De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

108 IN DE BINNENSTAD OP 10 NOVEMBER
bereiken; in de omgeving van het Hofplein werd geschoten. P. ging terug, met sombere
gevoelens over hetgeen de volgende dag zou brengen.1
Evenmin gerust waren verscheidenen van hen, die een vrijstelling ontvingen of
hoopten er een te krijgen. Een ambtenaar van het Gewestelijk Arbeidsbureau, aan
wie de toenmalige directeur een vrijstelling uitreikte met de raad, zich daarmee te
gaan melden, dacht er zelf anders over en dook onder.2 Het politiepersoneel kreeg
van de politiepresident Boelstra de toezegging, dat hun op het Hoofdbureau niets
zou overkomen. Velen vertrouwden het niet en bleven weg. Anderen kwamen wel,
maar verborgen zich.3 Daarentegen waren er ook ambtenaren, die de waarde van de
vrijstellingspapieren hoger aansloegen en hun aanvankelijk voornemen om onder te
duiken, lieten varen. Zo ook B. Zijn ontmoediging, toen hij het hem toegezegde
vrijstellingspapier niet kreeg, beschrijft hij in zijn dagboekaantekeningen van 11
November als volgt:
„Gisteren is Spangen afgezet; al de huizen aan de overkant van de Schie zijn doorzocht,
maar wat er feitelijk gebeurd is, heb ik niet te weten kunnen komen. Waarom zou ik me eigenlijk
verbergen, ik dacht dat ik niets te duchten had. Men heeft ons, ambtenaren, nogal met
rust gelaten; de burgemeester heeft ons zelfs de belofte gegeven dat ons niets zou overkomen,
mits we aan ’t werk bleven. Maar daar staat tegenover dat we de bezetters, die ons met lage
list en woordbreuk overweldigd hebben, toch nimmer kunnen vertrouwen. Ik zou me schuil
kunnen houden in een van onze transformatorenstations waar zelfs de Sicherheitsdienst niet
in vermag door te dringen. Dat zou ik zeker gedaan hebben als ik niet gisteravond naar ons
hoofdkantoor geroepen was geworden om daar een vrijstelling in ontvangst te nemen. Toen
ik daar kwam, hoorde ik mijn naam voorlezen en meende ik zeker te zijn er een te krijgen,
maar naderhand bij de afgifte bleek dat ik er weer niet bij was. Het heeft me zo ontmoedigd
en het is zo laat geworden, dat ik maar naar huis gegaan ben. Ik besloot op mijn goed gesternte
te vertrouwen en af te wachten wat komen zou. Toch was ik niet gerust. De hele nacht heb ik
wakker gelegen, plannen smedend en wachtend op het daglicht om ze ten uitvoer te brengen.
Ik wilde trachten naar mijn kantoor te ontkomen, maar toen ik in de schemering behoedzaam
de deur opende om de straat te verkennen, hoorde ik naast me een zacht neuriën in het
Duits en ik begreep dat onze wijk door schildwachten afgezet was. Mistroostig ging ik naar
boven, mezelf verwensend om mijn besluiteloosheid op de vorige dag.4
Anders reageerden diegenen, die nog in twijfel verkeerden omtrent de juistheid van
het gerucht en niet opgewassen waren tegen de opgewonden stemming van hun omgeving.
„Alle mensen” — zo vertelt Van der M. — „waren in een opgewonden stemming, vrouwen
en kinderen vooral. Ik was ongeveer een uur thuis, toen een buurman mij vertelde, dat er
mensen gevorderd werden om aan de IJssellinie te werken. Hij had het hele spul al klaar,
rugzak en alles. Ik heb het ook gedaan. Dat was dus al Vrijdagmorgen. Die middag hebben
we verder niets meer gehoord. Mijn vrouw heeft toen maar alles weer opgeborgen. Als ik
weg zou moeten, zou ik het zo kunnen grijpen. . . Ik heb toen wel gehoord dat er twee jongens
doodgeschoten waren op het Piet Heinplein. Meer heb ik niet gehoord. Wij zijn dus maar
binnen gebleven. Wij dachten, dat er een inval was van de Geallieerden; anderen dachten aan
een razzia; wij wisten het niet”.5
1 Brief van J. D . G. P., Rotterdam, 11 Juni 1948.
2 Verslag van de bespreking met A. B., blz. 2.
3 Verslag van de bespreking met D. M. V., blz. 1.
4 Dagboek van P. B.
5 Verslag van de bespreking met D. J. van der M., blz. 2.