De razzia van Rotterdam. 10-11 november 1944 - KNAW

100 IN DE BINNENSTAD OP 10 NOVEMBER
geheim moest plaats vinden. Vervolgens zeide Mr Smeding dat het onmogelijk was
om op het Raadhuis aan de hand van de kartotheken de namen op te geven van de
onmisbare personen. Dit kon men alleen doen in overleg met de ambtenaren zelf.
De eis om het Raadhuis niet te verlaten was dus niet uitvoerbaar. Völckers begreep
uiteraard wel, dat hierdoor het plan van de razzia in ruimere kring bekend zou
worden en dat de uitvoering op de tweede dag in de binnenstad daardoor meer
moeilijkheden zou kunnen opleveren dan in de buitenwijken. Toch kon hij de redelijkheid
van Mr Smedings laatste opmerking niet ontkennen. Hij stemde er in toe,
dat de hoofden van dienst zich naar hun bureaux zouden begeven. Om kwart voor
twaalf moesten de lijsten met namen ingeleverd zijn.1
Ondertussen hadden reeds in de vroege morgenuren bewoners van de binnenstad,
die naar hun werk gingen, gemerkt dat er iets bijzonders gaande was. Bruggen waren
opgehaald en de tram reed niet. De thuisblijvers vroegen zich af waarom vele leveranciers
niet met hun waren aan de deur kwamen2. Men wist toen nog vrijwel nergens,
wat dat alles te betekenen had. De bekendheid met wat er werkelijk gebeurde, heeft
zich in de binnenstad vrij langzaam en onvolledig verspreid. Welke omstandigheden
dit verklaarbaar maken wordt hieronder verder uiteengezet.
De afzetting van de stad had zich voltrokken langs een grens, die zo verliep dat
men slechts op enkele plaatsen in de binnenstad kon waarnemen, wat in de buitenwijken
gebeurde. De binnenstad grenst n.1. slechts op enkele punten direct aan de
wijken waar op de tiende November de razzia werd gehouden. De Zuidgrens wordt
gevormd door de brede watervlakte van de Nieuwe Maas, en langs de Zuidoever
daarvan staan vemen en loodsen. Aan de Westkant loopt de grens voor een deel door
de bewoonde wijk van Delfshaven en verder langs de Delfshavense Schie. Overschie
is van de binnenstad gescheiden door een spoordijk en een breed stuk open land.
Onmiddellijk aan de overzijde van het Noorderkanaal liggen slechts enkele groepjes
huizen. De woonwijken van Hillegersberg en Schiebroek zijn van de binnenstad gescheiden
door het Noorderkanaal, een smal industriegebied en de spoordijk. Behalve
de westelijke buitenwijken, grenst alleen nog Kralingen direct aan de binnenstad,
slechts gescheiden door de Boezem. Het was vrijwel onmogelijk om de grenzen van
deze afzetting te overschrijden; er was dus slechts weinig contact tussen het door de
Duitsers bezette en het onbezette gedeelte van de stad. Met de Linker Maasoever
was geen verbinding doordat de Maastunnel en de Willemsbrug werden geblokkeerd.
Iemand, die in de vroege morgen uit de binnenstad naar de overkant wilde, schetst
de situatie als volgt:
„Gewoonlijk klokslag zeven uur werd de tunnel vrijgegeven. Het werd nu later. Een groot
aantal mensen, waarvan velen met de fiets, dromden samen voor de geopende deur en hunkerden.
Er klonk een tevreden gemompel toen uit de cabine. . . een soldaat kwam, de roltrap
1 Zie ook: Verslag van de bespreking met J. H. van der K., blz. 3.
2 „... De meeste melkboeren en bakkers komen niet” . Dagboek van B.