De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

28 ROTTERDAM, DE GETEISTERDE STAD
mededeling, dat in het vervolg meer en op grotere schaal luchtaanvallen zouden
worden ondernomen, maar ook, dat deze voor de bevolking gevaren met zich mee
zouden kunnen brengen. Toen de gevolgen van het bombardement van 3 October
in Londen bekend waren, werd op 9 October nogmaals voor Radio-Oranje over de
luchtaanvallen gesproken. De motieven voor deze bombardementen werden herhaald,
maar tevens werd, aan de hand van de ervaringen van de Duitse bombardementen
op Londen, het volgende verklaard:
„In vele gevallen zijn er bommen kilometers ver van die doelen terecht gekomen. Het
mikken met bommen wordt nog moeilijker wanneer men te doen heeft met doelen, die zich
minder duidelijk aftekenen dan het water van een havenbassin, wanneer men bijv. een
rangeerterrein o f een fabriek moet treffen, die nabij woonwijken liggen. Het is dan vrijwel
onmogelijk om niet tevens schade toe te brengen aan burgereigendommen. Komt daar nog
bij, zoals altijd het geval is, dat het afweergeschut en de zoeklichten van de verdediging in
actie treden en de aanvallende bommenwerpers snel moeten handelen, dan wordt het gevaar
voor de burgerbevolking nog groter. Wij zeggen U dit ronduit, wetende dat wij vertrouwen
kunnen op Uw gezonde verstand, en wij voegen hier aan toe: wilt gij dit soort gevaar vermijden,
verlaat dan zoveel mogelijk de omgeving der havens langs de Nieuwe Waterweg en
die der rangeerterreinen van Rotterdam. Dit zegt Radio-Oranje namens de Nederlandse
Regering en niet alleen tot U, maar ook tot de betrokken Nederlandse autoriteiten. Wij zijn
ons volkomen bewust, dat wij met deze raad aan een deel der bevolking van het huidige
Rotterdam een soort verhuizing opleggen, maar wij menen, dat U nog beter naar andere
en veiliger plaatsen kunt trekken dan U te blijven blootstellen aan dit soort gevaar, dat zal
voortduren zolang de Duitsers Rotterdam gebruiken als een belangrijk transportcentrum
in het kader hunner oorlogvoering.” 1
Deze mededeling versterkte de angst voor de bombardementen en vergrootte de
dagelijkse uittocht uit de stad. De tienduizenden, die niet in de gelegenheid waren de
stad te verlaten of buiten de stad te overnachten, wachtten in gelatenheid af wat de
toekomst zou brengen.2
Ofschoon angst voor bombardementen vrijwel de gehele bezettingstijd onder de
Rotterdamse bevolking aanwezig was, nam dit wegtrekken van een deel van de bevolking
toch langzamerhand af. Reeds midden 1942 was het aanmerkelijk minder.
Het nam enigszins toe na het bombardement van 31 Maart 1943, maar nam daarna
ook weer snel af.
1 Uitzending van Radio-Oranje van 9 October 1941.
2 Duidelijk komt dit tot uitdrukking in de volgende dagboekaantekeningen daterend uit 1941
en 1942.
a. „8 October. Nerveuze stemming over het bombardement van Vrijdag j.1.. . . Er is een drang
om te gaan wonen in de buitengemeenten, maar waar wil men al die mensen gaan laten?
Een aanwijzend o f geruststellend woord van de overheid wacht men af.”
„10 October. Er is nog steeds een nerveuze stemming en angst voor nieuwe onheilen.”
„11 October. . . . Velen vertrekken o f brengen vrouw en kinderen weg. Onzekere toekomst.”
„13 October. Zeer nerveuze en gespannen toestand in de stad. Ieder voorval kan leiden tot
panieken. Wie uit de stad kan, vertrekt. Maar dit blijft nog maar een fractie van de bevolking.”
(Uittreksel uit het dagboek van H. de J.)
b. „20 Januari 1942. Uit Rotterdam zijn ongeveer 50.000 mensen vertrokken wegens de vele
bombardementen, voor een groot deel zijn dit gegoede burgers.” (H. Mees: Mijn oorlogsdagboek,
blz. 212.)