De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

DE TEWERKSTELLING 2 0 7
in Bauzüge waren gehuisvest. In heel Duitsland waren duizenden arbeiders van allerlei
nationaliteit dag en nacht bezig met het herstel van de geweldige vernielingen.
Ook talrijke Rotterdammers werden hierbij ingeschakeld. Het dichtgooien van de
bomkraters en het sjouwen met rails was zwaar werk voor de slecht gevoede en slecht
geklede mannen. Vele anderen werden bezig gehouden met het lossen en laden van
wagons of werden als hulpstoker of locomotiefpoetser aan het werk gezet. Ook in
werkplaatsen en magazijnen, op stations en emplacementen van de spoorwegen werden
Rotterdammers als hulpkrachten gebruikt.
In West-Duitsland werden grote aantallen Rotterdammers ingeschakeld bij het
aanleggen van versterkingen. Dat was vooral het geval in de Eifel, langs de zijriviertjes
van de Maas, langs de Rijn en in het Hannovers-Westfaalse grensgebied. In weer
en wind moesten zij graven en bomen kappen, vaak in een onherbergzame omgeving,
dicht achter het front.
Tenslotte namen, zoals wij in het hoofdstuk over de reis reeds zagen, overheidsbedrijven
en grotere en kleinere ondernemingen Rotterdammers in dienst. Velen
moesten puinruimen of helpen bij het herstel van bomschade. Anderen werden in
grote fabrieken, bijv. in de BMW-fabrieken te München, of in kleinere bedrijven als
bakker, slager, timmerman, monteur enz. te werk gesteld.
De arbeidsprestatie van de Rotterdammers zal niet groot zijn geweest. Niemand
kon enige reden hebben om zich voor de Duitsers uit te sloven. De omstandigheden
waaronder men moest werken, de aard van het werk en de slechte voeding gaven
evenzeer aanleiding om zich zo weinig mogelijk in te spannen. Verscheidenen probeerden
onder allerlei voorwendsels, o.a. door ziekte te simuleren, in het Lager te
blijven, anderen glipten uit de werkcolonnes weg om eten op te scharrelen. Op het
werk aan de spoorbaan en aan de versterkingen werkten velen slechts hard, zolang
zij onder het oog van de oppassers waren, of om in het koude winterweer tenminste
in beweging te blijven. Bruut was vaak het optreden van werkbazen en opzichters.
Door schreeuwen en intimidatie werden de mannen tot grotere arbeidsprestaties
opgejaagd. Handtastelijkheden kwamen herhaaldelijk voor. Met de beheerders en
de opzichters van de kampen en andere onderkomens deden de Rotterdammers uiteenlopende,
maar vaak slechte ervaringen op. De behandeling te Bardel en Empel-
Rees was zeer slecht, maar ook elders spreekt men over een ruwe bejegening en een
volslagen onverschilligheid voor het welzijn van de weggevoerden. Aan het eind van
dit hoofdstuk komen wij terug op de gevolgen hiervan, voorzover dit de gezondheidstoestand
betreft.
Soms werden pogingen gedaan om mannen te ronselen voor militaire dienst. Zo
werden uit allerlei plaatsen in Zuid-Duitsland mannen op transport gesteld naar
Pardubitz in Tsjecho-Slowakije. Hier aangekomen bleek hun, dat zij een opleiding
moesten volgen in het bedienen van luchtafweergeschut. Velen weigerden dit. Na
verloop van tijd werden deze teruggevoerd naar Zuid-Duitsland en daar weer tewerkgesteld.