tijd geleidelijk steeds strengere eisen aan omgangsvormen werden gesteld
(p. 138, SA). Dit begon onder de elite, maar vanaf de 19e eeuw waren de eisen onder de gehele
bevolking gemeengoed geworden. Ze betroffen vooral omgangsvormen omtrent lichaam en
lichaamsfuncties. Rond 1500 was het bijvoorbeeld nog normaal je neus te snuiten aan het tafelkleed
of je op openbare plekken te ontlasten. Uiteindelijk werd het zelfs onbeleefd zulke lichaamsfuncties
te noemen. Deze mentaliteit werd bereikt door mensen aan te leren bij bepaalde zaken schaamte of
walging te voelen. Zo vond men het vies als men per ongeluk een lepel gebruikte die al door een
ander was gebruikt.
Taylor vermoedt dat deze ontwikkeling verbonden was met beperking van relaties van
intimiteit. Terwijl je eerst makkelijker intiem was met vreemden, werd intimiteit beperkt tot
geprivilegieerden. Je mocht niet meer zomaar intimiteit tonen ten opzichte van anderen. Door
middel van omgangsvormen diende er afstand worden bewaard. Contact met anderen ging vooral
door middel van zicht en gehoor, terwijl lichamelijk contact beperkt bleef tot intieme kringen en
rituele momenten zoals handen schudden (140, SA).
Deze ontwikkelingen op het gebied van omgangsvormen en intimiteit vormden een
onderdeel van de boven genoemde ontwikkeling van het ideaal van civility en later civilisation.
Nu ik verschillende aspecten van de opkomst van de disciplinaire maatschappij hebben
behandeld, zou ik willen ingaan op de eeuwen na het begin ervan. We komen aan bij het vierde
hoofdpunt van Taylor.
3.5 Succes en tegengeluiden
Terwijl het succes van de disciplinering zich voortzette zijn er altijd tegengeluiden geweest. De
17 Bibliografische gegevens: Norbert Elias. 1978. Über den Prozess der Zivilisation. Frankfurt: Suhrkamp. NB: De
eerste druk verscheen al in 1939.
22