Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

Het snelle opschorten van het eerder beschreven voorstel van Michael Heseltine in 1991, had laten zien
dat dit onderwerp kon stuiten op sterke oppositie van bestaande machthebbers.
Na politiek en ambtelijk vooronderzoek en raadpleging werd in juli 1998 The white paper: Modern Local
government; In touch with the people gepresenteerd (white papers zijn een soort beleidsnota’s die vaak worden
gebruikt ter aankondiging en verdere voorbereiding van een nieuwe wet). In deze white paper werd betoogd
dat het huidige systeem van lokale besluitvorming te bureaucratisch was, weinig transparant en erg
stroperig. De echte besluiten werden in de partijkringen genomen in plaats van in de gemeenteraad. Er
diende een meer controlerende functie gegeven te worden aan raadsleden om beter de belangen te
behartigen van de lokale gemeenschap. Het traditionele commissiesysteem zou moeten verdwijnen om de
beleidsuitvoering onder te brengen bij een dagelijks bestuur. Het meest in het oog springende voorstel uit
de white paper was echter de voorkeur van de Engelse regering voor een direct gekozen burgemeester. De
redenering was dat gekozen burgemeesters de publieke aandacht voor diensten vergroten, die door lokale
overheden worden uitgevoerd. Immers de teruggelopen verkiezingsopkomsten wezen op publieke apathie.
Het concept van ‘local self government’ kwam tot uiting in het voorstel om gemeenten te laten kiezen uit
drie bestuursmodellen, die voorzien in een verschillende vorm van lokaal leiderschap.
Het eerste model betreft de optie van een direct gekozen burgemeester (mayor). In dit model is de
burgemeester als hoofd van een kabinet verantwoordelijk voor de uitvoering van beleid. In dit kabinet
zitten raadsleden van de meerderheidspartij, die als wethouders hun eigen portefeuille met uitvoerende
diensten hebben. Het kabinet wordt door de burgemeester zelf samengesteld, óf het wordt samengesteld
door de raad.
In het tweede model wordt een kabinetsleider (cabinet leader) gekozen uit de raad. De leider van het kabinet is
de voorzitter van de meerderheidspartij uit de raad. Net als in het eerste model zijn de leden van het
kabinet afkomstig uit de raad en kan de kabinetsleider ze zelf kiezen, of worden ze gekozen door de raad
zelf. Dit model lijkt het meest op het oorspronkelijke Engelse model, hoewel hierin geen sprake meer is
van een grote hoeveelheid aan commissies. De beleidsvoorbereiding en implementatie is in handen van
het kabinet met ondersteuning van het ambtelijk apparaat.
In het derde model wordt een burgemeester (mayor) direct gekozen, net als in het eerste model, maar beperkt
zich tot de politieke hoofdlijnen. Een raadsmanager (councilmanager) fungeert daarnaast als
verantwoordelijke voor de uitvoering van beleid. De raadsmanager wordt gekozen door de raad en krijgt
in dit model veel meer macht en heeft een veel zwaardere functie omdat hij de taken overneemt van het
kabinet.
Eigenlijk werd er ook nog een vierde model aangeboden; het zogenaamde ‘modified committee system’.
Dit model was eigenlijk alleen beschikbaar voor een aantal kleine gemeenten, maar werd nu aan de
tegenstanders van de nieuwe wet als een concessie aangeboden, om zo te wet door het parlement te
kunnen krijgen. Nog steeds kunnen de kleinere gemeenten voor dit model kiezen.
Voor de stadsprovincie van Londen werd een apart model ontworpen. De zogenaamde Greater London
Authority werd ingevoerd, die moest dienen als een bestuurséénheid, die zich op strategischer niveau kon
bezig houden met het bestuur van de stadsprovincie en de daarin liggende gemeenten. Aan het hoofd van
deze bestuurséénheid moest een burgemeester komen te staan, die als een ‘stem van Londen’ een
belangenbehartigende rol kon vervullen in zowel de binnenlandse, de nationale als in de internationale
politiek. De gedachte hierbij was, dat deze rechtsreeks gekozen burgemeester met veel invloed, de
belangstelling voor de lokale politiek zou doen toenemen (Cachet et al, 2002). Op 7 mei 1998 werden
middels een referendum de voorstellen over de Greater London Authority aangenomen en twee jaar later
werd de eerste rechtstreeks gekozen burgemeester van Londen én van Engeland een feit (op 4 mei 2000
koos de Londense bevolking Ken Livingstone als haar burgemeester).
Ondertussen was er ook meer draagvlak in het lokaal bestuur ontstaan. In 1999 volgde The White Paper
Local Leadership, Local Choice. In dit document maakte de regering duidelijk dat ze verder wilde gaan dan het
consulteren van de lokale bevolking; er werd een wetsvoorstel gedaan voor een bindend referendum over
het rechtstreeks kiezen van een burgemeester. Burgers kunnen ook zelf dit referendum initiëren als daar
door meer dan 10 procent - later gereduceerd naar 5 procent - van de kiesgerechtigden, middels een petitie
om wordt gevraagd.
In navolging van de Greater London Authority Act werd in 2000 de Local Government Act geïntroduceerd,
gebaseerd op bovenstaande modellen voor lokaal leiderschap. De wet voorzag in een nieuw type lokaal
leiderschap, waarin voor het eerst in het Engelse lokaal bestuur een scheiding werd gemaakt tussen een
39