Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

8 Burgemeesterlijk leiderschap; een vergelijkende
analyse
8.1 Leiderschap als identiteitsvorming en samenbinding
De theoretische aannames over de rol die publieke leiders en burgemeesters vervullen in het creëren en
communiceren van zingeving en gemeenschapsgevoel zoals die in hoofdstuk 2 werden verwoord blijken
grotendeels van toepassing te zijn op de burgemeester als publieke leider. Zowel in Nederland als in
Engeland, of het nu gaat om een benoemde of een gekozen burgemeester; deskundigen, ambtenaren,
wethouders, en burgemeesters zelf, allen zijn het er over eens dat burgemeesters een belangrijke rol
vervullen in de vorming van lokale identiteit en in het samenbinden van de lokale gemeenschap. Misschien
zijn dit wel de belangrijkste rollen die een burgemeester moet te vervullen. Dat het vermogen van een
burgemeester om deze rollen te vervullen beperkt is, dat de reikwijdte van deze functies zijn praktische en
normatieve grenzen kent en dat de mogelijkheden van een gekozen burgemeester hierin verschillend
worden ervaren, komt in deze paragraaf aan de orde.
De identiteitsvormende rol komt tot uitdrukking in uitéénlopende dagelijkse bezigheden van een
burgemeester, zoals het bezoeken van diverse openingsevenementen, culturele of religieuze
bijeenkomsten, in het houden van toespraken of in het schrijven in gemeentelijke publicaties. Vooral bij
extreme situaties, bij gebeurtenissen van vreugde en verdriet kan een burgemeester deze rol vervullen.
Burgemeesters onderstrepen het belang van symbolische en retorische betekenissen die deze activiteiten in
zich hebben. Afhankelijk van hun persoonlijke stijl, vullen burgemeesters deze rol soms op
ongebruikelijke wijze in, getuige Ray Mallon, die de sultan van Dubai uitnodigde om naar Middlesbrough
te komen, of Hannie Groen, die een opvoedkundige rol op zich nam, door te proberen jongeren hun
rechts-extremistische standpunten te laten herzien door hen een opstel te laten schrijven. Dergelijke
methoden leiden vaak tot veel media aandacht en kunnen helpen om identiteitsversterkende
boodschappen aan een gemeenschap over te brengen. Het vermogen de gemeenschap van een identiteit te
voorzien is voor een burgemeester echter niet onbeperkt en wordt door verschillende factoren bepaald.
Ten eerste kan een burgemeester een identiteits- en een gemeenschapsvormende rol niet alleen vervullen
en heeft daarbij hulp van diverse mensen uit het lokaal bestuur nodig. Te denken valt hierbij aan zijn
kabinetsleden (wethouders), met behulp van wat in Engeland ‘wardmembers’ en ‘beckbenchers’ worden
genoemd, deelgemeentevoorzitters en soms ook ambtenaren. De inhoud en de reikwijdte van identiteit en
gemeenschapsvorming moet dus in samenspraak met deze actoren bepaald worden.
De speelruimte van een burgemeester is hierin wel afhankelijk van het bestuursmodel waarbinnen een
burgemeester opereert. Als een burgemeester gekozen is lijkt hij in ieder geval meer ruimte te hebben,
want hij kan zich dan beroepen op een mandaat van de bevolking. Als de burgemeester gekozen is bepaalt
ook zijn zeggenschap in het college zijn identiteitsvormende en normstellende vermogen. Hij heeft meer
autonomie als hij zijn wethouders mag benoemen, zoals in de meeste Engelse gemeenten met een gekozen
burgemeester. In het model waarin een burgemeester naast een raadsmanager opereert, zoals in Stoke, is
de rol van de burgemeester beperkt tot het sturen op hoofdlijnen.
Ten tweede zal een burgemeester een identiteits- en een gemeenschapsvormende rol moeten vervullen
met hulp van leiders uit het maatschappelijk middenveld, waarbij hij zich ook op wijkniveau moet
oriënteren. Het gemeenschapsgevoel van een gemeente als geografische éénheid is vaak beperkt, zeker als
er sprake is van een gefuseerde gemeente. In bepaalde gevallen richten burgemeesters zich wel op de
gehele gemeenschap, bijvoorbeeld bij de nieuwjaarstoespraak, maar tegelijkertijd zijn burgemeesters zich
bewust van het directe leefniveau van burgers, zoals de buurt, de school, de kerk of een vereniging.
Engelse en Nederlandse burgemeesters bezoeken deze plaatsen en proberen daarbij met de lokale nietbestuurlijke
leiders in aanraking te komen, naar hen te luisteren en samen te proberen problemen te
onderkenen en aan te pakken. Een voorbeeld hiervan is het multi-faith-forum dat Dorothy Thornhill in
Watford heeft opgezet.
Burgemeesters hebben ten derde te maken met een samenleving die een hoge diversiteit kent en door
processen als individualisering zich moeilijker laat kennen en sturen. Een sterke persoonlijke invulling in
76