De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

HOOFDSTUK VII
DE TOCHT NAAR DE VERZAMELPLAATSEN OP 11 NOVEMBER
Evenals op de eerste dag van de razzia sjokten op de tweede van de vroege morgen
af groepjes en groepen mensen door de straten van Rotterdam. Het verloop van de
gebeurtenissen op Zaterdag week niet af van dat op Vrijdag. Men ging onder bewaking
of op eigen gelegenheid naar de concentratiepunten of verzamelplaatsen. Iedereen
die alleen ging, bleef door de afzetting van de straten onder voortdurende bewaking
van de Duitsers. Zij gaven ook de richting aan, waarin men moest lopen; „Het was
net een opgestelde fuik”, vertelde Van E.1 Op de concentratiepunten ontstonden
op deze wijze langzamerhand grotere colonnes, die vervolgens naar de verzamelplaatsen
trokken. Dit nam soms veel tijd in beslag. Zo vertelt W., dat hij zich ’s morgens
om half negen al gemeld had en pas om half twaalf op het Nenijto-terrein aankwam,
terwijl dat van zijn huis slechts een kwartier lopen verwijderd was. W. woonde
in de Groen van Prinstererstraat en werd met ongeveer 150 mannen uit zijn straat
in rijen in de Talmastraat opgesteld.
„Er kwamen er ook bij van de Heemskerkstraat, ook uit de dwarsstraten en van de Noor-
derhavenkade. Wij waren zeker met 400 man, toen alles op het plein bij elkaar ston d ...
Van de Talmastraat eerst naar de flat aan de Dr. de Visserstraat, waar nog meerdere gevorderden
bij kwamen. Toen wij verzameld waren, was het intussen een heel lange colonne
geworden en moesten wij weer terug over de Bergselaan, Schieweg, Schepenstraat, Statenweg,
en werden wij verzameld op het Nenijto-terrein in hallen.” 2
Andere concentratiepunten waren o.a. de Veemarkt in Crooswijk, die afgezet was,
en het Gemeente-Ziekenhuis aan de Bergweg. Geruchten dat men in het Ziekenhuis
zou worden gekeurd, deden de ronde doch bleken onjuist te zijn.3 Men werd in
groepjes naar binnen gebracht en na enige tijd in colonnes weggeleid naar het café-
restaurant Lommerrijk of naar de tramremise aan de Kootsekade in Hillegersberg.
Daar vandaan werd men uit de stad weggevoerd.4
Bij de vertrekkende mannen heerste onzekerheid over de toekomst, maar over het
algemeen was men niet pessimistisch.5 Waarschijnlijk kwam het door deze stemming,
dat er tijdens de mars naar de verzamelplaatsen geen incidenten plaatsen vonden.
Trouwens, iedere massale poging tot ontvluchten werd zoals uit het voorgaande
reeds bleek, moeilijk gemaakt door de sterke afzetting en door het optreden van de
Duitsers. Op sommige plaatsen
1 Verslag van de bespreking met P. J. van E., blz. 3.
2 Verslag van de bespreking met P. W., blz. 4 en 7.
3 a. Dagboek van A. B.
b. Overzicht mijner belevenissen tijdens de razzia van 11 November 1944 en mijn verblijf in Duitsland
van 25 November tot en met 14 Februari 1945, door A. K.
4 Het Gemeente-Ziekenhuis aan de Bergweg in de oorlogsjaren (1940—1945), door Dr P. H. Kramer
in het Rotterdams Jaarboekje. 1947.
5 Na zijn terugkomst schreef de B.:„Indien we toen hadden geweten, wat ons te wachten stond,
zouden er nog zeer velen de risico van onderduiken hebben gekozen. Maar volkomen onwetend
stapten we v o o rt.. . ” Relaas van de belevenissen van H. de B.