De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

DE BRUIKBAARHEID DER BRONNEN 21
mate toe bij, de dagboeken tot een graag gebruikte bron te maken. Een groot aantal
dagboeken, die de situatie tijdens de razzia uitvoerig behandelden, stond ons echter
niet ter beschikking. De dagboeken werden pas uitvoeriger, toen de schrijvers op hun
uiteindelijke verblijfplaatsen waren aangekomen. Tijdens de reis immers was het
maken van aantekeningen vrijwel niet mogelijk.
Door de beperkte omvang van het dagboek-materiaal konden mededelingen van
dagboek-schrijvers niet in de vereiste mate onderling vergeleken worden. Wij konden
dus alleen citaten uit dagboeken overnemen als de strekking van hetgeen opgeschreven
was, overeenkwam met het karakter van mededelingen uit andere bronnen. Het voordeel,
dat de dagboek-schrijver zijn indrukken vers opschrijft, bleef dus ondergeschikt
aan de resultaten, die de onderzoeker op grond van ander uitgebreid bronnenmateriaal
verkregen had.
Ten aanzien van de bruikbaarheid van de door de Rotterdammers na hun terugkeer
geschreven overzichten en van de brieven, die men ons naar aanleiding van onze
oproep zond, geldt het volgende. Vergeleken met dagboeken vallen bij dit materiaal
de synoptische weergave der gebeurtenissen, de directe reacties van de betrokkene,
het herhalingselement en de hoge mate van betrouwbaarheid door het vrijwel onmiddellijk
neerschrijven van het beleefde, weg. Bij de weergave in de beschrijving
achteraf wordt de verse indruk vervangen door de algemene, die een reeks gebeurtenissen
bij iemand heeft nagelaten. Deze omstandigheid sluit aan bij het karakter van
de werkzaamheid van de onderzoeker, die ook uit talloze gegevens abstraheert.
Hier staat echter tegenover, dat vaak de interessante bijzonderheden waaruit de betrokkene
het algemene geabstraheerd heeft, niet bekend zijn en dat de wisselende
stemmingen, die hij onderging, niet beschreven worden. Kan bij het dagboek de onderzoeker
dus het algemene uit het bijzondere halen, in de hier bedoelde overzichten
doet de verslaggever dit zelf. De onderzoeker is dus afhankelijk van wat door de
berichtgever belangrijk genoeg geacht wordt, om voor vermelding in aanmerking
te komen.
Uit het bovenstaande en uit de reeds eerder gemaakte opmerkingen blijkt, dat elke
groep bronnen haar bijzondere eigenschappen heeft. De verschillen zijn inhaerent
aan de wijze waarop het materiaal is ontstaan. Het beleefde wordt in de ene soort
materiaal op een andere wijze benaderd dan in de andere. De verschillende soorten
materiaal hebben ieder hun eigen waarde. Onze keuze van citaten in de tekst en van
verwijzingen naar de bronnen door middel van voetnoten werd echter niet bepaald
door de overweging dat de ene groep bronnen betrouwbaarder zou zijn dan de andere.
Als maatstaf gold slechts de nauwkeurigheid en de uitgebreidheid van de betrokken
citaten en verwijzingen, die wij in de eerste plaats als illustratie wensten te gebruiken.
Citaten uit en verwijzingen naar vragenlijsten zal men slechts weinig aan treffen.
Daarvoor waren zij in het algemeen te beknopt ingevuld.
Bij de beschrijving hadden wij de keuze tussen een systematische, op het abstraheren
gerichte samenvatting en een chronologische weergave. Daar zich op beide dagen