ARRÊTEZ LE TEMPS - Erfgoedcel Brussel

Erfgoeddag
DIMANCHE
ARRÊTEZ LE TEMPS
ARRÊTEZ LE TEMPS
programme Région de Bruxelles-Capitale
programma Brusselse Hoofdstedelijke Gewest

OVERZICHTSKAART BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST
BRUSSEL
BRUXELLES
11
Sint-Agatha-
Berchem
-Sainte-Agathe
Anderlecht
Ganshoren
6
5
Vorst
Jette
Koekelberg
Sint-Jans-
Molenbeek
-Saint-Jean
Zuid-Midi
Laken
St.-Gillis
St-Gilles
Forest Ukkel
Uccle
Neder-Over-
Heembeek
Schaarbeek
BRUSSEL
St.-Joost
St-Josse
BRUXELLES
1
10
2
Centraal
Noord-Nord
3
4
Etterbeek
Elsene
Ixelles
7
Evere
Haren
8
St.-Lambrechts-
Woluwe-St-Lambert
St.-Pieters-
Woluwe
-St-Pierre
Oudergem
Auderghem
Watermaal-Bosvoorde
© CARTO uitgeverij, Brussel
9
Watermael-Boitsfort

Voorwoord
Archieven, musea, gidsen en cultuurhuizen hebben een
mooi programma uitgewerkt voor deze editie : demonstraties
van restauratietechnieken en oude ambachten worden
afgewisseld met rondleidingen in unieke collecties. Geniet
van een evocatie van een 19e eeuwse militaire dagindeling,
een dansvoorstelling gebaseerd op eeuwenoude schilderkunst,
koninklijk theater in het station, Molenbeek als
filmmekka of een unieke fototentoonstelling over leven en
werken in het atelier Salu.
De Brusselse erfgoedsector en de gidsenverenigingen hebben
‘Stop de tijd’ op een zeer vernieuwende en verrassende
manier ingevuld .
Met dit thema vinden we ook naadloos aansluiting bij
bessst, dat staat voor Brussel, erfgoed en stilte.
bessst is een project dat stiltebeleving in Brussel aanmoedigt
en voor zoveel mogelijk mensen toegankelijk maakt.
bessst wil verwondering, vertraging en eenvoud opnieuw
tevoorschijn halen in de hectiek van alledag, aan de hand
van erfgoed in de breedste betekenis van het woord. bessst
doet hiervoor een beroep op bessst partners die zich in
hun eigen projecten en praktijken laten inspireren door het
stilteverhaal.
Op 21 april 2013 lanceert bessst de campagne ‘Lopend
Vuur’. Lopend Vuur verbindt drie voorjaarsevenementen
met elkaar : Erfgoeddag (21 april), Zoniënmars (28 april)
en Stadskriebels (5 mei). Op al deze evenementen wordt
ruimte gemaakt voor stilte, rust en erfgoed.
Een bessst route maakt een fysieke verbinding tussen de
drie evenementen. Het is een trage weg tussen het centrum
van de stad en het Zoniënwoud. De weg moedigt de wandelaar
aan om innerlijke rust op te zoeken. Op 21 april wordt
gewandeld van Bibliotheca Wittockiana tot Passa Porta in
het kader van trage post. Daarnaast heb je die dag ook nog
een boomwandeling, een kruidenwandeling en een workshop
‘kijk met je oren’.
Graag tot op Erfgoeddag !
Staatssecretaris Bruno De Lille
Collegelid Vlaamse Gemeenschapscommissie bevoegd
voor Cultuur, Jeugd en Sport
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013
1

Colofon
Deze publicatie is een initiatief
van de Erfgoedcel Brussel van de
Vlaamse gemeenschapscommissie.
Organisatie
De Erfgoedcel Brussel in samenwerking
met alle deelnemende
organisaties, musea, archieven,
erfgoedinstellingen en gidsenverenigingen,
zonder wie de Erfgoeddag
niet mogelijk is.
BrOchure
Vormgeving : Wim Didelez
Coverbeeld : Gramma
Foto’s : deelnemende organisaties,
Philippe Debroe, Erfgoedcel
Brussel en erf-goed.be
Vertalingen : Wim Didelez. Enkel
de activiteiten en de praktische
informatie werden naar het Frans
vertaald
Drukwerk : Roularta Printing
Verantwoordelijke uitgever :
Eric Verrept, E. Jacqmainlaan 135,
1000 Brussel
Depotnummer : D/2013/7025/05
De activiteiten zijn Nederlandstalig,
tenzij anders aangegeven bij
INFO onder elke activiteit.
De samenstellers zijn niet verantwoordelijk
voor mogelijke wijzigingen
in het programma, noch
voor eventueel aangerekende toegangsprijzen.
Erfgoeddag is een initiatief van
FARO, Vlaams Steunpunt voor
Cultureel Erfgoed, in samenwerking
met de erfgoedgemeenschappen
in Vlaanderen en
Brussel. Erfgoeddag krijgt de volle
steun van de Vlaamse overheid.
De Erfgoedcel Brussel :
een gedreven partner
De erfgoedcel is een actieve speler in het brede Brusselse erfgoedveld en stelt
zich beschikbaar van diegenen die bewust met cultureel erfgoed bezig zijn.
De erfgoedcel is het aanspreekpunt voor de Brusselse erfgoedsector. Informeren,
kennis uitwisselen en samenwerken rond het Brussels erfgoed staan centraal.
Dit doet ze met initiatieven achter de schermen en een publieksgerichte werking.
Het publiek krijgt de kans om het boeiend cultureel erfgoed van Brussel te ontdekken
en raakt op die manier betrokken. Zo maken we het publiek warm voor
het potentieel en de waarde van dit erfgoed.
De Erfgoedcel Brussel is ondergebracht bij de algemene directie Cultuur,
Jeugd en Sport binnen de administratie van de Vlaamse Gemeenschapscommissie.
MISSIE
Brussel is een gelaagde stad met veel culturen, talen, wijken en gemeenschappen.
Met haar erfgoedbeleid wil de VGC het vaak verrassende cultureel erfgoed
in Brussel in al haar diversiteit op een creatieve, vernieuwende en kwaliteitsvolle
manier aan een ruim publiek te tonen.
Brussel heeft baat bij een sterk erfgoedveld. Daarom komt het erfgoedconvenant
tegemoet aan de noden en behoeften van het Brussels erfgoedveld door
expertise-uitwisseling en kennisdeling. Dit erfgoedveld wordt ondersteund en
gestimuleerd tot meer lef : durven experimenteren, durven over de muurtjes kijken.
Zonder daarbij de zorg voor het erfgoed uit het oog te verliezen.
Door haar gemeenschapsvormend karakter is dit erfgoed de motor voor sectoren
taaloverschrijdende kruisbestuiving. Tegelijkertijd vormt de openheid naar en
aandacht voor het erfgoed van andere gemeenschappen de basis voor een interculturele
dialoog.
Door het Brussels cultureel erfgoed te valoriseren en te presenteren, wil de VGC
de toekomst ervan waarborgen. De leefbaarheid in en van ons kleurrijke Brussel
zal er wel bij varen !
Alle informatie over de Erfgoedcel Brussel vind je op www.erfgoedbrussel.be.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van de erfgoedcel ? Schrijf je in op
onze nieuwsbrief (tweemaandelijks) of volg ons op facebook.
2 ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

Erfgoeddag
Elke eerste zondag na de paasvakantie wordt het land wakker
in een collectieve erfgoedroes. In 2013 is Erfgoeddag
alweer toe aan de dertiende editie ! Het is door zijn aanpak,
publieksbereik en innovatieve rol en – vooral – dankzij de
inzet van velen doorheen de jaren uitgegroeid als een van
de toonaangevende erfgoedevenementen van ons land.
Erfgoeddag is een sensibiliseringsactie rond cultureel
erfgoed voor publiek, sector, pers en beleid in Vlaanderen en
Brussel.
Erfgoeddag streeft ernaar dat iedereen op een eigentijdse,
kwalitatieve en zinvolle manier omgaat met het cultureel
erfgoed in zijn dagelijkse omgeving. Het cultureel erfgoed
mag worden ontdekt als iets waardevols, dat dicht bij ieder
van ons staat.
Alle initiatieven zijn erop gericht om het cultureel erfgoed
inzichtelijk te maken en op die manier een omslag te realiseren
in de publieke perceptie en benadering van erfgoed.
Erfgoeddag heeft anderzijds ook de bedoeling om de sector
zelf zo goed mogelijk te laten samenwerken, innove-
Erfgoeddag
Chaque premier dimanche des vacances de Pâques, le pays
est saisi d’une ivresse patrimoniale collective. En 2013,
l’Erfgoeddag fêtera sa treizième édition ! Au fil des années,
celui-ci est devenu un événement incontournable en
matière de découverte du patrimoine, de par son approche,
son audience, son rôle innovant, et – surtout – l’enthousiasme
des nombreux participants. Il s’agit d’une action
de sensibilisation du public, du secteur du patrimoine,
de la presse et du monde politique flamand et bruxellois à
notre patrimoine culturel.
L’ambition de l’Erfgoeddag est de permettre à chacun de
côtoyer le patrimoine culturel dans son environnement
quotidien, à travers une approche contemporaine, qualitative
et pertinente ; d’aller à la rencontre de ce patrimoine
dans ce qu’il a de précieux et de proche de chacun d’entre
nous.
Toutes les initiatives poursuivent le même objectif : faciliter
la compréhension du patrimoine culturel afin d’entraîner un
changement de perception et d’approche de celui-ci au sein
du public. Par ailleurs, l’Erfgoeddag a pour but d’encourager
les collaborations au sein du secteur lui-même, de cultiver
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013
rende impulsen te cultiveren en de eigen activiteiten in een
hedendaags erfgoedperspectief te plaatsen.
Ook wil Erfgoeddag de reflectie over erfgoedontsluiting,
publiekswerking en duurzaamheid stimuleren.
De Erfgoeddag focust op het roerend (voorwerpen) en
immaterieel (verhalen, technieken en vaardigheden) cultureel
erfgoed en onderscheidt zich zo van de Open Monumentendag,
die zich op het onroerend erfgoed toespitst.
In 2013 vindt Erfgoeddag plaats op zondag 21 april. Erfgoeddag
is gratis voor het publiek en is toegankelijk tussen
10.00 en 18.00 uur.
Erfgoeddag wordt jaarlijks op poten gezet door de verenigde
musea, archieven, kerkfabrieken, documentatiecentra,
bewaarbibliotheken, erfgoedcellen, gidsenverenigingen,
volkscultuurorganisaties,... maar ook culturele verenigingen,
bibliotheken, jeugdbewegingen, academies, en andere
scholen.
de nouvelles impulsions et d’inscrire ses activités dans une
approche contemporaine du patrimoine.
Il entend également stimuler la réflexion relative au désenclavement
du patrimoine, aux activités pour le public et à la
durabilité.
L’Erfgoeddag se concentre sur le patrimoine culturel mobilier
(les objets) et immatériel (récits, techniques et savoirfaire),
ce en quoi il se distingue de la Journée du Patrimoine,
qui met en valeur l’héritage immobilier.
Cette édition de l’’Erfgoeddag aura lieu le dimanche 21
avril 2013. L’accès est entièrement gratuit. La journée se
déroule de 10h à 18h.
Chaque année, l’Erfgoeddag est organisé de manière
conjointe par des musées, archives, fabriques d’églises,
centres de documentation, bibliothèques de conservation
culturelle, cellules du patrimoine, organisations de culture
populaire,… mais aussi associations culturelles, bibliothèques,
mouvements de jeunesse, académies et autres
écoles.
3

Wat vind je in deze brochure ?
Het programma is opgedeeld in twee delen :
Het eerste deel geeft informatie over 11 wandelingen en
1 fietstocht. Het tweede deel bestaat uit 38 activiteiten
van de deelnemende Brusselse organisaties.
Deze activiteiten worden gerangschikt per postcode.
De wandelingen en activiteiten gaan door in 11 Brusselse
gemeenten . Er zijn kaarten van : Brussel (p. 20-21), Laken
(p. 33), Schaarbeek (p. 34), Brussel-Jubelpark (p. 29),
Anderlecht (p. 35), Sint-Jans-Molenbeek (p. 38), Haren
(p. 17), Evere (p. 38), Sint-Pieters-Woluwe (p. 39), Ukkel
(p. 17) en Anderlecht Pede (p. 37). Deze gemeenten worden
aangeduid op de overzichtskaart.
Per gemeente worden de deelnemende organisaties alfabetisch
gerangschikt en krijgen een nummer. Deze nummers
vind je terug op één van de plattegronden die in de brochure
werden opgenomen.
De tijdslijn in de brochure duidt aan wanneer de activiteiten
doorgaan. Voor meer informatie over de activiteit kun je
terecht op het telefoonnummer of het e-mailadres dat bij
de organisatie vermeld staat.
Le programme comprend deux parties :
La première partie est un descriptif de 11 promenades
à pied et d’une promenade à vélo. La seconde partie
détaille les 38 activités proposées par les organisations
bruxelloises participantes.
Les activités sont classées par code postal.
Les promenades et activités se déroulent dans 11 communes
bruxelloises. Il y a des plans de : Bruxelles-Ville
(p. 20-21), Laeken (p. 33), Schaerbeek (p. 34), Bruxelles-Cinquantenaire
(p. 29), Anderlecht (p. 35), Molenbeek-Saint-Jean
(p. 38), Haren (p. 17), Evere (p. 38),
Woluwe-Saint-Pierre (p. 39), Uccle (p. 17) et Anderlecht
Pede (p. 37). Ces communes sont indiquées sur un plan
d’ensemble.
Les organisations participantes sont classées par commune
et par ordre alphabétique. Chacune d’entre elles porte un
numéro, que l’on retrouve sur l’un des plans inclus dans le
programme. Un horaire central reprend l’ensemble des activités
par ordre chronologique. Pour de plus amples informations
concernant une activité en particulier, adressez-vous
directement à l’organisateur, via le numéro de téléphone ou
l’adresse électronique indiqués.
Voor een aantal activiteiten moet je vooraf reserveren
omdat de beschikbare plaatsen beperkt zijn. Dit wordt aangeduid
met teken . Je reserveert je plaats op het telefoonnummer
of het e-mailadres dat bij de reservatiegegevens
vermeld staat.
Een duidt aan dat de activiteit focust op gezinnen met
kinderen (-12 jaar).
OpEnbaar vErvOEr
MIvb: Ben je op bezoek in Brussel voor erfgoeddag en je
wil in één dag veel zien? Dan neem je best een JUMP-ticket
voor 6,50 euro. Daarmee heb je onbeperkt toegang tot
het MIVB-net en het Brussels stadsnet van De Lijn, TEC en
NMBS, een hele dag lang.
villo is een concept van fietsen huren in Brussel. Het gaat
om 180 stations en 2.500 fietsen die in het hele Gewest
beschikbaar zijn. Prijs : een ticket voor 1 dag kost 1,50 euro
te kopen aan de automaat die bij het fietsstation staat. Info :
www.villo.be
Que trouverez-vous dans cette brochure ?
Certaines activités, désignées par le signe , sont accessibles
uniquement sur réservation, en raison d’un nombre
limité de participants. Les réservations se font via le numéro
de téléphone ou l’adresse électronique mentionnés en
regard de l’activité.
Les activités destinées aux familles avec enfants (-12 ans)
sont signalées par une .
TranSpOrTS En COMMun
STIB: Si vous êtes de passage à Bruxelles et que voulez
découvrir un maximum de choses durant cette journée
de l’Erfgoeddag, la STIB propose la carte JUMP, valable
une journée sur l’ensemble du réseau de la STIB et sur les
réseaux urbains bruxellois de De Lijn, du TEC et de la SNCB.
Villo est le système bruxellois des vélos partagés. 2.500
vélos, répartis entre 180 stations sur l’ensemble du territoire
de la Région bruxelloise, sont disponibles à la location. Tarif :
un ticket d’une journée coûte 1,50 euros, payable à la station
où l’on emprunte un Villo.
4 ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

Speciale vermeldingen en clusters
Bij elke editie van Erfgoeddag zijn er organisaties die een
buitengewone inspanning leveren. Dat blijkt uit de omschrijving
van de activiteit, de samenwerkingen, de uitdieping
van het thema, het experimentele karakter, enz. Deze organisaties
krijgen extra visibiliteit in de Erfgoeddagbrochure
Vlaanderen/Brussel.
De organisaties die in Brussel een speciale vermelding
krijgen zijn :
• Theatervoorstelling en rondleiding : Wachten op de
Koning in de Koninklijke Loge van het centraal Station
• Spektakel : Stop de tijd in het Legermuseum
• Multimedia-presentatie : Stilstaan bij Salu in het
museum van de Grafkunst
• Tentoonstelling : Cinema in Molenbeek door de Cultuurdienst
• Demonstratie : ‘Het laboratorium van een schilderijrestaurateur’
in het Charliermuseum
De brochure toont aan dat verschillende activiteiten geconcentreerd
liggen of thematisch mooi bij elkaar aansluiten.
In het Jubelpark ligt er een mooi programma klaar. Geniet
van het spektakel of de evocatie ‘Opstaan met trompetgeschal’,
bezoek de restauratie-ateliers van het Koninklijk
Instituut voor het Kunstpatrimonium en ontdek topstukken
rond tijdsmeting in het Jubelparkmuseum.
Of waarom geen bezoek brengen aan het geëngageerde
museum Art & Marges in de Marollen, waar de verhalen
achter de collectie zeer de moeite zijn, gecombineerd met
dansvoorstelling in het Museum voor Oude Kunst ?
Ook de Academie voor Beeldende Kunsten van het
Gemeenschapsonderwijs Anderlecht is een omweg waard
met demonstraties van de kunstambachten met
focus op het begrijpen, restaureren en conserveren : glasramen,
ijzeren smeedwerk, polychrome beelden,… Studenten
en docenten leiden je rond.
L’Erfgoeddag passe aussi
par la STIB.
Erfgoeddag begint
bij de MIVB.

verstil.de.stad
Bruisend. Levendig. Uitdagend. Zo hoort een stad te zijn.
Het is vaak die beweeglijke, rusteloze stad die mensen aantrekt
en charmeert. “Er is altijd iets te doen…”
En laat ons dat zo houden ! Een stad is veel tegelijkertijd.
Actie en beweging, maar ook stilte en rust. Tal van straten
en wijken zijn autoluw. Parken en pleinen vormen oases van
rust en stilte. Achter gevels koesteren bewoners hun tuin of
terras als stille ruimte, als oord van verpozing.
Stilte en bruisende actie coëxisteren in de stad, in de buitenruimte,
maar ook in de binnenruimte van de mensen die
er wonen, werken of gewoon passant zijn.
bessst wil die stille stad voor zoveel mogelijk mensen
toegankelijk maken. Verwondering, vertraging en eenvoud
opnieuw tevoorschijn halen in de hectiek van alledag. bessst
bouwt aan een praktijkgemeenschap van bessst partners die
zich in hun eigen projecten en praktijken laten inspireren
door het stilteverhaal.
bessst staat voor Brussel, erfgoed en stilte : meer info op
www.bessst.be.
Met ‘Stop de tijd !’ levert Erfgoeddag 2013 een gedroomd
thema voor bessst. Het is niet toevallig dat bessst op zondag
21 april 2013 haar campagne Lopend Vuur lanceert.
Lopend Vuur verbindt 3 voorjaarsevenementen, in de ruimte
en in de tijd : Erfgoeddag (21 april), Zoniënmars/Zoniënklanken
(28 april) en Stadskriebels (5 mei). Op al deze evenementen
wordt ruimte gemaakt voor stilte en rust.
Lopend Vuur maakt een fysieke verbinding tussen de locatie
van deze activiteiten : de bessst route, een traag pad dat
het Zoniënwoud verbindt met het centrum van de stad. De
route vind je op www.bessst.be.
Sander Tas en Danja Cauwbergs, die samen het kunstenaarscollectief
Kadanja vormen, en Benjamin Pattin plaatsen
artistieke interventies op de bessst-route. De stad
Brussel staat centraal : ze werken met het sluikafval dat ze
vinden op straten en pleinen. En bouwen poëtische objecten
en constructies. Ze doen dit met een positieve inslag en een
humoristische noot. De constructies komen tot stand in
samenwerking met de mensen uit de buurt. Het interesseert
de kunstenaars wat deze constructies in de stad teweegbrengen.
Hoe gaan voorbijgangers hiermee om ? Wat laten
ze er achter ? De kunstenaars registreren en onderzoeken.
Ontdek hun kaban silence, de beaumen, het pjert of de
panchen-bal ! Laat je leiden door hun kleurrijke wegwijzers.
Op Erfgoeddag presenteert bessst samen met de bessst
partners een aantal fijne activiteiten rond vertraging en
verstilling.
Zo biedt bessst een dagprogramma rond ‘De kunst van het
trage schrijven’ in samenwerking met de Bibliotheca Wittockiana,
het Vlaams-Nederlands huis deBuren en Waerbeke.
Een boomwandeling met kunstenaar An Mertens
(Constant vzw), een kruidenwandeling met Annemie Maes
en een workshop ‘Kijk met je oren’, in samenwerking met
Citizenne en QO2 (in het kader van Tuned City).
De kunst van het trage schrijven
i.s.m. Bibliotheca Wittockiana en Vlaams-Nederlands Huis deBuren
In 1983 maakte Michel Wittock zijn rijke verzameling boekbanden
en handschriften bijeen in een prachtig modern
gebouw : de Bibliotheca Wittockiana. Via tijdelijke tentoonstellingen
rond bibliofilie en het boekbinden, bouwt het
museum zijn nationale en internationale faam uit.
Op Erfgoeddag 2013 presenteert de Bibliotheca Wittockiana
een programma rond Slow Mail : De kunst van het
6 ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

trage schrijven, met een gidsbeurt over merkwaardige oude
brieven in het museum, een briefschrijf-workshop en een
wandeling langs de bessst-route. In de namiddag sluit de
groep aan bij het programma Trage Post van het Vlaams-
Nederlands Huis deBuren in Passa Porta.
Dagprogramma
9h30 : Korte inleiding over de verzameling oude brieven
van de Bibliotheca Wittockiana.
10h00 : Workshop over het schrijven van een goede brief,
begeleid door Creatief Schrijven. Deelnemers schrijven
een brief die pas in 2030 zal worden geopend.
Ze posten hun brief dezelfde dag in Passa Porta,
samen met andere trage brieven (Frans/Nederlands).
12h30 : Lunch in het Woluwepark (eigen lunchpakket meebrengen).
13h15 : Wandeling naar Passa Porta langs de bessst-route.
15h00 : Aansluiten bij het middagprogramma rond de feestelijke
afsluiting van de brievenwedstrijd Trage Post
in Passa Porta. In 2012 schreven grootouders trage
brieven aan hun kleinkinderen : brieven die over 18
jaar worden bezorgd. Op de feestelijke afsluiting
van deze wedstrijd (een organisatie van deBuren en
Waerbeke) vertelt Hugo de Ridder over zijn Brief
aan mijn kleinkinderen (2012), worden de prijswinnende
brieven voorgelezen en draagt een prominente
spreker een brief aan zijn kleinkind voor. Je
kunt die dag ook uw eigen trage brief posten !
Alleen inschrijven voor een geleid bezoek aan de Bibliotheca
Wittockiana kan ook : om 12h, 14h, 15h, 16h (duur : 1 uur).
Reserveren voor ‘De kunst van het trage schrijven’ kan telefonisch
: 02 770 53 33 of via mail info@wittockiana.org
Geef aan of je inschrijft voor het dagprogramma ‘De kunst
van het trage schrijven’ of alleen voor een rondleiding. Vermeld
duidelijk je naam (en de namen van de mensen die je
vergezellen) en je voorkeurtaal (fr/nl).
InFO
BIBLIOTHECa WITTOCkIaNa
9h30 -16h30 +32 2 770 53 33 info@wittockiana.org
max. aantal deelnemers : 15 www.wittockiana.org
Trage Post
Meer informatie over het namiddagprogramma rond Trage
Post in Passa Porta (A. Dansaertstraat 46, 1000 Brussel) :
www.deburen.eu.
Inkom is gratis, reserveren is aanbevolen via www.deburen.eu
of telefonisch 02 212 19 30.
Een project in samenwerking met Waerbeke, Bibliotheca
Wittockiana, Passa Porta, het Vlaams-Nederlands Huis
deBuren en VGC.
Boomwandeling
met an Mertens (constant vzw)
In bomen kunnen we de tijd lezen, als een cyclische aaneenschakeling
van seizoenen en een genadeloze optelsom
van jaren. Elke boom vertelt een eigen verhaal over vroeger,
nu en morgen, verhalen die maar weinig gehoord worden
in het jachtige ritme van de stad. Tijdens deze wandeling
stoppen kunstenaars An Mertens (Constant), Heath Bunting
(irational) en Rasa Alksnyte (FoAM) de tijd om kennis te
maken met enkele indrukwekkende bomen.
STARTPUnT
DE MaRkTEN
14h reserveren via rasa@fo.am (max. 15 deelnemers)
Een project in samenwerking met Constant vzw, Irational en FoaM
Kruidenwandeling
Met annemie Maes en nathalie hunter
OKNO en bessst organiseren een kruidenwandeling langs
de bessst-route. Herboriste/kunstenares Nathalie Hunter
begeleidt de deelnemers tijdens de zoektocht naar eetbare
en medicinale kruiden en planten. De wandeling begint aan
de vijvers van Elsene en eindigt in OKNO’s daktuin, waar in
de buitenkeuken met het gevonden materiaal enkele bereidingen
gemaakt worden. De geïnteresseerden kunnen in de
OKNO-bibliotheek uitgebreide achtergrond informatie vinden
over wilde en medicinale planten, kruidenbereidingen,
api- en permacultuur en andere ecologische onderwerpen
met een link tussen technologie en DIY.
Annemie Maes geeft toelichting bij OKNO’s artistiek
onderzoeksproject over stadsbijen, en de participanten
kunnen van kortbij de experimentele observatie-bijenkasten
bestuderen.
OKNO is een kunstenaarsorganisatie die werkt met media,
technologie en ecologie. In het 2013 programma, ALOTOF
(a laboratory on the open fields), onderzoeken de OKNOkunstenaars
nieuwe vormen van creatie door enkel te werken
in openlucht.
STARTPUnT
VIJVERS VaN ELSENE
14h>18h
Een project in samenwerking met Constant vzw, Irational en FoaM
8 ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !
© Nik Gaffy

Kijken met je oren : de stad spreekt.
Een zintuiglijke ontdekkingstocht door de stad
met els Viaene
Wandelen doorheen de stad is één grote zintuiglijke onderdompeling,
maar heb je al eens geluisterd naar wat de stad
vertelt...
Niet het getoeter van auto’s, de diepe dronen van vliegtuigen
of de drukte van een winkelstraat, maar alles wat daarachter
verborgen ligt ?
In de workshop ‘De Stad Spreekt’ gaan we op zoek naar
deze verborgen geluiden van de stad. Geluidsartieste Els
Viaene neemt ons geblinddoekt mee op een auditieve ontdekkingstocht.
Uitgerust met audiorecorder en microfoon nemen we alles
op wat op ons pad komt.
Je weet niet wat je hoort !
STARTPUnT
CITIzENNE, Steenkoolkaai 9, 1000 Brussel
10h>17h inschrijven kan telefonisch op 02/203 08 00
of via mail info@citizenne.be www.citizenne.be
Een project van Vormingplus Citizenne/CLIP in samenwerking met
Q-O2 in het kader van Tuned City (www.tunedcity.net)
— Erfgoeddag 2013 —
Publicatie : Gestolde tijd
Brussel Deze Week, erfgoed sinds 1970.
Brussel Deze Week geeft u achtergrond bij de actualiteit in
de hoofdstad. Een wekelijkse krant vol straffe interviews,
opiniebijdragen en tips voor uw vrije tijd. Ontvang
Brussel Deze Week gratis in Brussel: mail uw adres
naar abo@bdw.be of bel naar 02/226.45.45
Er bestaat een hardnekkig misverstand.
Als we de dingen sneller
doen, dan houden we meer tijd
over voor onszelf. Toch blijkt het
tegendeel. Als we de dingen sneller
doen, dan doen we meer, en houden
we gewoon evenveel tijd over
voor onszelf. Met dat verschil dat
we meer gestresseerd zijn.
In de stad is dit heel confronterend. Bewoners, bezoekers en
bureelmensen lopen als dolgedraaide kippen van her naar
der. Steeds meer mensen verwerven het inzicht dat er maar
één oplossing is. Een stapje opzij: geregeld bewust niets
doen en de ruimte gunnen aan het onverwachtse. Dit kan
door de eigen houding te wijzigen. Maar het kan ook door
een herinrichting van de publieke ruimte die op haar beurt
impulsen geeft die onze gedragingen beïnvloeden.
Gestolde tijd levert hierover een reeks Brusselse reflecties
en een uitgeschreven fietsparcours om het meteen ook in
praktijk te brengen.
De publicatie Gestolde tijd is een samenwerking tussen de
Erfgoedcel Brussel/VGC en brukselbinnenstebuiten. Deze
publicatie kan aangevraagd worden bij de erfgoedcel Brussel,
bestelling@erfgoedcelbrussel.be of 02 563 05 82.
Brussel
Deze
Week

Broodje Brussel
Broodje Brussel lokt pendelaars tijdens de middagpauze
de stad in met een uitgebreid menu van verschillende
activiteiten. Voor wie de Erfgoeddag in Brussel gemist
heeft, hernemen we nog een aantal boeiende activiteiten.
19 aPRIL – 12h15 > 13h45
wandeling : Gestolde tijd
De stad is van alle tijden. Soms valt de stad stil en boert ze
zelfs achteruit. Soms versnelt de evolutie en verwordt de
stad tot machine. Bewoners, bezoekers en gebruikers raken
hun pedalen kwijt. Sommigen klampen vast aan het collectief
geheugen van de stad, anderen stellen dat ze stolt. Deze
Brukselwandeling doet de deelnemers kijken naar elementen
in ons denken en handelen die de stad tot stad maakt.
LOCATIE
PORTaaL SINT-GOEDELE- & SINT-MICHIELSkaTHEDRaaL, Sint-Goedelevoorplein,
1000 Brussel / Bovenaan de monumentale trap voor de kathedraal
reservatie : 25 deelnemers max., bruksel@skynet.be, +32 2 218 38 78,
www.brukselbinnenstebuiten.be
23 aPRIL – 12h15 > 13h30
rondleiding : Meten is weten :
Tijdmetingsinstrumenten in het Jubelparkmuseum
De collectie bevat topstukken rond tijdsmeting ; oude gotische
klokken, zonnewijzers, sterrenwijzers, astrolabia, kunstige
18-eeuwse uurwerken. De juiste tijd bepalen heeft veel
te maken met de kennis van het heelal en de juiste positionering
op aarde, cruciaal voor ontdekkers en kaartmakers !
LOCATIE
JuBELPaRkMuSEuM (kONINkLIJkE MuSEa VOOR kuNST EN
GESCHIEDENIS), Jubelpark 10, 1000 Brussel
reservatie : info@klareLijn.be
24 aPRIL – 12h30 > 13h30
tentoonstelling : Stop de tijd !
Theatraliteit in amusement en wooncultuur, 1920-1935
Het Sint-Lukasarchief geeft een beknopt overzicht van het
modernistische leven in de jaren 1920 en 1930 op het vlak
van het wonen en van het amusement. Het gaat hier om
een dialoog tussen het eclecticisme, het theatrale en het
modernisme.
LOCATIE
SENIORENCENTRuM, Zaterdagplein 6, 1000 Brussel
reservatie : korei@skynet.be
10
25 aPRIL – 12 h30 > 13h30
wandeling : Theatraliteit en modernisme
in amusement en wooncultuur, 1920-1935
Deze wandeling in het stadscentrum illustreert de amusementsbeleving
en de wooncultuur van toen : de 19 e eeuwse
De Brouckèreplein, het Alambratheater, de Beursschouwburg...
zijn plaatsen waar het theater de wereld zichtbaar
maakt.
LOCATIE
SENIORENCENTRuM, Zaterdagplein 6, 1000 Brussel
reservatie : korei@skynet.be
Tips voor wie
nederlands oefent
ism Huis van het Nederlands
demonstratie: De kleerkast van Manneken Pis bedreigd
De zaal met het originele beeldje van Manneken Pis en zijn
kleerkast zijn heel populair. Maar de kostuums van Manneken
Pis worden bedreigd door vochtigheid , stof en ongedierte.
Hoe kunnen ze worden beschermd ?
zie p. 31
zie p. 31
Seizoenskookworkshop in het Brussels Museum
van de Molen en de Voeding
Al gehoord van seizoensgroenten ? Vandaag zijn we heel
wat van deze groenten vergeten. Maar onze grootmoeders
wisten daar wel raad mee. Ontdek hun recepten !
zie p. 38
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

Wandelingen
Promenades

WAnDELInGEn 1000 BRUSSEL
1 rOnDleiDing Gestolde tijd ........................ 2 WanDeling De tijd achterna ...................
De stad is van alle tijden. Soms valt de stad stil en boert ze zelfs
achteruit. Soms versnelt de evolutie en verwordt de stad tot machine.
Bewoners, bezoekers en gebruikers raken hun pedalen kwijt.
De reacties daarop slaan op bescherming van gebouwen en herinrichting
van de publieke ruimte. Anderen stellen dat de stad dan
stolt. Een Brukselkijk op het versnellende en vertragende Brussel.
promenade guidée Le temps figé
La ville est de tous les temps. Il arrive qu’elle s’arrête, voire même
qu’elle périclite. Ou que, suite à une accélération de son évolution,
elle se transforme en machine à l’intérieur de laquelle habitants,
visiteurs et usagers perdent les pédales. Certains se cramponnent
à la mémoire collective de la ville, tandis que d’autres observent
qu’elle a tendance à se figer. Cette promenade attire l’attention des
participants sur des éléments de notre réflexion et de notre action
qui font de la ville une ville.
InFO BRUKSELBInnEnSTEBUITEn
aFSPRaak : bovenaan de monumentale trap voor de Sint-Goedele- &
Sint-Michielskathedraal, Sint-Goedelevoorplein, 1000 Brussel –
RENDEz-VOuS : porche de la Cathédrale Saints Michel et Gudule, Parvis Sainte
Gudule, 1000 Bruxelles, en haut de l’escalier monumental de la cathédrale
14h 25 plaatsen, reservatie nodig / 25 participants, réservation
indispensable +32 2 218 38 78 bruksel@skynet.be
www.brukselbinnenstebuiten.be
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
Van het Centraal station naar de Grote Markt. Over geërfde tradities
en gebruiken, vroegere bewoners en symboliek.
We starten in het Centraal Station met een toneeltje over wachten.
Nadien gaan we langs dingen die de tijd meten richting Grote
Markt. Hier vinden veel folklore-evenementen plaats, oa de Ommegang.
Het zijn ook plekken waar verhalen aan verbonden zijn.
Er werd herbouwd, vervangen, gerestaureerd. Werden op wens
van Buls symbolen van vroegere vorsten en bewoners of alchemieboodschappen
aangebracht ?
promenade À la poursuite du temps
De la Gare Centrale à la Grand Place. Les traditions et les usages
reçus en héritage, les habitants d’autrefois et la symbolique.
Notre promenade commence à la Gare Centrale, avec un spectacle
sur l’attente, pour ensuite rejoindre la Grand Place, en passant par
des ‘mesureurs de temps’. Ces lieux accueillent de nombreux événements
folkloriques, comme l’Ommegang, et ont inspiré de nombreux
récits. Ils ont été reconstruits, remplacés, restaurés. Est-ce à la
demande de Buls que les emblèmes d’anciens souverains et habitants
ou les symboles de l’alchimie furent ajoutés ?
InFO CULTURAMA
aFSPRaak : Loketten Centraal Station, 1000 Brussel –
RENDEz-VOuS : Salle des guichets de la Gare Centrale, 1000 Bruxelles
10h30 (duur / durée : 1h30) 2 x 25 plaatsen, reservatie nodig /
2 x 25 participants, réservation indispensable
+32 2 569 27 74 culturama@telenet.be
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
12 ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

1000 BRUXELLES PROMEnADES À PIED
3 WanDeling De Identiteit van Bomen ........ 4 rOnDleiDing Waar de tijd bleef stille staan
i.s.m. Bessst
In bomen kunnen we de tijd lezen als een cyclische aaneenschakeling
van seizoenen en een genadeloze optelsom van jaren. Elke
boom vertelt dan ook een eigen verhaal over vroeger, nu en morgen
; verhalen die maar weinig gehoord worden in het jachtige
ritme van de stad. Tijdens deze wandeling stoppen we de tijd om
kennis te maken met enkele indrukwekkende bomen.
promenade L’identité des Arbres
en collaboration avec Bessst
Les arbres offrent une lecture du temps comme un enchaînement
cyclique des saisons et une addition impitoyable des années. Chaque
arbre raconte sa propre histoire passée, présente et à venir ; des histoires
qui sont peu entendues dans le rythme trépidant de la ville.
Durant cette promenade, nous suspendons le temps pour faire la
connaissance de quelques arbres prestigieux.
InFO FOAM
aFSPRaak : GC De Markten, Oude Graanmarkt 5, 1000 Brussel –
RENDEz-VOuS : Centre communautaire De Markten, Place du Vieux Marché
aux Grains 5, 1000 Bruxelles
14h (duur / durée : 1h30) 15 plaatsen, reservatie nodig / 15 participants,
réservation indispensable +32 2 513 59 28 bxl@fo.am http ://fo.am
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013
i.s.m. Vrijwilligers van Brussel 1830 en Masereelfonds
In 1830 stopte de tijd even in de Zuidelijke Nederlanden. Er kwam
een einde aan de overeenkomst die in 1815 werd gesloten, aan de
Nederlandse macht in het zuiden, maar helaas ook aan het leven
van honderden vrijwilligers. ‘Vrijwilligers van Brussel 1830’ vertellen
in vol ornaat het verhaal van hun voorvaderen in de opstand,
die zal leiden tot het ontstaan van België.
visite guidée Là où le temps s’est arrêté
En collaboration avec La Compagnie des Volontaires de Bruxelles
1830 et le Fonds Masereel
En 1830, le temps suspend son cours dans le sud des Pays-Bas. Cette
date marque en effet la fin de l’accord conclu en 1815 et celle de
la domination néerlandaise dans les provinces du Sud. Elle coïncide
malheureusement aussi avec la mort de centaines de volontaires.
Les membres de ‘La Compagnie des Volontaires de Bruxelles 1830’,
en costumes d’apparat, racontent l’histoire de leurs ancêtres durant
l’insurrection qui déboucha sur la naissance de la Belgique.
InFO KLARE LIJn
aFSPRaak : Monument voor de Martelaars van de omwenteling van 1830,
Martelaarsplein, 1000 Brussel – RENDEz-VOuS : Monument aux Martyrs de la
Révolution de 1830, Place des Martyrs, 1000 Bruxelles
14h15, 15h15 & 16h15 3 x 20 plaatsen, reservatie nodig /
3 x 20 participants, réservation indispensable +32 493 50 40 60
info@klarelijn.be www.klarelijn.be
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
13

5 rOnDleiDing Stop de tijd ..........................
i.s.m. klare Lijn
Meer presteren in minder tijd is het adagium van vandaag. een
hedendaagse opvatting, die aangevuld wordt met ideeën of qualitime,
onderscheid tussen werktijd en eigen tijd enz. In een niet
zo ver verleden lag de nadruk echter niet zozeer op het meten van
tijdsverloop, maar ook op het situeren van de mens in tijd en ruimte.
Of hoe opvattingen over tijd doorheen de tijd evolueren.
visite guidée Arrêtez le temps
en collaboration avec klare Lijn
Prester plus en moins de temps est l’adage de notre époque, une
conception contemporaine imprégnée de la notion de ‘qualitime’,
de la distinction entre temps de travail et temps pour soi, etc. À une
époque pas si lointaine, il n’importait pas tant de mesurer le temps
qui passe que de situer l’homme dans le temps et l’espace. Ou comment
évoluent les conceptions du temps au fil du temps.
InFO MASEREELFOnDS
aFSPRaak : standbeeld kardinaal Mercier, Parochiaanstraat, 1000 Brussel –
RENDEz-VOuS : statue du cardinal Mercier, rue des Paroissiens, 1000 Bruxelles
9h15 25 plaatsen, reservatie nodig / 25 participants, réservation
indispensable +32 2 502 38 80 brussel@masereelfonds.be
www.masereelfonds.be
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
14
WAnDELInGEn 1000 BRUSSEL
6 rOnDleiDing en tentOOnstelling De zeven
werken van barmhartigheid .............
i.s.m. Sociale fotografie Tram 66
De ‘barmhartige’ levensvisie is een algemene culturele norm. Vandaag
vinden we nog sporen terug van de verzorgende aanwezigheid
doorheen de eeuwen. Tijdens deze tocht gaan we op zoek
naar plaatsen die de zeven werken van barmhartigheid doorheen
de geschiedenis illustreren. Na de tocht bezoeken we de fototentoonstelling
waar (ex-)daklozen en sociale werkers hun visie op dit
thema in Brussel tonen.
visite guidée et exposition Les sept travaux de la charité
en collaboration avec Tram 66 – photographie sociale
La conception de ‘la charité’ est une norme culturelle universelle. Les
traces de cette prise en charge au fil des siècles sont encore visibles
aujourd’hui. Cette promenade nous emmène à la découverte de
lieux qui illustrent les sept travaux de la charité à travers l’histoire.
Elle se termine par la visite d’une exposition de photographies prises
par des (ex)sans-abri et des travailleurs sociaux, qui expriment leur
vision de ce thème à Bruxelles.
InFO TOCHTEn VAn HOOP
aFSPRaak : Centraal Station Brussel, uitgang Madeleine (aan Fietspunt), 1000
Brussel, de rondleiding eindigt op de tentoonstelling in de Goede Bijstandskerk
– RENDEz-VOuS : Gare Centrale Bruxelles, sortie Madeleine (à côté du Point
vélo), 1000 Bruxelles, fin de la visite dans l’Eglise Notre-Dame du Bon
Secours (exposition de photos)
14h 3 x 20 plaatsen, reservatie nodig / 3 x 20 participants, réservation
indispensable +32 496 79 36 24 info@tochtenvanhoop.eu
www.tochtenvanhoop.eu
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

1000 BRUXELLES PROMEnADES À PIED
7 WanDeling Tijdswandeling : vrijzinnigheid
en vrijmetselarij in Brussel ..............
i.s.m. Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging – Gewest Brussel
Ieder jaar op 20 november vormt Brussel het decor van de studentikoze
Verhaegenstoet. Deze ontstond in de tijd toen de stad nog
niet gekend was om haar sociale en taalkundige tegenstellingen,
maar het decor vormde van de confrontatie tussen vrijzinnigen en
katholieken. We volgen het traject van de optocht en staan we stil
bij de vergeten geschiedenis van vrijzinnigheid en vrijmetselarij.
promenade Promenade dans le temps :
libre-pensée et franc-maçonnerie à Bruxelles
en collaboration avec l’association des humanistes libre-penseurs
de la Région bruxelloise
Le 20 novembre de chaque année, Bruxelles sert de décor au cortège
estudiantin de la Saint-Verhaegen. Cette tradition date d’une
époque où la ville n’était pas encore connue pour ses contrastes
linguistiques et sociaux, mais était le cadre de la confrontation entre
libres penseurs et catholiques. Nous suivons le trajet du cortège en
évoquant l’histoire oubliée de la libre-pensée et de la franc-maçonnerie.
InFO VSAD ‘KAREL CUyPERS’ /
UnIVERSITEITSARCHIEF VUB
aFSPRaak : ingang Warandepark tegenover Koninklijk Paleis, Paleizenplein,
1000 Brussel, eindpunt Archief en Museum voor het Vlaams Leven te Brussel
op de Arduinkaai (duur 2h) – RENDEz-VOuS : entrée du Parc de Bruxelles
face au Palais Royal, Place des Palais, 1000 Bruxelles, fin de la promenade
aux Archives et Musée de la Vie flamande à Bruxelles (AMVB), au Quai aux
Pierres de Taille (durée 2h)
10h00 20 plaatsen, reservatie nodig / 20 participants, réservation
indispensable +32 2 629 11 48 info@vsad.be www.vsad.be
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
8 rOnDleiDing Belangenverdediging,
iets van alle tijden ..........................
Je waant je op de boerderij met De Vos, Pauw, ezel en Cruywagen ?
Nee, we zijn hartje Brussel. De Brusselaars begonnen in 1695 met
de heropbouw van de Brusselse Grote markt nadat deze werd beschoten.
Vanaf dat punt verenigden mensen zich in gilden, vakbonden,
beroepsverenigingen en -federaties. We stoppen niet alleen
de tijd, we draaien ze ook terug.
visite guidée La défense des intérêts...
a toujours existé
Les fédérations professionnelles se regroupaient en guildes et se réunissaient
dans les maisons des corporations, sur la Grand Place de
Bruxelles. Celles-ci portaient des noms comme le Renard, le Paon,
l’Âne ou encore la Brouette... Reconnaissez-vous les symboles ? Remontez
le temps pour revenir à l’époque des métiers artisanaux et
des guildes.
InFO VTBKULTUUR VZW
aFSPRaak : Leeuwentrap van het Stadhuis (links van de toren), Grote Markt,
1000 Brussel – RENDEz-VOuS : Escalier aux Lions de l’Hôtel de Ville (à gauche de
la tour), Grand Place, 1000 Bruxelles
11h, 13h & 15h (duur / durée 1h) +32 3 224 10 52
info@vtbkultuur.be www.vtbkultuur.be
geheel toegankelijk / entièrement accessible
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 15

9 FietstOcht Fietsen
op het ritme van de stad ....................
Deze tocht neemt tijd letterlijk in de zin dat we fietsen langs klokkentorens,
beiaarden en openbare uurwerken. Publieke horloges
bepaalden ooit het ritme van de stad. We bekijken hoe Brussel zich
in de loop der tijden ontwikkelde, hoe het straatbeeld veranderde.
Na de Tweede Wereldoorlog werd het een veelkleurige metropool.
Hoe kwam deze superdiversiteit razendsnel tot stand ?
vélotour Pédaler au rythme de la ville
Cette promenade à vélo aborde la notion de temps au sens littéral
du terme, puisqu’elle nous emmène à la découverte des clochers,
des carillons et des horloges publiques. À une certaine époque, les
horloges publiques mesuraient véritablement le rythme de la ville.
Nous examinons le développement de Bruxelles au cours du temps
et l’évolution du paysage urbain. Après la Seconde Guerre mondiale,
Bruxelles devient une métropole bigarrée. Comment cette superdiversité
s’est-elle développée aussi rapidement ?
InFO VZW PRO VELO
aFSPRaak : Pro Velo, Londenstraat 15, 1050 Brussel –
RENDEz-VOuS : Pro Velo, rue de Londres 15, 1050 Bruxelles
14h 20 plaatsen, reservatie nodig / 20 participants, réservation
indispensable +32 2 502 73 55 info@provelo.org
www.provelo.org
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
16
WAnDELInGEn 1050 ELSEnE / 1070 AnDERLECHT
10 WanDeling Het Rad, behoud de tuinwijk ..
i.s.m. klare Lijn
Goedkope arbeiderswoningen in begin 20 ste eeuw was prioritair
voor de socialistische partij en de architecten-adepten van het
tuinwijkmodel. Een eigen tuin, collectieve ruimten en sociale interactie
creëerden een nieuwe leefwereld. Een wandeling die ons
doet mijmeren over die ideeën doorheen de tijd, de opdracht van
de overheid en een gedachtenwisseling over wat sociaal wonen
vandaag betekent.
promenade La Roue, protection de la cité-jardin
en collaboration avec klare Lijn
Au début du 20ème siècle, la priorité du parti socialiste et des architectes
adeptes de la cité-jardin est de construire des logements ouvriers
bon marché. Un jardin à soi, des espaces collectifs et l’interaction
sociale sont les ingrédients de ce nouvel environnement. Cette
promenade nous invite à méditer sur l’évolution des idées au fil des
époques, la mission des autorités publiques et l’échange de vues sur
la signification actuelle du logement social.
InFO MASEREELFOnDS
aFSPRaak : uitgang metrostation Het Rad, metrolijn 5, 1070 Anderlecht –
RENDEz-VOuS : sortie station de métro La Roue, ligne de métro 5,
1070 Anderlecht
15h 25 plaatsen, reservatie nodig / 25 participants, réservation
indispensable +32 2 502 38 80 brussel@masereelfonds.be
www.masereelfonds.be
zie kaart Anderlecht /voir carte Anderlecht : p. 35
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

1130 HAREn / 1180 UKKEL PROMEnADES À PIED
11 WanDeling Haren,
het laatste dorp in Brussel ...............
i.s.m. GC de Linde
Een wandeling door het laatste dorp van Brussel, met nog slechts
5.000 inwoners waar grote veranderingen op til staan. Aangehecht
bij de stad Brussel, maar er zowel fysiek als in mentaliteit mijlenver
vandaan. We wandelen langs markante plaatsen met een Harenaar.
Hij vertelt ons de verhalen achter de gevels. Een verhaal
tussen verleden en toekomst van een dorp in transitie.
promenade Haren, le dernier village de Bruxelles
en collaboration avec GC de Linde
Une promenade dans le dernier village de Bruxelles, qui ne compte
que 5.000 habitants et où de grands changements se préparent.
Eloigné, à la fois physiquement et dans la mentalité, de Bruxelles-
Ville dont il dépend. Un Harenois nous fait découvrir des lieux marquants
et les histoires qui se cachent derrière les façades. Un récit
qui oscille entre le passé et l’avenir d’un village en transition.
InFO DAVIDSFOnDS BRUSSEL
aFSPRaak : GC de Linde, Cortenbachstraat 7, 1130 Brussel-Haren –
RENDEz-VOuS : CC De Linde, rue de Cortenbach 7, 1130 Bruxelles-Haren
14h 25 plaatsen, reservatie nodig / 25 participants, réservation
indispensable +32 479 10 22 89 brussel@davidsfonds.be
www.brussel.davidsfonds.be
Wachttoren
-straat
11
Rue du pré aux oies
Halte
Kortenbach
Cortenbach
Ganzenweidestraat
Kortenbach
-straat
Verdun
-straat
Verdunstraat Rue de Verdun
© CARTO uitgeverij, Brussel
R. de la Seigneure
Heerlijkheidsstraat
Parochiestra at Rue de la Paroisse
Rue Harenheide-straat
7
Haren
Ch. de Haecht
Haachtsesteenweg C
12 rOnDleiDing Ondanks
praal en pracht vergeten ..................
i.s.m. klare Lijn
Het kerkhof aan de Dieweg is in veel opzichten een plaats waar
de tijd gestopt is. Dit kerkhof dat geleidelijk aan de natuur wordt
teruggegeven is een ideale plaats om te mijmeren over vergankelijkheid
en vergeten, ondanks pogingen van de meer begoeden blijvend
aan zich te willen laten herinneren.
Place
J. Van der Elst-
plein
Rue V. Allard-straat
Rue Stalle-straat
Kalevoet
Calevoet
Rue
Xavier De Buestr.
Chaussée d’Alsemberg
Alsembergsesteenweg
visite guidée Oubliés malgré tous les honneurs
en collaboration avec klare Lijn
Le cimetière du Dieweg est, à maints égards, un lieu où le temps
a suspendu son cours. Ce cimetière peu à peu envahi par la nature
est un endroit idéal pour méditer sur le caractère éphémère de la
vie et l’oubli, qui l’emportent sur les tentatives des plus fortunés de
préserver leur souvenir.
InFO MASEREELFOnDS
Ukkel
Av.
Brugmann
-laan
Square
G. Marlow-
Grasmusstraat
Rue de la Fauvette
Diewe g Dieweg
Uccle
© CARTO uitgeverij, Brussel
l a a n
Square
des Héros
Heldensquare
A v e n u e
B r u g m a n n -
square
C.C.
Wolvendaalpark
Avenu e Vanderaey-laan
Ave n u e W o l v e n d ael-laan
Dieweg
Avenue
Hellevelt-laan
Av.
D e F r é -l a a n
Parc de
Wolvendael
Rue du repos Ruststraat
Dieweg
S i nt- Jo bse s t e e nweg
aFSPRaak : Kerkhof Dieweg, Dieweg 95, 1180 Ukkel –
RENDEz-VOuS : Cimetière du Dieweg, Dieweg 95, 1180 Uccle
14h 25 plaatsen, reservatie nodig / 25 participants, réservation
indispensable +32 2 502 38 80 brussel@masereelfonds.be
www.masereelfonds.be
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 17
10
12

Programma
Programme

© Sint-Lukasarchief
1000 BRUXELLES PROGRAMME
13 Architecture Archive -
Sint Lukasarchief ............................
tentoonstelling : Stop de tijd ! Theatraliteit
en modernisme in amusement en wooncultuur,
1920-1935
i.s.m. korei vzw, aMVB, Seniorencentrum
Het Sint-Lukasarchief geeft in de tweetalige tentoonstelling
een beknopt overzicht van het modernistische leven in de jaren
1920 en 1930 op het vlak van het wonen en van het amusement.
Het gaat hier om een dialoog tussen het eclecticisme, het theatrale
en het modernisme. Hierbij worden bepaalde highlights
uitgewerkt : toneel, muziek, dans, cinema, kunst, wonen, meubilair,
design…
Architecture Archive – Sint Lukasarchief
exposition : arrêtez le temps ! Théâtralité
et modernisme dans le divertissement et la culture
de l’habitat, 1920-1935
en collaboration avec l’asbl korei, aMVB, Seniorencentrum
Dans cette exposition bilingue, les archives d’architecture Sint-
Lukas offrent un aperçu concis de la vie moderniste dans les années
1920 et 1930 au niveau de l’habitat et du divertissement,
sous la forme d’un dialogue entre l’éclectisme, la théâtralité et le
modernisme. L’exposition met en lumière quelques temps forts
dans les domaines du théâtre, de la musique, de la danse, du
cinéma, de l’art, du mobilier, du design...
InFO
SENIORENCENTRuM, Zaterdagplein, 1000 Brussel /
Place du Samedi, 1000 Bruxelles
10h - 17h – Deze activiteit loopt tot / à voir jusqu’au : 09/06/2013
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
14 Korei .............................................
rondleiding : Stop de tijd !
Theatraliteit in amusement en wooncultuur, 1920-1935
i.s.m. arcitecture archive – Sint-Lukasarchief vzw, aMVB,
Seniorencentrum
Korei organiseert twee rondleidingen (NL & FR) op de tentoonstelling
van het Sint-Lukasarchief ‘Theatraliteit en modernisme in
amusement en wooncultuur, 1920-1935’, gecombineerd met twee
wandelingen (NL & FR) in het stadscentrum waarin we de amusementsbeleving
en de wooncultuur van toen illustreren.
Korei
visite guidée : arrêtez le temps ! Théâtralité
dans le divertissement et la culture de l’habitat, 1920-1935
en collaboration avec arcitecture archive – Sint-Lukas, aMVB,
Seniorencentrum
Dans le cadre de l’exposition ‘Théâtralité et modernisme dans le
divertissement et la culture de l’habitat, 1920-1935’ organisée par
les Archives d’architecture Sint-Lukas, Korei propose deux visites
guidées (en FR et NL), combinées à deux promenades (en FR et
NL) dans le centre-ville. Celles-ci illustrent les divertissements et la
culture de l’habitat de l’époque.
InFO
SENIORENCENTRuM, Zaterdagplein, 1000 Brussel /
Place du Samedi, 1000 Bruxelles
rondleidingen (NL) op de tentoonstelling om 10h en 14h / visites guidées
(FR) de l’exposition à 10h30 et 14h30 / rondleidingen (NL) in de stad om
11h en 15h / visites guidées (FR) dans la ville à 11h30 et 15h30
20 deelnemers, reservatie verplicht / 20 participants, réservation obligatoire
+32 2 380 22 09 korei@skynet.be www.korei.be
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 19

1
Kl. Hulpstr.
Pte R. d.
Secours
Rue du Progrès Vooruitgangstr.
Boreal
-str.
R. de Beughem
Rue du Marché Marktstraa
Hendrik
Conscience
Poste Poststraat
Bienfaisance
Weldadigheid
Koning Albert II-laan
Boulevard du Roi Albert II
North Gate
Antwerpsesteenweg
Hoekstraat
Rue de l’Angle
Rue de l’Harmonie
-str
Square
SAINCTELETTE
-square
Place de l’ YSER
IJZER -plein
Boulevard de Dixmude
D i k s m u i d e l a a n
R. du Magasin
Pakhuis- str.
-str.
Quai du
Chantier
Werfkaai
R. d. Chantier
Werfstraat
Rue St-Jean Népomucène
St.-Jan Nepomucenusstraat
Imp.
Van Hoeter
-gang
Van Gaver
Rue des
Commerçants Koopliedenstraat
Quai du Commerce
Handelskaai
Bd. d’Ypres Ieperlaan
e 9e Linielaan
20
Rue des Secours
Hulpstraat
Rue
des Plantes
Rue de la Prairie
Weide- straat
Arc
Boog
Rue de l’Ascension
Bergopstraat
Rue G. Matheus -straat
Groenstraat
Rue Linné
Place
St-Lazare
St.-Lazarusplein
Rue
Frère-Orban -str.
Rue de la Rivière
Rivier- straat
Boulevard Baudouin Boudewijnlaan
Boulevard d’Anvers Antwerpselaan
Rue Saint- François
Sint-Franciscusstaat
Rue des Croisades
Kruisvaartenstraat
Rue de la
Chemin
de Fer
Spoorweg
Rue
Rue du Moulin
Chaussée de Haecht Haachtse- steenweg
Rue
Cornet de Grez
-straat
Rue Royale Koningsstraat
A.
Overvloedstraat
Bertulot
Min. van de
Vlaamse
Gemeenschap
IJZER / YSER
Rue Botanique
Bd. St-Lazare St.-Lazaruslaan
Rue Gineste -str.
Rue M. Popelin-straat
Passage
Ch. Rogierdoorgang
15
R. Godefroid de Bouillon
Godfried van Bouillonstr.
ANTWERPSEPOORT
PORTE D’ANVERS
JACQMAIN
Square
Victoria Regina
-plantsoen
St-Lazare
St.-Lazarus
Pl. Ch. Rogier
K. Rogierpl.
ROGIER
Avenue du Boulevard
Bolwerklaan
Échelles
Ladders
Quai au Foin Hooikaai
KVS
Rue Gillon Gillonstraat
Rue Musin
-straat
Quai aux Pierres de Taille Arduinkaai
Kruidtuinstraat
R. St- Roch
St.-Rochusstr.
Quai à la Chaux
Kalkkaai
Oppemstraat
City 2
Rue de
Spaarl’Épargne
straat
B o u l e v a r d A d o l p h e M a x - l a a n
Boulevard du Jardin Botanique
VGC
Kruidtuin
Rue de Malines Mechelsestraat
B o u l e v a r d É m i l e J a c q m a i n - l a a n
33
Le Botanique
Kruidtuin
Rue Saint- Pierre
Sint-Pietersstraat
Théâtre
National
Rue du Pélican
Pelikaan- straat
Quai à la Houille
Steenkoolkaai
Barchon
Cité du
Sureau
Vlierwijk
Rue du Grand Hospice
Grootgodshuisstraat
Rue Marcq -str.
Lilas
Sering
Infirmerie
Fermerij
Rue du Rouleau
Rolstraat
R. d. Béguinage
Begijnhofstr.
Quai au Bois à Brûler
Land v. Luik
Quai aux Briques
Pays de Liège
Pl. du
Béguinage
Begijnhof
Begijnhofkerk
Égl. du Béguinage
rronnier
mstraat
R. d. Ma
Kastanjeboo
Rue du Peuplier
Populierstraat
Nom de Jésus
Naam Jezus
Warmoesstr.
Place
Cyprès
Cipres
de Bériot -s
Gem. huis
St.-Joost
Rue
Rue Neuve
De Brouckère
-plein
R u e d e L a e k e n L a k e n s e s t r a a t
Vaartstraat
Rue du Canal
Rue des Cendres
Asstraat
Nieuw- straat
Schuitenkaai Timmerhoutkaai
Quai au Bois de
Construction
Jardin
Allée
Thibaut
-allee
Botanique
Rue du Méridien Middaglijnstraat
Rue
de la Comète
Staartsterstr.
Rue Traversière Dwarsstraat
Gesù
Porte de
Schaerbeek
Schaarbeeksepoort
KRUIDTUIN
BOTANIQUE
Rue de la Fiancée
Bruids- straat
Bloemenstraat
Rue du Pont Neuf Nieuw- brug
Q. aux Barques
Kruidtuinlaan
Av. Victoria Regina -laan
Grootgodshuis
St.-Jan
St-Jean
Hospice
Pachéco
Grensstraat
Rue Brialmont -str.
B r o e k s t r a a t
Rue de la Blanchisserie
Kanonstraat
Rue du Canon
Rue du Damier
Dambordstraat
R. d.
Finistère Finisterraestr.
Rue aux Fleurs
Sq. des Blindés
Pantsertroepensq.
R. du
Pôle
Poolstr.
Passage 44
Doorgang 44
Inno
Av. Galilée -laan
Rue de
Blekerijstraatl’Ommegang
-straat
Rue du Cirque
Circus- str.
R. d. Marché
aux Porcs
Varkensmarkt
Pl. Quetelet
-plein
Rue
de l’Union Uniestraat
Rivolistraat
Colombier
Duivenkot
Rue aux Choux
Rue St-Michel
St.- Michielsstraat
Rue
Vander Elst -straat
Koolstraat
Place des
Martyrs
laan
Rue J. de Brouchoven
de Bergeyck -straat
Œillets
Anjelieren
Rue des Hirondelles
Zwaluwenstraat
Rue
Martelaarsplein
Zaterdagplein
Brandhoutkaai
Baksteenkaai
Chien Marin
Zeehond
Vésale
Vesalius
Bd Pachéco
Rue du Marais
du Persil
Peter s eliestr.
Rue de l’Alliance
Verbondstraat
Av. de l’Astronomie Sterrenkunde-
Square
H. Frick
-square
Rue
Van Orley
-str.
Rue de la Sablonnière
Zavelput
Bischoffsheimlaan
Place des
Barricades
Barricadenplein
Révolution
Omwentelings
Rue des Cultes
Eredienst- str.
Rue de l’Association
Vereniging- str.
Rue Royale Koningsstraat
Pacheco- laan
Finisterrae
Finistère
Financietoren
Tour des Finances
Congres
Boulevard Bischoffsheim
Arcadengebouw
Quartier des Arcades
Rue de Rivoli
Pte. rue d. Nord
Kte. Noordstr.
Pl. de la
Liberté
Vrijheidsplein
Leuvensestwg
Rue du Congrès Congresstraat
Rue
Rue de la Charité
Pl. Surlet de
Chokier -pl.
Rue du Nord Noord- straat
Rue d’Argent
Zilverstraat
R. des Augustins
Augustijnenstr.
St.-Katelijneplein
Vla amsesteenweg
Rue
Vandermeulen
-str.
Rue des Sables
Zandstraat
St.-Katelijne
Ste-Catherine
Place
Ste-Catherine
Rue du
Gouvernement Provisoire
Voorlopig Bewindstraat
St.-Laurensstr. Rue du Meiboom -straat
Passage
du Nord
Noorddoorgang
ST.-KATELIJNE
STE-
CATHERINE
4
Gal. du
Commerce
Handelsgalerij
14
Imp. du Cheval
Paardgang
Bellonahuis
La Bellone
13
Place du Samedi
Mais.
comm.
St-Josse
Rue St-Laurent
Rue des Boiteux
Kreupelenstraat
Muntcentrum
R. de l’Évêque
Bd de Berlaimont -laan
Rue des Comédiens
Komediantenstraat
Wolvengracht
Centre Monnaie
Pl. d. l.
Monnaie
Munt
Bisschopsstraat
Rue de la Croix de Fer IJzerenkruisstraat
Liefdadigheidsstraat
Kunstlaan
Regentlaan
Leuvense- weg
Rue de
la Presse Drukpersstraat
R. d. l’Enseignement Onderrichtsstr.
Rue de Ligne -straat
Nationale
Bank
Montagne aux
Rue
Herbes Potagères
Rue du Fossé aux Loups
DE BROUCKÈRE
Banque
Nationale
e Ducale Her t ogs- str.
Treurenberg
Kathedraal
Cathédrale
Rue de
Beurs
Bourse
Jo
des Arts
rd du Régent
Rue Royale Koningsstraat
Rue de l’Écuyer
Koloniënstr.
R. des
Colonies
Wetstraat
Rue de la Chan
Rue de Loxum
Loksum- str.
vard Anspach Anspachlaan
Rue des Halles
Hallen- straat
Rue de la Vierge Noire
Rue
J. Plateau
-str.
R.
Pl. du Congrès
Congreszuil Congresplein
Colonne
Esplanadegebouw du Congrès
Q. de l’Esplanade
Melsens-str.
Warmoesberg
Rue
Rue Montagne
Rue Léopold
Leopoldstraat
De Munt
La Monnaie
de l’Oratoire
Rue des Fripiers
Grétry
R. d. Moniteur
Staatsbladsstr.
berg
Oratoriën-
R. d. l. Banque Bankstraat
R. d. Princes
Prinsenstr.
Zwarte Lievevrouwstr.
31
Rue Ste-Catherine
St.-Katelijnestr.
Kon.
Circus
Cirque
Royal
R. d. l. Reine
Koninginnestr.
Rue d’Assaut
Stormstraat
R.
des Dominicains
Predikherenstr.
Schildknaapsstr.
R. d. l. Fourche Greepstraat
Kleerkopersstraat
R. d. l.
Tribune
-str.
-straat
Pl. de
la Bourse
Beurspl.
Rue du Marché
aux Poulets Kiekenmarkt
Poissonniers
Visverkopers
Place d. Louvain
Imp. d. l. Fidélité
Getrouwheidsg.
Rue
A. Orts
-straat
Rue du Vieux Marché aux Grains
3
Oude Graanmarkt
Place
Madou
-plein
MADOU
Vesaliusgebouw
Quartier Vésale
32
Rue
P. Devaux
Rue
Antoine Dansaertstraat
Kartuizersstraat
29
-str.
Leuvenseplein
Rue du Bois Sauvage
Parvis
Ste-Gudule
St.-Goedelevoorplein
de l’Impératrice Keizerinlaan
T’Serclaes
Rue d’Arenberg
-straat
Koningsgalerij
R. d. l. Bourse
Beursstraat
Place Ste-Gudule
St.-Goedelepl.
Rue de la Montagne
Gal. de la Reine Galerie du Roi
Gal. des
Princes
Prinsengalerij
St.-Niklaas
St-Nicolas
Gal. du Centre
Centrumgalerij
Rue
Karperbrug
Pont d. l. Carpe
Rue d.
Parlement
Parlementsstraat
Wildewoudstraat
Collégiale
Collegiale
Pte. r. d. Bouchers
Kte. Beenhouwersstr.
R. des Bouchers Beenhouwersstr.
Kte. Boterstr.
Pte
rue au Beurre
R. d’Une
Personne
Louvain
Jonkers
Gentilhomme
Rue H. Maus
-straat
Bergstraat
Koninginnegalerij
R. de la
Colline
Heuvelstr.
Midi
Rue des Pierres Steenstr.
R. du Card. Mercie
Grand-
Place
Stadhuis Grote 8 Markt
Hôtel de
Kard. Merc
R. d. Marché aux Herbes Grasmarkt
Zuidstr. Tabora
J. Van Praet
43
-str.
Pl. St-Géry
St.-Gorikspl.
ckx
Rue
des Paroissiens
Marquis
Markies
Marché
Eénmansstr.
aux Peaux
Huidenmarkt
B or g v al
lde- straat
-str.
Vlaams
Parlement
1
BEURS
BOURSE
5
B or g w al
Chair
et Pain
Rue au Beurre
Parochiaansstr.
Vlees-en-
Brood
Boterstraat
Rue St-Géry
Rue Saint-Christophe
Riches
Claires
Harengs
Haring
Poivre
Peper
Guldenhoofd
Tête d’Or
St.-Goriksstr.
Rijkeklaren- straat
bon Kole markt
Éclipse
Grande Île Groot Eiland
Rijke
Klaren
uxSt.-Kristoffelsstraat
Paleis der Natie
Parlement
Pl. de la Nation
Natieplein
Palais de la Nation
AB
Kanselarijstr
30
St.-Hubertus-
Gal. Place
St.-Hubert
d’Espagne
Rue
Lollepots t r aat
Teinturiers
Verve
d. l. Chauffer ette
Plattesteen
P
.
s
R. d. l’
Vrun
s

Ru
sef II-straat
Handelsstr.
Avenue
Bouleva
r
ierstr.
cellerie
Marché
au Bois
Putterij
Bd
R. Ch. Bul
K. Bulsstr
Boule
Rue de la Loi
Rue Guimard -straat Square
Rue du Commerce
Rue de l’Industrie Nijverheids- straat
Regentlaan
Rue Zinner
Frère-Orban
-square
Handels- straat
Rue Belliard
Nieuwland
Rue de la Science W
Avenue des Arts Kunstlaan
-straat
Rue Ducale Hertogsstraat
Parkschouwburg
Théâtre
du Parc
Houtmarkt
Warande
Rue Royale Koningsstraat
Rue du
Rue du Lombard
Rue Ravenstein -straat
Cantersteen Kantersteen
Spanjeplein
Carref. de 2122
l’Europe CENTRAAL
Europa- STATION
kruispunt 2
GARE
CENTRALE
n
ARK
Gal. d.
l’Agora
-gal.
Ville
Amigo
tstraat
Putterie
Rue de
l’Infante Isabelle
Infante Isabella- str.
Brasseurs
Brouwers
Marché
Rue Duquesnoy
-straat
Galerie
Ravenstein
-galerij
Rue de la Madeleine
Magdalena- steenweg
Éperonniers
makersstraat
Rue des
Spoor -
Kaasmarkt
aux Fromages
Hoedenmakersstr.
Rue des Chapeliers
Stoofstraat
Rue du Marché au Char
Eclip
PARC
rs
aat
Bon
Secours
Bijstands
Rue de la
Douze Apôtres
Rue de la Violette
Rue
Bijstand Bon
Secours
Wetstraat
KUNST-WET
ARTS-LOI
Twaalfapostelen
Rue Montagne du Parc
Warandeberg
Homme
Chrétien
Kerstenmannekens
Rue Baron
Horta -str.
Rue des Sols
Stuiversstraat
Hotel
Errera
Mont des Arts
Kunstberg
Rue
Parc de
Bruxelles
-straat
Lambermont
Pl. de
l’Albertine
Sint-Jansstr.Paleis
Albertinaplein
Kunstberg
19
Mont des Arts Congrespaleis voor
Palais du Congres
Koninklijke
Schone
Bibliotheek
Kunsten
Palais des
Pl. d. l.
Bibliothèque
Beaux-Arts
Justice
Gerechtsplein
Royale
MIM 18
Rue Saint-Jean
Manneken
Pis
Pl. St-Jean
Brussels
Parlement
St.-Jansplein
Bruxellois
Pl. d. l. Vieille
Halle aux Blés
Oud Korenhuis
Violet- straat
des Grands Carmes
Lombardstraat
Lievevrouwbroersstr.
Jardin des Olives
Oliveten- hof
Place
Fontainas
-plein
6
R. d. l.
Gouttière Gootstr.
R. d.
Gal.
Bortier
-gal.
Rue du Chêne
Eikstraat
Rue de l’Étuve
R. des Moineaux
Bogards
Mussenstr.
Rue
de Villers
Rue Villa
Hermosa
Coudenberg
Koudenberg
R. de Dinant
-straat
-str.
R. d. l’Escalier
Trapstraat
Villersstraat
Rue des Alexiens
Cellebroersstraat
Boulevard du Régent
Paleis der
Academiën
Place des Palais Paleizenplein
Place Royale
Koningsplein
Palais des
Académies
Place du
Musée
Museumplein
Musea voor Schone
Kunsten
R. Montagne
de la Cour
Hofberg
Bd. de l’Empereur Keizersl an
R. de l’Hôpital
Gasthuisstraat
Rue du Midi Zuid- straat
ANNEESSENS
Val des Roses
Rozendal
Bogaardenstraat
Rue Van Helmont -straat
7
Rue
Rouppe
-straat
Rue Philippe de Champagne -str.
Hertogsstraat
Koninklijk Paleis
Palais Royal
Rue Montoyer Montoyerstraat
Rue de N amur
Rue de Ruysbroeck
Ruisbroekstraat
R. de la Paille
Strostraat
Rue Lebeau -straat
Pl. de
Dinant
-plein
k
BELLIARD
17
Place Rouppe
St.-Jozef
St-Joseph
Rue d’Accolay -straat
Rouppeplein
MONTOYER
27
Imp. d.
Borgendael
-gang
Musée Museum
Gal. de
Ruysbroeck
Ruisbroekgalerij
Rue de
-str.
Rollebeek
Ursulinenstraat
Chasseur
Jagers
straat
Rue du Poinçon Priemstraat
St.-Jacob-op-
Koudenberg
St-Jacques-sur-
Coudenberg
R. Ste-Anne
St.-Annastr.
Place du
Grand
St.-Jacobsg.
Imp. St-Jacques
ND de la
OLV ter Chapelle
Kapelle Pl. de la
Chapelle
Kapellemarkt
R. de la Chapelle Kapellestr.
Rue Terre-Neuve
Rue du Commerce
Miniemenstraat
R. d. l.
Samaritaine Samaritanesse-
Blaes- straat
Rue des Brigittines
Brigittinenstraat
Place du TRÔNE
TROON -plein
str.
Rue Brederode -straat
Rue Bodenbroek -
Hoog-
Square
de Meeûs
Rue du Luxembourg Luxemburg
R. d. Chandeliers
Kandelaars- straat
Ons- Heerstraat
R. d.
Visitandines
de Meeûssquare
Rue de la Pépinière
Boomkwekerijstraat
Avenue Marnix -laan
Rue des Minimes
R. d. Temple
Tempelstraat
Rue de Nancy
-straat
Rue du Miroir Spiegel- straat
gen
Huidevettersstraat
aat
Visitandinenstraat Rue Notre-Seigneur
str.
R. de Paris Parijs-
Rue de
l’Esplanade
-straat
Rue d’Egmont -str.
Rue Christine
Kristinastraat
R. du Champ de Mars Marsveldstr.
Rue
de Hornes
Hoornestr.
Rue Caroly -straat
Rue de
Fleurus
-str.
Pl. du Champ
de Mars
Marsveldplein
Rue des Minimes Miniemenstraat
R. d. l. Porte Rouge
Rodepoort
Rue de Londres
Londenstraat
Galerie de la
Porte de Namur
Sq. du Bastion
Bolwerksq.
Rue de l’Épée
Zwaardstraat
Rue Saint-Ghislain Sint- Gisleinsstraat
Pl. de Londres
Londenplein
Rue d’Alsace-Lorraine
Elzas-Lotharingenstraat
Rue de Naples Napelsstraat
Rue d’Édimbourg
Edinburgstraat
Naamsepoortgalerij
Boulevard de Waterloo -laan
R. N.D. d. Grâce
O.L.V. van
Gratiestr.
aat Rue Blaes
Rue des Capucins Kapucijnenstr.
Rue
Maj. R. Dubreucq
-straat
Rue de Dublin -straat
Troonstraat Rue du Trône Troonstraat
Rue Thérésienne
Theresianenstraat
Naamsestraat
Baudet
Karmelieten- str.
Rue aux Laines Wolstraat Rue des Petits Carmes
Rue du Pépin Kernstraat
Rue de la Régence Regentschapsstraat
Rue J. Stevens
-str.
Place Em.
Vandervelde
-plein
St-Esprit
H. Geest
Pte
rue d.
Minimes
Kte
Miniemenstr.
Pigeons
Rue des Ursulines
Rue de la
Radstraat
Roue
Duiven
Regentlaan
Quatre
Fils Aymon
Vierheemskinderen
Ezels
Six Jeunes Hommes
Zesjonkmans
Rue
Coppens
-str.
Rue Ernest Allard -straat
Rue Watteeu
-str.
Bd du Régent
Rue Ch.
Hanssens
Miniemen -str.
Reinette
Pippeling
Musées des Rekenhof
Beaux-Arts
Cour des
Sablon
Comptes
Grote
Zavel
Minst. Buitenl.
WEU Zaken
OLV
UEO Aff. Étrangères
ten Zavel
ND au
Sablon
Pl.
du Petit
Sablon
Prins Albert-
Kleine Zavel kazerne
Conservatorium
Caserne
Prince Albert
Conservatoire
Egmontpaleis
Palais d’Egmont
28
TROON / TRÔNE
Place des Kapellekerk
Wallons Chapelle
Walenplein
str.
23
R. des Sablons
Zavelstr.
Cité
Ronsmans
-wijk
R.
de l’Arbre
Boomstr.
Rue Blaes
Rue
Van Moer
-str.
Minimes
Egmonttuin
Rue
J. Dupont
-str.
Blaesstraat
Clos
du Parnasse
Ascenseur Place
Poelaert Poelaert
-lift
-plein
Parnassusgaarde
Avenue de la Toison d’Or Guldenvlieslaan
Parc
d’Egmont
Hoogstraat Rue Haute
Escrimeurs
Schermers
Arbalétriers
Kruisboogschutters
Jardin
Rompu
Gebrokenhof
NAAMSEPOORT
PORTE DE NAMUR
Place du
Mont-de-Piété
Berg-van-Barmhartigheidsplein
Sq. Breughell’AncienBreughelde-Oudesq.
9
Kapucijnen
Capucins
Place du
Jeu de Balle
Gal. d’Ixelles
Elsensegal.
Francart
-straat
de Stassartstraat
Justitiepaleis
Rue des Renards
Vossenstraat
Vossenplein
Rue de la Paix Vrede- straat
Rue Longue Vie
E. Solvaystr.
Rue E.
Solvay
Rue
Rue du Berger Herdersstraat
Rue des Chevaliers
Riddersstraat
Rue Capitaine Crespel
aux Laines Wolstraat
Palais de Justice
Rue Haute
Rue Anoul -str.
Chaussée de Wavre Waversesteenweg
Chaussée d’Ixelles
Pass. M.
Yourcenar
-doorg.
Galeries de la
Toison d’Or
Guldenvliesgalerijen
Rond-Point
R. Cliquet
-plein
Rue du Grand Cerf
Eventail
Waaier
Grotehertstraat
Rue Quatre Bras
W a v e r s e
St.-Bonifatius
Rue St-Boniface
St.-Bonifaasstr.
Quatre Brasstraat
Rue de Wynants -straat
Rue du Faucon
Valkstraat
Rasière Sistervat
Tulpstraat
Rue Bouré
-str.
Rue de Montserrat -straat
Rue des Abricotier
Abrikozeboomstr.
Rue G. Lorand -straat
Lang Levenstraat
St-Boniface
Koninklijke Prinsstraat
Elsensesteenweg
Rue des Drapiers Lakenweversstraat
Karmelieten
LOUIZA
LOUISE
Rue des Six Aunes
Zesellenstraat
fèvres Goud- smeden
Carmes
Place LOUISE
LOUIZA -plein
Brodeurs Borduur- ders
Chaisiers Stoelen- makers
Tonneliers Kuipers
Charpentiers
Ramoneurs Timmer- lieden
Schoorsteenvegers
Avenue Louise
Louizalaan
Boulevard de Waterloo -laan
Place
J. Jacobs
-plein
St.-Pietersziekenhuis
Hoogstraat
t
Goffartstraat
Raadstraat
Rue de l’Athénée
Atheneumstraat
ue de la Tulipe
Rue
J. Bouillon
-straat
Rue du Prince Albert
Prins Albertstraat
Rue Keyenveld-straat
Rue
Rue de Stassart
Guldenvlieslaan
Wolstraat
Rue
d. l. Prévoyance Voorzorgsstr.
R. d. Prêtres
Priestersstr.
mans -str.
Rue Sans-Souci
Kapitein Crespelstraat
16
Cartografie : CARTO uitgeverij, Brussel
Tel. 02-268 03 45 www.carto.be
0
200 m
Hôpital-
St.-Pierre
Crêche
Kribbe
Rue aux Laines
R
21

© Peter Kruger en Gerrit Messiaen
15 Argos, Centrum voor Kunst en Media ...
tentoonstelling : In Remembrance of Times Past
Drie videoportretten gepresenteerd in een architecturale setting
brengen intense, ontroerende en soms hilarische sfeerbeelden van
ouder wordende vrouwen. Terwijl voor hen de tijd doortikt, verandert
ook de stad. Het geheugen staat dus centraal : terwijl de vrouwen
herinneringen ophalen over hun jonge jaren in Brussel, blikt
de kijker terug op een hoofdstad die nooit meer hetzelfde zal zijn.
Argos, Centre pour l’art et les médias
exposition : In Remembrance of Times Past
(En souvenir d’autrefois)
Trois portraits vidéo, présentés dans un décor architectural, dressent
un portrait intense, émouvant et parfois hilarant de femmes vieillissantes.
La ville se transforme tandis qu’elles voient filer les années.
La mémoire joue ici un rôle central : alors que ces femmes évoquent
les souvenirs de leurs jeunes années à Bruxelles, le spectateur
contemple le passé d’une capitale qui ne sera plus jamais la même.
InFO
aRGOS, Werfstraat 13, 1000 Brussel –
aRGOS, rue du Chantier 13, 1000 Bruxelles
11h - 18h
Portretten worden in loop getoond / projection des portraits en boucle :
Peter Krüger & Gerrit Messiaen, ‘Roberte’s Dance : a Saturday Night in
Brussels’, 1998, 23'49" ; Marta Bergman, ‘Heureux Séjour,’ 2002, 59' ; Marie
André, ‘Galerie de Portraits’, 1982, 45'49"
Deze activiteit loopt tot / à voir jusqu’au : 05/09/2013
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
22
PROGRAMMA 1000 BRUSSEL
16 art & marges museum ..............................
familietocht : Draaimolens/De tijd stopt
Nostalgie ? ! Wat klinkt dat barbaars ! De draaimolens van Georges
Counasse doen ons zeker van mening veranderen. Deze geniale
knutselaar laat de kermis uit zijn kindertijd herleven aan de hand
van flessenstoppen, paraplupinnen, dit alles op oude platendraaiers
gemonteerd. Georges is niet de enige kunstenaar die ons verrast
met zijn herinneringen. Doe mee met spoorzoekertje en ontdek
de anderen.
rondleiding NL om 14h (duur 1h30) 20 deelnemers, reservatie verplicht
rondleiding : De collectie van het art & marges museum.
kleine en grote verhalen
Een kunstwerk in een museumcollectie binnenhalen en bewaren
is altijd een manier om de tijd even te doen stil staan. Des te meer
wanneer het over een outsider kunstwerk gaat omdat de kunstenaar
zelf niet altijd bewust is van het belang van het conserveren.
Kijk mee in de reserves en ontdek het ontstaan van een collectie :
van kleine anekdotes tot vragen over het in stand houden van
kunstwerken.
rondleiding NL om 11h (duur 1h30) 15 deelnemers, reservatie verplicht
musée art & marges
parcours familial : Carrousels/Le temps suspendu
Nostalgie ? ! Quel terme barbare ! Impossible de ne pas changer
d’avis à ce sujet en admirant les carrousels de Georges Counasse. Ce
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

1000 BRUXELLES PROGRAMME
................................................................
bricoleur de génie ressuscite la fête foraine de son enfance à l’aide
de bouchons de bouteilles et de baleines de parapluie, montées sur
d’anciens tourne-disques. Georges n’est pas le seul artiste dont les
souvenirs créent la surprise. Participez à notre jeu-parcours pour
découvrir qui sont les autres.
visite guidée FR à 15h (durée 1h30) 20 participants, réservation obligatoire
visite guidée : La collection du Musée art & marges.
Petites et grandes histoires
Intégrer une oeuvre d’art dans une collection est une manière
d’interrompre la fuite du temps. C’est d’autant plus vrai lorsqu’il
s’agit d’une oeuvre d’art outsider, car l’artiste lui-même n’est
alors pas conscient de l’intérêt de conserver son oeuvre. Venez
découvrir nos réserves et la naissance d’une collection, en allant
des petites anecdotes aux questions qui concernent la protection
des oeuvres.
visite guidée FR à 12h (durée 1h30) 15 participants, réservation obligatoire
InFO
aRT & MaRGES MuSEuM, Hoogstraat 312-314, 1000 Brussel –
MuSéE aRT & MaRGES, rue Haute 312-314, 1000 Bruxelles
11h - 18h (gratis toegang/entrée gratuite) +32 2 533 94 90
info@artetmarges.be www.artetmarges.be
Speciaal voor gezinnen en kinderen (-12 jaar) ontwikkeld /
Activité spécialement destinée aux familles avec enfants (-12 ans)
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
17 BELvue museum .............................
rondleiding : Tijd doorheen de tijd
Vindt u ook dat de tijd soms stilstaat of juist snel ? Ervaren mensen
tijd steeds op dezelfde manier doorheen de geschiedenis ? Heeft
de technologische vooruitgang (zoals industriële revolutie) ons
tijdsbeeld veranderd ? Het BELvue museum probeert tijdsbeleving
door de eeuwen uit te leggen aan de hand van leuke anekdotes en
verhalen.
Musée BELvue
visite guidée : Le temps à travers le temps
Avez-vous parfois la sensation que le temps se ralentit ou, au
contraire, s’accélère ? Le temps est-il ressenti de la même manière
selon les différentes époques ? Le progrès technologique (comme
la révolution industrielle) a-t-il modifié notre représentation du
temps ? Le musée BELvue tente d’expliquer la perception du temps
au cours des siècles, à l’aide de récits et d’anecdotes amusants.
InFO
BELVuE MuSEuM, Paleizenplein 7, 1000 Brussel –
MuSéE BELVuE, Place des Palais 7, 1000 Bruxelles
10h - 18h – rondleiding/visite guidée 10h & 14h (duur/durée 1h30) –
quiz voor kinderen (doorlopend) / quiz pour les enfants (toute la journée)
2 x 25 deelnemers, reservatie verplicht / 2 x 25 participants, réservation
obligatoire info@belvue.be www.belvue.be
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 23
© Philippe Debroe

18 BIP – Brussel Info Plein .....................
zoektocht : Spel der Tijd
i.s.m. Productions & zonen
Kan jij verschillende vragen over Brussel in de tentoonstelling
tegen de klok terug vinden ? Kom dan naar het Spel der Tijd. Als
je het tot een goed einde brengt, wacht je een verrassing : laat je
vereeuwi gen op foto met vadertje tijd, een historisch personnage
of een futuristisch wezen.
Bruxelles Info Place
jeu-parcours : Le Jeu du Temps
en collaboration avec Productions & zonen
Veux-tu jouer contre la montre en répondant à différentes questions
sur Bruxelles, réparties dans l’exposition ? Participe au Jeu du
Temps ! Si tu réussis, une surprise t’attend : tu seras immortalisé sur
une photo avec le maître du temps, un personnage historique ou
une créature du futur.
InFO
BIP – BRuSSEL INFO PLEIN, Tentoonstelling ‘experience Brussels !’, Koningsstraat
2-4, 1000 Brussel – BIP – BRuxELLES INFO PLaCE, Exposition ‘experience
Brussels !’, rue Royale 2-4, 1000 Bruxelles
10h - 18h
zie kaart Brussel-Stad/voir carte
Bruxelles-Ville : p. 20-21
24
eB! experience
Brussels!
PROGRAMMA 1000 BRUSSEL
19 Cinematek .....................................
filmvoorstelling : Beelden per seconde : films over en als tijd
i.s.m. Vlaamse Dienst voor Filmcultuur vzw
Film is hèt medium waarin de mens de tijd probeert te vatten. Het
hoeft dan ook niet te verbazen dat cineasten zich in de loop van
de filmgeschiedenis het hoofd hebben gebroken over hoe tijd in
beeld te brengen. Sommigen haalden alles uit de kast om ons tijd
te laten voelen met behulp van trage long takes of net door een
snel gemonteerde race tegen de klok. Een mooie selectie uit het
filmarchief !
CINEMATEK
film : Images par seconde : films sur le temps et comme
expérience du temps
en collaboration avec le Vlaamse Dienst voor Filmcultuur asbl
Le cinéma est le médium par excellence à travers lequel l’homme
tente d’appréhender le temps. Il n’est dès lors pas étonnant que,
tout au long de l’histoire du cinéma, des cinéastes se soient efforcés
de représenter la temporalité. Certains ont testé tous les
moyens possibles pour nous donner la sensation du temps, à travers
des plans particulièrement longs ou un montage au rythme
rapide. Une belle sélection issue de nos archives cinématographiques
!
InFO
CINEMaTEk, Baron Hortastraat 9, 1000 Brussel –
CINEMaTEk, rue Baron Horta 9, 1000 Bruxelles
filmvoorstellingen / projections : 14h, 15h, 16h & 17h
+32 2 551 19 19 info@cinematek.be www.cinematek.be
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

© CJP
1000 BRUXELLES PROGRAMME
20 CJP vzw .........................................
workshop : CJP-fotografieworkshop
i.s.m. Erfgoedcel Brussel
Zo’n 30 beginnende én gevorderde fotografen tussen 16 en 26 jaar
in Brussel schaven en verfijnen hun fotografietechnieken bij. Na
een stoomcursus fotografie, onder begeleiding van twee professionele
fotografen, halen de jongeren hun eigen fotocamera boven en
trekken de stad in om Erfgoeddag en het erfgoed op een originele
manier in de kijker te zetten en zo hun kennis te praktiseren.
CJP asbl
atelier : CJP – atelier de photographie
en collaboration avec Erfgoedcel Bruxelles
Une trentaine de photographes de 16 à 26 ans, débutants et plus
expérimentés, affinent et perfectionnent leurs techniques photographiques
à Bruxelles. Après un cours intensif, dispensé par deux photographes
professionnels, les jeunes s’emparent de leur propre appareil
photo et rejoignent la ville pour mettre en pratique ce qu’ils ont
appris et illustrer l’Erfgoeddag et le patrimoine de manière originale.
InFO
10h -18h 15 plaatsen workshop beginners – 15 plaatsen workshop
gevorderden / 15 places pour l’atelier débutants – 15 places pour l’atelier
avancés +32 2 204 00 94 lydia@cjp.be www.cjp.be
21 Eline George en Suzan Tolsma ..........
theatervoorstelling : Wachten op de koning
i.s.m. vtbkultuur
In het Koninklijk Salon van Brussel, de vroegere wachtruimte van
Koning Boudewijn, wachten 2 dienstmeisjes op de Koninklijke Familie.
Deze zou elke minuut moeten aankomen. Het wachten duurt
lang en hoe langer ze wachten hoe minder duidelijk het wordt of de
familie echt wel komt. Hoe spenderen de meiden hun tijd hier, in
een situatie die er hoe langer hoe meer uitzichtloos uitziet ?
Eline George et Suzan Tolsma
théâtre : Wachten op de koning (En attendant le Roi)
en collaboration avec vtbkultuur
Dans le Salon royal de Bruxelles, l’ancienne salle d’attente du Roi
Baudouin dans la Gare Centrale, deux bonnes attendent l’arrivée imminente
de la famille royale. L’attente se prolonge et l’arrivée de la
famille royale devient de plus en plus incertaine. Comment les filles
passent-elles leur temps dans une situation qui, plus elle s’éternise,
plus elle semble sans issue ?
InFO
CENTRaaL STaTION, centrale inkomhal, 1000 Brussel –
GaRE CENTRaLE, hall d’entrée, 1000 Bruxelles
Het publiek wordt ontvangen in de grote inkomhal van het centraal station.
Een publieksmedewerker geeft dit duidelijk aan. / Le public est accueilli et
guidé par un collaborateur dans le grand hall d’entrée de la Gare Centrale.
10h - 18h, korte voorstelling van 15 min om 11h30 - 13h - 14h30 - 16h -
17h30 / 10h - 18h, représentation de courte durée (15 min.) à
11h30 - 13h - 14h30 - 16h - 17h30
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 25

22 vtbKultuur vzw..................................
rondleiding : De trein als uurwerk
i.s.m. Het Station en Eline George en Suzan Tolsma
De uitbreiding van het spoornetwerk bracht met zich mee dat de
tijdsmeting exact moest zijn. Als het in Brussel 12u was : zo ook in
Mechelen. Wie een vast tijdstip van treindoortocht invoert, introduceert
hiermee ook… het wachten. In 1952 werd er speciaal een
wachtsalon ontworpen voor Koning Boudewijn. Wil je ook ontdekken
hoe hij wachtte in het centraal station ? Kom dat zien !
vtbKultuur asbl
visite guidée : Le train comme horloge
en collaboration avec B-Holding, Eline George en Suzan Tolsma
Plus le réseau ferroviaire s’élargissait, plus il s’agissait d’être précis
dans la mesure du temps. Lorsqu’il était 12h à Bruxelles, il devait
être 12h à Malines également. Celui qui instaure une heure exacte
de passage du train instaure également... l’attente. En 1952, une
salle d’attente est spécialement créée pour le roi Baudouin. Vous
êtes invités à découvrir ce salon royal où le roi attendait le train,
dans la Gare Centrale.
InFO
CENTRaaL STaTION BRuSSEL, Europakruispunt 2, 1000 Brussel. Het
koninklijk wachtsalon bevind zich op niveau -1 (naast de toiletten). Het kan
doorlopend bezocht worden, behoudens tijdens de geplande toneelvoorstellingen
‘Wachten op de Koning’. Een gids geeft regelmatig tekst en uitleg.
– GaRE CENTRaLE DE BRuxELLES, square de l’Europe 2, 1000 Bruxelles. Le
Salon Royal se trouve au niveau -1 (à côté des toilettes). Il est accessible en
permanence, sauf durant les représentations de ‘Wachten op de Koning’. Un
guide est présent pour fournir des explications.
Bezoeken in het Koninklijk Salon van het Centraal Station doorlopend
van 10h tot 17h (niet tijdens de theatervoorstellingen om 11h30, 13h,
14h30, 16h, 17h30 [duur 0h15]. Een gids geeft korte toelichting. / Visites au
Salon royal entre 10h et 17h, sauf durant les représentations à 11h30, 13h,
14h30, 16h et 17h30 [durée 0h15]. Un guide présente brièvement la visite.
+32 3 224 10 52 info@vtbkultuur.be www.vtbkultuur.be
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
26
tentoonstelling : Het Huis der Levenden
PROGRAMMA 1000 BRUSSEL
23 Joods Museum van België................
Aanzetten tot reflectie over sterven, geloof in het hiernamaals,
het leven en de dood. Het publiek bezichtigt een reeks voorwerpen,
afkomstig van publieke en particuliere collecties, die de zorg
van de levenden voor de doden illustreren, met een reflectie over
de dood, het geloof in het hiernamaals, herinnering en rouw, en
dit aan de hand van artistieke, symbolische en epigrafische afbeeldingen.
Musée Juif de Belgique
exposition : La Maison des Vivants
Cette exposition invite à une réflexion sur notre disparition, la
croyance dans l’au-delà, la vie et la mort. Elle présente au public une
série d’objets issus de collections publiques et privées, illustrant le
souci des vivants pour les morts, offrant une réflexion sur la mort, la
croyance en l’au-delà, la mémoire, le deuil, au travers de ses représentations
artistiques, symboliques et épigraphiques.
InFO
JOODS MuSEuM VaN BELGIë, Miniemenstraat 21, 1000 Brussel –
MuSéE JuIF DE BELGIQuE, rue des Minimes 21, 1000 Bruxelles
10h - 18h, rondleiding/visite 14h (duur/durée 1h) reservatie
verplicht / réservation obligatoire +32 2 512 19 63
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

1000 BRUXELLES PROGRAMME
24 Klare Lijn ism Jubelparkmuseum ......
rondleiding : Meten is weten :
Tijdmetingsinstrumenten in het Jubelparkmuseum
De collectie bevat topstukken rond tijdsmeting ; oude gotische
klokken, zonnewijzers, sterrenwijzers, astrolabia, kunstige
18-eeuwse uurwerken. De basisprincipes van de techniek komen
aan bod maar ook uitvinders zoals G.Frisius. De juiste tijd bepalen
heeft veel te maken met de kennis van het heelal en de juiste positionering
op aarde, cruciaal voor ontdekkers en kaartmakers !
Klare Lijn, en collaboration
avec le Musée du Cinquantenaire
visite guidée : Mesurer c’est savoir :
Les compteurs de temps au Musée du Cinquantenaire
La collection du Musée comprend des pièces maîtresses dans le
comptage du temps : anciennes horloges gothiques, cadrans solaires
et lunaires, astrolabes, horloges ouvragées du 18ème siècle. L’exposition
présente les principes de base de la technique ainsi que les
portraits d’inventeurs comme G. Frisius. Déterminer le temps avec
précision implique une bonne connaissance du cosmos et du positionnement
sur terre, éléments cruciaux pour les explorateurs et les
cartographes !
InFO
JuBELPaRkMuSEuM, Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Jubelpark
10, 1000 Brussel – MuSéE Du CINQuaNTENaIRE, Musées royaux
d’Art de d’Histoire), Parc du Cinquantenaire 10, 1000 Bruxelles
rondleiding / visite guidée 11h & 14h 2 x 15 deelnemers, reservatie
verplicht / 2 x 15 participants, réservation obligatoire +32 493 50 40 60
info@klareLijn.be www.klarelijn.be
zie kaart p. 29 / voir carte p. 29
25 Koninklijk Instituut
voor het Kunstpatrimonium (KIK) ..........
rondleiding : Tijdloze kunst ?
Het KIK opent zijn deuren ! Maak kennis met het Belgische erfgoedbeheer
en ontdek op eigen tempo onze verschillende restauratie-ateliers
voor kunstwerken, laboratoria voor analyse van kunstmaterialen,
studio’s voor wetenschappelijke beeldvorming, dateringslabo’s
en nog veel meer... Gepassioneerde specialisten geven uitleg bij hun
gezamenlijke strijd tegen het materiële verval van kunstobjecten.
Institut royal du Patrimoine artistique (IRPA)
visite guidée : L’art intemporel ?
L’IRPA ouvre ses portes ! Venez découvrir la gestion du patrimoine
belge et visiter à votre rythme les différents ateliers de restauration
d’oeuvres d’art, les laboratoires d’analyse du matériel artistique, les
studios d’imagerie scientifique, les laboratoires de datation et bien
d’autres encore... Des spécialistes passionnés vous parlent de leur
lutte conjuguée contre la dégradation matérielle des oeuvres d’art.
InFO
kIk, Jubelpark 1, 1000 Brussel, ingang via Renaissancelaan, kaartje zie
www.kikirpa.be/NL/42/36/Contact.htm – IRPa, Parc du Cinquantenaire 1,
1000 Bruxelles, entrée par l’av. de la Renaissance, voir carte : www.kikirpa.be/
FR/42/193/Contact.htm
10h -17h gedeeltelijk / partiellement accessible
zie kaart p. 29 / voir carte p. 29
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 27
© Philippe Debroe

spektakel : Stop de tijd !
i.s.m. Society of Weird and Mad People (SWaMP)
Veldslagen, wereldoorlogen, revoluties... stuk voor stuk hebben ze
de loop van de geschiedenis bepaald. Maar vraagt u zich ook wel
eens af hoe het was gegaan als Napoleon in Waterloo niet had verloren
? Of als de Duitsers de Eerste Wereldoorlog hadden gewonnen
? SWAMP biedt je de kans om het verleden zelf te beïnvloeden.
Reis met hen mee terug in de tijd, en wie weet verandert de toekomst
voorgoed !
10h -17h
De activiteiten worden elk uur hernomen (meer info op de website)
evocatie : Opstaan met trompetgeschal !
i.s.m. koninklijke Muziekkapel van de Gidsen
Een militair kon in de 19de eeuw perfect zonder zakhorloge, hij
liet zich leiden door de tonen van de trompet. Hij wist bij elk signaal
precies hoe laat het was. Benieuwd wanneer een soldaat ging
slapen en hoe het doven der vuren en lichten klonk ? Afspraak in
de Historische Zaal waar de befaamde trompetters van de Gidsen
de tijd doen stilstaan door de 19e-eeuwse militaire dagindeling te
spelen.
PROGRAMMA 1000 BRUSSEL
26 Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis ..................................
28
Musée royal de l’Armée et d’Histoire militaire
spectacle : arrêtez le temps !
en collaboration avec la Society of Weird and Mad People
(SWaMP)
Batailles, guerres mondiales, révolutions,... ont peu à peu orienté le
cours de l’histoire. Mais que se serait-il passé si Napoléon n’avait pas
perdu à Waterloo ? Ou si les Allemands avaient gagné la Première
Guerre Mondiale ? Avec la SWAMP, vous allez voyager dans le temps,
influencer le passé et – qui sait – modifier définitivement le futur !
10h -17h
Les activités démarrent chaque heure (plus d’infos sur le site web)
évocation : Se lever au son des trompettes !
en collaboration avec l’orchestre de la Musique Royale des Guides
Au 19ème siècle, un militaire pouvait parfaitement se passer d’une
montre de poche, en se laissant guider par le son de la trompette.
Il savait précisément à quelle heure correspondait chaque sonnerie.
Si vous êtes curieux de savoir à quelle heure le soldat rejoignait son
lit et comment se passait l’extinction des feux, rendez-vous dans la
Salle historique. Les fameuses trompettes de la Musique royale des
Guides y suspendront le temps en interprétant l’emploi du temps
militaire du 19ème siècle.
InFO
Jubelpark 3, 1000 Brussel – Parc du Cinquantenaire 3, 1000 Bruxelles
zie kaart hiernaast / voir carte ci-contre
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

aat
t
1000 BRUXELLES PROGRAMME
27 Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten ............
rondleiding : De bustes van het Paleis uit de tijd gelicht
Sinds de intrede van de Academiën in het Paleis is het rijkelijk interieur
aangevuld met meer dan honderd busten. Ze staan er a.h.w.
uit de tijd gelicht. De geschiedenis van de beeldhouwkunst komt
hier aan bod : ‘De Verbazing’ uit 1862 kondigt het tijdperk van de
Moderne Kunst aan en Rodin kwam hier zijn stiel leren. een gids
vertelt je het verhaal van de beelden vanuit kunsthistorisch perspectief.
Académie royale flamande de Belgique
des Sciences et des Arts
visite guidée : Les bustes du Palais épargnés par le temps
Depuis que l’Académie a fait son entrée au Palais, l’intérieur opulent
est orné de plus d’une centaine de bustes, qui semblent épargnés
par le temps. Nous abordons l’histoire de la sculpture : La surprise,
une oeuvre datée de 1862, annonce la période de l’Art Moderne.
C’est ici également que Rodin est venu apprendre son métier. Un
guide vous raconte l’histoire des statues à travers celle de l’histoire
de l’art.
InFO
Hertogsstraat 1, 1000 Brussel – rue Ducale 1, 1000 Bruxelles
10h -17h Paleis is doorlopend open, rondleiding om 10h30, 13h30
en 14h (3 x 50 pers.) / Le palais est ouvert toute la journée. Visite guidée à
10h30, 13h30 et 14h (3 x 50 pers.)
W e t s t r . Rue de la L o i
Maalbeek
R. Belliard-straat
d e W a v r e
Place
R.Blyckaerts
plein
Kroonlaan
Etter-beeksesteenweg
Ch. d’Etterbeek
Parc
Léopoldpark
Europees
Parlement
Européen
R. du Sceptre
Scepterstraat
Rue Gray-straat
Charles
Karel de G
Rue Belliard-straat
Rue
Froissart-str.
Place
Jourdanplein
Berlaymont
Place
Schuman- Schuman
plein
Brussel
Bruxelles
Oudergemselaan
Hoornstraat
Ch. St-Pierre
R. Louis Hap-str.
Jubelpark
Parc du
Cinquantenaire
Nerviërslaan
R. Gen. Leman-straat
Waversesteenweg
Chaussée de Wavre
Rue
J.Malou -stra
R. du Cornet
Place
Van Meyelplein
Oudergemselaan
Av. d’Auderghem
t
Av.de la
Legermuseum
Musée de l’Armée
Av.d.Nerviens
Sint-Pieterssteenweg
Halte
L.Hap
Renaissance-laan
24
L.Hap- straat
Galliërslaan
Etterbeek
Place des
Acacias
-plein
Jachtlaan
Av. de la Chasse
Tervuursepoort
Porte de
Tervueren
Av. des
Gaullois
Franken Rue d.
-str. Francs
Kelten Av. des
-laan
St.-Pietersplein
Place
St.-Pierre
Stations s t r a at
Av. de la G a re
DeThibault-l an
Av.Ed.
Mérode
Celtes
Merode
Place du-
Rinsdelle-
Halte
plein
Thieffry
Koning
Overwinnaarplein
Place du
Roi Vainqueur
© CARTO uitgeverij, Brussel
Av.A.Galopin
-laan
Av.de
Tervurenlaan Tervueren
A
Rue d. A duatiques
Pater De Dekenstraat
Rue Père De Deken
Rue de la Grande Haie
Grote Haagstraat
A duatiekersstraat
Boulevard Brand Whitlock-laan
Avenue Georges Henri-laan
Maarschalk
Montgomerysquare
Montgomery
Bld.St-Michel
Square
Maréchal
Montgomery
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 29
26
25
Sint-Michielslaan
4

28 Marie Martinez & Artistes
ism Museum voor Oude Kunst .................
dansvoorstelling : Dans fever met 20 jonge choreografen
i.s.m. 20 jonge choreografen – Conceptie vaan Marie Martinez – Piano :
Damien Lemonnier, Studio Hybrid, Studio art-T, Educateam Maa
20 jonge choreografen creëren, ism het Museum voor Oude Kunst
een dansvoorstelling uitgaande van de collectie schilderwerken
in het museum. Ondersteund door de gidsen ontwikkelen ze een
voorstelling met noties als tijdslengte/duur, verleden en scheiding
in tijd tussen vandaag en oudheidkundige werken van toen. Door
de inhoud van de museumcollectie zelf wordt ‘Stop de tijd’ in perspectief
geplaatst.
Marie Martinez & Artistes en collaboration
avec le Musée d’art ancien
danse : La fièvre de la danse avec 20 jeunes chorégraphes
en collaboration avec 20 jeunes chorégraphes – une idée de Marie
Martinez – Piano : Damien Lemonnier, Studio Hybrid, Studio art-T,
Educateam Maa
Avec la complicité du Musée d’art ancien et l’aide de ses guides,
20 jeunes chorégraphes créent une chorégraphie qui trouve son
inspiration dans la collection d’art pictural du musée. Ce spectacle
évoque les notions de fréquence/durée, de passé et de rupture temporelle
entre aujourd’hui et les oeuvres anciennes. Le thème ‘Arrêtez
le temps’ est mis en perspective à travers les collections du musée.
InFO
MuSEuM VOOR OuDE kuNST, Regentschapsstraat 3, 1000 Brussel –
MuSéE D’aRT aNCIEN, rue de la Régence 3, 1000 Bruxelles
14h30 -16h30
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
30
rondleiding : Geld slaapt nooit
PROGRAMMA 1000 BRUSSEL
29 Museum van de Nationale Bank
van België ..........................................
‘Time is money,’ zeker op de beurs. Maar wist je dat de eerste beurs
ter wereld ontstond in een herberg in Brugge ? En dat de beurs van
Hong Kong sluit wanneer deze van Brussel opengaat ? Kom en ontdek
het verhaal van Ter Buerse tot Wall Street in het Museum van
de Nationale Bank van België.
10h -18h / Rondleidingen (NL) om 10h, 11h30, 14h30 &16h30 en
(FR) om 11h & 15h.
zoektocht : Van schelp tot euro
Wie kent ze vandaag niet, de euromunten en -biljetten ? Misschien
heb je ooit nog Belgische franken gezien, maar wist je dat geld al
veel langer bestaat ? Bezoek het Museum van de Nationale Bank
en stop de tijd, zo kun je zelf op ontdekkingstocht naar het geld
van vroeger tot nu.
Musée de la Banque nationale de Belgique
visite guidée : L’argent ne dort jamais
‘Time is money’... un adage qui vaut certainement pour la Bourse.
Saviez-vous que la première Bourse au monde naquit dans une auberge
de Bruges ? Et que la Bourse de Hong Kong ferme ses portes
au moment où celle de Bruxelles ouvre les siennes ? Venez découvrir
au Musée de la Banque nationale de Belgique une histoire qui va de
l’auberge ‘Ter Buerse’ à Bruges jusqu’à Wall Street.
10h -18h / Visites guidées (NL) à 10h, 11h30, 14h30 &16h30
et (FR) à 11h & 15h.
jeu-parcours : Du coquillage à l’euro
De nos jours, qui ne connaît pas les pièces et les billets en euros ?
Vous avez peut-être encore connu le franc belge, mais saviez-vous
que l’argent existe depuis bien plus longtemps ? Venez arrêter le
temps et partez à la découverte de l’argent d’hier et d’aujourd’hui
au Musée de la Banque nationale.
InFO
MuSEuM VaN DE NaTIONaLE BaNk VaN BELGIë, Wilde Woudstraat 10,
1000 Brussel – MuSéE DE La BaNQuE NaTIONaLE DE BELGIQuE, rue du
Bois sauvage 10, 1000 Bruxelles
10h -18h
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

1000 BRUXELLES PROGRAMME
30 Museum van de Stad Brussel ............
demonstratie : De kleerkast van Manneken-Pis bedreigd
De zaal met het originele beeldje van Manneken-Pis en zijn kleerkast
is voor velen de aantrekkingpool van het museum. Maar de
kostuumpjes zijn ook het meest bedreigde onderdeel van de collectie.
Vochtigheid, stof en ongedierte liggen voortdurend op de
loer. Bezoekers komen meer te weten over de conservatie van deze
stukken tijdens een korte rondleiding gevolgd door een demonstratie.
Musée de la Ville de Bruxelles
démonstration : La garde-robe de Manneken-Pis menacée
La salle où sont exposées la statuette originale de Manneken-Pis
et sa garde-robe est la plus populaire du musée. Les costumes de
Manneken-Pis sont aussi la partie la plus menacée de la collection,
à cause de l’humidité, de la poussière et de la vermine. Une courte
visite, suivie d’une démonstration, invite les visiteurs à en savoir plus
sur la conservation de ces pièces.
InFO
MuSEuM VaN DE STaD BRuSSEL – BROODHuIS, Peperstraat 1,
1000 Brussel – MuSéE DE La VILLE DE BRuxELLES – MaISON Du ROI,
rue du Poivre 1, 1000 Bruxelles
10h -18h
Demonstraties om/ démonstrations à 10h15, 11h15, 12h15, 13h15,
14h15, 15h15, 16h15, 17h15 -> voor groepen van max. 12 pers. /
pour des groupes de 12 pers. max.
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
31 Socio-Culturele Vereniging
van Liberale Vrouwen ...........................
workshop : Tijdcapsule Vrouwenlevens
We vullen en verzegelen een tijdcapsule, een ‘bevroren moment’
in de tijd. Onze invalshoek : wat typeert een vrouwenleven anno
2012 ? Zijn de voorwerpen en verhalen die we nù in een tijdcapsule
stoppen heel anders dan wat onze voorgangsters uit het ‘Mad
Men’ tijdperk er zouden ingestopt hebben ? We wisselen dit uit met
vrouwen van andere origine. Wie komt, brengt ‘iets’ mee voor de
tijdcapsule.
Association socioculturelle des femmes libérales
atelier : une capsule temporelle de la vie des femmes
Nous remplissons et scellons une capsule temporelle, un ‘moment
figé’ dans le temps, en nous centrant sur ce qui caractérise la vie
d’une femme en 2012. Les objets et les récits que nous disposons
dans la capsule sont-ils très différents de ce que nos prédécesseurs
de l’époque de ‘Mad Men’ y auraient placé ? Nous partageons ces
réflexions avec des femmes d’autres origines. Chaque participant
apporte ‘quelque chose’ à ajouter dans la capsule temporelle.
InFO
Melsensstraat 34, 1000 Brussel – rue Melsens 34, 1000 Bruxelles
11h30 -15h +32 2 280 37 47 www.liberalevrouwen.be
annelies.de.pauw@liberalevrouwen.be
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 31
© Museum van de Stad Brusel

© De Buren
32 Vlaams-Nederlands Huis deBuren ........
lezing : Stop de Tijd ! Trage Post : Wat zou u uw kleinkind willen
vertellen, wanneer hij of zij 18 jaar oud is ?
i.s.m. het Vlaams-Nederlands Huis deBuren, WaERBEkE en Het
Beschrijf
In 2012 schreven grootouders trage brieven aan hun kleinkinderen
: brieven die over 18 jaar worden bezorgd. Op de feestelijke afsluiting
van deze wedstrijd vertelt Hugo de Ridder over zijn ‘Brief
aan mijn kleinkinderen’ (2012), worden de prijswinnende brieven
voorgelezen en draagt een prominente spreker een brief aan zijn
kleinkind voor. U kunt die dag ook uw eigen trage brief te posten !
Maison flamando-néerlandaise deBuren
lecture : arrêtez le temps ! Poste lente : Que voudriez-vous
dire à vos petits-enfants quand ils auront 18 ans ?
en collaboration avec la maison flamando-néerlandaise deBuren,
WaERBEkE et Het Beschrijf
En 2012, des grands-parents ont écrit des lettres à leurs petits-enfants
qui ne leur seront remises qu’à leur dix-huitième anniversaire.
Lors de la cérémonie de clôture de ce concours, Hugo de Ridder
parlera de sa ‘Lettre à mes petits-enfants’ (2012), les missives des
gagnants seront lues et un intervenant de premier ordre présentera
sa lettre à son descendant. Vous pourrez bien sûr poster ce jour-là
votre courrier à retardement !
InFO
PaSSa PORTa, A. Dansaertstraat 46, 1000 Brussel –
rue A. Dansaert 46, 1000 Bruxelles
15h -16h30 80 deelnemers / 80 participants +32 2 212 19 30
info@deburen.eu www.deburen.eu
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
32
tentoonstelling : De tijd stond even stil
PROGRAMMA 1000 BRUSSEL
33 VOS Brussel ...................................
We tonen beelden van Hiroshima en Nagasaki, Oradour en Lidice,
Sharpville en Wounded Knee, Gernika en Katyn, Dresden en Conventry,
My Lai en New York, Shabra en Shatila, Bloody Sunday,
Bagdad en Amritsar, maar ook Ieper. Geselecteerde momenten
waarop de tijd even stil stond. Omdat meer en meer, de slachtoffers
vooral onschuldige burgers, vrouwen, kinderen en bejaarden
zijn.
VOS Brussel
exposition : Le temps s’est arrêté
Exposition de photos d’Hiroshima et Nagasaki, Oradour et Lidice,
Sharpeville et Wounded Knee, Guernica et Katyn, Dresde et Coventry,
My Lai et New York, Sabra et Chatila, Bloody Sunday, Bagdad
et Amritsar, mais aussi Ypres. Une sélection de moments où le temps
s’est arrêté parce que les victimes de ces événements sont, de plus
en plus souvent, des citoyens innocents, des femmes, des vieillards
et des enfants.
InFO
VOS BRuSSEL, E. Jacqmainlaan 124, 1000 Brussel –
bd E. Jacqmain 124, 1000 Bruxelles
11h -18h
Deze activiteit loopt tot / à voir jusqu’au : 30/06/2013
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

1000 LAKEn PROGRAMMA
r
Ontmijnerslaan
J.B. Depairelaan
Brugmann
Jette
Avenue Charles Woeste-laan
Halte
Woeste
Rue
-laan
s Mirepoix
Bld. De Smet
Heizel
Heysel
Voetballaan
Boechoutlaan
Avenue Houba de Strooper-laan
Houba
-
Brugmann
De Naeyer-laan
Stuyvenbergh
Avenue
Bouchout
Eeuwfeestlaan
Atomium
Place
Louis Steensplein
Prins
Leopoldsquare
Prince
Léopold
Steylsstraat
Rond-Point du
Pannenhuisplein
Boulevard du
Centenaire
Rue
Boulevard De Smet De Naeyer-laan
Rue
J. Lahaeystraat
Esseghemstraat
Rue Esseghem
Leopold I-straat
Heizelstraat Rue du Heysel
Pannenhuisstraat Rue du Pannenhuys
Av. O. Warland-laan
Belgica
A
B
Gasstraat
Av. Jean Dubrucq-laan
straat
Rue E.Wauters-straat
Amerikaanstheater
Dikkelindelaan Av. du Gros Tilleul
E. Bockstael- laan
Ch. Ramaekersstr.
Rue
E. Delva-straat
E. Bockstael-laan
Avenue J. Sobieski-laan
Witte
Acacialaan
Bockstael
Rue Steyls
Rue Leopold I-str
Laken
Place
A. Poesjkin
-plein
elfeestlaan
du Jubilé Boulevard
’Escaut Pannenhuis
Parc de
Laeken
Bld. E. Bockstael
A 12
Madridlaan Avenue de Madrid
Avenue. des Robiniers
Medoristraat Rue Médori
Rue De Vrièrestraat
Kunstenaarsstraat
Rue des
Leopold I
Place
E. Bockstael
-plein
Place
J.B. Willems
-plein
Thurn & Taxis
Tour & Taxis
Halte
De Wand-Dikke Linde
De Wand-Gros Tilleul
Sint-Annadreef Drêve Sainte-Anne
Artistes
-straat
Park van
Laken
K o n i n k l i j k P a r k l a a n
A v e n u e d u P a r c R o y a l
O.-L.-Vrouwvoorplein
Parvis
Notre-
Dame
Halte
Koningschap
- Royauté
Rue Marie-Christine Maria-Christinastr
straat
Rue de Moorslede-
© CARTO uitgeverij, Brussel
Havenlaan
R. Stéphanie
Place
de la Maison Rouge
Roodhuisplein
Av. du Por t
K o n i n k l i j k P a r k l a a n
Bassin Vergote-dok
Pagodenlaan
Van Prae t - l a a n
Japanse Toren
Tour Japonaise
Koninklijk Paleis
Château Royal
Domaine
Allée Verte
Royal
Pont de
Lakenbrug
Groendreef
e r p s e- s t e e nw e g
Koninklijk
Rue
Masui-straat
Domein
K o n i n g i n n e l a a n A v. d e l a R e i n e
Square
J. De Troozsquare
Versailles
V i l v o o r d s e s t e e n w e
W e r k h u i z e n k a a
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 33
34
2
n

34 Epitaaf vzw.....................................
multimedia-presentatie : Stilstaan bij Salu
Er loopt een samenwerking met het aMVB voor het inscannen van
de foto-afdrukken uit de collectie Salu. Epitaaf vzw hoopt in de
toekomst die samenwerking inzake collectiebeheer en ontsluiting
verder te kunnen zetten.
Epitaaf draait de klok terug : het atelier wordt voor één dag opnieuw
helemaal van de beeldhouwers Salu. Een unieke fotocollectie
laat ons toe getuige te zijn van het reilen en zeilen in dit atelier :
van poserend model tot en met de plaatsing van het monument
op het kerkhof. Deze recent gedigitaliseerde en soms pas ontdekte
foto’s tonen op unieke wijze het leven van deze artistieke familie.
Epitaaf asbl
présentation multimédia : S’arrêter chez Salu
en collaboration avec les archives et musée de la vie flamande
à Bruxelles (aMVB) pour la numérisation des épreuves
photographiques de la collection Salu. L’asbl Epitaaf espère
poursuivre cette collaboration au niveau de la gestion des
collections et de leur ouverture au public.
Epitaaf nous ramène pour un jour à l’époque des sculpteurs Salu. Une
collection photographique exceptionnelle fait de nous les témoins
de l’activité qui régnait dans leur atelier : du modèle qui pose au
placement du monument dans le cimetière. Ces photos récemment
digitalisées, dont certaines viennent à peine d’être découvertes,
jettent un éclairage unique sur la vie de cette famille d’artistes.
InFO
GRaFMakERSTELIER SaLu, Onze-Lieve-Vrouwvoorplein 16, 1020 Brussel
(Laken) – aTELIER D’aRT FuNéRaIRE SaLu, Parvis Notre-Dame 16, 1020
Bruxelles (Laeken)
10h -18h
zie kaart Laken vorige pagina/voir carte Laeken page précédente
34
PROGRAMMA 1020 LAKEn /1030 SCHAARBEEK
35 Klare Lijn ism Clockarium ................
rondleiding : Clockarium : zoals het klokje thuis tikte
i.s.m. Clockarium en Masereelfonds
Het eerste betaalbare horloge voor de gewone man was de keramische
klok. Tussen beide wereldoorlogen was ze de schouwgarnituur
in vele huisjes in België. In de jaren 1930 werd ze in arbeidersmiddens
een gegeerd huwelijkscadeau, een populaire mode die
het leven schonk aan miljoenen klokken vol fantasie met buitengewoon
gevarieerde vormen. Het clockarium ; een krachttoer van
een verwoed verzamelaar.
Klare Lijn en collaboration avec le Clockarium
visite guidée : Clockarium : l’horloge ne tinte nulle part
comme dans notre maison
en collaboration avec le Clockarium et le Fonds Masereel
La première horloge abordable pour monsieur-tout-le-monde est
l’horloge en céramique. Elle orne la cheminée de nombreuses demeures
en Belgique entre les deux guerres mondiales et est aussi un
cadeau de mariage très prisé dans les milieux populaires des années
‘30. Cette vogue allait donner naissance à des millions d’horloges
plus fantaisistes les unes que les autres, au formes extraordinairement
variées. Le clockarium : le tour de force d’un fervent collectionneur.
InFO
CLOCkaRIuM, Auguste Reyerslaan 163, 1030 Brussel –
Bd A. Reyers 163, 1030 Bruxelles
rondleiding om / visite guidée à 10h30 15 deelnemers /
15 participants
www.klarelijn.be
+32 493 50 40 60 info@klarelijn.be
Avenue E.Cambier-laan
Avenue Rogierlaan
Ch. de Louvain
Avenue
ahillon -laan
Boulevard G.Wahis
Place
Square
Eugène
Plaskysquare
Place
Gen.Meiser
Halte -plein
Meiser
V.R.T.
R.T.B.F.
Avenue E. Plasky-laan
de Jamblinne
de Meux-plein
Avenue Milcamps Milcampslaan
-laan
Avenue
E.Max-laan
Boulevard Auguste Reyers-laan
Diamant-laan
Rue
Avenue de
Roodebeek-laan
A
© CARTO uitgeverij, Brussel
Halte
Frans Courtens
Leuvensesteenweg
Schaarbeek
Henri Evenepoel-straat
35
3
Kol. Bourgstraat
Rue Col. Bourg
E 40
Av. de Roodebeek-laan
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

1070 AnDERLECHT PROGRAMME
Bld.
d.Sylvain Dupuis-laan
an
Westland
Shopping Center
I t t e r b e e k s e l a a n
Rue de Neerpede-straat
Avenue d’
Square
Eg.Rombaux
-square
Nellie Melba-laan
Av.
Av.
Stassart
-laan
Boulevard
Mededingingsstraat
Rue de la
Competition M.Groeninckx-De May-laan
Rue Adolphe Willemyns-straat
Ave n u e
M a r i u s R e n a r d - l a a n
ce Carème-laan
R I N G
Lenniksebaan
Route de Lennik
16
Halte
Debussy
R.
Henristr.
Itterbeekselaan
Av.T.Verbeecklaan
Astridpark
Parc Astrid
E.Ysayelaan Av. E. Ysaye
Koning-Soldaat
-laan
Boulevard Theo Lamber t-laan
Het Rad
La Roue
10
Av. M.-H.
Van Laer-laan
B e r g e n s e s t e e n w e g
38
Boulevard S. Dupuis-laan Erasme
Halte
Veeweide
Veeweyde
Het Rad
Avenue
G.Melckmans-laan
Minister
Wautersplein
COOVI
(CERIA)
Rue du Potaardenberg-straat
St- R.St-
Guidostr. GuidonHalte
Sint-Guido
Saint-Guidon
Processie
Av.Bertaux-laan
Avenue
du Roi-Soldat
Meirplein
Rond point
du Meir
Place
Verdiplein
-straat R.d.l.Procession
Av. Gounod-laan
C h a u s s é e d e M o n s
Place
de la Roue
Radplein
Rue A.Willemyns
R.Buyckstr.
Bizet
La Roue
Bld.
F. Paulsen
Prins van Luiklaan
Bld. Prince de Liège
-straat
Rue Walcourt-straat
H. Deleers
Rue
R. des Resedas-str.
de la Sympathie
Veeweidekaai
-laan
Broeck
Av.
P.Jansonlaan
Senne
Zenne
C. Buysse
Rue
Veeweidestraat Rue de Veeweyde
© CARTO uitgeverij, Brussel
Quai de Veeweyde
-straat
Avenue
Limbourg
-laan
Rue
Lt.Liedelstraat
39
Bld. M. Herbette-laan
Rue
J.Broeren-str.
-straat
Rue d’Aumale-straat
Dorpsstraat
R.d.Village
Rue Wayez
Dapperheidsplein
Pl. de la
Vaillance
Aumalle
Anderlecht
Doverstraat Rue de Douvres
Bergen sesteenweg Chaussée de Mo ns
Industrielaan
36
Boulevard Industriel Industrielaan
Canal Charleroi - Bruxelles
Kanaal Charleroi - Brussel
Vormingsstation
-straat
Paapse mlaa n Boulevard Paepsem
R u e d e B i r m i n g h a m - s t r a a t 5
Humaniteits laan B ld del’Humanité
Gare de Formation
La Petite
Île
Audi
Klein
Eiland
Boulevard Industriel
St-Denis
R. Em. Ca
Sint-Denijsstraat
Britse
Armée
Tweede
Bld. de l
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 35

36 Academie voor Beeldende Kunsten
v/h Gemeenschapsonderwijs Anderlecht ...
rondleiding : Rondleiding en demonstratie van de afdelingen
kunstambachten
Aan de hand van tekeningen, fotomateriaal, gereedschappen, demonstratie
en afgewerkte stukken wordt de bezoeker binnen geleid
in de wereld van ambacht en restauratie. Een rondleiding in de
ateliers en een demonstratie van de kunstambachten met focus op
het begrijpen, restaureren en conserveren van voorwerpen staan
centraal : glasramen, ijzeren smeedwerk, polychrome beelden,
schilderijen,...
Académie des Arts plastiques d’Anderlecht
visite guidée : Visite guidée des sections dédiées aux métiers
d’art et démonstration
Le visiteur est invité à découvrir le monde de l’artisanat et de la
restauration à travers des dessins, du matériel photographique, des
outils, des démonstrations et des pièces achevées. Cette visite guidée
des ateliers et la démonstration des métiers d’art se centrent
sur la compréhension, la restauration et la conservation des objets :
vitraux, pièces en fer forgé, images polychromes, peintures...
InFO
Dapperheidsplein 17, 1070 Anderlecht. De ingang van de school bevindt
zicht rechtover de St.Guidokerk in het centrum van Anderlecht. –
Place de la Vaillance 17, 1070 Anderlecht. L’entrée de l’école se situe
en face de l’église Saint Guidon, au centre d’Anderlecht.
13h -18h
zie kaart Anderlecht /voir carte Anderlecht : p. 35
36
PROGRAMMA 1070 AnDERLECHT
37 Luizenmolen ..................................
rondleiding : De molen doorheen de tijden
De Luizenmolen is één van de plekken waar je niet veel verbeelding
nodig hebt om terug te gaan in de tijd eind 19 e -20 e eeuw, toen
Anderlecht nog zeer landelijk was. Wist je dat Willy Vandersteen
zich in 1950 op deze molen inspireerde voor de strip ‘Het Spaanse
Spook’ ? A.h.v. archieven, verhalen en anekdotes vertelt een gids je
de geschiedenis van de Luizenmolen.
Luizenmolen
visite guidée : Le moulin à travers les époques
Le ‘Luizenmolen’ est l’un de ces lieux qui demandent peu d’imagination
pour se projeter à la fin du 19ème siècle, début 20ème siècle,
à l’époque où Anderlecht était encore une commune très rurale.
Saviez-vous que Willy Vandersteen s’était inspiré de ce moulin
pour l’album ‘Le fantôme espagnol’ ? Un guide illustre l’histoire du
Luizen molen à l’aide d’archives, de récits et d’anecdotes.
InFO
Vlinderstraat, 1070 Anderlecht – rue des Papillons, 1070 Anderlecht
10h -18h
zie kaart hiernaast/voir carte ci-contre
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !
© Philippe Debroe

© Philippe Debroe
1070 AnDERLECHT PROGRAMME
38 Maurice Carême Museum ................
rondleiding : De tijd in het oeuvre van Maurice Carême
Het thema van deze editie, het thema tijd, is zeer sterk aanwezig
in het oeuvre van Maurice Carême. Een greep uit zijn poëzie maakt
dit duidelijk : gedichten als ‘L’Horloge’, ‘Il vieillissait’ en ‘L’eau passe’
refereren zeer duidelijk naar het fenomeen ‘tijd’. Een rondleiding
in het museum wordt dan ook afgewisseld met het voorlezen van
deze tijdspecifieke gedichten.
Musée Maurice Carême
visite guidée : Le temps dans l’oeuvre de Maurice Carême
Le thème de cette édition, le temps, est très présent dans l’oeuvre de
Maurice Carême, ce qu’illustre une sélection de ses vers : des poèmes
comme ‘L’Horloge’, ‘Il vieillissait’ et ‘L’eau passe’ se réfèrent très clairement
au phénomène ‘temps’. La visite guidée du musée alterne
avec la lecture de poèmes inspirés par ce thème.
InFO
Nellie Melbalaan 14, 1070 Anderlecht –
avenue Nellie Melba 14, 1070 Anderlecht
rondleidingen (FR) om / visites guidées (FR) à 10h, 15h & 17h
+32 2 521 67 75 fondation@mauricecareme.be
www.mauricecareme.be
zie kaart Anderlecht /voir carte Anderlecht : p. 35
11
Vlinderstraat
37
Appelboomstraat
P. Van Reymenant-
Rue
straat
Rue des papillons
Anderlecht
Av. d’Itterbeekse-laan
Rue du pommier
© CARTO uitgeverij, Brussel
Rue de S cherdemaal-straat
RING
14
39 vzw Bethlehem Veeweide .................
theatervoorstelling : De tijd stilzetten in de kerk
Archiefbeelden, foto’s en film geven ons een inkijk in het verhaal
van onze kerkgemeenschap. We stoppen de tijd, kijken naar het
ontstaan van deze kerk en de situatie van nu en vergelijken met andere
Protestantse kerken in Brussel. De koekoeksklok : een poppenspel
met grote figuren en filmbeelden over de tijd die wordt stilgezet
in de kerk. Een kleurrijk en vrolijk spel met veel vreemde vogels.
asbl Bethlehem Veeweide
spectacle : Le temps suspendu dans l’enceinte de l’église
Des images d’archives, des photos et un film illustrent l’histoire de
notre communauté. Nous suspendons le temps pour découvrir la
naissance de cette église et sa réalité actuelle, en la comparant avec
celle d’autres églises protestantes à Bruxelles. La pendule à coucou :
un théâtre de marionnettes avec des grandes figurines et des images
du temps suspendu dans l’enceinte de l’église. Un jeu pittoresque et
drôle avec une foule de drôle d’oiseaux.
InFO
BETHLEHEMkERk, Walcourtstraat 103, 1070 Anderlecht –
EGLISE DE BETHLéEM, rue de Walcourt 103, 1070 Anderlecht
10h -18h
15h : poppentheater met filmbeelden ‘De Koekoeksklok’ voor jong en
oud. De koekoek denkt dat de tijd vliegt. Hij heeft altijd haast om vooruit
te komen. Maar de vogels in de kerk laten de tijd stilstaan. /
15h : théâtre de marionnettes et images ‘La pendule à coucou’ pour jeunes
et moins jeunes. Le coucou pense que le temps passe vite et est toujours
pressé d’avancer, mais les oiseaux suspendent le cours du temps dans
l’église. 100 deelnemers / 100 participants leen.bosgra@gmail.
com
zie kaart Anderlecht /voir carte Anderlecht : p. 35
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 37

40 Cultuur in Molenbeek ........................
tentoonstelling : Cinema in Molenbeek
i.s.m. Heemkundige kring Molenbecca, Davidsfonds,
gemeente Sint-Jans-Molenbeek, Jekino film
Met 7 filmzalen was Molenbeek vroeger een mekka voor de filmliefhebber.
Vandaag komt deze geschiedenis terug tot leven : in
een tentoonstelling ontdek je dit rijke cinemaverleden ; tijdens de
vertoning van enkele prachtige stomme films met live pianobegeleiding
waan je je terug in de oude tijd ; jong (vanaf 3 jaar) en oud
kunnen in ons mobiel filmmuseum zelf aspecten van oude films
(her)beleven.
La culture à Molenbeek
exposition : Cinéma à Molenbeek
en collaboration avec le cercle d’histoire locale Molenbecca,
Davidsfonds, commune de Molenbeek-Saint-Jean, Jekino film
Avec ses sept salles de projection, Molenbeek était autrefois la
mecque des amateurs de cinéma. Nous ressuscitons cette histoire à
travers une exposition qui célèbre la richesse de ce passé cinématographique.
La projection de quelques perles du cinéma muets, avec
un accompagnement live au piano, vous transporte dans une autre
époque. Dans notre musée mobile du cinéma, les jeunes (à partir de
3 ans) et les moins jeunes peuvent (re)vivre certaines facettes des
films muets d’autrefois.
InFO
GEMEENTEHuIS, Graaf van Vlaanderenstraat 20, 1080 Sint-Jans-Molenbeek
– MaISON COMMuNaLE, rue du Comte de Flandre 20, 1080 Molenbeek-
Saint-Jean
14h -18h, filmvoorstellingen om/ projections à : 15h & 16h
t
Rue
Piers-straat
Rue
Chée de Merchtem Merchtemsestwg.
Tazieaux-str.
Rue
Wauters-Koeckx
-str.
Fonderie
Gieterij
Rue De Geneffe
-straat
R. de la Perle Parelstr.
Rue de
Rue du Presbytère
Pastorijstraat
Rue St-Joseph
St.-Jozefstraat
Rue Bonnevie
-straat
l’École
Rue
du Cinéma
Cinemastr.
Rue du
Prado -str.
Rue Mommaerts
-straat
Facteur
Briefdrager
Schoolstraat
Rue de Ribaucourt-str.
Gem.huis
Mais. comm.
Molenbeek
Place
Communale
Gemeenteplein
Rue du Niveau
Waterpasstraat
Parvis
St-Jean-Baptiste
St.-Jan-Baptistvoorplein
Chaussée de Gand G e n t s e s t e e n w e g
Paalstraat
e Kolomstraat
38
Rue
Rue Fin -straat
Ransfort-straat
40
Vlaanderen-
Rue du
R. du
Ruisseau Beekstr.
R. Anglaise
Engelsestr.
Rue du Maroquin
Marokijnstraat
R. de l’Avenir Toekomststr.
Rue Ste-Marie St.-Mariastr.
Rue de la Prospérité
Voorspoed- straat
Rue Vandermaelen -str.
Graaf van
Rue du
Comte de Flandre
Doyen/Deken Fierens
straat
Rue des Mariniers
Schippers- str.
St.-Jan-Baptist
St-Jean-Baptiste
Doyen/Deken
Adriaens
H. Ryckmans
GRAAF VAN VLAANDEREN
COMTE DE FLANDRE
©CARTO uitgeverij, Brussel
Darimon
Haubrechts
PROGRAMMA 1080 SInT-JAnS-MOLEnBEEK / 1140 EVERE
Rue Courtois-straat
Koolmijnenkaai
Quai des Charbonnages
VLAAMSEPOORT
PORTE DE FLANDRE
Rue des Ateliers
Werkhuizenstraat
Houilleurs
Koolmijngravers
Chien Vert
Groene Hond
6
Kanaal Canal
Rue de Flandre
Vlaamsestwg.
Clé
Sleutel
n Boulevard de Nieuport
Nieuw- poortlaan
41 Brussels Museum
van de Molen en de Voeding .................
workshop : Seizoenskookworkshop
De seizoenen vertellen ons niet alleen wat meer over de tijd van
het jaar. Ze zeggen ook iets over wat we op dat moment allemaal
kunnen eten. Al gehoord van seizoensgroenten ? Vandaag zijn we
heel wat van deze groenten en hun recepten vergeten. Maar onze
grootmoeders wisten daar wel raad mee. Kom dit culinair erfgoed
ontdekken in deze kookworkshop over seizoensgroenten op grootmoeders
wijze.
Musée bruxellois du Moulin et de l’Alimentation
atelier : atelier culinaire autour des légumes de saison
Les saisons ne nous renseignent pas seulement sur le moment de
l’année, mais aussi sur les produits que nous pouvons consommer
à chaque période. Avez-vous déjà entendu parler des légumes de
saison ? Nous redécouvrons les légumes oubliés que nos grandmères
avaient l’art d’accommoder. Cet atelier culinaire autour des
légumes de saison vous invite à découvrir ce patrimoine culinaire
à travers les recettes de nos grand-mères.
InFO
BRuSSELS MuSEuM VaN DE MOLEN EN DE VOEDING,
Windmolenstraat 21, 1140 Evere –
MuSéE BRuxELLOIS Du MOuLIN ET DE L’aLIMENTaTION,
rue du Moulin à Vent 21, 1140 Evere
museum doorlopend gratis open/ accès libre au musée : 13h -17h30
kookworkshop (op reservatie) / atelier culinaire : 14h -17h
16 deelnemers / 16 participants +32 2 245 37 79
cmathues@evere.irisnet.be www.molenevere.be
Lindestraat
de Helmet
Ru
Rue du Tilleul
Place de Helmet
Helmetplein
Halte
Linde-Tilleul
Haachtsesteenweg
Schaarbeek
Evere
Rue Ed.Stuckens-straat
Rue W. Van Perck
-straat
© CARTO uitgeverij, Brussel
41
Windmolenstraat
Rue du Moulin à Vent
Square
de l’Acceuil
Onthaalsquare
Lindestraat Rue du Ti
e H. Concience-laan
R. J. Wauters-straat Rue G. Kurth -str.
Rue Ed. D ekoster-
Vredeplein
Pl. de la Paix
Chaussée de Haecht
Square
S.Hoedemaeckersplantsoen
Av. H.Conciencelaan
-straat
8
Halte
Hoedemaeckers
r.
Avenue Leopold III-laan
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !
Oudstrijderslaa

1150 SInT-PIETERS-WOLUWE PROGRAMMA
42 Bibliotheca Wittockiana ..................................................................................
totaalprogramma : De kunst van het trage schrijven
ism vzw Waerbeke, Vlaams-Nederlands Huis De Buren
en Passa Porta
Bibliotheca Wittockiana heeft een uitzonderlijke verzameling
boeken en handschriften. Op Erfgoeddag presenteert ze een totaalprogramma
rond ‘slow mail’ – de kunst van het trage schrijven
– met een rondleiding over oude brieven in het museum, een
briefschrijf-workshop en een wandeling langs stille plekken in de
stad. Op het einde sluiten we aan bij het programma rond trage
post in Passa Porta.
Bibliotheca Wittockiana
programme complet : L’art d’écrire lentement
en collaboration avec l’asbl Waerbeke, la Maison flamandonéerlandaise
deBuren et Passa Porta
La Bibliotheca Wittockiana abrite une collection exceptionnelle de
livres et de manuscrits. À l’occasion de l’Erfgoeddag, elle présente
un programme complet autour du ‘slow mail’ (l’art du courrier lent).
Celui-ci débute par une visite guidée consacrée à la collection de
lettres anciennes qu’abrite le musée, pour se poursuivre avec un
atelier d’écriture épistolaire et une promenade-découverte à travers
des coins tranquilles de la ville. Nous clôturons ce programme dédié
au courrier lent à la librairie Passa Porta.
InFO
BIBLIOTHECa WITTOCkIaNa, Bemelstraat 23, 1150 Sint-Pieters-Woluwe /
rue du Bémel 23, 1150 Woluwe-Saint-Pierre
10h : rondleiding in Bibliotheca Wittockiana rond de verzameling
oude brieven/ visite guidée de la collection de lettres anciennes de la
Bibliotheca Wittockiana
11h : briefschrijf-workshop. deelnemers schrijven een brief aan een
dierbare die pas in 2030 zal worden geopend. / atelier d’écriture
épistolaire. Les participants écrivent une lettre à un être cher, qui ne sera
ouverte qu’en 2030.
13h30 : wandeling naar Passa Porta via een Bessst-route. Dit is een
wandelparcours in Brussel die de wandelaar uitnodigt stil te staan bij wat
hij hoort en ziet. / promenade jusqu’à Passa Porta le long d’un itinéraire
de promenade Besst dans Bruxelles, qui invite le promeneur à être attentif
à ce qu’il voit et entend.
15h : aansluiten programma Passa Porta / programme du Passa Porta
Avenue de
Tervuren
-laan
St.-
Pieters- Woluwe
-Saint-Pierre
Avenue
des Volontaires
Vrijwilligerslaan
Ter Kamerenstraat
Hertogstraat
© CARTO uitgeverij, Brussel
Gribaumont
Josephine-
Charlotte
Avenue De Broqueville
Square
Leopold II-
Square
Rue du Duc
Halte
Atlantische Oceaan
Atlantique
De Broquevillelaan
Avenue A.J. Slegers-laan
L. Gribaumontlaa n
Rue de la Cambre
Avenue de Te r vure n -laan
Avenue
Atlantische Oceaanl
Julius Caesar-laan
Parvis des
Franciscains
Franciskanenvoorplein
Avenue
G. Abelooslaan
Rue François Gay-straat
Avenue Mostinck-laan
H. Pauwels-laan
Gouddal -laan
Parc
Monsanto-park
42
Avenue
9
Woluwe
park
Bemelstraat Rue du Bemel
Parc de
Woluwe
STOP DE TIJD ! ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 39

PROGRAMMA 1210 SInT-JOOST-TEn-nOODE
43 Charliermuseum .............................................................................................
demonstratie : Het polijsten van meubels en lijsten
In dit doorlopend atelier wordt de restauratie van negentiendeeeuwse
lijsten en meubels uit de doeken gedaan : het maken van
mallen in plaaster, het polijsten, fineren... Men kan ook zelf aan de
slag. Een tentoonstelling belicht de restauratie van de museumgevel
van Victor Horta uit 1890 en de restauratie van het beschadigde
doek Winterlandschap van Guillaume Vogels en de bijhorende lijst.
12h -17h
demonstratie :
Het laboratorium van een schilderijen restaurateur
Op vaste tijdstippen leidt de restaurateur een klein groepje geïnteresseerden
rond in zijn atelier. de deontologie van het métier, oude
en nieuwe materialen, benodigdheden en veiligheidsbepalingen
en diverse technieken (toepassing en gebruik UV stralen) worden
toegelicht.
bezoeken om 12h30, 13h15, 14h, 14h45, 15h30 & 16h15
6 x 6 deelnemers / 6 x 6 participants
tentoonstellingen : Victor Horta en het Charliermuseum,
Winterlandschap van Guillaume Vogels
Twee tentoonstellingen belichten recente restauratiedossiers vanuit
een cultuurhistorische context.
• Het Charliermuseum en de jonge architect Victor Horta : de vriendenkring
en leefwereld van kunstverzamelaar en beschermheer
Henri Van Cutsem omstreeks 1890
• Schenking van het zwaar beschadigde doek ‘Winterlandschap’
van Guillaume Vogels (1836-1896) : dilemma’s en werkwijzen van
de restauratoren.
12h -17h
Musée Charlier
démonstration : Le polissage des meubles et des cadres
Cet atelier permanent dévoile les techniques de restauration des
cadres et des meubles du dixième siècle : la fabrication de moules
en plâtre, le polissage, le placage... techniques auxquelles nous vous
proposons de vous initier. Une exposition consacrée à la restauration
de la façade Victor Horta de 1890 et à la restauration de la toile
et du cadre d’un paysage enneigé de Guillaume Vogels
12h -17h
40
démonstration : Le laboratoire d’un restaurateur de tableaux
Le restaurateur organise à heures fixes la visite de son atelier pour
un petit groupe d’intéressés. Il aborde différents aspects comme
la déontologie du métier, les anciens et nouveaux matériaux, l’outillage,
les mesures de sécurité et les diverses techniques (application
et utilisation des rayons UV).
visites à 12h30, 13h15, 14h, 14h45, 15h30 & 16h15
expositions : Le Musée Charlier & Victor Horta &
Restauration d’un paysage enneigé de Guillaume Vogels
Deux expositions consacrées à deux dossiers récents de restauration,
dans une perspective historico-culturelle.
• Le Musée Charlier et le jeune architecte Victor Horta : le cercle
d’amis et l’univers du collectionneur d’art et mécène Henri Van
Cutsem dans les années 1890.
• ‘Paysage enneigé’, une huile sur toile très endommagée de
Guillaume Vogels (1836-1896), rejoint les collections du musée
grâce à un don : dilemmes et méthodes des restaurateurs.
12h -17h
InFO
CHaRLIERMuSEuM, Kunstlaan 16, 1210 Sint-Joost-ten-Noode –
MuSéE CHaRLIER, avenue des Arts 16, 1210 Saint-Josse-ten-Noode
+32 2 220 28 19 info@charliermuseum.be
www.charliermuseum.be
zie kaart Brussel-Stad/voir carte Bruxelles-Ville : p. 20-21
ERFGOEDDAG zondag 21 april 2013 STOP DE TIJD !

Informatie over de Erfgoeddag
Voor alle informatie en aanvraag van
het Brusselprogramma, kan je terecht bij :
Erfgoedcel Brussel / VGC
www.erfgoedbrussel.be
02 563 05 82
bestelling@erfgoedcelbrussel.be
Muntpunt
Muntcentrum
1000 Brussel
Muntpunt zal niet alleen onderdak bieden aan een hedendaagse
belevingsbibliotheek en een hoofdstedelijk communicatiehuis,
maar ook volop ontmoeting stimuleren
dankzij een café, een auditorium, (voor)lees-en zithoeken
en diverse publieksruimtes. Iedereen zal er terecht kunnen
om zijn favoriete media te ontlenen, zich te informeren en
inspireren over wonen, werken, leven, leren en recreëren
in Brussel. Muntpunt opent zijn deuren op 7 september
2013 op het Muntplein.
Onze Partners en Sponsors
Het programmaboekje is ook beschikbaar in de
gemeenschapscentra en bibliotheken van Brussel,
in de metro stations, bij de deelnemende
Brusselse organisaties en bij :
Visit Brussels
Koningsstraat 2-4
1000 Brussel
VISITBRUSSELS is de toeristische dienst van het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest. Haar doel is het uitbreiden en versterken
van het imago van de hoofdstad van 500 miljoen
Europeanen. Brussel past zich dan ook gemakkelijk aan
zijn bezoekers aan. Ongeacht het tijdstip, er valt altijd wel
iets te beleven. VISITBRUSSELS geeft in haar onthaalkantoren
een overzicht van alles wat er te zien en te beleven
is voor bezoekers en inwoners van Brussel: evenementen,
gastronomie, uitgaan, overnachtingen en nog meer praktische
informatie.
Visit Flanders
Grasmarkt 61
1000 Brussel
Het is het startpunt voor iedere ontdekker die benieuwd
is naar wat Vlaanderen en Brussel te bieden hebben. Uiteraard
is er ook speciale aandacht voor erfgoeddag.
Of je nu op zoek bent naar een fietsroute in Limburg, een
evenement aan de kust of een hotelletje in Brugge, je kan
altijd terecht in het toeristisch informatiekantoor voor
Vlaanderen & Brussel, vlakbij de Grote Markt in hartje
Brussel.

Tijdslijn van de activiteiten tijdens Erfgoeddag
WaNDELINGEN
1 Gestolde tijd Wandeling om 14h (duur : 3h30)
2 De tijd achterna. Van Centraal Station naar Grote Markt Wandeling om 10h30 (duur : 1h30)
3 De identiteit van de bomen Wandeling om 14h (duur : 1h30)
4 Waar de tijd bleef stille staan Rondleiding om 14h15, 15h15, 16h15 (duur : 0h45)
5 Stop de tijd Wandeling om 9h15 (duur : 1h45)
6 De zeven werken van barmhartigheid Expo van 14h tot 18h - Wandeling om 14h (duur : 2h) -
7 Tijdswandeling: vrijzinnigheid en vrijmetselarij in Brussel Wandeling om 10h (duur : 2h)
8 Belangenverdediging… iets van alle tijden Wandeling om 11h, 13h, 15h (duur : 1h)
9 Fietsen op het ritme van de stad Fietstocht om 14h (duur : 3h)
10 Het Rad, behoud de tuinwijk Wandeling om 15h (duur : 2h)
11 Haren, het laatste dorp van Brussel Wandeling om 14h (duur : 2h)
12 Ondanks praal en pracht vergeten Wandeling om 14h (duur : 1h30)
HOOFDPROGRaMMa
13 Architecture Archive - Sint Lukasarchief Doorlopend van 10h tot 17h
14 Korei Rondleidingen NL 10h &14h ; FR 10h30 & 14h30 (duur : 1h)
Wandelingen NL 11h &15h; FR 11h30 & 15h30 (duur : 2h)
15 Argos, Centrum voor Kunst en Media Doorlopend van 11h tot 18h
16 art & marges museum Doorlopend van 11h tot 18h
Collecties: rondleiding NL om 11h, FR om 12h (duur : 1h30); draaimolens: rondleiding NL om 14h, FR om 15h (duur : 1h30)
17 BELvue museum Museum + kinderquiz doorlopend van 10h tot 18h
Rondleiding om 10h & 14h (duur : 1h30)
18 BIP - Brussel Info Plein Doorlopend van 10h tot 18h
19 Cinematek Filmvoorstelling om 14h, 15h, 16h en 17h (doorlopend)
20 CJP Doorlopend van 10h tot 18h
21 Eline George en Suzan Tolsma Theatervoorstelling om 11h30, 13h, 14h30, 16h, 17h30, 19h, 20h30 (duur 0h15)
22 vtbKultuur Doorlopend van 10h tot 17h (niet tijdens theatervoorstellingen - zie hierboven)
23 Joods Museum van België Doorlopend van 10h tot 18h,
Rondleiding om 14h (duur : 1h)
24 Klare Lijn ism Jubelparkmuseum Rondleiding om 11h & 14h (duur : 1h30)
25 Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) Doorlopend van 10h tot 17h
26 Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis Doorlopend van 10h tot 17h (activiteiten worden elk uur hernomen)
27 Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten Doorlopend van 10h tot 17h
Rondleidingen om 10h30, 13h30 & 14h (duur : 1h)
28 Marie Martinez & Artistes ism Museum voor Oude Kunst Voorstelling om 14h30 (duur : 2h)
29 Museum van de Nationale Bank van België Doorlopend van 10h tot 18h
Rondleidingen NL om 10h, 11h30, 14h30 &16h30 en FR om 11h & 15h
30 Museum van de Stad Brussel Doorlopend van 10h tot 18h
Demonstraties 10h15, 11h15; 12h15, 13h15, 14h15, 15h15, 16h15, 17h15 (duur 0h15)
31 Socio-Culturele Vereniging van Liberale Vrouwen Workshop om 11h30 (duur : 3h30)
32 Vlaams-Nederlands Huis deBuren Lezing om 15h (duur : 1h30)
33 VOS Brussel Doorlopend van 11h tot 18h
34 Epitaaf Doorlopend van 10h tot 18h
35 Klare Lijn ism Clockarium Rondleiding om 10h30 (duur : 1h30)
36 Academie voor Beeldende Kunsten Anderlecht Doorlopend van 13h tot 18h
37 Luizenmolen Doorlopend van 10h tot 18h
38 Maurice Carême Museum Rondleidingen om 10h, 15h & 17h (duur : 1h30)
39 Bethlehem Veeweide Doorlopend van 10h tot 18h
Poppentheater om 15h (duur : 1h)
40 Cultuur in Molenbeek Doorlopend van 14h tot 18h
Filmvoorstelling om 15h en 16h (duur : 1h)
41 Brussels Museum van de Molen en de Voeding Doorlopend van 13h tot 17h30
Workshop van 14h tot 17h
42 Bibliotheca Wittockiana Doorlopend van 10h tot 16h30
43 Charliermuseum Tentoonstelling & demonstratie polijsten: doorlopend van 12h tot 17h
Demonstratie labo: bezoeken om 12h30, 13h15, 14h, 14h45; 15h30; 16h15 (duur : 0h30)
9 h 10 h 11h 12 h 13 h 14h 15 h 16h 17h 18h
reservatie verplicht geschikt voor gezinnen met kinderen 9 h 10 h 11 h 12 h 13 h 14 h 15 h 16h 17 h 18h