De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

DE TEWERKSTELLING 209
In het hoofdstuk over de wegvoering te voet werd reeds vermeld, dat een deel van
de mannen in Amersfoort en omgeving werd ondergebracht en te werk gesteld. In de
Cavalleriekazerne aan de Amersfoortseweg, de „Mariastichting” en in het kamp
Waterloo van de Nederlandse Arbeidsdienst waren enige duizenden mannen gehuisvest.
Ook elders in de omgeving van Amersfoort lagen Rotterdammers; in een schoolgebouw
te Scherpenzeel werd, tezamen met een aantal Fransen, Italianen en Russen,
een zestal Rotterdammers door een rondreizende Rotterdamse predikant aangetroffen.
De meeste mannen die in Ede te werk werden gesteld, verbleven daar slechts korte
tijd; later werden zij naar andere, meer zuidelijk gelegen plaatsen overgebracht. In
Januari 1945 was het barakkenkamp te Ede hoofdzakelijk een centrum, waarheen
zieken uit andere plaatsen werden gevoerd. In Wolfheze lag toen een duizendtal
mannen. Voorts waren in villa’s en andere gebouwen in plaatsen langs de Rijn enige
duizenden mannen ondergebracht: in Rhenen, Wageningen (Landbouwhogeschool),
Renkum (rusthuis Mooiland), Oosterbeek en Arnhem. Ook in de Betuwe, in Lienden,
werd tijdelijk een groep mannen gehuisvest. Oostelijk van Arnhem waren Rotterdammers
enige tijd in Pannerden en Zevenaar werkzaam. Tenslotte waren Rotterdammers
van Amersfoort per trein door Duitsland via Wesel naar Elten gevoerd en in Lobith
of Beek bij Didam terecht gekomen.
Huisvesting
In de door het oorlogsgeweld geteisterde Rijnstreek waren de Rotterdammers erbarmelijk
gehuisvest. In het ongehavende Amersfoort kon men een beter onderdak
verwachten. Toch was voor velen ook daar de toestand slecht. In de Cavalleriekazerne,
die nu eenmaal was ingericht voor het verblijf van een groot aantal mensen,
ging het nog. Men lag hier op kribben of op strozakken op de grond. Slechts over de
verwaarlozing van de toiletten wordt wel geklaagd. Veel erger waren de mannen er
aan toe, die in het kamp Waterloo lagen. Men lag er op stro, dat tot de ontruiming
van het kamp in Maart 1945 niet werd ververst. Aanvankelijk brandde de gehele
nacht het electrische licht; later ging het om 10 uur uit, en werd het ’s ochtends niet
meer aangestoken, zodat men zich in het donker voor de dag moest klaarmaken.
In het begin was er geen verwarming, zodat men zijn kleren niet kon drogen. Later
kwamen er kachels, maar moest men zelf min of meer clandestien voor brandstof
zorgen. De WC’s waren zo vervuild, dat menigeen er de voorkeur aan gaf, zijn behoeften
in het bos te doen. Lange tijd was er alleen ’s avonds water te krijgen. In de regentijd
was het kamp één grote modderpoel. Het optreden van luis en van ontstoken voeten
was symptomatisch voor de vervuiling. In Maart werden de mannen naar de Mariastichting
in Amersfoort overgebracht. Hoewel dit een scholencomplex was en dus
niet ingericht voor bewoning, was het de mannen of zij uit de hel in de hemel kwamen.
De huisvesting in het frontgebied aan de Zuidelijke Veluwerand was vaak zeer
gebrekkig. In een boerderij te Bennekom was alle beschikbare ruimte ingenomen: