De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

HET VERZAMELEN VAN DE BRONNEN 17
beide nachten, toen de stad werd afgesloten en de wijken werden afgezet. Uitsluitend
deze groep kon ons hieromtrent inlichten, omdat alleen zij verlof had gehad om
’s nachts op straat te komen. Van vrijwel alle politiemannen, die in de genoemde
nachten dienst hadden gedaan, ontvingen wij rapporten.
Uit de illegale pers en uit enkele illegale pamfletten kwamen wij te weten, hoe de
verzetsorganisaties in Rotterdam en andere steden gereageerd hadden op het succes
der Duitsers en op de houding van de Rotterdamse bevolking tijdens en na de razzia.
Door middel van vraaggesprekken vernamen wij hoe de illegaliteit op de avond
vóór de razzia van de dreigende actie gehoord had en verschillende veiligheidsmaatregelen
had genomen.
Bij het schrijven van het hoofdstuk Rotterdam, de geteisterde stad en Rotterdam
na de razzia stond ons een groot aantal dossiers van gemeentelijke en particuliere
instellingen ter beschikking. De politie verstrekte dag- en maandrapporten over de
periode 1942—1945; de Gemeentesecretarie en de gemeentelijke diensten en bedrijven
stelden dossiers ter beschikking omtrent vrijstelling en terugvoering van Rotterdamse
gemeenteambtenaren; de Kamer van Koophandel gaf ons twee zeer uitvoerige
dossiers ter inzage betreffende terugvoering van personen uit het particulier bedrijfsleven;
particuliere instellingen verstrekten materiaal van hetzelfde karakter. De N.V.
Brusse’s Uitgeversmaatschappij gaf ons een uitvoerig manuscript ter inzage, waarin
vooraanstaande Rotterdammers de geschiedenis van Rotterdam tijdens de bezetting
geschreven hadden. In het gebruik van al dat materiaal werd ons geen enkele beperking
opgelegd. Tenslotte werd te onzen behoeve materiaal bewerkt door gemeentediensten,
die hiermee voor het Rijksinstituut belangrijk werk verrichtten. Wij hebben
hierbij de zeer uitvoerige onderzoekingen op het oog, verricht door personeel van
het Gewestelijk Arbeidsbureau, van de Gemeentelijke Dienst voor Sociale Zaken en
van verschillende afdelingen der Gemeentesecretarie. Ook de Schade-Enquête-
Commissie Rotterdam verleende medewerking. Uit niet minder dan 15.000 dossiers
werden 10 gegevens per dossier op lijsten aangetekend. Uit deze gegevens was na
te gaan, waar de Rotterdammers in Duitsland geweest waren.
Bij het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie waren de archieven te raadplegen,
die betrekking hadden op de arbeidsinzet in Nederland, en enkele dienststukken,
handelende over het doel en de voorbereiding van de razzia. Zo konden wij ons een
beeld vormen van de motieven van de Duitsers om de razzia te houden en een antwoord
zoeken op de vraag, waarom de Duitsers de razzia zo meedogenloos hebben
uitgevoerd en waarom zij de actie tegen de burgerbevolking als een militaire onderneming
beschouwd hadden. In aanvulling hierop konden wij gebruik maken van verschillende
processen-verbaal van verhoren, afgenomen aan bij de razzia betrokken
en in Nederland gedetineerde Duitsers. Deze processen-verbaal werden ter inzage
verstrekt door de Politieke Recherche Afdeling te Rotterdam, later door de Gemeente
Politie.