Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

Deze ontwikkelingen vroegen om een overheid die geen eenzijdige bevelen geeft, maar luistert naar
burgers en belangenorganisaties. Vanwege verdergaande individualisering, afnemend partijbinding en de
daaruit voortvloeiende ongekende maatschappij, konden volksvertegenwoordigers niet meer blindstaren
op verkiezingen die eens in de vier jaar worden gehouden; het ontstaan van een meer responsieve
overheid was het gevolg (Rosenthal, 1996: 283). Ronde tafel gesprekken, inspraakavonden en
maatschappelijke enquêtes zijn enkele voorbeelden van responsiemiddelen waarin de burger werd
benaderd als ‘coproducent’ van beleid. De publieke besluitvorming werd interactiever; in de gehele
beleidscyclus – van agendavorming tot en met beleidsevaluatie – kreeg de burger een meer actieve rol
toebedeeld. Daarnaast moest in de grote steden binnengemeentelijke decentralisatie – de instelling van
stadsdeelraden - de betrokkenheid van de burger bij de lokale democratie vergroten.
Naast bovengenoemde processen van politieke en bestuurlijke vernieuwing gingen steeds meer stemmen
op om het lokale bestuur dichter bij de burger te brengen door de burger te raadplegen middels
(consultatieve) referenda en door het democratische gehalte en de decentrale invloed in de
benoemingsprocedure van de burgemeester te vergroten. Wat het referendum betreft is de toekomst erg
onzeker; de wisselende perceptie van politici over de opkomst, de uitslagen en andere ervaringen met
referenda in het verleden, heeft er toe geleid dat deze vorm van directe democratie nog niet in de
grondwet is vastgelegd. Derksen & Schaap (2004: 45) spreken dan ook van een referendum paradox; hoe
groter het succes van het referendum, hoe groter de kans dat politici de referendummogelijkheden zullen
inperken en hoe kleiner de kans dat referenda vaker zullen plaatsvinden
Het vergroten van de democratische en decentrale invloed in de burgemeestersbenoemingen is
daarentegen de afgelopen decennia duidelijk toegenomen. In het onderstaande zal de traditionele en de
huidige benoemingsprocedure uiteen worden gezet.
Vernieuwingen in het denken over burger, bestuur en samenleving zijn terug te vinden in de
ontwikkelingen die het burgemeestersambt heeft doorgemaakt. Van oudsher was de burgemeester een
magistraat, die als een burgervader boven de partijen stond en op regenteske wijze zijn bestuurlijke
zeggenschap invulling gaf (Derksen & Van der Sande, 1984: 252). De benoemde burgemeester is
voorzitter van de gemeenteraad, het algemeen bestuur, en is lid van het dagelijks bestuur van de gemeente,
het college van Burgemeesters en Wethouders (art. 125 GW).
Zoals in paragraaf 2.5 al werd geschreven was tot aan de Tweede Wereldoorlog de burgemeester
afkomstig uit de bovenste sociale lagen van de bevolking. Het burgemeesterschap werd gezien als een
ereambt. Na de Tweede Wereldoorlog ontstond een behoefte aan zakelijkheid en technocratie voor de
wederopbouw van het land. Na de jaren zestig ontstond door een toenemende complexiteit van de
samenleving een verbreding van aandachtsvelden, waardoor wethouders taken en portefeuilles van de
burgemeester overnamen. Dit gebeurde vanuit de gedachte dat wie geen democratische
verantwoordingsplicht kent, ook geen verantwoordelijkheid behoort te dragen. Het gevolg hiervan was dat
de burgemeester vooral de bestuursportefeuilles kregen en zich vooral presenteerden als de centrale figuur
die boven de partijen staat, de ‘pater familias’, die de noodzakelijke stabiliteit of veiligheid waarborgt.
Van oudsher wordt de burgemeester in Nederland niet zozeer als politieke leider gezien, maar veel meer
als boven de partijen staande burgervader. De burgemeester wordt geacht en verbinder te zijn tussen de
verschillende politieke stromingen en een procesmanager van de politieke besluitvorming. De
burgemeester wordt geacht een netwerker te zijn die een boegbeeldfunctie voor de gemeente vervult, zoals
ook in hoofdstuk 2 aan de orde is gesteld. Wat nog niet is belicht, is de benoemingsprocedure van een
burgemeester en welke ontwikkelingen daarin zijn gemaakt. Deze procedure en ontwikkelingen daarin
zullen nu worden beschreven.
Tot op de dag van vandaag moet volgens artikel 131 van de Grondwet de burgemeester bij Koninklijk
Besluit worden benoemd. Sinds het bestaan van die wet speelt de Commissaris van de Koningin een
belangrijke rol in de burgemeestersbenoemingen; burgers die in aanmerking wilden komen voor het ambt
dienden hun sollicitatie dan ook aan de Commissaris van de desbetreffende provincie kenbaar te maken.
De Commissaris diende vervolgens zijn voorkeur in bij de Minister en de Minister droeg zijn voorkeur aan
de Kroon voor.
In het begin van de jaren zeventig ontstond meer lokale inspraak in de burgemeestersbenoeming (Derksen
1980); de gemeenteraadsleden mochten hun wensen over de benodigde bekwaamheden aan de
Commissaris duidelijk maken door middel van het opstellen van een zogenaamde ‘profielschets’, waarin
eisen van geschiktheid en bekwaamheid mochten worden gesteld. In het begin jaren tachtig werd de lokale
inspraak uitgebreid doordat, zogenaamde ‘vertrouwenscommissies’, bestaande uit raadsleden, een door de
46