De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

188 HET VERVOER PER TREIN
een wagon uit Rotterdam vertrok met dertig mannen en later in Delft werd volgestopt.
De situatie die daarbij ontstond, beschrijft B. in zijn dagboek als volgt:
„Onze deur werd opengegooid en een groot aantal mannen werd onze wagon ingedreven.
Op ’t laatst riepen we: „’t Is hier vol”, maar er werden er steeds meer naar binnen gestuwd.
We werden in een hoek gedrongen, zo dicht tegen elkaar aan dat we ons bijna niet meer bewegen
konden. Toen er werkelijk niemand meer bij kon werd de deur weer afgegrendeld.
Er waren sommigen zo in de verdrukking geraakt, dat ze kermden van pijn. Anderen uitten
vreselijke verwensingen. Als het zo doorging werden er vast doodgedrukt. Het was een
hels spektakel totdat er iemand riep: „Licht maken jongens, en bagage ophangen”. Gelukkig
konden we aan haken en balken onze koffers bevestigen en kwam er op die wijze wat ruimte
vrij. Toch bleef onze positie hachelijk: we kregen gebrek aan lucht. Iemand kwam op ’t idee
om de ventilatierekken los te slaan en toen dat met behulp van een losse balk gelukt was
kwamen er twee flinke openingen, die ons niet alleen voor verstikking vrijwaarden maar
meteen aan de dichtstbijstaanden vergunden naar buiten te kijken”.1
Deze dagboekschrijver vermeldt dat onderweg 8 mannen uit de rijdende trein
sprongen en dat er in Putten nog enige personen verdwenen. Toen kon men zitten,
maar, zo merkt hij op „zoals men op een bobslee doet: achter elkaar, de benen aan
weerszijden langs het lichaam van de voorman” . Op den duur was ook deze houding
niet te verdragen en gaven velen de voorkeur aan staan. Zo werd men naar Lehrte
(10 km voorbij Hannover) vervoerd. De reis duurde vier dagen en vier nachten.
In de meeste wagons was geen stro; in sommige lag paardenmest,2 in andere hing
door de vervuiling een verstikkende atmosfeer. Wel trachtte men op allerlei manieren
de faeces en de urine uit de wagons te houden, maar de gebrekkige wijze waarop dit
moest geschieden, had soms onaangename gevolgen. Zo urineerde men wel door de
schuifdeuren van de wagon, die soms een eindje open waren of maakte men een gat
in de wand of in de vloer. Maar indien dit niet mogelijk was, werd de urine in blikjes
of pannetjes opgevangen en door een ventilatieluikje dat boven in de wagon zat,
weggegooid. De ontlasting werd soms opgevangen op papier, maar ook tilde men de
mensen op en hield hen buiten het gat en liet de faeces op deze wijze verdwijnen. Bij
het weggooien gebeurde het wel dat door de wind resten van de uitwerpselen in de
wagon teruggeslagen werden, zodat de mannen werden bevuild. Er waren ook wagons
waar men de behoeften niet kon weggooien.3 Soms werden de mannen uit de wagons
gelaten en mochten zij langs de spoorbaan vertoeven. Meestal was de tijd dat men
uit de wagons mocht, echter zeer kort en moest men de rest van de dag in de wagons
blijven, in enkele gevallen zelfs met de grendels erop.4
1 Dagboek van P. B. Zie ook:
Verslag van de bespreking met L. de J., blz. 7.
2 a. Brief van A. W. J. N., 27 Juni 1948.
b. Brief van J. F. den R., 20 Juni 1948.
3 a. Herinneringen uit de vorderingstijd, door J. P., blz. 20.
b. Onze deportatie naar Duitsland, door Th. J., blz. 4, 5.
c. Verslag van de bespreking met L. de J., blz. 8.
d. Verslag van de bespreking met F. ten K., blz. 5—7.
4 a. Herinneringen uit de vorderingstijd, door J. P., blz. 17.
b. Dagboek van R. O., blz. 7.