De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

14 HET VERZAMELEN VAN DE BRONNEN
besprekingen kwam het er in eerste instantie niet zo zeer op aan, ons een gedetailleerd
beeld der gebeurtenissen te vormen, als wel een gedifferentieerd beeld der
problemen.
In de loop van het verdere onderzoek spraken wij nog met weggevoerde arbeiders
en employé’s van fabrieken en kantoren, met personen uit andere steden, die bij de
hulpverlening aan de weggevoerden tijdens hun tocht door het land betrokken waren
geweest en met enkele in ons land gedetineerde Duitsers. De door al deze vraaggesprekken
verkregen gegevens konden wij vergelijken met de inhoud van de brieven,
dagboeken en dagboeknotities.
De vraag kwam op, in hoeverre bij deze vraaggesprekken het gevaar aanwezig was,
dat de verteller door de invloed van de onderzoeker een onzuiver beeld van het gebeurde
zou geven. Wij menen te mogen aannemen, dat deze beïnvloeding in de vraaggesprekken
een geringe rol speelde. Het uitgangspunt van ons onderzoek lag immers
bij een zekere hoeveelheid basismateriaal, ons na de oproep in de Rotterdamse pers
verstrekt, dat in elk geval niet door ons beïnvloed was. Dit materiaal vormde in
zeker opzicht een controle op een eventuele neiging om in de vraaggesprekken het
accent te laten vallen op die aspecten, welke de onderzoeker persoonlijk zouden
interesseren.
Bovendien lieten wij de gesprekken zoveel mogelijk de „vrije” loop. Het waren dus
geen interviews in de gewone zin. Het kwam wel eens voor, dat een bepaald punt —
door tijdgebrek of doordat wij het reeds verschillende malen hadden kunnen controleren
— niet van onze kant — ter sprake werd gebracht. In zulk een geval vond de
verteller het meermalen toch wenselijk, de bewuste kwestie mede te delen, teneinde
zich het geheel van de beleefde gebeurtenissen duidelijker voor de geest te halen.
Bij het arrangeren van de vraaggesprekken, moesten wij een keuze doen uit de
duizenden personen, die bij de razzia betrokken waren. Wij hebben daarbij gepoogd
een zo groot mogelijke differentiatie naar beroep, godsdienst en leeftijd te
maken.
Onze pogingen om de werkelijkheid te benaderen door middel van vraaggesprekken,
werden natuurlijk bemoeilijkt door het feit, dat het onderzoek vijf jaar na de
razzia plaats vond. Vele bijzonderheden waren inmiddels uit het geheugen verdwenen.
Bovendien wordt door de karakterstructuur bepaald, wat de mens onthoudt en hoe
hij dit onthoudt. Na enige tijd met ons onderzoek bezig te zijn geweest, konden
wij echter vaak de verteller op gang helpen door onze kennis van analoge situaties.
Door die kennis waren wij tevens in staat de inhoud der individueel gekleurde mededelingen
te toetsen en naar waarde te beoordelen.
Zo hadden wij door middel van de brieven, dagboeken, dagboeknotities en vraaggesprekken
na een jaar onderzoek een grote hoeveelheid materiaal tot onze beschikking.
Toch waren dit slechts de gegevens van 250 berichtgevers, een beperkt aantal,
als men bedenkt dat ongeveer 50.000 mannen weggevoerd zijn. Wij realiseerden ons,
dat door een dubbel aantal berichtgevers te horen het procentuele aantal t.o.v. het
totaal aantal weggevoerden nauwelijks verhoogd zou worden. Daarmee zou aan de