Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

goede methode zou kunnen zijn, ik ben daar erg voor. Maar je moet het goed voeden en goed organiseren
het moet niet een beetje in- en uitpraten zijn.’
Externe correctiemechanismen en het afleggen van verantwoording
In het eerste deel van deze paragraaf is gebleken dat burgemeesters worden geconfronteerd met hoge
verwachtingen, maar soms tegelijkertijd in een ivoren toren leven waarbij reflectie uit hun omgeving
noodzakelijk is om een goede leider te zijn. Burgemeesters ervaren de druk van verantwoordelijkheid,
maar de vraag is of het afleggen van rekenschap zal toenemen, of veranderen, als de burgemeester
gekozen wordt.
Volgens Peter Rehwinkel zal het afleggen van verantwoording anders zijn als de burgemeester gekozen
wordt; meer een voortdurend debat in het openbaar en in de media. In het huidige systeem speelt de raad
volgens de burgemeesters een corrigerende rol en Arie Noordergraaf wijst erop dat er in de
benoemingsperiode van zes jaar drie keer een evaluatie plaats vindt met de Commissaris van de Koningin.
Veel burgemeesters betogen dat een er een sterke afrekencultuur is, die volgens hen de laatste jaren sterker
is geworden, maar ook bij een directe verkiezing zal toenemen. Arie Noordergraaf geeft hiervan een
voorbeeld: ‘We leven in een geweldige afrekencultuur. Dat heb ik zelf ervaren toen we hier een
bestuurlijke crisis hadden. Anderhalf jaar geleden werd er hier een motie ingediend waarin twee
wethouders naar huis werden gestuurd. Na afloop van de vergadering liep ik de zaal uit en de eerste vraag
die de pers stelde was: ‘Maar burgemeester, wanneer treedt ú af?!’ Dat betekent dat de pers mij ook zag als
onderdeel van het bestuurlijke probleem. Ik denk dat je veel meer als persoon moet gaan laten zien wat je
wel en niet gedaan hebt.’
Burgemeesters zien voor hun functie spanningen in de verwachtingspatronen, de beeldvorming van een
burgemeester en de toegenomen afrekencultuur. Bij een direct gekozen burgemeester is er in de eerste
plaats een grote verantwoording die naar de burger afgelegd moet worden. Jan Waaijer uitte zijn twijfels
over het corrigerende vermogen van de burger: ‘Ik vraag me af in hoeverre de burger wel over het gehele
leiderschap van een burgemeester kan beoordelen. De verantwoording wordt fletser. Het ambitieniveau
van de burger is immers niet heel hoog; de burger wil gewoon rustig wonen en dat de voorzieningen goed
zijn. Daarnaast is de burger teveel op de korte in plaats van de lange termijn gericht’, aldus Jan Waaijer.
Arie Noordergraaf stelt dat de gekozen burgemeester sterk politiek geladen zal zijn en vraagt zich af of er
wel een kwalitatief en inhoudelijk goede beoordeling mogelijk is.
Peter Rehwinkel dicht het volk een groot corrigerend vermogen toe, maar stelt dat men attent moet
blijven op de gevaren van machtsbederf. ‘Enerzijds denk ik dat het democratische proces, de rol van de
volksvertegenwoordiging en de verkiezingen, voldoende correctiemechanismen zijn. Maar er zijn in het
nieuwe systeem grote risico’s van personificering en mannetjes die sterk haantjes gedrag vertonen. Het
afleggen van publieke verantwoording helpt daarbij, maar er blijven risico’s bestaan, daarom moeten we
oppassen dat we niet teveel macht creëren voor de gekozen burgemeester, zeker als de gekozen
burgemeester volgens het presidentiële model wordt vormgegeven.’
Waar burgemeesters als Ineke van de Wel, Hannie Groen of Arie Noordergraaf toch wel bang zijn voor
een groter risico van machtsmisbruik bij het gekozen burgemeesterschap, ziet Michiel van Haersma Buma
dat niet zo snel gebeuren. ‘Machtsmisbruik kan in dit land bijna niet. Je bent afhankelijk van het
budgetrecht van de raad en de verordende bevoegdheden. Op het moment dat je over de schreef dreigt te
gaan zijn er zoveel dingen die je naar beneden trekken. Zoals je raadsleden of je ambtenarencorps. We
willen geen extreem sterke leiders hebben in Nederland; daar houden we helemaal niet van. Natuurlijk zal
er wel eens even chaotisch leiderschap ontstaan als de burgemeester gekozen wordt. Andre Hazes werd
ergens in een gemeenteraad gekozen met weet ik niet hoeveel zetels, maar die sloeg natuurlijk ook geen
deuk in een pakje boter. Als Henk Westbroek zich in Utrecht kandideert wordt hij gekozen, dat geloof ik
wel. Maar de vraag blijft voor burgers naar verloop van tijd toch ‘Wat heeft hij gedaan’. Nu zitten ze in het
college van Utrecht en hebben ze hetzelfde probleem als alle partijen. Het is niet zo eenvoudig van ‘dan
draai ik me even om en dan is Hoog Catherijne heel anders georganiseerd’. Natuurlijk kan het een paar
jaar duren voordat men dat ziet, maar je kunt in die paar jaar nooit heel veel tot stand brengen.’
Noordergraaf vindt dat burgemeesters een behoorlijk incasseringsvermogen behoren te hebben om met
alle kritiek om te kunnen gaan. Tegelijkertijd moet een burgemeester ook zeggen dat het fout is, als er iets
mis is gegaan. Om deze balans in het omgaan met de verantwoordelijkheid van leiderschap te kunnen
toepassen maakt Noordergraaf een onderscheid, waarin hij zegt Ed van Thijn te volgen. ‘Ik maak een
74