Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

Als het model van ‘local self government’ in Nederland toegepast zou gaan worden, zoals het referendum
over de burgemeester in Engeland, dan zou men wel eens, vooral in Nederlandse gemeenten met een lage
bestuurskwaliteit, voor een gekozen burgemeester kunnen stemmen, net als in Engeland het geval is
geweest. In die gemeenten lijkt de potentie voor vernieuwing vaak het grootst te zijn. Tegelijkertijd zou
dan ook kunnen blijken dat veel gemeenten niet kiezen voor een gekozen burgemeesterschap. In
Engeland werden de voorstanders van de gekozen burgemeester teleurgesteld door het feit dat slechts een
derde van de gemeenten waar een referendum werd gehouden hebben gekozen voor een direct gekozen
burgemeester. Sommige tegenstanders van de gekozen burgemeester beweren dat de gekozen
burgemeester er niet moet komen, omdat het de burger niet interesseert hoe de burgemeester wordt
aangesteld. Het invoeren van een gekozen burgemeester zou daarom niet democratisch zou zijn. Als het
model van ‘local self government’ zou worden gebruikt, dan zou kunnen blijken of de burger er wel of
niet in is geïnteresseerd. Misschien dat ook hier maar een minderheid van de gemeenten voor de gekozen
burgemeester stemt. Het model van lokale variëteit maakt het openbaar bestuur in ieder geval
democratischer.
In het begin van dit onderzoek werd gesteld dat de roep om leiderschap wellicht krachtiger is geworden,
omdat leiderschap door de afgelopen decennia heen behoorlijk is ingeperkt. Mensen hebben behoefte aan
publieke leiders die bijdragen aan de identiteitsvorming van een gemeenschap, aan leiders die de norm
kunnen stellen, visie hebben en zeggen waar het heen moet. Leiders dienen wellicht krachtiger en
expressiever te zijn in hun optreden. Tegelijkertijd blijft een samenbindend leiderschap gewenst, vooral
leiders die een interactieve, integratieve en consensuele leiderschapsstijl tonen lijken de publieke voorkeur
te hebben. Deze ogenschijnlijk ambivalente roep om leiderschap vormt de kern van de
leiderschapsuitdaging, zo ook voor de toekomstige burgemeesters.
In dit onderzoek is deze ambivalente roep toegespitst op de leiderschappraktijk van de burgemeester in
benoemde en gekozen positie. Tal van gepresenteerde processen en factoren ontwikkelen zich, ongeacht
de aanstellingswijze van de burgemeester. Sommige processen, zoals de media-isering, personalisering of
profilering van leiderschap vinden plaats bij een gekozen en een benoemde burgemeester, maar worden
door het gekozen burgemeesterschap wel versterkt. Het potentieel van een onevenwichtige omgang met
deze en andere processen vraagt extra aandacht voor de verantwoordingskant van het leiderschap van
gekozen burgemeesters.
De vraag om een sterke en expressieve burgemeester, die bekwaam weet om te gaan met de retoriek en
symboliek van leiderschap, doet bij velen de begrijpelijke risico’s opdoemen van populisme in plaats van
beleidsinhoud, over machtsbederf in plaats van integriteit, en immoreel in plaats van moreel leiderschap.
De ervaringen uit Engeland hebben nieuw licht geworpen op de schaduwzijden van leiderschap bij
gekozen burgemeesters. De valkuilen blijven reëel maar minder groot dan soms verondersteld. Toch zijn
correctiemechanismen nodig om een verantwoordelijk expressief leiderschap te stimuleren en om te
voorkomen dat de in dit onderzoek genoemde gevaren werkelijkheid worden. Hoe meer er ruimte er komt
voor krachtig leiderschap, des te meer aandacht moet er zijn voor de verantwoordingskant.
Naast de bestaande hoeveelheid aandacht die er is voor het afleggen van publieke verantwoording, als
belangrijk kenmerk van het gekozen burgemeesterschap, mag de rol van interne correctiemechanismen
niet worden vergeten. Daarom moeten deze vormen van reflectie en correctie worden gestimuleerd. Het
Nederlands Genootschapschap van Burgemeesters zou bijvoorbeeld een rol kunnen vervullen in het
organiseren van meer en betere peergroepreflectie. Gemeentelijke organisaties kunnen niet dwingen, maar
wel stimuleren dat burgemeesters mensen om zich heen verzamelen die hen voorzien van eerlijke
feedback. Dergelijke vormen van reflectie kunnen een waardevolle aanvulling zijn op de bestaande
openbare verantwoordingsmechanismen en daarmee de risico’s van sterk en expressief leiderschap
verkleinen.
De roep om leiderschap is niet van vandaag. Mensen vragen sturing en richting in de anarchie van de
chaos die ontstaat als er een gebrek aan leiderschap wordt getoond. In deze tijd wordt de invulling van de
roep om leiderschap verschillend verwoord, maar ook gekenmerkt door een overeenkomstige behoefte
aan zichtbaar, visionair, sterk en expressief leiderschap. Vanuit deze behoeften is meer nodig dan een
publieke leider die slechts de publieke besluitvorming faciliteert. Leiderschap is door de afgelopen
decennia heen behoorlijk ingeperkt. Het is daarom niet verwonderlijk dat er zo vaak stemmen opgaan dat
er een gekozen burgemeester moet komen die ‘werkelijk iets te vertellen heeft’, waar vaak mee wordt
bedoeld dat de burgemeester meer bevoegdheden krijgt en kan besturen volgens het presidentiële model.
Leiders moeten mensen kunnen inspireren en mobiliseren. Als burgemeesters mensen willen inspireren en
86