Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

De tijdgeest en de relatie met de volgelingen van de publieke leider bepalen de route van leiderschap; een
weg die ook voor burgemeesters de nodige valkuilen kent.
In dit onderzoek was landenvergelijking tussen Engeland en Nederland geen doel op zich. Het doel was
vooral om inzicht te krijgen in de vraag hoe het leiderschap van de burgemeester zal zijn als die gekozen
gaat worden in Nederland. Veel uitspraken over gekozen burgemeesters zijn in Nederland nog al
speculatief van aard. Opmerkingen over de invulling van het gekozen burgemeesterschap zullen, zolang er
in Nederland nog benoemde burgemeesters zijn, voor een gedeelte speculatief blijven. Maar ze kunnen
beter worden onderbouwd wanneer ze zijn gebaseerd op ervaringen uit de landen die wel een gekozen
burgemeester kennen. Het lokale bestuur in Engeland bood inzichten in de ontwikkelingen van het
burgemeestersambt in gekozen vorm. De overgang naar een gekozen burgemeesterschap heeft in
Engeland voor elf gemeenten recentelijk plaats gevonden en de uitbreiding van het aantal gemeenten met
een gekozen burgemeester heeft een plaats op de bestuurlijke agenda. Daardoor is er daar, net als in
Nederland, veel discussie over de waarde van gekozen leiderschap.
In de factoren die bepalend zijn voor het voldoen aan de divergerende vraag naar leiderschap, zoals
hierboven weergegeven, is regelmatig vermeld hoe die factoren worden beïnvloed door de directe
verkiezing. Als de uitspraken over factoren het gekozen burgemeesterschap betreffen dan zijn die
uitspraken vooral gebaseerd op de Engelse ervaringen. Het exporteren van ervaringen van de overgang
naar het gekozen burgemeesterschap in Engeland naar de Nederlandse situatie, is echter niet altijd valide.
Eén van de belangrijkste redenen daarvoor is dat men in Engeland overstapte van een bestuursmodel
waarin raadscommissies met een raadsleider de uitvoerende macht bekleden, naar een gekozen
burgemeester die samen met zijn kabinet, de raadscommissies en de raadsleider vervangt. Dit is dus een
andere situatie dan in Nederland waar de burgemeester, samen met de wethouders, de executieve vormt
en zich in de toekomst wellicht zal laten kiezen. Toch zijn er bruikbare inzichten die uit de Engelse
ervaringen naar voren zijn gekomen over de waardering van de transformatie in het lokaal leiderschap.
Het bestuursmodel van raadscommissies met een raadsleider, die ieder jaar rouleert, leidt in Engeland
regelmatig tot een instabiel lokaal bestuur. Dit was voor Tony Blair een belangrijke reden om het lokaal
bestuur te hervormen en gemeenten via het model van ‘local self government’ verschillende opties voor
een nieuw bestuursmodel aan te bieden (zie hoofdstuk 4). In dat zelfde hoofdstuk kwam aan de orde dat
vooral gemeenten die werden geconfronteerd met een lage kwaliteit van politiek leiderschap, met elkaar
bestrijdende partijpolitici en een lange termijn dominantie van lokale politiek door een regeringspartij, een
gekozen burgemeester aanstelden. Deze kenmerken werden in de gesprekken met Engelse burgemeesters
bevestigd. De kenmerken leidden er toe dat er in een aantal gemeenten een sterke ‘anti-establishment’
houding bij de burgers was ontstaan waardoor veel gemeenten kozen voor een kandidaat van een
oppositiepartij en ook vaak, tegen de verwachtingen in, voor een onafhankelijke kandidaat. Sterke,
charismatische en expressieve kandidaten, die niet tot een politieke partij behoorden, zoals Ray Mallon en
Mike Wolf, werden enthousiast door de lokale bevolking ontvangen.
Welke inzichten kunnen deze Engelse ervaringen ons nu opleveren die bruikbaar zijn voor de
Nederlandse discussie? Dat men in Engeland vaak negatief is over het raadscommissie systeem en
daardoor enthousiast is over het gekozen burgemeesterschap zegt voor de Nederlandse situatie niet
zoveel, zoals hierboven is uitgelegd. Er kunnen wel twee conclusie worden getrokken die voor de
Nederlandse situatie bruikbaar zijn. Ten eerste kan worden gesteld dat vooral gemeenten met een lage
kwaliteit van bestuur en leiderschap behoefte lijken te hebben aan een gekozen burgemeester en ten
tweede dat die gemeenten meer behoefte hebben aan sterke en expressieve leiders die niet tot een politiek
partij behoren.
In Nederland lijkt de discussie omtrent het gekozen burgemeesterschap uitsluitend te worden gevoerd in
termen van uniformiteit. Het Engelse ‘local self government’ model, het model waarin aan gemeenten zelf
wordt over gelaten hoe zij hun lokale democratie willen inrichten, lijkt in de Nederlandse discussie geen
plaats te hebben. In een tijdperk, waarin door samenvoeging van tal van organisaties en autoriteiten, of dat
nu gemeenten, scholen, ziekenhuizen, of andere publieke organisaties zijn, wordt de besluitvorming steeds
verder gecentraliseerd. Nog afgezien van processen als europeanisering en globalisering waarin ook de
private organisaties hun besluitvorming steeds meer centraliseren. Hiermee krijgt de lokale eigenheid
minder ruimte in het leven van de burger en in de publieke besluitvorming, terwijl daar nu juist wel eens,
als een contra-reactie, meer behoefte aan zou kunnen zijn. Het model van lokale variatie is daarom op zijn
minst het overwegen waard.
85