Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

epalend is voor het leiderschap van de publieke leider, en beschrijft hoe die context er voor de
burgemeester uit ziet. In paragraaf 3 wordt uiteengezet hoe vanuit die context verschillende vragen aan het
leiderschap van de burgemeester worden gesteld. Deze uitleg vormt het centrale uitgangspunt in de
onderzoeksvraagstelling, welke aan het einde van paragraaf 3 geformuleerd wordt. In de daaropvolgende
paragrafen worden de relevante processen binnen die context beschreven. Deze processen zijn
onderverdeeld in drie te onderscheiden, samenhangende thema’s binnen het leiderschap van de
burgemeester. Deze drie thema’s corresponderen met de paragrafen 4, 5 en 6 en de daarin verwoorde
deelvragen. Dit hoofdstuk sluit af met een samenvattende paragraaf; paragraaf 7.
2.2 Publiek leiderschap en de burgemeester in de maatschappelijke context
In de inleidende paragraaf werd opgemerkt dat de maatschappelijke context bepalend is voor het
leiderschap van een publieke leider, zo ook van de burgemeester. De institutionele ontwikkelingen in
Nederland naar een gekozen burgemeester zijn kenmerkend voor de huidige context waarin de
burgemeester opereert. Die institutionele ontwikkelingen komen verder aan de orde in hoofdstuk 4,
paragraaf 2. In de onderstaande uiteenzetting wordt de context waarbinnen de burgemeester opereert in
ruimere zin uitgewerkt.
De actualiteitswaarde van het onderwerp ‘publiek leiderschap en de burgemeester’ heeft voor een groot
deel betrekking op de toekomstige verkiezing van deze gezagsdrager. Dit onderzoek leidt overigens niet
tot een zoveelste uitéénzetting van de argumenten voor of tegen een gekozen burgemeester, noch wordt
er stelling genomen in het debat over de wenselijkheid van een (in)directe verkiezing. Niet alleen omdat er
al zoveel is gezegd en gepubliceerd over deze vragen, maar ook omdat de aanstellingswijze slechts één van
de factoren is die van invloed zijn op het feitelijke functioneren van de burgemeester. Vanuit het Centre
for Local Democracy (CLD) van de Erasmus Universiteit Rotterdam is door middel van
landenvergelijkend onderzoek geconstateerd dat, de macht en invloed van de burgemeester niet alleen
worden bepaald door de aanstellingswijze, maar door een mix van factoren (zie Cachet et al, 2002, Schaap
et al, 2004 en Derksen & Schaap, 2004).
Deze factoren zijn:
1. de aanstellingswijze;
2. de eigen bevoegdheden van de burgemeester;
3. de machtsconstellatie in het netwerk van bestuurders, politici en ambtenaren;
4. het tegenspel op lokaal niveau, bijvoorbeeld door de bevoegdheden van anderen. Dit hangt ook af van
de rolopvatting van de burgemeester.
5. de persoonlijke en charismatische kenmerken, die een burgemeester sterker kunnen maken.
Over deze factoren zeggen de onderzoekers: ‘Met name de rol van charismatische kenmerken kan tot een
brede kloof tussen formele en feitelijke positie leiden; Livingstone in Groot-Londen is hier het voorbeeld
van’ (Schaap et al, 2004: pp.).
Later is hieraan nog een factor toegevoegd, te weten:
6. De maatschappelijke eisen: naarmate de samenleving vraagt om een herkenbaar en goed bestuur, zal
de leider van het bestuur een sterkere positie in kunnen nemen (Derksen & Schaap, 2004).
Deze factoren zijn van belang bij het onderzoeken van het functioneren van de burgemeester als publieke
leider. De mix van factoren sluit aan bij de in de vorige paragraaf verwoorde theoretische noties, die
voortbouwen op het uitgangspunt dat leiderschap een kenmerk is van relaties tussen leiders en hun sociale
omgeving; dat de leiderschapsfunctie met haar verschillende kenmerken van invloed is op het persoonlijk
functioneren van de leider; en dat de maatschappelijke context bepalend is voor leiderschap.
De zesde factor, ‘de maatschappelijke eisen’, geeft aan dat de burgemeester leiding geeft aan en in een
veranderende samenleving. De maatschappelijke context mag en kan niet over het hoofd worden gezien
bij het bestuderen van de burgemeester als publieke leider. De maatschappelijke eisen zijn onder meer
bepalend voor de rol van de overheid als geheel, voor het lokaal bestuur, voor de omgang met betrokken
actoren binnen verschillende netwerken en daarmee direct of indirect bepalend voor het gedrag en de
opvattingen van de burgemeester als publieke leider. Illustratief hiervoor is het kader van publiek
9