21. Nieuwe esoterie - René Pieyns - Esoterie : De hogere graden

Etnisch neopaganisme in Europa
21.
Nieuwe esoterie
- Etnisch paganisme in Europa
- Feministische esoterie
- Vrouw en vrijmetselarij
- Vernieuwde esoterie
Met „etnisch (neo)paganisme‟ bedoelen we hier de verering door een volk van de eigen
prechristelijke cultuur (incl. godsdienst). De belangrijkste paganismen in Europa zijn de
Keltische en Germaanse, besproken in vorige hoofdstukken. In het spoor van de grote revivals
bloei(d)en er tal van kleinere (regionale en nationale). De meeste zijn verenigd in het
European Congress of Ethnic Religions (ECTR). Overal wordt de natuur geëerd tijdens
seizoensfeesten. De paganen staan in ‟t algemeen vijandig tegenover het christendom.
In noordelijk Europa grijpt het etnisch paganisme terug op de oude Noorse en IJslandse
culturen, o.m. behandeld in Historia de gentibus septentrionalibus (Olaus Magnus, 1555),
Gesta Danorum (Saxo Grammaticus, 1514), Edda Islandorum (Peder Resen, 1665). In de
Romantiek ontstond een sterke belangstelling voor de Vikings (Noorse zeerovers) in
Engeland (reeds in de 18 e eeuw), Noorwegen en IJsland. En ook voor hun taal, het Oudnoors.
De Deense antiquair Carl Christian Rafn kwam met de theorie dat de Vikings Amerika
hadden ontdekt (Antiquitates Americanae, 1837). In 1892 ontstond in Londen de studiegroep
Orkney, Shetland and Northern Society, thans Viking Society for Northern Research, die
regelmatig publiceert over de oude Scandinaafse cultuur.
In alle Scandinavische landen kent het neopaganisme van het hoger besproken Asatrù het
meeste succes. Daarnaast bestaat (een overlapping met) de beweging Forn Sed (oud gebruik),
die de Forn Sior (Oude Weg) wil herstellen. Wordt ook Nordisk Sed (Noors gebruik) geheten.
Men vindt de Oude Weg terug in Noorwegen als Foreningen Forn Sed, in Zweden als
Samfundet Forn Sed Sverige en als Samfälligheten för Nordisk Sed, in Denemarken als Forn
Sior. Daarnaast bestaat in deze landen een belangstelling voor de Folketro, dus voor de oude
folklore, o.m. tijdens festivals van folk music.
De Finse neopaganen van Taivaannaula zijn geheel afgestemd op het eigen religieus
verleden. Het pantheon wordt hier aangevoerd door de hemelgod Ukko, bijgestaan door zijn
ega en vruchtbaarheidsgodin Akka. Men vindt hun wedervaren in het volkse epos Kalevala en
in Suomen Kansan Vanat Runot, een gigantische verzameling folklore en mythologie. De

Finse heidenen verzamelen rond heilige stenen en in heilige bosen. Ze vieren de jaarcyclus
met grote vuren, dansen en offers.
De Baltische staten. In Lithouwen zorgt Romuva voor een nieuwe bloei van de Baltische
religie, folklore en oude liederen (dainas). In Letland werkt Dievturiba aan de jaarlijkse
viering van de oude natuurfeesten en familietradities in Letse stijl. In Estland verenigt de
Maavalla Koda (Estlands Huis) de aanhangers van het Taarisme en de Maausk; MK
publiceert jaarlijks een runenkalender. Overal worden de oude heilige sites beschermd.
Het Slavisch paganisme of Rodnovery kende in Oost-Europa een sterk heropbloei na het
ineenstorten van de Sovjet-Unie. En dan vooral in Polen, Rusland, Oekraïne en Slovakije.
Men verwijst daarbij o.m. naar het boek „De prechristelijke Slavische beschaving‟ (1818) van
de Poolse archeoloog Zorian Dolega-Chodakovski, dat handelt over de ondermijnende
invloed van het christendom op de Poolse cultuur. Dit thema werd terug opgenomen door Jan
Stachniuk (1905-63), die in zijn tijdschrift „Zadruga‟ (°1937) zwaar uithaalde naar het
katholicisme in Polen. De lijn werd hier later doorgetrokken door de vereniging Niklot (1998)
en de extreemrechtse politicus Tomasz Szezepanski.
Het Russische nieuwe heidendom startte officieel in 1994. Men beroept zich o.a. op het
(betwiste) „Boek van Veles‟ (als sacrale tekst) en op de ideeën van de antisemieten Julius
Evola en Alice Bailey. Veel xenofobie. Men viert de grote god Rod. Diverse heidense tempels
in Moskou. In Oekraïne leven de ideeën van Volodymyr Shaian (1908-74) verder, vooral zijn
opus „Het geloof van onze voorouders‟ (postume uitgave in 1887). Halyna Lozko, van de
universiteit te Kiev, speelde een sleutelrol bij het heropleving in 1998, vooral via zijn groep
Provoslavia. Lev Sylenko (°1921) stichtte in Chicago reeds de groep Runvira in 1966;
schrijver van „Maha Vira‟ (1979). Men is hier even xenofoob als in Rusland.
De paganengroepering Krug Peruna is vanuit Bratislava actief in heel Slovakije. Idem voor
de recentere groep Geryon, ook werkzaam in de Tsjechische Republiek. Een invloedrijk
auteur is hier Miroslav Svicky (ook: Ziarislav), schrijver van „Nàvrat Slovenov‟, met zijn
aanhangers herstelt hij de oude gebruiken, rituelen en muziek.
Het Slavisch paganisme begint ook te groeien in Bosnië-Herzegovina (de „Cirkel van
Svarog‟), Servië (met Dragan Jovanovic), Croatië („Perunova Svetigja‟). Op de achtergrond
speelt soms het zgh. panslavisme, ontstaan in de 19 e eeuw.
Ook in Hongarije bestaat sedert de jaren-negentig opnieuw een bloeiend paganisme, dat steunt
op de eigen Hongaarse mythen en folklore. Er zijn banden met het oude sjamanisme en een
eigen Hongaarse hekserij. Heelwat Hongaarse paganen geloven in een dubbele ziel (een
lichamelijke en een vrije), hetgeen wel meer voorkomt bij de Oeralvolkeren.
Duitstalig Europa. Vanaf de jaren-tachtig ontstaat in Duitsland enige interesse voor
Asatrù/Odinisme en Wicca, het eerste soms aanluitend bij extreemrechts (völkisch) en het
tweede bij het feminisme (Dianic Wicca). De „völkisch‟-groeperingen werden/worden vaak
gestuurd vanuit de USA („white identity‟) en het Amerikaanse bezettingsleger. In Oostenrijk

kreeg de Keltische beweging een sterke weerklank, o.m. via de Europäisch Keltische
Gemeinschaft (sedert 1998). De Duitse Eldaring werft hier ook leden. In Zwitserland handelt
het netwerk Alte Sitte als koepelorganisatie sedert 2006.
In het United Kingdom vindt men de grootste concentratie neopaganen ter wereld, nl. ergens
tussen de 50.000 en de 250.000 (naargelang van de schattingsmethode). Het gaat vooral om
Wicca-hekserij en druïdisme, hoger besproken. Ook de neo-völkischbeweging telt hier veel
aanhangers. In Londen werd in 1971 het Pagan Front opgericht, vandaag Pagan Federation
genaamd, met ca. zevenduizend leden gespreid over een veertigtal landen; men helpt bij de
stichting en verdedigt het paganisme in de media.
---
In het mediterrane Europa ontwikkelt het neopaganisme zich minder snel dan in de
noordelijke landen. Frankrijk, Griekenland, Italië, Spanje en Portugal zitten nog stevig in de
greep van de officiële religie. Er bestaan zoals elders regionale verschillen. Het mediterrane
heidendom schept ook een band tussen de uitgewekenen, bv. in de USA.
In Italië grijpen de nieuwe heidenen terug naar het oude Romeinse pantheon onder diverse
benamingen, bv. Religio romana of Cultus deorum of Pax deorum. Een sterke nadruk ligt op
de pietas, de ernst bij het uitvoeren van de rituele handelingen. Drie organisaties behoren tot
de ECTR: Movimento Tradizionale Romano, Federazione Pagana, Societas Hesperiana pro
Culto Deorum. De groep Nova Roma werd in 1998 opgericht in de Amerikaanse staat Maine;
de leden krijgen een oudromeinse naam (idem voor de bestuursfuncties). In Californië werd
een Italiaanse hekserij opgericht door Raven Grimassi in de jaren-tachtig onder de benaming
Stregheria (ook: La Vecchia Religione); men verwijst naar een oude Etruskische traditie en
naar het boek „Aradia or the Gospel of Witches‟ (1899) van Charles Godfrey Leyland. Een
Communità Odinista is actief in Noord-Italië.
Griekenland. Sedert het eind van de vorige eeuw herleeft het oude Griekse pantheon onder
impuls van de Hoge Raad van de Etnische Hellenen. De Helleense religie is afgestemd op de
Olympische goden en de hiermee samenhangende waarden en tradities. In de USA is de
interesse voor de beweging gegroeid na het verschijnen in 2000 van „Old Stones, New
Temples‟, een boek van Andrew Campbell. Ook in Brazilië groeit de belangstelling. Er
bestaan tal van splintergroepjes i.v.m. de verwijzing naar een verschillende stadsstaat of naar
diverse antieke mysteriën en filosofische stelsels. Diversiteit is nu eenmaal het kenmerk van
een rijke beschaving.
Frankrijk was voorloper inzake esoterie van de 18 e eeuw tot het interbellum, maar moest
daarna afhaken. Een dominante rol wordt in dit land gespeeld door de vrijmetselarij van het
(grotendeels atheïstische) Grand Orient de France. Alleen de krachtige figuur van René
Guénon (supra, perennialisme) kan hier voor enig tegengewicht zorgen. Het neopaganisme is
in Frankrijk nog het beste vertegenwoordigd door de Bretoense organisaties van druïden:
Gorsed Bretonne (1908), Collège des Gaules (1932), Croyance Celtique (1936). Verder
vinden we hier het khemitisme (oud-egyptisch) van Ta Noutri en de Germaanse traditie van
Les Fils d‟Odin. In 1993 werd door vrijmetselaren van diverse obediënties de oude Rite

Forestier (ook Charbonnerie geheten) opnieuw ingesteld; vier graden: Fendeur, Charbonnier,
Forgeron, Maître des passages.
In Spanje zijn de odinisten georganiseerd sedert 1981, eerst als Circulo Odinista Espanol,
vandaag als Communidad Odinista de Espana-Asatrù. De hekserij van Wicca is hier eveneens
officieel erkend. Geliefd bij de toeristen zijn de beelden van de Guanche, de autochtone
bevolking van Tenerife. Ook in Portugal is de Wicca-hekserij officieel als religie erkend.
In Armenië groeit het etnische paganisme van de Hetans/Hetanos, dat voortbouwt op de
filosofie van Garegin Nzhdeh. Centraal staat de zonnegod Vahagn. Het paganisme sluit ook
hier sterk aan bij het nationalisme.
Feministische esoterie
De term Ecofeminisme werd in 1974 bedacht door de Franse feministe Françoise d‟Eaubonne.
Het veronderstelt een verband tussen seksisme en milieucrisis, met het patriarchale systeem
als boosdoener in beide gevallen. Gevolg is o.m. de exploitatie van de vrouw als
on(der)betaalde arbeidskracht in het sekstoerisme. Men bestrijdt het „milieuracisme‟, het
exploiteren en vervuilen van de armoedigste delen van de wereld en van culturen die als
„primitief‟ worden beschouwd.
Er wordt gepleit voor veganisme en voor lokale, kleinschalige systemen met een eigen
productie. Volgens de Australische ecofeministe Val Plumwood (1939-2008) zijn de
ecologische crises te wijten aan arrogante culturen, die zich verwijderd hebben van de natuur.
Reeds Plato stelde de goden boven de mensen en de mensen boven de natuur. De mens moet
opnieuw een partner van de natuur worden, in harmonie en in uitwisseling ermee. De Japanse
Yayoi Aoki ziet het mannelijk beginsel als overeenstemmend met de logos en de moderne
kennis, het vrouwelijke met de (heilige) eros en de gevoelskennis. Vandaar het uitgangspunt:
civilization = repression of nature = alienation of body = gender disdain = emergence of
gender segregation. De westerse opvatting van rationaliteit wordt best vervangen door de
ecologische ethiek die steunt op empathie. Sommige radicaal-feministen leggen de nadruk op
de uitstraling van het vrouwenlichaam en op de superieure vrouwencultuur.
Belangrijk zijn ook de standpunten van de Indiase wetenschapper Vanadana Shiva (geb.
1952). Zij stichtte in 1982 The research foundation for science, technology and ecology in
Dehra Dun, afgestemd op de ecologische en sociale thema‟s van deze tijd en in samenwerking
met lokale gemeenschappen. Shiva gaat uit van de band tussen de derde-wereldvrouwen en de
natuur doorheen hun dagelijks werk. Beiden zijn „producers of life‟. Deze vrouwen kunnen
het best worden ingezet voor het behoud van een natuurlijk leefmilieu. Met Tagore gelooft
Shiva in de creatieve macht (in vredelievende vorm) van het vrouwelijk principe (Prakriti).
Daarentegen is de structuur en de ideologie van de westerse wetenschap een permanente
schending van de mensenrechten en van de ecologie (bv. door een patent te nemen op
geneeskrachtige planten). Shiva pleit voor een nieuwe spirituele dimensie, o.a. de viering van
Moeder Aarde met rituelen, dans en zang.

Er bestaat vaak een band tussen het ecofeminisme en de ecologische spiritualiteit, vooral in de
USA. Het spirituele wordt ervaren als een „female spirit‟, als Moeder Aarde, als de
levenskracht in de vrouw, ev. als seksuele energie, als een holisme (wederzijdse
afhankelijkheid onder al het bestaande), als hekserij. Volgens Frithjof Capra berust
feministische spiritualiteit op een bewust één-zijn van alle levensvormen, met hun cyclisch
ritme van geboorte en dood; ecologie is m.a.w. de bewustzijnstoestand waarin de individuele
mens zich met de hele kosmos verbonden voelt.
----
In de jaren-zeventig ontstond een feministische theologie, soms „thealogie‟ (Naomi
Goldenberg, 1979) geheten, die het godsbeeld beschouwt als een menselijk construct, dus tijd-
en cultuurgebonden. Hetgeen aansluit bij de „theologie van de menselijkheid‟ van de Duitser
Eugen Drewermann (geb. 1950) in „De dodelijke vooruitgang‟. Feministen zoals de ex-non
Mary Daly (1928-2010) zien het mannelijk godsbeeld als een machtsinstrument tegen de
vrouw; de theologie is voor haar mannenafgoderij. Dan liever een godin uit de oudheid
(Ashera, Gaia/Gaea, Sophia, Chokma, Isis, Cerridwen, Maria (Magdalena), Diana,
Aphrodite/Venus, Freya, Kali, Aradia, Vesta, Lilith, etc.) of een ontpersoonlijking van God.
Daly ijverde ook sterk tegen de genitale verminking in Afrika.
De godinnenbeweging (Goddess Movement) is uitgedacht door de Lithouws-Amerikaanse
Marija Gimbutas (1921-1994). Ze werd beroemd in 1974 met de publicatie van „The
Goddesses and Gods of Old Europe‟ en later „The Language of the Goddess‟ (1989). Volgens
Gimbutas was het oude Europa in de Indo-Europese bronstijd overgegaan van een
vredelievend matriarchale cultuur (met godin) naar een hiërarchische androcentrische (met
god). Deze theorie was wetenschappelijk onvoldoende onderbouwd en stuitte dan ook op
sterke weerstand in de academische wereld.
Maar het feminisme woog zwaarder door dan de wetenschap en de godinnenbeweging werd
een wereldsucces, vooral bij de heksen. Starhawk: “The model of the Goddess, who is
immanent in nature, fosters respect for the sacredness of all living things. Witchcraft can be
seen as a religion of ecology.”
De Engelse Nasa-medewerker James Lovelock (geb. 1919) heeft de Gaia-hypothese
geformuleerd en in modellen uitgewerkt: de aarde is één levend (pantheïstisch)
superorganisme, alles/ieder is onderdeel ervan en onderling afhankelijk. De aarde verdedigt
zich als geheel, wanneer één onderdeel wordt bedreigd. Lovelock heeft bijgedragen tot de
ontdekking van het broeikaseffect.
Ook Frithjof Capra („The Tao of Physics‟, 1975) beschouwt Gaia als een levend planetair
wezen, dat verbonden is met het vrouwelijk yin-principe en dat wordt bedreigd. Hij pleit als
remedie voor de mystiek van de oosterse religies.
Het christendom wordt vaak in ecologische middens aangeduid als de vijand van Gaia.
Volgens Lynn White (in Science, 1967) heeft het christendom de natuur ontheiligd; hij

eschuldigt in die zin de bijbel (“bevolk de aarde en onderwerp haar”, Gen. I,28). Ook
volgens Drewermann is het christendom al te antropocentrisch.
In de „metaforische theologie‟ van de Amerikaanse Sallie McFague (geb. 1933) wordt Gaia
het „lichaam van God‟ en zijn wij allen gemaakt uit “the ashes of dead stars”. Zowel levend
als dood bevinden we ons in het goddelijk lichaam, samen met miljarden andere
verschijningsvormen. De zonde verwijst naar aanslagen op andere delen van dit lichaam. De
spiritualiteit van de Schepping veronderstelt een nieuw evenwicht tussen de waardigheid van
de mens en zijn verantwoordelijkheid voor het ecosysteem. De richting wordt aangegeven
door de metafoor van de kosmische Christus, die zich beweegt in de richting van Verlossing
die zich in de Schepping voltrekt.
Ashera wordt veertigmaal in de bijbel vermeld – in een negatieve context weliswaar. Ze is de
oudste moedergodin van Kanaän, ook genoemd „de Vrouw die de zee doorkruist‟ en „de
Moeder van de goden‟. Ze is ongetwijfeld verwant met de Mesopotamische Ishtar. Het woord
„ashera‟ verwijst naar een zuil of paal, symbool van een heilige boom. Zeker tot de 6 e eeuw
VC, zo blijkt uit opgravingen, werden in Kanaän huisaltaren gewijd aan Ashera. Deuteronium
(7:5) in dit verband: “Zo moet gij tegen hen optreden: hun altaren moet ge neerhalen, hun
heilige stenen verbrijzelen, hun heilige bomen omhakken en hun godenbeelden verbranden.”
Waarschijnlijk hield dit ook verband met de strijd tegen de tempelprostitutie, een wijd
verspreid fenomeen in de landen rond de Middellandse Zee tijdens de oudheid – o.m. bij de
priesteressen van Aphrodite, Astarte en Inanna. Maar ook bv. terug te vinden in Indië (de
devadasi) en het Azteekse Mexico. Vaak stonden ook jongens ter beschikking van oudere
mannen. Ook in het oude Israël bestond het, aangezien Deut. (23:18) stelt: “Een Israëlitische
man of vrouw mag zich niet lenen voor godsdienstige ontucht. Bij het inlossen van uw
geloften moogt ge geen hoerengeld of hondenloon (voor jongens, RP) in de tempel van Jahwe
uw God brengen.”
De Fellowship of Isis, van Ierse origine (1976), vereert exclusief de godin Isis; men wordt
priester-es van Isis. De FOI leunt zowel aan bij het feminisme als bij het kemetisme (supra).
Men ziet zichzelf als „multi-faith, multi-racial and multi-cultural‟. Er bestaat in subgroepen
een ritueel systeem van 33 graden, geheten Initiate Level System, met een „liturgie‟ ontworpen
door de FOI-stichtster Olivia Robertson. Ongeveer 20.000 leden wereldwijd in 2010.
----
Feministische heksen verenigen zich in het Dianisme en in Reclaiming. Dianic Witchcraft laat
alleen vrouwen toe tot haar covens en vereert haast uitsluitend de Godin Diana (steunend op
de historische vergissing van Marg. Murray). Het dianisme ontleent haar ritus aan diverse
tradities en behoort dus tot het „eclectische‟ genre. Veel lesbiennes. Voor homo‟s bestaat o.a.
de Radical Faeries en de Minoan Brotherhood (met de Minoan Sisterhood als vrouwelijke
tegenhanger).
Het Dianisme werd vooral ontwikkeld door de Hongaars-Amerikaanse Zsusanna Budapest (Z.
Mokcsay, geb. 1940), auteur van „The holy Book of Women‟s Mysteries‟. De rationeel-

materialistische wereld van het patriarchaat wordt ook hier verworpen; men vertrekt eerder
van het emotionele, het magische, het fysische, het spontane, het cyclische, het intuïtieve, het
artistieke. God wordt hier gezien als een variant van de Godin. Budapest: “There are only two
kinds of people in the World, mothers and their children”.
Reclaiming, een feministische uitzwerming van Faeri onder impuls van de schrijfster
Starhawk, is een wereldwijd netwerk van heksen, ontstaan in Californië (1980), die solo of in
coven de aardse spiritualiteit, persoonlijke healing en het maatschappelijk activisme (bv.
vrede, antinucleair, anarchisme) beoefenen. Geen hiërarchie, geen uitgesproken doctrine, veel
workshops (in heksenkampen). Er ligt een sterkere nadruk op de Godin dan op de Gehoornde
God. Ze willen erg toegankelijk zijn; mannen zijn ook toegelaten.
Volgens de „Reclaiming Principles of Unity‟ streeft men o.m. eerder naar consensus dan naar
hiërarchie, naar gerechtigheid, naar evenwaardigheid van „alle geslachten, alle rassen, alle
leeftijden en seksuele geaardheden‟. De Godin zit in ieder mens. De werkwijze van
Reclaiming “arises from a deep spiritual commitment to the earth, to healing and to the
linking of magic with political action”.
Vrouw en vrijmetselarij
In Europa vindt men de actieve feministen vooral terug in de vrijmetselarij, zowel in
vrouwenvrijmetselarij als in de (oudere) gemengde maçonnerie.
Op 14 januari 1882 werd in Frankrijk de antiklerikale feministe Maria Deraismes (1828-94)
ingewijd door de mannenloge Les Libres-Penseurs in Le Pecq (Yvelines), behorend tot de
Grande Loge Symbolique Écossaise. En een goed jaar later, op 4 april 1893, werd door
vijftien vrouwen o.l.v. Maria Deraismes en Georges Martin (1844-1916) in Parijs een
gemengde vrijmetselarij opgericht, die op 4 september 1895 de naam Grande Loge Ecossaise
Mixte de France “Le Droit Humain” kreeg. De medestichtsters waren in 1882 en 1883
ingewijd door Deraismes en Martin. Met het oog op een internationale verspreiding werd de
naam in 1899 veranderd in Ordre Maçonnique Mixte International “Le Droit Humain”.
Intern spreekt iedereen over „le D-H‟/„het D-H‟. Deraismes overleed enkele maanden na de
stichting; ze zou aan het hoofd van de orde worden opgevolgd door Georges Martin en later
door Marie Bonnevial. Martin richtte samen met Joseph Décembre de hogere graden van het
DH op vanaf 1899; ze behoren tot het ecossisme (hfst. 10).
De beroemdste vrouw van het jonge DH was ongetwijfeld Annie Besant (1847-1933), vooral
zeer actief in de Theosophical Society (z.o. Krishnamurti). De DH-loge Human Duty, die ze
in 1902 oprichtte in Londen, was het uitgangspunt van de Britse, Nederlandse, Indische,
Australische en Nieuw-Zeelandse DH-federaties. Vanaf omstreeks 1900 waren in Engeland
de feministen ook actief in andere gemengde esoterische bewegingen, zoals de hoger
besproken Golden Dawn en Stella Matutina.
Het Droit Humain geeft 28.000 aan als ledental (in een vijftigtal landen) in het jaar 2010. De
grootste federatie is de Franse, met ong. de helft van het totaal. De sterkste (naar verhouding

tot de bevolking) is de Belgische federatie, met meer dan zesduizend leden. Er bestaat hier
een strakke internationale organisatie, met een Opperraad die waakt over de eenheid van de
orde. De gemengde vrijmetselarij word Co-Masonry geheten in de Angelsaksische landen.
Buiten het DH bestaan nog tal van kleine gemengde maçonnerieën. Zo scheurden in 1925 een
aantal Engelse loges (uit onvrede met het oriëntalisme en het theosofisch overwicht) zich af
van de Human Duty om, o.l.v. Aimée Bothwell-Gloss en Marjory C. Debenham, The Order of
Ancient, Free and Accepted Masonry for Men and Women op te richten. En hieruit ontstond
dan weer in 1982 The Order of Ancient Freemasonry for Men and Women.
Uit de Zwitserse DH-federatie kwam in 1999 een afscheuring van zes (van de twaalf) loges
om de Grande Loge Mixte de Suisse/Gemischte Schweizerische Grossloge op te richten. In
Genève werkt ook de onderstaande OITAR. In Duitsland bestaat de gemengde Universaler
Freimaurerorden „Humanitas‟ Deutschland (1959) en de Freimaurerbund zur Aufgehende
Sonne (sinds 1995), in Nederland de Nederlandse Grootloge van de Gemengde Vrijmetselarij
(1960). Italië kent de gemengde Gran Loggia Simbolica Mista, evenals de Gran Loggia
d‟Italia degli Antiche Liberi Accettati Muratori (sinds 1950) en de Gran Loggia Simbolica
Unita (sedert 2000). Verder eveneens gemengde maçonnerieën (buiten DH) in Oostenrijk en
Zweden (Ius Humanorum).
Vooral Frankrijk kent een hele resem kleine gemengde vrijmetselaarsorden, o.a. de Grande
Loge Mixte Universelle (1973, onder impuls van Éliane Brault), de Grande Loge Mixte de
France (1982, afscheiding van de vorige), Memphis-Misraïm, de GLISRU (Grande Loge
Indépendante Symbolique des Rites Unis, sedert 1968, gesticht door René-Jacques Martin, elf
ritussen), OITAR (Ordre Initiatique et Traditionnel de l‟Art Royal, werkt sedert 1974 met de
Rite Opératif de Salomon). De meeste van die obediënties hebben ook kleine buitenlandse
vertakkingen.
----
De oudste vrouwenmaçonnerie is de Engelse. In 1908 ontstond uit de gemengde Human Duty
de uitsluitend voor vrouwen bestemde Honourable Fraternity of Ancient Masonry, wegens
onvrede met de theosofische druk op de gemengde vrijmetselarij. De werking en structuur
werd grotendeels overgenomen van de (mannelijke) United Grand Lodge. In 1964 werd de
naam gewijzigd in The Order of Women Freemasons, die thans zowat vierhonderd loges en
twaalfduizend leden telt, met een wereldwijde uitzwerming in de anglofone landen. Sinds
1913 bestaat een afscheuring, die de eerste benaming behield, met vandaag een veertigtal
loges, vooral in Londen.
De Europese continentale vrouwenmaçonnerie is in de 20 e eeuw ontstaan uit de adoptieloges
van de Grande Loge de France (zie mijn Encyclopedie). Na WO-2 vormden o.l.v. Anne-Marie
Gentily (1882-1972) vijf van de oude adoptieloges in 1945 de Union Maçonnique Féminine,
vanaf 1959 Grande Loge Féminine de France genaamd. Aanvankelijk werd met de
Opperbouwmeester en de Schotse Ritus gewerkt, maar sinds 1973 bestaat een vrije
rituskeuze. De jonge obediëntie groeide erg snel (onder impuls van Liberté Morté, 1919-89),
in 1985 waren er in Frankrijk al vijfduizend leden en het dubbele in 2000.

De Vrouwengrootloge zwermde bovendien snel uit in Europa, o.m. in België (sinds 1982, een
duizendtal leden). Sedert 1982 bestaat ook een kleine uitzwerming in New York, sedert 1988
in Montréal. Verder driehoeken in alle werelddelen. Sedert 1981 bestaat een internationaal
secretariaat, het CLIMAF (Comité de liaison et d‟information de la maçonnerie féminine); er
zijn zowat 15.000 zusters bij aangesloten via hun grootmachten uit België, Frankrijk,
Zwitserland, Italië, Portugal, Duitsland, Spanje, Turkije, Roemenië en Griekenland.
Wat het percentage vrouwelijke vrijmetselaren in het geheel van de wereldmaçonnerie betreft,
hangt alles ervan af of men de Amerikaanse adoptie-vrijmetselarij Eastern Star beschouwt als
(volwaardige) vrijmetselarij of niet. Zonder de ES (met een half miljoen leden) vormen de
zusters ongeveer 2,6 % van de planetaire vrijmetselarij, met de Eastern Star ca. 15 %.
Vernieuwde esoterie
Neo-gnostiek
Dankzij de vondst in 1945 te Nag Hammadi (Egypte) van 52 gnostische teksten uit de vierde
eeuw is een hernieuwde belangstelling voor de oude gnostiek (cf. hfst. 6, „Alexandrië‟)
ontstaan. Het gaat om dertien codices waarin 23 teksten over Jezus Christus (o.a. het
„Thomasevangelie‟), drie over Hermes Trismegistos (waaronder de hermetische inwijding
beschreven in het zesde hoofdstuk), zes scheppingsmythen (o.m. het „Geheime boek van
Johannes‟), zeven openbaringen en vijf verlossingsteksten. Plus een fragment uit „De Staat‟
van Plato. De (Koptische) teksten werden vanaf 1977 in vertaling aangeboden.
Volgens de gnostici heeft de mens een dubbele natuur, een tijdelijke (persoonlijke) en een
tijdloze (goddelijke). De laatste heet vaak „de Christus‟; de mens valt aldus samen met de
ultieme werkelijkheid. In latere eeuwen vinden we die opvatting terug bij de mystiekers, de
Katharen, de Rozenkruisers, de theosofen en tal van hogere graden. En dus, sinds Nag
Hammadi, ook in de neo-gnostiek. Door de zelfkennis vindt men de goddelijke vonk terug en
volgt de verlossing.
Het Thomasevangelie wordt vandaag het meest geciteerd. Het is nl. het oudste van de
(gnostisiche / apocriefe) evangeliën, te dateren ca. 50 NC; het manuscript zelf is van de vierde
eeuw en vermoedelijk vertaald uit het Grieks. I.t.t. de meeste gnostische geschriften is het niet
in dialoogvorm gesteld, maar bestaat het uit 114 logia (uitspraken van Jezus). Deze wordt hier
niet „Christus‟ genaamd, maar Levende, Zoon van de Levende, Licht, het Al. Jezus wijst ons
de weg naar het Koninkrijk (zoals in de synoptische evangeliën), alleen de uitverkorenen
zullen toegang verkrijgen. Het Koninkrijk is reeds onder ons, maar de mensen zien het niet.
Sleutel is de zelfkennis: “Wie zichzelf vindt is groter dan de wereld”. Het geheel komt over
als een inwijding. Eerste logion: “Wie de betekenis van deze woorden vindt, zal de dood niet
smaken”.

Ook de belangstelling voor Maria Magdalena is gegroeid door de ontdekking te Nag
Hammadi. We wisten reeds uit het Nieuw Testament dat MM aanwezig was bij de kruisiging,
de graflegging en de opstanding van Jezus. Vogens de gnostische apocriefen is zij de gezellin
van de Heer (“hij kuste haar vaak”), de apostola apostolorum (eerste onder de apostelen).
Volgens het Evangelie van Mara Magdalena (gevonden in Caïro in 1890) is zij in het bezit
van een geheime lering, die de ziel ontdekt tijdens de reis na de dood. In Frankrijk ontstond de
legende die MM naar dit land laat verhuizen als draagster van de H. Graal. In het laatste
logion van het Thomasevangelie wil Petrus MM wegsturen, maar Jezus wijst hem terecht,
want: “Zie, ik zal mij met haar verbinden en haar tot mens maken, opdat ook zij een levende
geest worde, net als jullie mannen. Want ook iedere vrouw die mens wordt zal het koninkrijk
der hemelen binnengaan”.
In de USA bestaan verscheidene gnostische kerken, sommige in het spoor van de Église
Gnostique de France (in 1890 gesticht door Jules Doinel, cf. hfst. 15). Een Gnostic Movement
werd hier vorige eeuw opgericht door Samael Aun Weor (Victor M. Gomez Rodriguez, 1917-
77), een leerling van de rozenkruiser Arnoldo Krumm-Heller (1879-1949). In de Engelstalige
wereld was/is de invloed van Aleister Crowley nog voelbaar via o.m. de Ecclesia Gnostica
Catholica.
In Frankrijk is Raymond Abellio (Georges Soulès, 1907-86) gekend als gnosticus en filosoof;
hij heeft het over de gnosis als la structure absolue, een interdépendance universelle die we
kunnen waarnemen via analogie en symbool. Raymon Ruyer trok in 1974 de aandacht met
„La Gnose de Princeton‟, een mystificatie over een zgh. Amerikaanse wetenschappelijke
benadering van een wereld zonder materie.
G. Quispel en J. Slavenburg zijn in Nederland de prominente gnostici. Volgens de theoloog
Gilles Quispel (1916-2006) bewijzen de vele gnostische bewegingen in de eerste eeuwen van
het christendom op een ondogmatische en anti-autoritaire beleving ervan. Hij gaf het
Thomasevangelie uit en, samen met Roelof van de Broek, het Corpus Hermeticum.
Medewerker van het tijdschrift „Prana‟. Ook cultuurhistoricus Jacob Slavenburg (°1943)
ontwaart in de vroege gnostiek de oorspronkelijke lering van Jezus. Hij wil via de zelfkennis
komen tot Godskennis.
Neo-hermetisme
Het gaat hier om de tweede golf van neo-hermetisme. De eerste ontstond in de Italiaanse
Renaissance met de herontdekking van de Hermetica. Vanaf de18e eeuw vertonen
esoteristen/occultisten opnieuw veel belangstelling. De Hermetic Order of the Golden Dawn
verwees er uitdrukkelijk naar in de benaming zelf. In 1908 publiceren drie anonieme auteurs
(„three initiates‟) de mystificatie „The Kybalion‟, steunend op zeven hermetische principes
(mentalisme, vibratie, polariteit, etc.). In het Franse taalgebied verspreidde het hermetisme
zich o.m. via „La révélation d‟Hermès Trismégiste‟ (1944-1954, 4 delen) van André-Jean
Festugière (1898-1982). Frances Yates bracht het hermetisme in de academische focus met

„Giordano Bruno and the Hermetic Tradition‟ (1964). In Amsterdam werd in 1984 de
Bibliotheca Philosophica Hermetica opgericht uit een erfenis van Joost R. Ritman.
De grens tussen neo-gnostiek en neo-hermetisme is niet altijd erg duidelijk, bv. bij Duncan
Greenless („The Gospel of Hermes‟, 1949) en Jan van Rijckenborgh („De Egytische
oergnosis‟, 1960-65). In Engeland ontstond de syncretische strekking hermetic qabalah (op
basis van het Engelse alfabet).
Er bestaat veel interesse voor gnostiek en hermetisme bij de Rozenkruisers (cf. 16 e hfst.). De
belangrijkste internationale organisaties vandaag zijn: AMORC, SRIA en het Lectorium
Rosicrucianum. Men vindt een goed overzicht van de vele splintergroepen bij Massimo
Introvigne. In de vrijmetselarij heeft het R+C een vaste plaats als 18 e graad van het Ecossisme
(hfst. 10).
Nieuwe alchemisten
De alchemie werd in Frankrijk de gehele 20 e eeuw druk besproken. De pseudo ‟Fulcanelli‟
(kleine vulkaan) maakte indruk met „Le mystère des cathédrales‟ (1926) en „Les demeures
philosophales‟ (1930). Beide boeken waren opgedragen aan „La Fraternité d‟Héliopolis‟. Het
eerste boek handelde over de hermetische en alchemistische symboliek van Franse
bouwwerken (de Notre-Dame in Parijs, de kathedraal van Amiens, twee gebouwen te Bourges
en het Kruis van Hendaye). In dezelfde periode verscheen in Italië het invloedrijke „La
Tradizione hermetica‟ (1931) van Julius Evola, en in Duitsland „Alchymie und Heilkunst‟ van
Alexander baron von Bernus (1880-1965).
In het spoor van Fulcanelli is vooral Eugène Canseliet (1899-1982), die F. in Marseille en
Sevilla zou ontmoet hebben, bekend geworden, o.a. met „Deux logis alchimiques‟ (1945). Uit
de kring van Canseliet onthouden we ook de namen van André Savoret (1898-1977) met
„Qu‟est-ce qu‟est que l‟alchimie?‟ (1948) en René Alleau (°1917) met „Aspects de l‟alchimie
traditionnelle‟ (1953). In het laatste kwart van de vorige eeuw kwam er een alchemistische
heropbloei met Solazaref (Daniel Winter/Pierre d‟Ouche, °1947), die in 1984 „Introitus ad
Philosophorum Lapidem‟ publiceerde en zich te Riom terugtrok met zijn volgelingen. In 1979
werd de Philosophes de la Nature opgericht door Jean Dubuis (1919-2010), die onderrichten
in de alchemie en de kabbala. Dubuis werkte o.m. samen met Augusto Pancaldi (1918-86),
auteur van „Alchimia pratica‟ (1983).
Ook in de USA groeide tijdens de vorige eeuw een sterke interesse voor de alchemie. Vanuit
de Amorc waren Orval Graves (?-1996) en vooral Albert Riedel (1911-84) actieve leraren en
auteurs. Riedel (Frater Albertus) was een Duitse expat, die het veel gelezen „The Alchimist‟s
Handbook‟ (1960) schreef. Hetzelfde jaar stichtte hij de Paracelsus Research Society. Na zijn
dood verhuisden de activiteiten naar Australië. De Schot Adam McLean (°1948) publiceerde
diverse basiswerken over de alchemie („Magnum Opus – Hermetic Sourceworks‟) met de
steun van de Bibliotheca Philosophica Hermetica. En in 1995 begon hij op het internet met
The Alchemy Website.

Nieuwe magie
Wie de magie van de 20 e eeuw bestudeert, merkt algauw dat drie magiërs (A. Crowley, Fr.
Bardon, C. Castaneda) vaak worden geciteerd, evenals twee instrumenten: tarot en kabbala.
Het succes van de hekserij en het satanisme (en van de esoterie in het algemeen) heeft
ongetwijfeld mede te maken met de magische aspecten ervan. De magie wordt reeds eeuwen
bestreden door de grote kerken vanwege de concurrentie inzake het mysterie, en ook wel
vanwege het lage niveau van sommige waarzeggerij en enkele misbruiken van de sexuele
magie. De ceremoniële magie bevat elementen die aansluiten bij het niveau van de hogere
graden; men spreekt hier terecht van „hogere‟ magie. Zie ook hfst. 4 (De magische
leefwereld).
We hebben Aleister Crowley (1875-1947) reeds behandeld als epigoon van de Golden Dawn
in het 16 e hoofdstuk. Voor de uitvoering van hetgeen AC „magick‟ heette werden de volgende
praktijken vooropgesteld, beginnend met vijf rituele handelingen: banishing (om ongewenste
krachten af te houden), purification (loutering van zichzelf, voorbereiding van een tempel),
consecration (van het benodigde instrumentarium), invocation (een goddelijk wezen
aanroepen, bij AC veelal de Engelbewaarder), evocation (een geschikte geest oproepen),
astral travel (verplaatsing in de tussenwereld), eucharist (voeding sacraliseren en inslikken,
zoals in The gnostic Mass), de klassieke yoga (asana, pranayama, dharana, etc.) met samadhi
(vereniging met het Al) als eindpunt, de Levensboom van de kabbala (“The Tree of Life has
got to be learnt by heart”).
Volgens de Tsjechische magiër Franz Bardon (1909-58) moet men, met het oog op de
evocatie van entiteiten, eerst de vereiste (goddelijke) eigenschappen in zichzelf ontwikkelen.
Men kan slechts meester blijven van de opgeroepene, indien men een hoge graad van
spiritualiteit heeft bereikt. Men mediteert dus over almacht, alwetendheid, universele liefde en
onsterfelijkheid. De magische evocatie veronderstelt verder een talent voor trance en
helderziendheid, aanleg voor de metafysische taal en vertrouwdheid met de astrale reis. Zijn
boek „Die Praxis der magischer Evokation‟ (1956) is geïllustreerd met de sigil (grafische
uitbeelding) van vijfhonderd planetaire entiteiten. Een entiteit kan zich slechts manifesteren in
vibraties van de eigen sfeer; men bereikt deze via een akasische trance. „Der Weg der wahren
Adepten‟ (ook 1956) beschrijft de weg der magische zelfinwijding in tien stappen; pas vanaf
de achtste is men rijp voor de evocatie. De beste commentaar op Bardon is te vinden bij
William Mistele, gevestigd te Honolulu en die breedvoerig zijn contacten met entiteiten
beschrijft op het web.
De bestseller-auteur Carlos Castaneda (1925-98), van Peruviaanse afkomst, die doctoreerde
aan de UCLA, schreef enkele cultboeken over Yaqui-magie (Noord-Mexiko) die achteraf
mystificaties bleken te zijn. Er is sprake van een initiatie (met de drugs peyotl en datura) door
een mysterieuze sjamaan Don Juan Matus en een systeem van magische oefeningen,
tensegrity geheten (samentrekking van tension en integrity). Men moet het fenomeen-
Castaneda plaatsen in de sfeer van de jaren-zestig in de USA, met tal van drugsexperimenten

(„bewustzijnsverruimers‟), hippies en neo-sjamanisme (supra) rond de native americans (de
Indianen).
Fraternitas Saturni. We hebben in hoofdstuk 16 gezien hoe de Ordo Templi Orientis zich in de
eerste helft van de vorige eeuw ontwikkelde onder Theodor Reuss en Aleister Crowley – met
o.a. interesse voor sexuele magie. In 1926 scheurde een groep o.l.v. Eugen Grosche (1888-
1964, hier Gregor A. Gregorius geheten) zich af en stichtte de Fraternitas Saturni. De naam
verwijst naar het „donkere licht‟ van Saturnus; het betreft een rijk symbool dat o.m. verband
houdt met het dodenrijk, met de sol niger (zwarte zon) van de alchemisten, de (spirituele)
middernachtzon van de mystiek, de god van de leegte, de Deus Absconditus (onbekende God)
– een fase van elke inwijding en meditatie.
Deze „broederschap van Saturnus‟ zou in de Duitstalige wereld een behoorlijk (elitair) succes
kennen. Het gaat vandaag om een systeem van 33 graden met Latijnse namen; de graden 12
tot 20 zijn Rosenkreuzergrade. Men vindt FS-loges in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland.
De (geheime) ritualen werden in 1970 gepubliceerd door Adolf Hemberger (1929-91), ook
auteur (onder de naam Dr. Klingsor) van het boek „Experimental-Magie‟ in 1976. Men treft in
de FS tal van maçonnieke werktuigen aan, die hier echter een magische rol vervullen (i.p.v.
een symbolische). De FS ziet zichzelf als „pansofisch‟, omdat er wijsheid en magie uit diverse
tradities worden gebruikt in de ritus – met een sterke nadruk op astrologie, tantrisme en
Lucifer.
Chaosmagie, Thanateros. De chaosmagie ontstond in Engeland. Men verwijst hier naar een
vader (Peter Carroll) en naar een grootvader (Austin Osman Spare, 1886-1956). Deze laatste
was een visionair kunstenaar, gefocust op sigillen. Men zal ook de invloed van Al. Crowley
niet onderschatten. De eigenlijke stichters waren Peter Carroll (°1953) en Ray Sherwin
(°1952); in 1978 kondigden zij de oprichting van de Illuminates of Thanateros aan, hierbij
verwijzend naar de chaos magic. „Thanateros‟ is de samentrekking van de Griekse woorden
„thanatos‟ (dood) en „eros‟ (lust).
Carroll was de eigenlijke motor met boeken als „Liber Null‟ (1978) en „Psychonaut‟ (1982).
In 1986 werkte hij met Ralph Tegtmeier (Frater U.D.) aan The magical pact of the Illuminates
of Thanateros; „The Pact‟ werd het jaar daarop publiek gelanceerd. In de jaren-negentig
volgden moeilijke tijden (de ice magick wars) waarna Carroll „Liber Kaos‟ (1992)
publiceeerde en zich terugtrok. In 2006 stichtte hij de Arcaniorum Occult College, m.m.v. de
magiërs Ramsey Dukes, Ian Read en Jaq. D. Hawkins.
De rangorde van de graden is hier omgedraaid: men wordt achtereenvolgens Novice,
Neophyte (vierde graad), Initiate (derde), Adept (tweede) en Magus (eerste graad). Naast elke
verantwoordelijke wordt een Insubordinate aangeduid, die kritiek levert op hun werk. De vrij
autonome temples (loges) zijn geografisch verenigd in satrapies (bv. in Oostenrijk, UK,
Duitsland, Brazilië). Eén side-degree (Priest/Priestess of Chaos, toegevoegd aan de derde
graad) en twee bijzondere graden voor ex-bestuursleden: 0=5 en Elder. De Amerikaanse
auteurs William S. Burroughs en Timothy Leary waren lid.

De uitdrukking chaos magick verschijnt voor ‟t eerst in het boek „Liber Null‟ van P. Carroll
en de inhoud wordt het sterkst beïnvloed door diens boeken en ideeën. De hier bedoelde
„chaos‟ is een orde op hoger niveau, de potentialiteit van Tao. Als werkmethode wordt
verwezen naar “niets is waar, alles is toegestaan” (van de Perzische Hassan-Sabbah, 12 e
eeuw) en “de weg van de Tao is niet de ware Tao”.
Chaoten streven naar een gnostic state, hetgeen Spare als een staat van „leegheid‟ omschreef.
Het komt er op neer, ons (door cultuur, media en politiek) gemanipuleerde brein te
deprogrammeren, zodat men het grensgebied bewust-onbewust bereikt. Aldus opent zich een
poort door dewelke gecodeerde berichten naar ons onbewuste kunnen worden gestuurd – bv.
met sigils of runen – om een magisch resultaat te bereiken. We bereiken de gnostische staat
volgens Carroll “trough disordening our belief structures”, o.a. via paradigm shifting
(wisselen van uitgangspunten) – bv. door permanent te hoppen tussen overtuigingen en
tijdperken en godheden. Maar ook via dans, meditatie, kruiden, pijn, orgasme. “If it works,
use it!”.
Left-hand path. Met de LHP wordt verwezen naar de esoterie die zich toelegt op magie en die
zich sterk afzet tegen de heersende macht en moraal.We hebben reeds enkele „linkerhandse‟
organisaties ontmoet in dit boek, nl. Crowley‟s Thelema, sommige hekserijen en de
bovenstaande Fraternitas Saturni en Chaos Magic. In het boeddhisme en het hindoeïsme
behoort het tantrisme tot deze weg. In Latijns-Amerika zijn de uit Afrika ingevoerde religies
(macumba, voodoo, santeria, quimbanda, umbanda, candomblé) verwant met LHP. De
uitdrukking werd in West-Europa ingevoerd door Helena Blavatsky, maar dan in de betekenis
van „zwarte magie‟. Er bestaat een verwantschap met vampiristen, gothics en Black Metal.
Binnen het neo-satanisme is de Church of Satan, in 1966 op Walpurgisnacht gesticht door
Anton Szandor LaVey (Howard Stanton Levy, 1930-97) in San Francisco, vandaag de
sterkste stroming. LaVey publiceerde „The Satanic Bible‟ in 1969 en „The Satanic Rituals‟ in
1972. De gehoornde god Baphomet , voorgesteld als een bokkenkop in een omgekeerd
pentagram, werd het symbool. Nietzsche en Crowley gelden als referentie. Men organiseerde
zich aanvankelijk in grotto‟s (spelonken), maar dat is aan het verdwijnen. De rituelen zijn
enochiaans en sexueel getint, met nadruk op het individualisme (de belangrijkste verjaardag is
de eigen verjaardag). Vijf graden: Satanist I°, Warlock/Witch II°, Priest/Priestess of Mendes
III°, Magister/Magistra IV, Magus/Maga V°.
Men kent drie soorten rituelen: de liefdesbezwering (sexueel ritueel), ritueel van medeleven
(o.a. genezing) en ritueel van destructie (o.a. vervloeking). De CoS wordt bestuurd door een
Raad van Negen. Het satanisme is vandaag meer een leefstijl dan een esoterie, met de nadruk
op o.m. natuurlijke instincten (zonder schuldgevoelens), zelfbewust en wraakzuchtig
handelen, er bestaat geen god of duivel, geen dogma‟s of hypocrisie of pretentie, bevrediging
i.p.v. onthouding, we zijn een dier onder de dieren, iedereen zoekt zelf zijn waarheid,
“Satanists are born, not made”. Veel info in „The Satanic Scriptures‟ (2007) van Peter
Gilmore.

Uit de CoS ontstond in 1975 de Temple of Set, aangestuurd door Michael Aquino (°1946).
Satan is hier vervangen door de Egyptische god Set. De Setians hebben een faustische relatie
met deze Prins der Duisternis. De initiatieke organisatie lijkt op die van de CoS, met een
toegevoegde zesde graad van Ipsissimus.
De Typhonian Order werd in 1962 opgericht door Kenneth Grant (1924-2011) na een breuk
met OTO. Behoort tot de erfenis van Crowley en Thelema; de orde startte onder de benaming
Typhonian Ordo Templi Orientis (TOTO). Grant had veel interesse voor buitenaards leven en
demonen, ook voor de Cthulhu Mythos van H.P. Lovecraft. T.O. wordt door Simon Hinton
(°1964) voorgesteld als een cosmic network.
Grant had ook invloed op het het ontstaan in Zweden (1989) van de Dragon Rouge (Ordo
Draconis et Atri Adamantis), naast bv. Castaneda en Evola. Doel in de zelfvergoddelijking
(de zgh. apotheosis). Elf inwijdingsgraden, van Lilith tot Thaumiel 11.0°. De orde stond
anvankelijk o.l.v. de Zweedse componist en occultist Thomas Karlsson (°1972). De opleiding
behelst parapsychologische ervaringen.
Ook de Feri Tradition (hekserij gesticht door de blinde Victor Anderson), de Hellfire Club (in
1719 ontstaan in Londen) en de gnostische satanisten (Promethean Gnostics, Dark Gnostics)
behoren tot het LHP. Volgens de eersten is Jehova de slechte god, Satan de Lichtbrenger; ze
zijn verwant met de Ophiten. De Dark Gnostics vereren de duistere krachten in de natuur; het
zijn o.a. de aanbidders van Kali.
Nieuwe ketterijen
Het neo-catharisme werd in de 19 e eeuw in Frankrijk op gang gebracht door de dichter
Napoléon Peyrat (1809-81) en de occultist Jules Doinel (1842-1902, cf. supra). Peyrat ligt aan
de basis van alle legendes rond de Katharen en Montségur. Doinel verwerkte de kathaarse
sacramenten (o.a. het consolamentum) in zijn Église Gnostique, hetgeen hij later dan weer
afwees. De Pays cathare werd ook bestudeerd door de anthroposoof Déodat Roché (1877-
1978) en Antonin Gadal (1877-1962), die de kathaarse religie wenste te reconstrueren. Gadal
stichtte de Franse afdeling van het elders besproken Lectorium Rosicrucianum. In het Duitse
taalgebied heeft de archeoloog en SS-Unterscharführer Otto Rahn (1904-39) bijgedragen tot
de mythe van de Kathaarse vrijheidshelden. Nederlandse rozenkruisers vergaderen jaarlijks in
een grot te Ussat-les-Bains.
De theosofen van de vorige eeuw kwamen vooral uit Oost-Euroa, zoals we hebben gezien in
het 17 e hoofdstuk (Berdjajev, Mouraviev, Tomberg, Deunov, Gurdjieff, e.a.). Ze verbleven
vaak in Frankrijk, een land dat zelf ook enkele gekende theosofen heeft afgeleverd: Auguste-
Édouard Chauvet („Ésotérisme de la Genèse‟, 1946-48), Robert Amadou („Occident, Orient:
parcours d‟une tradition‟, 1987). Ook Henry Corbin (1903-78) is in de spiritualiteit van islam
en christendom geïnteresseerd, hij deed aan comparatieve theosofie. De Duitser Leopold
Ziegler (1881-1958) plaatst de Sophia in het midden van zijn gnosis („Ueberlieferung‟ –
1936, „Menschwerdung‟ – 1948). De Italiaanse astroloog Tommaso Palamidessi (1915-83)

stichtte de initiatieke orde Loto + Croce (1948), die in 1968 Associazione Archeosofica werd;
de ascetische techniek van de archeosofie berustte op meditatie, transcendentie en astrale
reizen („Techniche di Risveglio iniziatico‟, 1975).
Neo-templarisme. De tempelridders van onze tijd bestaan zowel in katholieke als in
esoterische organisaties. Bij de enen en bij de anderen woekeren de pseudo-tempeliers in alle
graden en hoedanigheden. Het gaat zo ver dat het Vaticaan zich verplicht zag om in 1970 in
de Osservatore Romano een lijst van een dertigtal organisaties op te sommen, die
uitdrukkelijk niet werden erkend als reguliere tempelorde (zoals wél het geval is met bv. de
Orde van Malta). Op 25 oktober 2007 werden de oude Tempeliers, door de uitgave in Rome
van het boek „Processus contra Templarios‟, niet langer als ketters beschouwd.
In de vrijmetselarij begint de belangstelling voor de Tempelorde met het fabeltje van Ridder
Ramsay in zijn Discours van 1737 over de kruisvaarders als voorgangers van de
vrijmetselaren (“Nos Ancêtres, les Croisés …”). Daarna kwamen o.m. de ritualen van de
Strikte Observantie (1760), die in 1782 op het Convent van Wilhelmsbad werden opgenomen
in de Rite Ecossais Rectifié (van Willermoz) als hauts grades templiers – zie hfst. 12. Ook
sporen in de Zweedse Ritus. Buiten de vrijmetselarij werd in Parijs een Ordre du Temple
opgericht in 1808 door Bernard-Raymond Fabré-Palaprat (1773-1838), die uitzwermde over
diverse Europese landen; hij steunde daarbij op de Griekse mystificatie Levitikon. In 1890
werd Joséphin Péladan betrokken bij de Tempelorde en in 1904 René Guénon. De lijn-
Palaprat werd in 1932 doorgetrokken naar Brussel (Ordre Souverain et militaire du Temple,
geleid door Émile Vandenberg). Terug naar Parijs in 1945 (de Portugees Antonio Sousa
Fontes, 1878-1960), dan met diens zoon Fernando naar Porto in 1970.
In het laatste kwart van de vorige eeuw werden diverse nieuwe of afgescheurde tempelorden
gesticht, waronder in 1984 de Ordre du Temple Solaire o.l.v. Jo di Mambro en Luc Jouret, die
berucht werden door de collectieve zelfmoorden van 54 leden in 1994 en 1997.
De meeste coherente esoterische verwijzing naar de tempel te Jeruzalem vindt men bij de
Amerikaanse vrijmetselaren, nl. de Chivalric Orders die deel uitmaken van de York Rite. En
dan vooral de bekende Knights Templar (cf. hfst. 11). De ritualen getuigen van een christelijk
militantisme.