Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

moet zijn, of ondergeschikt. Omdat het tweede paarse kabinet van mening was dat het lokaal bestuur meer
gedualiseerd diende te werken, werd in 1998 de staatscommissies Dualisme en Lokale Democratie
(commissie Elzinga) ingesteld.
De staatscommissie schetste destijds in haar rapport zes dualiseringsvarianten; enkele gematigde en enkele
scherpere varianten. De commissie adviseerde uiteindelijk om te kiezen voor een gematigde variant. De in
2002 aangenomen Dualiseringswet behelsde ook een keuze voor een gematigder vorm van dualisering. Op
deze wijze werd recht gedaan aan de bestuurstraditie in Nederland, die zich kenmerkt door een sterke
politieke positie van de gemeenteraad en het collegiale bestuur van burgemeester en wethouders.
De plaats van de burgemeester heeft sinds de Dualiseringswet tot een toegenomen vraag aan zijn
leiderschap geleid. De burgemeester is voorzitter van de gemeenteraad, lid of voorzitter van het Presidium
en voorzitter, en lid, van het college van Burgemeester en Wethouders. Hierdoor heeft de burgemeester
zicht op het gehele besluitvormingsproces. De burgemeester heeft naast zijn portefeuille van de openbare
orde en veiligheid verantwoordelijkheid over burgerparticipatie en dienstverlening.
Volgens sommigen leidt de combinatie van deze rollen en de taken van de burgemeester binnen zijn
college tot een potentieel conflict en overvraging, waardoor de burgemeester in een lastige positie wordt
gemanoeuvreerd (zie Oostendorp, 2004). De bevoegdheden van de burgemeester in de raad en in zijn
college werden één van de onderwerpen van discussie bij de invoering van de Dualiseringswet. De
discussie hierover ging gepaard met de vraag of en hoe de aanstellingswijze van de burgemeester
veranderd zou moeten worden.
5.2 De gekozen burgemeester in aantocht
Vanaf de oprichting van D66, bijna veertig jaar geleden, wordt al voor de invoering van een gekozen
burgemeester gepleit. Op enkele wijzigingen in benoemingsprocedure die betrekking hadden op de
invloed van de gemeenteraad na, zagen achtereenvolgende kabinetten de voorstellen voor een gekozen
burgemeester niet zitten. Toch begonnen steeds meer ontwikkelingen te wijzen op de komst van een
gekozen burgemeester.
Ook de Nederlandse commissie ‘Van Thijn’, die in opdracht van de Tweede Kamer de mogelijkheden
rond de gekozen burgemeester onderzocht, beweerde in 1993 dat ondanks de bedenkingen bij het
invoeren van een direct gekozen burgemeester, de tendens in Nederland in die richting is (Commissie
‘Van Thijn’, 1993).
In 1992 stelde Tops dat verschillende maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de individualisering, de
versplintering van (politieke) ideologie, de emancipatie, het saaiheids imago van de politiek en de
bureaucratisering van politiek en bestuur, hebben geleid tot een toegenomen behoefte aan modernisering
van het lokaal bestuur. Deze modernisering kan gezien worden vanuit drie perspectieven (Tops & Depla,
1992), te weten: een verbetering van de dienstverlening; meer burgerparticipatie; en een vergroting van de
kwaliteit van politieke vertegenwoordiging middels de verkiezing van de burgemeester. ‘In zekere zin
lijken personen de samenbindende rol over te nemen, die ideologieën eertijds hadden, en die zij onder
invloed van individualisering en verzelfstandiging van burgers zijn kwijtgeraakt. Tegelijkertijd kan worden
geconstateerd, dat het persoonlijke element in de lokale politiek wel erg karig aan bod komt, zeker in grote
steden. Dat heeft niet alleen consequenties voor de eigenstandigheid van de lokale verkiezingen, maar ook
voor het functioneren van de lokale politici. Zelden hoeven zij een directe confrontatie met de kiezer aan
te gaan, en dat laat zijn sporen na via gebrekkige communicatie en een geringe wervingskracht in het
publieke debat. Lokalisering en personalisering van de gemeenteraadsverkiezingen, onder andere via
verkiezing van de burgemeester (…) kunnen daarin verandering brengen.’ (Tops, 1992: 185)
De directe verkiezing van de burgemeester brengt de burgemeester - zo beweerde Tops in 1994 - een
versterkte positie als teamleider en regisseur. Het wordt een burgemeesterschap – nieuwe-stijl, een
gemoderniseerde versie van de oude magistraat; hij wordt een moderne regent. (Tops, 1994).
De eerder genoemde staatscommissie ‘Dualisme en lokale democratie’ pleitte in 2000 voor
verkiezingsprocedures die zijn afgestemd op het aantal ingezetenen van een gemeente. In het rapport van
de staatscommissie werd voorgesteld te experimenteren met een direct gekozen burgemeester in de grote
steden. Ook werd in het rapport gesteld, dat de invoering van een direct gekozen burgemeester – met alle
bevoegdheden die daarbij horen - herziening van de grondwet vereist.
48