De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

SLOTWOORD 241
grote schaal dacht vrijwel niemand meer. Zij waren ook practisch uitgesloten. Het
enige middel waarmee de bevolking het Duitse militaire en bestuursapparaat zou
kunnen ontwrichten, was het lamleggen van het maatschappelijk leven door grote
solidariteits-, sympathie- en proteststakingen, eventueel gepaard gaande met sabotage
op aanzienlijke schaal. Bij deze strijdtechniek zou elke individuele Nederlander opgenomen
zijn in een strijdbare gemeenschap. In November 1944 was het maatschappelijk
leven echter door de Duitsers reeds ontwricht. In vele fabrieken werd niet meer
gewerkt. Een staking was dus een slag in de lucht. De militaire situatie en de dreigende
hongersnood richtten de gedachten van de bevolking eerder op het in stand houden
van het eigen gezin. In plaats van een strijdbaar gemeenschapsgevoel kwam onweerstaanbaar
de drang naar voren om het leven van het eigen gezin te behouden. Een
individualisering- en desintegratieproces voltrok zich, vooral in de grote steden van
het Westen des lands.
Tegen deze maatschappelijke en geestelijke achtergrond vonden de razzia’s plaats.
In situaties echter, waarin een ieder op zich zelf is aangewezen, waarin men de wil
om te vechten en de moed om te vallen niet in eikaars ogen leest, ontwijkt men de
strijd en zoekt men naar een oplossing, die op het eigen behoud is gericht. Daardoor
kwam men nergens in Den Haag, nergens in Haarlem tot een strijdmethode, zoals
Vrij Nederland zich die voorstelde. Het enige wat men kon doen, en ook deed, was:
lering trekken uit de Rotterdamse catastrophe.
In Rotterdam, waar de maatschappelijke en geestelijke factoren, die wij beschreven,
vrijwel volledig overheersten, was de verrassing om de wijze waarop de razzia werd
uitgevoerd, totaal. De korte tijd, dat velen in hun wijk of straat gevangen zaten, bood
nauwelijks gelegenheid om een schuilplaats te maken Daardoor kon de Duitse actie,
met elementaire middelen van geweld en intimidatie uitgevoerd, zich zo succesvol
voltrekken.
Isolering en angst voor represailles verhinderden, dat zich een situatie ontwikkelde,
waarin zich een actief optredende massa kon ontplooien. De individuele belangen
verdwenen niet; de vorming van één algemeen gevoeld belang, gericht op één algemeen
doel, vond niet plaats. Daarvoor ontbrak in die nieuwe en onbekende situatie
de tijd. Ook waren de materiële voorwaarden voor verzet op grote schaal niet aanwezig.
Men werd tot individueel handelen en besluiten gedwongen. Tegenover de
intimiderende inzet van het georganiseerde machtsapparaat der Duitsers stonden de
geïsoleerde enkelingen machteloos. De reeds heersende, latente angst voor de Duitsers
werd geactiveerd en versterkt. En de meeste mannen werden tot dadeloosheid gedoemd.
De meeste — niet alle.
Van het aantal mannen en jongens, dat op 10 en 11 November onderdook is geen
volstrekt nauwkeurige schatting te maken. Wel lijkt het gewenst, de orde van grootte
bij benadering vast te stellen. Uit een berekening, uitgevoerd door het Mathematisch
Centrum te Amsterdam, mag afgeleid worden, dat het aantal mannen tussen 17 en
40 jaar dat in 1944 in Rotterdam en Schiedam zijn officieel domicilie had, omstreeks