De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

16 HET VERZAMELEN VAN DE BRONNEN
van het verblijf der mannen in schepen en treinen, en omdat de omstandigheden
waarin zij daar verkeerden, van invloed waren op hun stemming en op hun wil tot
ontvluchten.
De vragenlijsten konden hun controlerende en onderzoekende functie slechts vervullen
indien een groot aantal kon worden uitgezet. Hier was het de quantiteit van
het aantal ingevulde vragenlijsten, die bij een gemiddelde wijze van beantwoording
de qualiteit van het uiteindelijke resultaat zou bepalen. Een andere reden waarom
wij de vragenlijsten verspreidden, was echter de stille hoop dat bij een groot aantal
ingevulde vragenlijsten ook treffende bijzonderheden zouden worden vermeld, die
na eventuele bevestiging in de beschrijving zouden kunnen worden opgenomen.
In deze hoop werden wij niet teleurgesteld. Zo gaven b.v. de vragenlijsten een uitstekend
antwoord op de vraag of de Rotterdammers tijdens het transport door het
land door de Nederlandse bevolking zijn geholpen met levensmiddelen en bijgestaan
bij ontvluchtingspogingen. Ondanks de beperkte ruimte, die op de vragenlijst aan
de invullers ter beschikking stond, kwam daarin een grote en diepe dankbaarheid
jegens allen die de zware tocht der Rotterdammers verlicht hebben, spontaan tot
uiting.
Behalve de schriftelijke enquête onder de weggevoerden werden ook vragenlijsten
ter invulling toegezonden aan een aantal vrouwen van weggevoerden en tevens aan
directies van gemeentelijke en particuliere bedrijven. Het doel van de eerste vragenlijsten
was om bij wijze van steekproef na te gaan hoe de vrouwen van de weggevoerden
financiëel werden gesteund na de razzia; tevens werd gevraagd of men het huis
verliet en bij vrienden of familie-leden ging in wonen. De vragenlijst voor de directies
had tot doel na te gaan, of zij bij de financiële ondersteuning van de vrouwen waren
betrokken. Zij hielp ons bovendien, inzicht te krijgen in de mate waarin het maatschappelijk
leven door de razzia werd ontwricht. Deze beide vragenlijsten leverden
in hoofdzaak controle-materiaal op gegevens, ons verstrekt door het Gewestelijk
Arbeidsbureau, de Rotterdamsche Bank N.V. en R. Mees & Zoonen te Rotterdam.
Deze twee bankinstellingen waren na de razzia betrokken geweest bij een nood-
uitkering aan vrouwen van weggevoerden.
Uit het bovenstaande blijkt, dat wij voor het eigenlijke onderzoek van de razzia
aangewezen waren op brieven, dagboeken, verslagen van besprekingen en ingevulde
vragenlijsten. Dit bronnenmateriaal bevatte de gegevens voor het schrijven van de
hoofdstukken, die betrekking hebben op de uitvoering van de razzia, de toestand op
de verzamelplaatsen, het wegvoeren uit de stad, het transport door Nederland en
Duitsland, en het verblijf in Duitsland of het oostelijk deel van Nederland. Het werd
aangevuld met gegevens verstrekt door de Gemeente Politie te Rotterdam en Schiedam,
en de illegaliteit, of afkomstig uit dossiers van gemeentelijke en particuliere
instellingen.
Zo werd van de politie-autoriteiten medewerking gevraagd, door van het personeel,
dat in de nacht van 9 op 10 en in de nacht van 10 op 11 November 1944 dienst had
gedaan, schriftelijk rapport te verzoeken over de bewegingen der Duitse troepen in