De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

HOOFDSTUK I
ROTTERDAM, DE GETEISTERDE STAD
In Juni 1940, een maand nadat de Duitsers de binnenstad van Rotterdam verwoest
hadden, was het juist 600 jaar geleden, dat Graaf Willem IV „onzen ghemenen porters
van Rotterdamme” eigen bestuur en rechtspraak verleende en toestemming gaf om
op eigen kosten „ene opene vaart ende enen wech daer bi, streckende van Rotterdam
tote in de Scie” te maken.
Na verlost te zijn uit haar middeleeuws isolement doorleefde de stad zes eeuwen
hard werken, waarin zij uitgroeide tot een der belanrijkste havensteden van de wereld.
De heuden, boeien en pinassen en later de brikken, hoekers en fregatten maakten
plaats voor de met stoom of motor gedreven grote vracht- en passagiersschepen, die
naar vele streken der aarde voeren. Driehonderd jaar na de eerste havenuitbreidingen
van belang konden de grootste schepen van de wereld een ligplaats vinden in de uitgestrekte
havens. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog was Rotterdam
geworden tot de grootste haven van het Europese continent en de transitohaven bij
uitnemendheid voor het Ruhrgebied en een groot deel van Midden-Europa.
Maar ondanks alle bedrijvigheid drukte in de laatste jaren voor de oorlog op de
stad nog steeds de erfenis van de crisis uit de jaren dertig. Het bedrag, nodig voor de
ondersteuning van werklozen en armlastigen, in 1936 gestegen tot f 27.800.000, was
in 1939 slechts gedaald tot bijna f 26.000.000. In 1929 had het slechts bijna f4.600.000
bedragen.1 Het aantal werklozen, eind December 1936 bijna 35.000, was eind December
1939 nog slechts teruggelopen tot ruim 28.500.2
Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was in een transito-haven als Rotterdam
onmiddellijk merkbaar. Het tonnenmaatcijfer voor de Nieuwe Waterweg, dat
in de eerste maanden van 1939 schommelde tussen 2 en 2% millioen, liep in September
reeds terug tot 647.000. Dit was nog slechts een begin; in April 1940 was het cijfer
gedaald tot 268.000. Deze terugslag deed zich in een stad, die voor een zeer belangrijk
deel van de haven leefde, spoedig gevoelen in andere takken van bedrijf, zoals in car-
gadoors- en stuwadoorszaken, in sleep- en veembedrijf, op scheepswerven en dokken
en, op de wal, in de gehele middenstand.3
Toen het Duitse offensief in het Westen losbrak, was Rotterdam de eerste grote
stad, die de volle vernietigende kracht van de Wehrmacht onderging. Het begon
1 a. Statistische mededelingen der Gemeente Rotterdam, Jaarcijfers 1937, blz. 139.
b. Jaarcijfers van de Gemeente Rotterdam 1940, blz. 78.
2 a.w. blz. 79.
3 a. Niet-gepubliceerd verslag betreffende de economische toestand van Rotterdam tijdens de
bezetting, door Mr K. P. van der Mandele, blz. 1 en 3.
b. Rotterdam, statistiek van handel, nijverheid en verkeer, 1940—1945; uitg. Kamer van Koophandel
en Fabrieken, blz. 4.