De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

HOOFDSTUK II
DE VOORGESCHIEDENIS VAN DE RAZZIA
De eerste vraag, die bij het onderzoek naar de razzia opkwam, was deze: welke
beweegredenen hebben de Duitsers ertoe gebracht, een actie van een dergelijk
karakter en van een dergelijke om vang op dat tijdstip uit te voeren? De motieven der
Duitsers waren gedeeltelijk terug te vinden in de documenten, die betrekking hebben
op de voorbereiding van de razzia. De oorsprong van deze motieven lag in de ontwikkeling
van de militaire situatie en de daardoor bepaalde maatregelen op het
gebied van de tewerkstelling van buitenlandse arbeidskrachten. Alvorens de voorbereidende
maatregelen ter uitvoering van de razzia te bespreken, moeten wij daarom
in het kort een overzicht geven van de verschillende wijzen, waarop de Duitsers in de
loop van de bezetting Nederlandse arbeidskrachten opeisten.
DE ARBEIDSINZET IN NEDERLAND
VAN MEI 1940 TOT NOVEMBER 1944
Nauwelijks een maand nadat de Duitsers Nederland waren binnengevallen, verscheen
een openbare aankondiging waarin werklozen en arbeiders, die in Nederland
geen geschikte arbeid konden vinden, werden opgewekt zich voor werk in Duitsland
te melden.1 Hierin werd er o.a. op gewezen, dat de Rijkscommissaris voor het bezette
Nederlandse gebied de Nederlandse autoriteiten en organisaties wilde ondersteunen
bij de opheffing van de werkloosheid. Blijkbaar meenden de Duitsers, dat
een belangrijk deel van de werkzoekende arbeidersbevolking zich vrijwillig bereid
zou verklaren naar Duitsland te vertrekken. Reeds op 28 Juni 1940 volgde een bericht
in de pers 2, dat, blijkens een circulaire van de secretaris-generaal van het Departement
van Sociale Zaken aan de gemeentebesturen, arbeid in Duitsland in het
algemeen voor Nederlanders „passend” geacht werd. Dit betekende niet alleen dat
deze arbeid zou worden aangeboden aan allen, die in aanmerking kwamen of wilden
komen; weigering van uitzending naar Duitsland zou tevens tot gevolg hebben de
stopzetting van ondersteuning, van plaatsing bij de werkverschaffing, of van uitkering
uit de werklozenkas. Dit soort dwang om arbeid in Duitsland te verrichten
werd ook uitgeoefend op een deel van de gedemobiliseerde militairen, die in de Op-
bouwdienst waren opgenomen en in October 1940 werden ontslagen. Zij werden
1 Openbare kennisgeving. ’s-Gravenhage, 21 Juni 1940. De kennisgeving was ondertekend door
Mr Dr A. L. Scholtens, Secretaris-Generaal, wnd. Hoofd van het Departement van Sociale Zaken,
en R. Jacob, hoofd van de Geschaftsgruppe Soziale Verwaltung, een afdeling van het General-
kommissariat für Finanz und Wirtschaft. Deze afdeling had gedurende het grootste deel van de
bezettingstijd de leiding bij de arbeidsinzet en onderhield het contact met het Departement van
Sociale Zaken.
1 Nieuwe Rotterdamsche Courant, Vrijdag 28 Juni 1940, avondblad.