Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

4 De Engelse Burgemeester
Zoals in paragraaf 3.3 werd opgemerkt is het, om antwoord te kunnen krijgen op de geformuleerde
onderzoeksvragen, noodzakelijk dat de context waarbinnen de Engelse burgemeester opereert, helder te
krijgen. In paragraaf 1 van dit hoofdstuk wordt ingegaan op de publieke structuur en bestuurscultuur op
zowel nationaal als op lokaal niveau. Het lokaal bestuur, zeker in het sterk gecentraliseerde Engeland, is
sterk van het nationale bestuur afgeleid. Daarbij dienen de belangrijkste ontwikkelingen van de afgelopen
decennia en in het bijzonder van de afgelopen jaren in kaart te worden gebracht. Het lokale Engelse
bestuur is aan het veranderen, waarvan de referenda en verkiezingen over lokaal leiderschap de
belangrijkste zijn. Deze vernieuwingen in lokaal leiderschap worden behandeld in paragraaf 4.2.
De burgemeesters die zijn ondervraagd zijn namelijk onderwerp geweest van studie en discussie over het
gekozen burgemeestersschap. Hun verhaal en hun ervaringen speelden gevraagd en ongevraagd een rol in
de interviews over leiderschap. Wat was kenmerkend voor hun verkiezingscampagnes en waarom koos de
bevolking van de onderzochte gemeenten voor deze leiders? Welke ervaringen in de gemeenten die niet
zijn onderzocht, maar wel de discussie over de gekozen burgemeester beïnvloeden, zijn van belang? Wat
waren de overeenkomstige karakteristieken in de gemeenten en de kandidaten? Deze vragen staan centraal
in paragraaf 4.3.
4.1 De Engelse publieke structuur en bestuurscultuur
Het Verenigd Koninkrijk is een unitaire en hoog gecentraliseerde staat gestuurd door een politiek systeem
dat een meerderheidsstelsel als kenmerk heeft en een ‘first-past-the-post’ electorale basis (Hague et al,
1998). De twee grote partijen, Conservative en Labour bepalen naast een aantal kleine partijen, waarvan de
Liberal Democrats de belangrijkste, sinds jaar en dag het politieke landschap. Sinds de Tweede Wereldoorlog
hadden alle regeringen een Labour of Conservative signatuur. De premier (Prime Minister) is geen ‘primus
inter pares’, maar heeft een presidentiële macht; dat wil zeggen dat hij zelf zijn ministers mag benoemen
en ontslaan. In de praktijk bestaat het kabinet uit één partij. Het kabinet is vooral bezig met het versterken
van collectieve verantwoordelijkheid tussen ministers en met het goedkeuren van nieuw beleid. Het
meeste beleid wordt echter buiten het kabinet ontwikkeld, in departementen of kabinetscommissies
(Pollitt & Bouckaert, 2000). De executieve is machtig, versterkt door de strakke partij discipline in de
tweede kamer van de wetgevende macht: het Lager House of ook wel House of Commons. Regeren in het
Verenigd Koninkrijk is voor een aanzienlijk deel gebaseerd op tradities en ceremonies, hoewel hier en daar
zich langzame veranderingen voordoen. Zo was tot eind jaren negentig de eerste kamer van de
wetgevende macht (Upper House) uitsluitend bezet door de adel, en heette dan ook wel House of Lords.
De belangen representatie is in het Verenigd Koninkrijk pluralistisch van aard (Loughlin & Peters, 1997).
In een klassieke geworden studie van Almond & Verba (1963) beschrijven zij de ‘civic culture’ van Groot-
Brittannië. Ze ontdekten dat burgers in het Verenigd Koninkrijk voldoende actief in de politiek zijn om
hun voorkeuren aan bestuurders te uiten, maar dat zij niet zodanig betrokken zijn dat ze besluiten
waarmee ze het oneens zijn, weigeren te accepteren. Burgers kunnen invloed uitoefenen, maar kiezen
ervoor het vaak niet te doen en geven daarmee de overheid een bepaalde mate van flexibiliteit.
Desondanks is het vertrouwen in het openbaar bestuur gedaald. Waar in 1974 nog 39 procent voldoende
vertrouwen in het openbaar bestuur had, daalde dit percentage naar 22 procent in 1996 (Curtis & Jowell,
1997: 91).
Veranderingen in het (binnenlands) bestuur van staten met een sterke gecentraliseerde structuur en met
een meerderheidsregime vinden dieper, meer structureel en met een grotere reikwijdte plaats dan in
federale of hoog gedecentraliseerde staten (Politt & Bouckaert, 2000). Dit betekent dat het Verenigd
Koninkrijk gemakkelijker vernieuwingen kon doorvoeren, wat de laatste decennia dan ook gebeurd is.
Daar komt bij dat het Verenigd Koninkrijk geen zogenaamde ‘Rechtsstaat’ is, zoals Duitsland of Frankrijk,
maar wordt geleid door de Angelsaksische notie van ‘public interest’. Dat betekent dat in het Verenigd
Koninkrijk hervormingen sneller en minder stroef gaan dan in Rechtsstaat systemen waar noodzakelijke
juridische procedures gevolgd moeten worden (König, 1997). De staat heeft in het ‘public interest’ model
37