De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

38 ROTTERDAM, DE GETEISTERDE STAD
te kopen. Oproepen in de pers tot de mannelijke bevolking om zich te melden voor
het rooien van aardappelen in Drente vonden echter niet veel gehoor. Men beschouwde
dit als een lokmiddel om in werkelijkheid arbeiders voor schanswerk te
ronselen.1 In de bedrijven werd vrijwel niet meer gewerkt. Men ging wel naar de
fabriek, maar er was niets meer te doen. Anderen bleven weg en gingen op zoek
naar voedsel in de omgeving. Gas en electriciteit werden nog slechts enkele uren per
dag geleverd. Bonnen voor brandstof waren wel aangewezen, maar niemand had er
enig vertrouwen in, de kolen nog voor de winter te krijgen, nu Limburg door de
Geallieerden was bevrijd. Velen trachtten het gebrek aan kolen zoveel mogelijk aan
te vullen door wrakhout, dat na de vernielingen in de havens dreef, te bemachtigen.
Anderen trokken de haventerreinen op en zochten al wat brandbaar was
bijeen.
En temidden van alle mistroostigheid, die sedert de havenvernielingen over de
stad lag, drongen geruchten door, dat elders in het land mannen gevorderd werden
voor schanswerk langs de IJssel en in Drente. Nog diep onder de indruk van de vernielingen
in de haven, vernamen de Rotterdammers uit de illegale pers, dat razzia’s
hadden plaats gevonden in het Oosten van het land en in Utrecht.2 Radio-Oranje
waarschuwde regelmatig tegen razzia’s. Van 19 September tot en met 4 November
1944 werd in 22 uitzendingen over het vorderen van mannen voor het verrichten van
graafwerk gesproken.3 Meermalen werd men dan ook door dreigende geruchten gealarmeerd,
doch telkens voelde men zich nodeloos verontrust.4 En daarna drongen
zich weer onweerstaanbaar aan een ieder de dagelijkse zorgen op, die mede gevoed
werden door het langzame verloop der krijgsverrichtingen.
De Geallieerde campagne op Walcheren en in Noord-Brabant had begin November
haar einde bereikt en het Duitse Vijftiende Leger was teruggedreven benoorden
het Hollands Diep en de Bergse Maas. Op 9 November stonden de Geallieerden aan
de Moerdijk. Begunstigd door de terreingesteldheid, waren de Duitsers er echter in
geslaagd, een catastrophe te voorkomen. In Noord-Brabant gelukte het hun, de
terugtocht in goede orde te volbrengen en zich achter het Hollands Diep te verschansen
Zo lag het front aan de vooravond van de razzia onwrikbaar vast. De inwoners van
Rotterdam, slechts enkele tientallen kilometers van de gevechtsterreinen verwijderd,
1 a. Nieuwe Rotterdamsche Courant, 18 October 1944;
b. De Vrije Pers, no. 12, 20 October 1944;
c. Idem, no. 15, 27 October 1944;
d. Avonduitzending van Radio-Oranje van 19 October 1944;
e. Middaguitzending van Radio-Oranje van 20 October 1944.
2 De Vrije Pers No. 3, 29 September 1944; No. 9, 13 October 1944; No. 10, 16 October 1944;
N o. 12, 20 October 1944; No. 13, 23 October 1944; No. 14, 25 October 1944; No. 16, 30 October
1944.
3 Uitzendingen van Radio-Oranje d.d. 19, 20, 28, 30 September, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 22, 23,
24, 25, 28, 29 October en 4 November.
4 a. F. A. de Graaff: Op leven en dood, blz. 258;
b. Verslag van de bespreking met D. B., blz. 1/2.