De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

HET VERZAMELEN VAN DE BRONNEN 13
de razzia werd opgesteld, werd vermeld, dat ongeveer 54.000 mannen werden gepakt.
Wij wisten niet welke waarde aan dit getal gehecht moest worden. Toen ons onderzoek
voltooid was, gaven wij het Mathematisch Centrum te Amsterdam de beschikking
over alle gegevens die licht konden werpen op het aantal der weggevoerde personen;
het Mathematisch Centrum kwam op grond van deze gegevens tot een schatting van
in totaal 52.000 weggevoerde personen.
HET VERZAMELEN VAN DE BRONNEN
Bij de aanvang van het onderzoek bleek het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie
over zeer weinig gegevens betreffende de razzia te beschikken. Om ons voorlopig
te oriënteren werd derhalve met medewerking van de Rotterdamse pers een beroep
gedaan op de bevolking om haar ervaringen tijdens de razzia en het wegvoeren, per
brief aan het Rijksinstituut mede te delen. Het resultaat van deze oproep was een
negentigtal brieven, vijf dagboeken en vijf schetsen in dagboekvorm geschreven. Ofschoon
dit materiaal tal van waardevolle gegevens bevatte, was het te beperkt, om
een samenhangend beeld te geven van het feitelijk verloop der razzia. Daarom werden
wij reeds dadelijk genoodzaakt, met de berichtgevers en ook met andere personen
nader in contact te treden. Dit had zowel mondeling als schriftelijk plaats. Het
mondeling contact — d.w.z. het vraaggesprek met de daarvoor in aanmerking komende
personen — begon reeds onmiddellijk. Hierop werd in de loop van het onderzoek
steeds meer de nadruk gelegd. Deze wijze van materiaal verzamelen was in ons
geval de aangewezen weg, omdat het verkrijgen van gegevens door schriftelijke contacten
te omslachtig en te onnauwkeurig zou zijn. Maar er waren nog andere overwegingen,
die ons tot het voeren van vraaggesprekken brachten. Bij het doorlezen
der brieven en dagboeken was ons gebleken, dat de berichtgevers zich in het algemeen
weinig bezig hadden gehouden met de gedragingen van de personen in hun omgeving
tijdens de razzia en met de vraag hoe zij zelf daardoor beïnvloed waren. Zij vertelden
b.v. weinig van de omstandigheden, die de overwegingen of zij wel of niet zouden
gaan, bepaald hadden. Dergelijke gegevens van sociaal-psychologische aard waren
in de brieven schaars te vinden. Alleen door middel van vraaggesprekken kon in deze
lacune worden voorzien.
De eerste personen, met wie wij vraaggesprekken voerden, waren ambtenaren en
werklieden van de Gemeente Rotterdam. Wij wendden ons tot hen, omdat deze
weggevoerden door de medewerking van het Rotterdamse gemeentebestuur gemakkelijk
bereikbaar waren. Tevens kwamen wij zodoende in aanraking met een aantal
niet-weggevoerde ambtenaren, die betrokken waren geweest bij de legale en illegale
hulp aan de weggevoerde en de achtergebleven slachtoffers van de razzia. Zo breidde
het contact zich uit tot ambtenaren van het Gewestelijk Arbeidsbureau, de Gemeentelijke
Dienst van Sociale Zaken, de Gemeentelijke Geneeskundige- en Gezondheidsdienst,
de Gemeente Politie te Rotterdam en Schiedam en verder tot de illegaliteit, de
Scheepvaart Vereeniging Zuid en enkele Rotterdamse bankinstellingen. Bij deze