De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

SLOTWOORD 2 3 7
mogen eindigen zonder die opvattingen getoetst te hebben aan de analyse die wij in de
voorgaande hoofdstukken hebben gegeven.
Wij moeten hiervoor teruggaan naar het eerste hoofdstuk, dat handelde over de
geschiedenis van Rotterdam tijdens de oorlogsjaren voorafgaande aan de razzia. Daar
bleek ons, hoe Rotterdam reeds na enkele dagen oorlog ondervond hoe militair verzet
meedogenloos op de bevolking werd gewroken. In één slag leerde men, met een vijand
te doen te hebben die voor de gruwelijkste consequenties van zijn daden nimmer zou
terugdeinzen, als het hem er om ging, zijn doelstellingen te verwezenlijken. Niet alleen
het verlies van de duizend doden hield de herinnering aan ’s vijands onbarmhartigheid
voortdurend wakker. De stad was geschonden, het hart was er uit. Het beeld der kale
vlakten sprak de duidelijke en beklemmend-dreigende taal van de Duitse overweldiger.
En in Augustus 1942 werd men opnieuw met een schok aan diens ware aard herinnerd.
Een onbelangrijke en primitieve poging tot spoorweg-sabotage werd door de Duitsers
opgeblazen tot een aanslag op een spoortrein van de Duitse weermacht. De Duitsers
lieten de kans niet voorbijgaan om hun greep op de bevolking van de voor hen zo
belangrijke oorlogshaven te verstevigen. Zei Rauter in zijn Bekendmaking van 8
Augustus 1942 niet openlijk tot de Rotterdammers, dat het arresteren van de daders
„in het eigenbelang van de gehele bevolking” was, teneinde het „teruggrijpen” op de
gijzelaars te vermijden? Het fusilleren van gijzelaars, onder wie drie Rotterdammers,
ging als een schok door geheel Nederland, maar vervulde in het bijzonder de bevolking
van Rotterdam met angst. In haar stad immers hadden de Duitsers voor het
eerst tijdens de bezetting openlijk gedemonstreerd, dat zij er niet voor zouden terugdeinzen
onder huichelachtige voorwendsels het leven te eisen van onschuldige mensen.
Deze twee gebeurtenissen waren van grote invloed op het gedrag der Rotterdammers.
Zij reageerden niet heftig, doch waren in het algemeen onrustig en terneergeslagen,
— gemoedsgesteldheden, nog versterkt door herhaaldelijk luchtalarm,
luchtaanvallen en slapeloze nachten. Onder dergelijke omstandigheden trad de bevolking
niet in de voetsporen van hen, die elders in Februari 1941 en April—Mei
1943 een voorbeeldige strijd tegen de Duitsers voerden. Lagen in Februari 1941 de
gevolgen van het grote bombardement nog te vers in het geheugen, in 1943 demonstreerden
de Duitsers zo nadrukkelijk hun macht, dat Rotterdam ook toen niet in
beweging kwam. Is het verwonderlijk, dat zich daar het gerucht verspreidde, dat
fabrieken waar gestaakt zou worden, met artillerievuur zouden worden beschoten?
Wij willen niet in herhaling treden en nogmaals de invloeden nagaan van het wisselend
verloop der oorlogsgebeurtenissen, van de schietpartijen tijdens de dagen na
Dolle Dinsdag, van de brandstichtingen en de havenvernielingen. In sommige opzichten
hebben ook andere steden hieronder te lijden gehad. In niet één stad van
Nederland was men echter zo spoedig na het uitbreken van de oorlog zo zwaar
getroffen. Desondanks kunnen wij elders vrijwel dezelfde reacties van de bevolking
constateren als in Rotterdam. Amsterdam herinnerde zich eind April 1943 maar al
te goed de bloedige onderdrukking van de staking in Februari 1941 en de dreigende