Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

oven een autoritaire leider die een polariserende werking heeft. De Engelse onderzoekscasus laten zien
dat burgemeesters zich ontpoppen als individuen met een krachtig electoraal mandaat en dat het netwerk
van lokale partners behoefte heeft aan burgemeesters die krachtig hun visie uitdragen, maar dat er
tegelijkertijd voorkeur gegeven wordt aan consensusvorming, samenbinding en samenwerking aan
gemeenschappelijke publieke doelen.
8.3 Beeldvorming en verantwoording
De meeste Engelse en Nederlandse burgemeesters stellen dat zij geconfronteerd worden met hoge
verwachtingen aan hun leiderschap. De gekozen Engelse burgemeesters presenteren een opvallende
combinatie van gezag en toegankelijkheid; mensen voelen dat de burgemeester macht heeft en het verschil
kan maken en tegelijk toegankelijk is; mensen voelen dat ze hun gekozen burgemeester kunnen benaderen
in de supermarkt of op de straat.
Tegelijkertijd hebben burgemeesters beperkte middelen ter beschikking om die verwachtingen te
realiseren. Burgemeesters kunnen zich niet in detail met alles bezighouden en hebben maar een beperkte
zeggenschap over de lokale (semi-)publieke organisaties. Er is dan ook sprake van een
machtsincongruentie; er is een discrepantie van wat burgers verwachten en de feitelijke bevoegdheden van
een benoemde of een gekozen burgemeester.
Een aantal factoren bepaalt de omvang van die machtsincongruentie. De zeggenschap verschilt per
positie, want een burgemeester heeft een andere rol in de raad dan in het college. Een factor die bepalend
is voor het waar kunnen maken van beloften is de zeggenschap binnen het college. Burgemeesters zijn
sterk afhankelijk van het meerderheidsstandpunt in hun kabinet. Opnieuw moet hier worden opgemerkt
dat de bevoegdheden van een gekozen burgemeester en de mogelijkheid om zijn eigen beleidsvoorkeuren
te realiseren, bepaald wordt door de vraag of de burgemeester presidentiële macht wordt toebedeeld,
namelijk de vraag of de burgemeester zijn eigen wethouders mag benoemen en ontslaan. Vervolgens is het
realiseren van beloften niet alleen afhankelijk van de politieke besluitvorming in raad en college, maar ook
van de stuurbaarheid van de ambtelijke organisatie. De ambtelijke organisatie speelt een rol in de mate en
de snelheid van uitvoering van de beloften van een burgemeester.
Ondanks de beperkte macht en bevoegdheden die de burgemeesters naar eigen zeggen hebben, stellen
Engelse en Nederlandse burgemeesters dat de risico’s van machtsmisbruik groter zijn bij een gekozen
burgemeester. Het organiseren van eerlijke reflectie op hun leiderschap kan het isolement waarin
burgemeesters kunnen leven, doorbreken en de risico’s van machtsmisbruik beperken. Burgemeesters
gebruiken verschillende typeringen om de houding van hun ambtsgenoten te duiden; burgemeesters
zouden zelfingenomen, weinig kritisch, weinig openstaand voor reflectie en soms behoorlijk arrogant zijn.
Wat het ook is, de houding en de eenzame positie van veel burgemeesters is zodanig dat zij gevoeliger
zouden kunnen zijn voor machtsmisbruik.
Reflectie vanuit de omgeving wordt door burgemeesters uit verschillende hoeken aangewend. Familie,
collega’s of ambtenaren, allen vervullen zij een noodzakelijke rol in het geven van feedback stellen de
burgemeesters. Vooral familie, partner of kinderen hebben hier onbetwist een aandeel in. De rol van de
ambtelijke organisatie verdient echter een nadere toelichting. Veel burgemeesters benadrukken de rol van
goede feedback vanuit de ambtelijke organisatie. Burgemeesters hebben soms vertrouwensfiguren in de
organisatie die een belangrijke rol in het geven van reflectie vervullen. Het zijn vaak bepaalde mensen uit
de organisatie waar burgemeesters een soort vertrouwensband mee hebben opgebouwd, zodat deze
ambtenaren eerder de ruimte krijgen om eerlijke feedback te geven.
Het gebruik maken van professionele coaches komt relatief weinig voor onder Engelse en Nederlandse
burgemeesters. De burgemeester die wel een coach heeft, Michiel van Haersma Buma, raad het iedere
burgemeester aan, maar verplicht stellen werkt echter niet. Het inschakelen van een coach lijkt veel
burgemeester wel zinvol, hoewel er ook wordt getwijfeld aan het nut van advies van iemand die van buiten
de organisatie komt en de bestuurspraktijk niet goed kent.
Reflecteren met collega’s, vanuit een zogenaamde peergroep, gebeurt bij Nederlandse burgemeesters naar
eigen zeggen te weinig. De Engelse burgemeesters komen, op Ray Mallon na, wel regelmatig bij elkaar. Als
klein genootschap van de eerste elf direct gekozen burgemeesters in Engeland, was een structureel samen
komen wellicht gemakkelijker te realiseren. Volgens Nederlandse burgemeesters zou meer goed
georganiseerde peergroepreflectie zeer welkom zijn. Burgemeesters wijzen wel op verschillende
80