Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

1 Inleiding
In de loop der tijd is naar publiek leiderschap een grote hoeveelheid aan studies verricht, even pluralistisch
van karakter als het begrip ‘publiek leiderschap’ zelf. Van Plato tot Bill Clinton, al eeuwenlang schrijft men
over dit fenomeen. Ondanks deze alomtegenwoordigheid wordt de laatste decennia herhaaldelijk in de
wetenschap beweerd dat het fenomeen onvoldoende fundamenteel bestudeerd is (Burns, 1978, Kellerman,
1984, Elgie, 1995, ’t Hart, 2000). Bij literatuuronderzoek over leiderschap komt men waarschijnlijk een
grote hoeveelheid aan (auto)biografieën van of over presidenten, ministers en andere publieke leiders
tegen. Beroemd of berucht zijn ook de vele gelikte ‘ten-principles’ boeken over leiderschap, geschreven
door ‘managementgoeroes’ uit de private sector 1. Ondanks hun populariteit en ook hun invloed op de
publieke sector, lijken deze uitgaven voor de politiek-bestuurlijke realiteit echter niet altijd even relevant.
De eigenheid van de publieke omgeving met haar politiek-bestuurlijke processen staat hierin immers niet
centraal, hoewel de inzichten op een abstract niveau soms overeenkomen. Publiek leiderschap verwijst naar
de controle over de ‘public policy decisions’ binnen een staat (Kellerman, 1984: 71).
In Nederland is vanuit de bestuurskunde niet veel onderzoek naar leiderschap verricht. Dit in tegenstelling
tot de politieke psychologie, die zich in Nederland begin jaren tachtig tot een betrekkelijk autonoom
vakgebied heeft ontwikkeld (zie hiervoor Van Ginneken & Kouijzer, 1986). Het valt hierbij op, dat bij
gestructureerd onderzoek naar het thema leiderschap, dit benaderd wordt als een fenomeen of als een
construct. Slechts zelden treft men het aan als een afgebakend onderwerp van studie. Hierdoor wordt
leiderschap een abstract begrip. De vele wijzen van benaderen van dit onderwerp zorgen ook voor een
grote verscheidenheid aan inzichten hierover, hetgeen gericht onderzoek moeilijk maakt.
Een oorzaak voor de beperkte aandacht, die er in Nederland is voor leiderschap is de associatie die velen
met het begrip leiderschap hebben. Leiderschap heeft in ons land bijna een negatieve connotatie
(Ringeling & Schaap, 1999). In de Nederlandse cultuur van consensus bestaat een afkeer tegen
concentraties van macht en tegen een sterke leider, met mogelijk oncontroleerbaar en niet te corrigeren
gedrag.
Toch besteden Nederlandse wetenschappers uit de bestuurskunde en de politieke psychologie weer
aandacht aan leiderschap. De bestuurskundigen ’t Hart, Nelissen en Tops hebben de laatste jaren studie
verricht naar publiek leiderschap i. ’t Hart signaleert het latente onbehagen over de aard en reikwijdte van
publiek leiderschap in Nederland en gaat hier tegen in met: ‘We missen de visie, maar we vrezen
tegelijkertijd de mannetjesmakerij. Dat blijkt in de discussie over de door sommigen gesignaleerde
toenemende personificatie van het politieke bedrijf. Deze trend wordt nog niet geconstateerd of zij wordt
alweer negatief geduid. De oorlogsgeneratie haalt de slagschaduwen uit het verleden van stal; de
babyboomers dissen hun inmiddels holle antiautoritaire slogans op, verpakt in nihilistische
columnistenironie, staatkundige zielenherders trekken de messen (…) Zo wordt het kind met het
badwater weggegooid’ (’t Hart, 2000: 61).
Nederland heeft leiderschap zo nadrukkelijk weggeorganiseerd dat het nu node wordt gemist, en daarom
ondergaat volgens ’t Hart en ten Hooven (2004) de notie van leiderschap een herwaardering. Dit neemt
niet weg dat leiderschap een kwetsbaar onderdeel is van de publieke organisatie. Een tirannieke invulling
van leiderschap kan, hoe democratisch de politieke orde ook is, een potentieel gevaar zijn, als leiderschap
teveel ruimte krijgt.
Een opvallend actueel onderdeel van de hernieuwde aandacht voor publiek leiderschap is de verandering
in het leiderschap van de burgemeester, vooral de wijze waarop hij of zij wordt aangesteld. Dit onderzoek
spitst zich toe op zowel het leiderschap van de burgemeester, als op het publiek leiderschap in algemene
zin. Het leiderschap van gekozen burgemeesters uit Engeland wordt vergeleken met dat van de benoemde
burgemeesters in Nederland. Hierdoor krijgt men inzicht in de gevolgen op het uitoefenen van het ambt,
als er straks een burgemeester wordt gekozen in plaats van benoemd.
6