De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

DE TOCHT PER SCHIP 173
gevormd hadden.1 „Je deelde met z’n vieren, iemand die buiten de groep stond bleef
er buiten”, vertelde M.2 In den regel was het brood, tabak of sigaretten, wat men
elkaar gaf. Daar waar men iets te drinken kon krijgen, accepteerde men graag de
fles die vreemden reeds aan de mond hadden gehad.3
Toch bleef ook binnen dergelijke groepjes de onderlinge hulp wel zeer beperkt.
Er was nu eenmaal niet veel te geven. Het enige wat men kon doen, was dat men een
plaatsje inruimde voor een zieke of voor iemand die al langere tijd in een ongemakkelijke
houding gestaan of gezeten had.4 Maar in vele gevallen was de stemming zo geprikkeld
dat iemand die zich bewoog, van meerdere kanten geduwd en uitgescholden
werd.5 G. merkt op, dat het beetje beschaving van de mensen onder deze omstandigheden
zo was weggespoeld.6 Verscheidene weggevoerden delen ons mede
dat er veel werd gevloekt. Ook werd er, wat verschillenden noemen, veel „gevuilbekt”.
Hiertegen rees soms reeds bij het begin van de tocht ernstig protest en sommigen
probeerden de stemming te veranderen. Er waren er, die hun omgeving en anderen
in het ruim aan het zingen wisten te krijgen. Het lukte ook wel eens niet; dan hielden
de initiatiefnemers er mee op. Maar niet zelden bracht het gemeenschappelijk gezang
wat afleiding, vooral wanneer het de Duitsers scheen te prikkelen en de mannen zelf
hierin een demonstratie voelden. Vaak zong men straatliedjes, en in het bijzonder die
welke elke Rotterdammer kende, zoals Ketelbinkie, de geschiedenis vaneen Rotterdamse
jongen die op zee van heimwee stierf. Maar zeer vaak werden, evenals later tijdens
het transport op het IJsselmeer, vaderlandse schoolliedjes, een enkele keer het Wilhelmus,
gezongen. Een Rotterdamse socialist merkte o.a. op: „Allen waren vaderlandslievend
uit protest”.7 In andere gevallen waren er personen, die hun lotgenoten wisten
te boeien met solozang, het vertellen van geestige moppen en ervaringen uit hun werk.
Een enkeling vermeldt zelfs, dat er in zijn ruim een bonte avond werd georganiseerd.8
Maar op de achtergrond van deze ontspanning stond steeds de vraag: wat zal er
met ons gebeuren, waar gaan we heen? Onbekend was men zelfs met het doel van de
eerste etappe. Iedereen wist wel, hoe hij zelf was opgepakt en onder welke druk hij
was gegaan. De hardheid waarmee door de Duitsers in Rotterdam tegen hen was
opgetreden, de schandalige wijze waarop zij werden vervoerd, brachten nu de mannen
1 a. Verslag van de bespreking met F. G. den B., blz. 10.
b. Verslag van de bespreking met W. A. ’t H., blz. 13.
2 Verslag van de bespreking met F. G. M., blz. 4.
3 Relaas van de belevenissen van P. L. van Z.
4 a. Brief van P. S., 14 Juni 1948.
b. Verslag van de bespreking met D. de G., blz. 7.
5 a. Verslag van de bespreking met J. H. V., blz. 8.
b. Verslag van de bespreking met D. M. de B., blz. 8.
6 Verslag van de bespreking met J. W. G., blz. 5.
7 a. Verslag van de bespreking met F. G. den B., blz. 11 en 15.
b. Verslag van de bespreking met D. M. de B., blz. 5.
c. Verslag van de bespreking met D. de G., blz. 6.
8 a. Relaas van de belevenissen van P. L. van Z., (blz. 23—27).
b. Verslag van de bespreking met H. B., blz. 9/10.