Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

commissaris gemaakte voorselectie van kandidaten werd voorgelegd (Derksen & Schaap, 2004: 76). De
invloed in de benoeming was dusdanig dat in meer dan twee derde van de voordrachten de commissaris
het advies van de vertrouwenscommissie opvolgde xiv.
Sinds 2001 is de invloed van de gemeenteraad ten koste van de commissaris verder vergroot. In de
Gemeentewet in het artikel 61, lid 1 tot en met 5, worden de huidige regels betreffende de werving en
selectie van burgemeesters omschreven. De genoemde procedures in dit artikel zijn verder uitgewerkt in
de ambtsinstructies en procedureregels van burgemeestersbenoemingen voor de Commissaris van de
Koningin, welke door Van Brunschot et al (2004) in de hieronder beschreven stappen zijn opgedeeld.
Het benoemingsproces start met de vorming van een vertrouwenscommissie uit de desbetreffende
gemeenteraad, waarbij de secretaris van de vertrouwenscommissie het opstellen van de profielschets in
gang zet (Van Brunschot et al, 2004: 6). De vertrouwenscommissie stelt de profielschets op in overleg met
de gemeenteraad over de gewenste competenties en vaardigheden van de nieuwe burgemeester en de
prioriteiten in die samenstelling. Nadat de profielschets is vastgesteld, wordt door de minister van
Binnenlandse Zaken de vacature in de Staatscourant geplaatst en kunnen vanaf dat moment
geïnteresseerden hun sollicitatie kenbaar maken. Verondersteld wordt dat potentiële kandidaten voor
burgemeestersposten grotendeels via politieke partijen gerekruteerd worden (Van Brunschot et al, 2004:
10).
De commissarissen hebben regelmatig kennismakingsgesprekken naar aanleiding van sollicitaties, maar
daarnaast vinden ook vele gesprekken met potentiële kandidaten plaats, gearrangeerd door huidige
burgemeesters of gedeputeerden. Een vast ritueel hierbij is de ‘screening’ van de sollicitanten door de
Commissaris van de Koningin; sollicitanten worden gescreend op algemene justitiële antecedenten. Na de
kennismakingsgesprekken verschaft de commissaris de vertrouwenscommissie een lijst van kandidaten die
hij in principe geschikt acht voor benoeming (art. 61 lid 3, Gemeentewet). De vertrouwenscommissie
behoudt altijd het recht om namen aan het lijstje toe te voegen, hetgeen door de commissarissen
verschillend – positief, onverschillig, dan wel negatief - wordt ontvangen en teruggekoppeld naar de
gemeenteraad (Van Brunschot et al, 2004: 12).
Een volgende fase betreft de gespreksronde van geselecteerde kandidaten bij de vertrouwenscommissie.
Dit zijn de daadwerkelijke sollicitatiegesprekken gevoerd door daarin getrainde raadsleden of met behulp
van een gespecialiseerd extern bureau, compleet met oefeningen, rollenspellen en eventueel assessments
(zie Van Brunschot et al, 2004). De sollicitatie gesprekken zijn vertrouwelijk van aard; alle betrokken
actoren hebben geheimhoudingsplicht (art. 61 lid 3, Gemeentewet). Uiteindelijk wordt de
vertrouwenscommissie geacht in overleg met de raad twee kandidaten te selecteren en die aan de minister
in voorkeursvolgorde voor te dragen. In de meeste gevallen committeert de commissaris zich aan deze
uitkomst. Ook de minister wijkt weinig af van de voorkeur van de gemeenteraad. Artikel 61 lid 6 van de
Gemeentewet geeft aan dat het naast zich neer leggen van de raadsvoorkeur niet zomaar mogelijk is:
‘Onze minister volgt in zijn voordracht in beginsel de aanbeveling, met inbegrip van de daarop
gehanteerde volgorde, tenzij zwaarwegende gronden aanleiding tot afwijking geven. Een afwijking wordt
gemotiveerd.’ Na de werving en selectie vormt de formele benoeming van de nieuwe burgemeester door
de Kroon de laatste stap in het proces.
Momenteel is het voor een gemeente ook mogelijk om de bevolking te raadplegen middels een
consultatief referendum. De afgelopen jaren hebben referenda plaats gevonden in een klein aantal
gemeenten, waaronder Zoetermeer, Vlaardingen, Delfszijl en Boxmeer. In de praktijk wordt de uitslag
steeds gevolgd door de winnaar van het referendum te benoemen tot nieuwe burgemeester.
Ondanks de toegenomen invloed van de gemeenteraad in de benoemingsprocedure, vindt al jaren een
discussie plaats over het uit de grondwet halen van de kroonbenoeming. Dit zou ruimte scheppen om de
burgemeester te laten kiezen door de raad of door de bevolking zelf. De discussie en ontwikkelingen
hierover worden verder behandeld in paragraaf 5.2. Op dit moment verdient nog een andere ontwikkeling
in de bestuurscontext van de burgemeester enige aandacht.
Een ontwikkeling die bij het schetsen van de bestuurscontext van de Nederlandse burgemeester beslist
niet over het hoofd gezien mag worden is het proces van ‘dualisering’. Door het dualisme heeft de
burgemeester meer een spilfunctie gekregen. Hij is verantwoordelijk voor collegiaal bestuur, coördinatie,
burgerparticipatie en voor de kwaliteit van de dienstverlening.
Dualisme betekent formeel gezien dat er een duidelijke scheiding is tussen de controlerende macht en de
uitvoerende macht. Het tegenover gestelde is monisme, waarbij de bevoegdheden van de uitvoerende
macht zijn afgeleid van die van het vertegenwoordigende orgaan. De discussie over dualisme en monisme
gaat over de vraag of het college van Burgemeesters en Wethouders nevengeschikt aan de gemeenteraad
47