De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

DE RAZZIA IN DE BUITENWIJKEN 85
besluiten dan ook voor die paar dagen graafwerk maar niet te veel drukte te maken en maar
te zien hoe het loopt”. 1
Ook al omdat zijn vrouw „bang was voor represailles” verliet F. evenals zijn buurman
het huis.2 Vond hier rustig overleg plaats, elders was de opgewondenheid zo
groot, dat men elkaar nauwelijks verstond. Iemand uit de Busken Huetstraat vertelt,
dat mensen via tuinen en veranda’s elkaar toeschreeuwden en dat men door de algemene
consternatie niet eens goed kon horen wat er werd geroepen en geschreeuwd.3
Op straat, waar mensen in groepjes stonden te praten, was de toestand soms nauwelijks
anders. Van D. die nog lange tijd voor zijn deur met anderen stond te praten
verklaarde, dat men erg gespannen was en bang, Er waren allerlei gesprekken en
opmerkingen als:
„Laat ze de moord steken” . „Reken maar dat je weggedouwd wordt naar Duitsland” . ..
„Laten wij ons melden en de eerste de beste gelegenheid tot ontsnappen waarnemen” . En
een ander merkte op: „Ik ben ziek”. 4
Van D. ging zich melden, daar hij tenslotte overwoog met zijn Ausweis wel vrij-
steld te zullen worden.
Van rustig en zakelijk overleg was dus ook hier niet veel sprake. Dat was ook niet te
verwachten in een buurt die afgezet was en waar de mannen voortdurend op hun
hoede moesten zijn voor de Duitsers, die elk moment de straat konden binnenkomen.
Vele straten waren dan ook stil en verlaten, mede doordat het de vrouwen en kinderen
— zoals in het bevel stond — verboden was buiten te komen.
Niet altijd had het contact met buurlieden tot gevolg, dat men aan de oproep der
Duitsers gehoor gaf; de vele bezwaren om weg te kruipen werden ook wel overwonnen.
Een Schiedammer bijv. besprak de mogelijkheid om niet te gaan eerst met een
aantal mannen uit zijn buurt. „ .. .Maar de meesten”, zo schreef hij, „waren zo bang
en hadden zoveel bezwaren dat er niets mee te beginnen was”. Later probeerde hij
het met vijf anderen; het gelukte hen in een kelder weg te kruipen en aan de vordering
te ontkomen.5
In het voorgaande wezen wij er reeds op, dat het overrompelende karakter van de
actie het velen onmogelijk maakte tijdig een schuilplaats in orde te maken of een
schuilplaats buitenshuis te bereiken.
Een andere omstandigheid was, dat men ook volkomen overrompeld werd door
de methode van vordering. Rotterdam was de eerste stad van het land, waar een razzia
op zulk een schaal en met deze middelen werd uitgevoerd. Wel was het gerucht doorgedrongen,
dat ook in andere plaatsen grote mannenvorderingen waren gehouden
en ook waren de waarschuwingen van Radio-Oranje wel bekend, maar nergens in het
Westen van het land hadden de Duitsers nog op zulk een wijze toegeslagen. Slechts
1 Dagboek van C. F.
2 Verslag van de bespreking met C. F., blz. 2.
3 Verslag van de bespreking met J. W. G., blz. 1 en 2.
4 Verslag van de bespreking met G. J. van D ., blz. 4.
5 Bijlage bij de vragenlijst, ingevuld door H. O.