Dirk D'Ase | L'Intruse Muzikale leiding | Yannis ... - Vlaamse Opera

Maeterlinck: de auteur zonder muziek
The silence sank like music on my heart.
Samuel Taylor Coleridge
Het predicaat „amuzikaal‟ zou geen belediging geweest zijn voor de auteur Maeterlinck. Hij was er zichzelf
bewust van. Wanneer hij de vraag krijgt van „een zekere meneer Debussy, die me totaal onbekend is‟ om zijn
toneelstuk Pelléas et Mélisande te vertonen, bekent hij aan zijn vriend Camille Mauclair: „Je weet dat de
muziek voor mij net zo onverstaanbaar is als was ik doof‟, en leent Mauclairs oor en authoriteit om Debussy
muzikaal te beoordelen. Later, in november 1893, na het bezoek van Debussy bij Maeterlinck thuis in Gent,
schrijft de componist aan zijn vriend en collega Ernest Chausson: „En wat nu de muziek betreft: hij
[Maeterlinck] zegt dat hij er niets van begrijpt en dat hij door een symfonie van Beethoven stapt als een
blinde door een museum.‟ Maeterlinck had inderdaad geen oor en geen oog voor muziek.
Want ook elders blijkt dat zijn belangstelling voor muziek minimaal of onbestaande is. In zijn literair oeuvre
dat met een indrukwekkende boog een universum overspant met plaats voor het leven van de kleinste mier
tot het meest verheven transcendente verschijnsel, klinkt er nauwelijks één noot muziek. Ook het prachtige
essay Silence in Le trésor des Humbles, waarin Maeterlinck Thomas Carlyle‟s inzicht in de stilte bewondert,
bevat geen enkele referentie naar de muzikale klank – ondanks Carlyle‟s dictum dat muziek de taal van de
engelen is en de mens dichter bij het oneindige brengt, of dat wie diep doordringt in het wezen van de dingen,
uiteindelijk op muziek stoot.
Namen van componisten duiken, zelfs in Maeterlincks filosofisch en essayistisch werk, amper op. Aan
Wagner, op handen gedragen door een groot deel van de Franse symbolisten en met wiens werk Maeterlinck
via collega‟s in contact kwam, komt hij natuurlijk niet voorbij. Maar ook daar valt op dat de interesse beperkt
blijft tot literaire en theatrale componenten en de muziek afwezig blijft. „Hij [Maeterlinck] heeft me onlangs
[…] over Siegfried gesproken. Hij kent er geen noot van, maar heeft het libretto in het Duits gelezen. […]‟,
schrijft Charles Van Lerberghe aan Albert Mockel, woordvoerder van het Belgische symbolisme. Voor
Maeterlinck is er blijkbaar een Wagner zonder muziek – Schopenhauer zou zich verheugd hebben, want die
loofde het libretto van de Ring, maar raadde Wagner aan zijn muziek aan de kapstok te hangen. Maar ook
diezelfde Schopenhauer waardoor Maeterlinck zich diepgaand liet inspireren en waarvan hij naar eigen
zeggen alles gelezen had, heeft niet de interesse voor de muziek kunnen wekken. Zelfs niet met zijn
fundamentele gedachte dat muziek de belichaming van de Wereldwil is, en als hoogste kunst de diepste
wijsheid tot uitdrukking kan brengen.
Wanneer de „amuzikale‟ Maeterlinck in 1895 de première van Carmen bezoekt in de Munt, dan is zijn
voornaamste doel ook niet de opera, maar Georgettes Leblanc, die de hoofdrol zingt en zijn levenspartner
wordt voor bijna vijfentwintig jaar. Want van opera, zeker de Grand Opéra, houdt hij helemaal niet. Volgt hij
kort daarna Georgettes naar Parijs, dan wordt hij overvallen door het kabaal van de stad en doet vooral het
geluid van Georgettes‟ piano hem vluchten naar een andere woning.
Deze quasi horror musicae is des te frappanter en verbazender bij een auteur die als weinig anderen zo
duidelijk in de muziek aanwezig is. Want al klinkt er weinig muziek in het werk van Maeterlinck, des te meer
klinkt zijn werk in de muziek. De auteur zonder muziek is wellicht één van de meest getoonzette auteurs aan
het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Met uitzondering van de jong gestorven
Georg Büchner, wiens drie theaterstukken allen tot opera zijn omgevormd, is er, bij mijn weten, geen auteur
wiens toneelwerk beter gedekt wordt door het muziektheater dan Maeterlinck. Van de ongeveer vijfentwintig
in boekvorm uitgegeven theaterstukken zijn er maar liefst vijftien één keer of meermaals verwerkt tot een
opera. Het in 1901 verschenen stuk Soeur Béatrice haalt het indrukwekkende aantal van elf verschillende
operacomposities. Daarnaast worden er uitgaande van die theaterwerken ook symfonische gedichten,
preludes of ouvertures en toneelmuziek geschreven. Debussy, Schönberg, Fauré, Sibelius, Webern, Martinu,
Vaughan Williams, Dukas, Bartók, Honegger, Orff, Humperdinck, Rachmaninov behoren tot de grote namen
die zich lieten begeesteren door Maeterlinck.
Ook het bescheiden poetische oeuvre van de dichter is duidelijk in de muziekliteratuur opgenomen:
Schönberg, Zemlinsky, Fauré, Ibert, Chausson en Boulanger zijn de bekendste componisten die zijn
gedichten op muziek zetten. Voor wie door nog meer cijfers overtuigd wil worden: de lijst met vertoningen
van literair werk van Maeterlinck bedraagt meer dan 200 stuks, waarvan ongeveer de helft wordt ingenomen
door liederen.