De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

HOOFDSTUK XII
ROTTERDAM NA DE RAZZIA
Rotterdam was, zoals de andere grote steden in het Westen van het land, in de
herfst van 1944 de eerste symptomen van de naderende hongerwinter gaan bespeuren.
Het maatschappelijk leven werd, voozover het niet reeds door de oorlogstoestand
was lamgelegd, ontwricht door de vernielingen die de Duitsers in September in de
havenstad uitvoerden. En daarna kwam de razzia.
Korte tijd werd de toestand in Rotterdam geheel beheerst door de razia en haar
directe gevolgen. De wegvoering van zoon en man liet een onbeschrijfelijk leed achter
in duizenden gezinnen. De dreigende hongersnood werd overschaduwd door bezorgdheid
omtrent het lot van weggevoerde familieleden. Die zware last bleef tot het einde
van de oorlog op alle achtergeblevenen rusten, maar in de loop der maanden werd de
voedselschaarste nijpender en beheerste zij steeds sterker alle aspecten van het leven.
De gevolgen van de razzia werden, voorzover zij zich over langere tijd uitstrekten,
overspoeld door de zee van ellende, die de honger en de verbeten strijd om in leven te
blijven met zich brachten.
Het zou een afzonderlijk onderzoek vereisen — we wezen er reeds in de Inleiding
op ■— wanneer wij zouden willen nagaan, in hoeverre de gevolgen van de razzia de
toestand in de hongerwinter hebben beïnvloed; te zeer week die toestand van het
normale leven af, te gecompliceerd zijn de problemen waarmede wij te maken hebben
en te weinig materiaal staat ons ter beschikking. Wij mogen ons daarom niet laten
verleiden tot beschouwingen, die onvermijdelijk een speculatief karakter zouden
dragen en zullen ons thans uitsluitend bezig houden met de directe gevolgen van de
razzia voor de achtergebleven personen. Wij moeten daarvoor teruggaan tot het
ogenblik, dat de afzetting in de straten, na het vertrek der mannen, werd opgeheven.
Onbekend met het lot hunner zonen en mannen waren de vrouwen de straat opgegaan
om nog snel een laatste groet te wisselen of, indien mogelijk, een pak of koffer
met kleren en eten af te geven. Zo hoorde Mevrouw S., dat de mannen de nacht
hadden doorgebracht aan de Lekhaven. Zij ging er op de fiets heen, maar, zo schrijft
zij, „je kreeg geen schijn van kans er bij te komen. Talloze vrouwen stonden daar met
brood. Er werd op de mensen geschoten, zodat ik onverrichterzake terugreed”.1
Vooral toen de mannen in lange colonnes door de straten naar de afvoerplaatsen
of de stad uit werden geleid, hadden vele vrouwen zich ergens opgesteld of liepen zij
langs de rijen mee. De vrouw van een Rotterdamse arts vertelde ons:
„Eerst renden de vrouwen als gekken heen en weer om te zien, of ze de mannen terug konden
krijgen. Zaterdag kon je al naar verschillende verzamelplaatsen. Bijna alle vrouwen
waren op straat en liepen naar het Stadion en van het Stadion weer naar de boten. Alleen
zieke mensen waren thuis, verder rende alles op straat.
1 Dagboek van Mevrouw S.