De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

48 DE ARBEIDSINZET IN NEDERLAND
werd deze op 6 Mei 1943 afgekondigd; de mannen in de leeftijd van 18 tot 35 jaar
moesten zich aanmelden bij de gewestelijke arbeidsbureaux.1
De ontevredenheid van Seyss-Inquart over de voortdurende tegenwerking van
ondernemers en arbeidsbureaux blijkt uit een passage van zijn circulaire aan de
ambtenaren van de afdeling Arbeitseinsatz van het Rijkscommissariaat van eind
Juni 1943:
„Die bisher auf dem Gebiet des Arbeitseinsatzes getroffenen Massregeln konnten weder die
vom Reich verlangten Krafte in entsprechender Frist aufbringen, noch in den besetzten
Gebieten eine solche Klarheit schaffen, dass sie als befriedigend angesehen werden können.
Das Aufrufen der einzelnen Jahrgange bis zum 35. Lebensjahr ist ohne Erfolg geblieben,
weil die ausserordentlich hohe Zahl der gegebenen Freistellungen ein praktisches Ergebnis
ausgeschlossen hat...
Bei der Durchführung dieser letzteren Massnahme ergeben sich nun genau dieselben
Schwierigkeiten, die wir schon von früher gewohnt sind, namlich die Reklamierung der
Freistellung durch so ziemlich alle Stellen, die derartige Arbeitskrafte beschaftigen.” 2
Ook de SD was door deze ontwikkeling verontrust. In een ontwerp-Lagebericht
wordt vermeld, dat in Augustus 1943
„bei einem Soll von 34 000 Kraften bislang erst etwa 9000 Krafte nach Deutschland ver-
mittelt worden (sind). Die Zahl der Untergetauchten wird in deutschen Fachkreisen auf
rund 60 000 geschatzt. Vermutet wird, dass diese Krafte weitgehend Unterschlupf in der
Landwirtschaft gefunden haben. Die Bekampfung der Untergetauchten durch polizeiliche
Aktionen gestaltet sich u.A. auch durch das Fehlen ausreichender geschulter Polizeikrafte
ausserst schwierig.” 3
Ondanks alle verzet moest een groot aantal arbeiders in de periode van 1940 tot
en met 1943 toch naar Duitsland vertrekken. Dit heeft vaak aanleiding gegeven tot
de opvatting, dat de weerstand van de bevolking tegen de maatregelen op het gebied
van de arbeidsinzet niet effectief genoeg is geweest. Uit de Duitse documenten blijkt
echter voldoende het tegendeel. Daarbij mag ook niet uit het oog worden verloren,
dat de na de oorlog verstrekte gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek
omtrent het aantal in Duitsland tewerkgestelde arbeiders onnauwkeurig zijn. In de
genoemde periode zouden 511.300 arbeiders naar Duitsland zijn vertrokken en 130.100
teruggekeerd.4 Bauer wijst er in De openbare arbeidsbemiddeling gedurende de bezettingstijd
echter terecht op, dat het aantal personen dat door de arbeidsbureaux
werd opgegeven, kunstmatig verhoogd werd om critiek van Duitse zijde te voorkomen.
Verder zijn zeer velen op eigen gelegenheid teruggekeerd. Ofschoon het aantal van
1 Verordening van den Rijkscommissaris. . . betreffende de verplichting tot aanmelding voor de
arbeidsinzet. Verordeningenblad, 7 Mei 1943, No. 1943/43.
2 Anweisung van de Rijkscommissaris an die Abteilung Arbeitseinsatz. Den Haag, 22 Juni 1943
(Archief Generalkommissariat für Verwaltung und Justiz. Verzameling Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie).
3 Lageberichts-Entwurf van de Aussenstelle Den Haag van de Befehlshaber der Sicherheitspolizei
und des SD, d.d. 31 Augustus 1943.
4 Economische en sociale kroniek der oorlogsjaren 1940—1945, Utrecht, 1947. Uitgave van het
Centraal Bureau voor de Statistiek, blz. 305.