Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

uitvoerende macht en een volksvertegenwoordiging. Het houden van referenda over het leiderschap van
burgemeesters zou moeten bijdragen aan het democratische gehalte en de legitimiteit van de
vernieuwingen in het lokale leiderschap.
Volgens opinieonderzoek van Young & Rao (1999) was het voor de regering moeilijker om raadsleden te
overtuigen, van de voordelen van een gekozen burgemeester, dan het Engelse volk. Dit verschil kan
verklaard worden door de zorg over hoe de veranderingen in het lokale leiderschap het werk van
raadsleden zou beïnvloeden (Rao, 2003: 9). De opinie van raadsleden was echter in een meting in 1999
significant veranderd ten opzichte van 1993. Raadsleden waren zich meer bewust geworden van de
noodzaak tot verandering in de lokale besluitvormingsstructuren (Young & Rao, 1999).
4.3 De burgemeestersreferenda en verkiezingen
Het ontwerp van de referenda werd wettelijk vastgelegd in het document Local Authorities (Conduct of
Referendums) (Engeland) Regulations 2001. Hierin werd onder andere gesteld dat de uitslag bindende gevolgen
had. De desbetreffende gemeente moest na een uitspraak vóór de direct gekozen burgemeester een
tijdschema presenteren voor de verkiezing van een burgemeester en als er tegen de direct gekozen
burgemeester werd gestemd, dan moest een andere vorm van lokaal management worden
geïmplementeerd. Bovendien mag er dan vijf jaar lang geen nieuw referendum plaats vinden over de
aanstellingswijze en de bevoegdheden van de lokale gezagsdrager. Tevens werden door statutaire
bepalingen raadsleden verboden om binnen 28 dagen voor dat een referendum plaats vond, informatie te
verstrekken over de volksraadpleging. Na het statutair vastleggen van de ‘spelregels’ vonden uiteindelijk 29
referenda plaats tussen 2001 en 2002. Ieder referendum had een eigen karakter maar er waren een aantal
overeenkomsten in de pro en anti campagnes te ontdekken (zie Rao, 2003, Rallings et al, 2002).
De voorstanders van gekozen burgemeesters hadden min of meer dezelfde gevoelens tegenover lokaal
leiderschap als verwoord in de hierboven behandelde white papers. Het direct kiezen van een burgemeester
zou de burger een sterkere stem geven en de lokale democratie versterken. Daarenboven, zou een direct
gekozen burgemeester een hoger publiek profiel opleveren dan gewone raadsleden die het werk wat
ondernomen wordt door lokale overheden faciliteren.
De tegenstanders van de gekozen burgemeester waren bezorgd dat zich teveel macht zou concentreren bij
één enkele gezagsdrager, waarbij die macht verder verwijderd zou zijn van de burger die niet in staat is om
gemakkelijk toegang tot die gezagsdrager te krijgen. Het zou de invloed van raadsleden beperken.
Bovendien zou die macht een dergelijk leider kwetsbaarder voor corruptie kunnen maken. Daarnaast was
de gedachte dat de verkiezing zou leiden tot een ‘veramerikanisering’ van het openbaar bestuur, wat zoveel
betekende als een verpersoonlijking van de politiek, een afschrikwekkend idee. In de meeste gevallen
echter, refereerden de anti-campagnes direct aan kiezers’ onbehagen over lokale belastingen; het ambt van
een gekozen burgemeester zou erg duur zijn en de lokale belastingen doen stijgen (Rallings et al, 2002: 72).
In de verschillende referenda die werden gehouden liepen echter nog twee andere rode draden. (Rallings
et al, 2002: 73). De informatiecampagne over het referendum mocht zoals eerder gesteld plaats vinden tot
aan 28 dagen voor de raadpleging, om zo de vrijheid in en rondom het stemkeuzeproces te waarborgen.
Het onbeoogde gevolg hiervan was echter dat veel burgers niet geïnformeerd waren, precies op het
moment dat ze een keuze moesten maken. Natuurlijk gingen in deze periode van ‘radiostilte’ voor
raadsleden, de lokale media wel door met het informeren van de bevolking; sommige op zeer neutraal
wijze, andere media hadden een duidelijk uitgesproken voorkeur of afkeer tegenover de
burgemeesterverkiezing. Verder bracht het referendum hier en daar een duidelijke politieke verdeeldheid
binnen de (lokale) politieke partijen zelf; een verdeeldheid die vaak wel de media aandacht voor het
referendum en de informatiecampagne daarover deed vergroten.
Uiteindelijk leidde de weerstand van lokale politici, en de zelfs de ambivalentie of verdeeldheid onder de
raadsleden tot een groter aantal tegenstemmende gemeente dan voorstemmers (zie Stoker, 2004, Rallings
et al, 2002). 18 Gemeenten verwierpen een verkiezing, tegenover 11 gemeenten die het voorstel tot
uitvoering wilden brengen. De opkomst van de referenda lag met uitschieters naar boven en beneden
gemiddeld op zo’n dertig procent. Hoewel de nationale regering in de white papers al had geanticipeerd op
een lage opkomst, kon volgens de critici, toch moeilijk worden betoogd dat dit opkomstpercentage de
legitimiteit van de burgemeestersverkiezing had vergroot. Daarnaast lag het aantal pro stemmers een stuk
lager dan het aantal respondenten dat in de opiniepeilingen uit de jaren negentig (zie Miller et al, 2002,
Young & Rao, 1999 ), het idee van een direct gekozen burgemeester had gesteund.
40