Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

7 Het leiderschap van de Nederlandse burgemeester in
heden en toekomst
De gesprekken met Nederlandse burgemeesters en deskundigen hebben informatie opgeleverd die inzicht
geeft in het leiderschap van de burgemeester, en in het bijzonder inzicht geeft in de geformuleerde
onderzoeksdeelvragen. Dit hoofdstuk is een weergave van het empirisch onderzoek, hoewel het geen
volledige weergave is van alle vragen en antwoorden uit de interviews. Alle empirische data zijn vergeleken
en geanalyseerd op basis van de verschillende onderzoeksvragen en de daarvoor opgestelde hulpvragen.
De generalisaties en de uitzonderingen daarop vormen de inhoud van dit hoofdstuk.
De generalisaties en de uitzonderingen zijn wel vaak ondersteund met letterlijk weergegeven passages of
uitspraken uit de interviews. Het meest typerende verhaal of het meest treffende citaat is weergegeven om
een generalisatie of uitzondering inzichtelijk te maken, daardoor komen sommige burgemeesters in dit
hoofdstuk misschien meer aan het woord dan andere. De verhalen van burgemeesters maken het
begrijpen van hun leiderschap mogelijk; de verhalen geven soms veel inzicht in de leiderschapsstijl en de
omgang met dilemma’s van burgemeesters. In hoofdstuk 8 worden deze inzichten vergeleken met de
inzichten vanuit hoofdstuk 7, over het leiderschap van de Nederlandse burgemeester, en geanalyseerd om
een antwoord te kunnen formuleren. De drie paragrafen in dit hoofdstukken corresponderen met de drie
thema’s van dit onderzoek.
7.1 Identiteitsvorming en samenbinding
Nederlandse burgemeesters benadrukken dat de huidige burgemeester een leidende rol in zowel
identiteits- als in gemeenschapsvorming speelt. Misschien is het wel hun belangrijkste rol. Volgens Jacques
Wallage, burgemeester van Groningen is de huidige burgemeester verder vooral een soort afroepkracht als
er spanningen zijn. ‘Je komt pas aan de orde als het proces je nodig heeft. De wethouders besturen in feite
hun sectoren en ze beschouwen de burgemeester als een soort ‘mannetje met het oliekannetje’. Dus dat
betekent dat je potentieel door de dag heen maar beperkt wordt gebruikt. Wat mij opvalt, is dat de
symbolische functie, de burgervader functie of die samenbindende functie, wel heel belangrijk is. De
meerwaarde van een burgemeester zit hem toch vooral in het feit dat hij die gemeenschap representeert op
een niet-politiek wijze. Als je nu naar de publieke functies kijkt, scoort de burgemeester heel hoog. Dat
hoge scoren zit hem in het feit dat de burgemeestersfunctie iets van de koningin is; het hoort namelijk niet
bij dat politieke gedoe, bij die partijen, ervaren veel mensen.’
Ook als het gaat om normen en waarden of gedrag, dan zeggen de meeste burgemeesters daar een
duidelijk sturende rol in te hebben. Vooral als het gaat om symboliek, verteld Michiel van Haersma Buma,
die op dit moment burgemeester van Leidschendam-Voorburg is. ‘Toen ik op mijn vijfendertigste in
Markelo burgemeester was, was men verbaasd dat mensen mij in de supermarkt tegenkwamen. Ze dachten
dat mijn vrouw ziek was, omdat ze toen niet gewend waren dat een man boodschappen deed. Dus op zo’n
moment heb je een emancipatorische rol, waar ik toen nog nooit bij stil had gestaan.’
Burgemeesters vervullen dagelijks een rol in de vorming van identiteit en gemeenschapsgevoel. Volgens
burgemeesters, waaronder Jan Waaijer van Zoetermeer, vervullen ze deze rol vooral in extreme situaties
die zich in de gemeente afspelen; bij gebeurtenissen van vreugde of verdriet, een feestelijke opening of bij
een rampzalige gebeurtenis. ‘Op zo’n moment ben je individuele gevoelens aan het collectiveren. Je zegt
wat over de identiteit van de gemeenschap en over de normen en waarden die belangrijk zijn’, aldus
burgemeester Waaijer.
Burgemeesters zijn geneigd om hun rol in normstelling en identiteitsvorming wel enigszins te nuanceren.
Peter Rehwinkel, burgemeester van Naarden ziet zijn mogelijkheden hierin beperkt omdat de rol is
gebaseerd op collegialiteit en samenspraak binnen het college van burgemeester en wethouders.
Bovendien is het lastig om een grote gemeente als één éénheid te benaderen, legt Waaijer uit: ‘Om deze rol
te kunnen vervullen moet je je wel oriënteren op het wijk niveau. 110.000 mensen bereik je niet in één
keer. Burgers ervaren een gemeenschappelijke identiteit als inwoners van een grote gemeente als
Zoetermeer niet altijd zo; het directe leefniveau is de buurt, de school, de kerk of de sportvereniging. Op
die plaatsen gebeurt vaak meer wat betreft identiteits- en gemeenschapsvorming dan een geografische
65