Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

3 De Nederlandse en Engelse Burgemeester;
een comparatief onderzoek
3.1 Onderzoeksontwerp
Vanuit een isonome theorievorming werden in het vorige hoofdstuk onderzoeksvragen naar het
leiderschap van de burgemeester opgesteld. De elementen uit de hoofdvraag en bijbehorende deelvragen
zijn in de desbetreffende paragrafen uitgewerkt. De vraag is nu, hoe via empirische weg de inzichten en
antwoorden op de onderzoeksvragen verkregen moeten worden.
Het doen van uitspraken over hoe burgemeesters omgaan met de divergerende vraag die aan hun
leiderschap wordt gesteld, wordt complexer door de aanwezigheid van de interveniërende variabele,
namelijk de rol van de directe verkiezing van de burgemeester. Zolang er simpelweg nog geen gekozen
burgemeester in Nederland is, blijven opmerkingen over hun toekomstig leiderschap vooral speculatief
van aard. Om inzicht te verkrijgen in de praktijk van het leiderschap is landenvergelijkend onderzoek naar
het functioneren van burgemeesters een waardevol instrument. Dit geldt in het bijzonder wanneer er
vergeleken wordt met een land waar recente ervaringen zijn met de overgang naar gekozen lokaal
leiderschap.
Engeland is één van de landen die deel uit maken van de schijnbaar overeenkomstige trend in West-
Europese landen naar een meer direct gekozen burgemeesterschap (John, 2001). Door de aanwezigheid
van ‘local self government’ hebben de gemeenten in Engeland variatie in onder andere de
aanstellingswijze, aanstellingsduur en in de omvang van het takenpakket van de burgemeester. Dit maakt
Engeland een interessante casus voor een (internationale) vergelijkende studie. De ervaringen uit Engeland
kunnen elementen hebben die prescriptieve waarde kunnen zijn voor de toekomst van het Nederlandse
burgemeesterschap. Het lokale bestuur in Engeland bood inzichten in de ontwikkelingen van het
burgemeestersambt in gekozen vorm. De overgang naar een gekozen burgemeesterschap heeft in
Engeland voor elf gemeenten recentelijk plaats gevonden en de uitbreiding van het aantal gemeenten met
een gekozen burgemeester heeft een plaats op de bestuurlijke agenda. Daardoor is er daar, net als in
Nederland, veel discussie over de waarde van gekozen leiderschap.
De keuze voor Engeland als vergelijkingscasus wordt dus vooral bepaald door de recente wijzigingen in de
aanstellingswijze en het bestaan van ‘local self government’. Het voert te ver om uitgebreid stil te staan bij
de ontwikkelingen in de andere West-Europese landen, maar er kan op basis van landeninformatie over
burgemeesters (zie Cachet et al, 2002) beknopt worden aangegeven waarom er niet voor andere landen
gekozen is. In een aantal Europese landen ontbreekt de burgemeesterspositie, zoals in Zweden of Finland.
In Ierland is de rol van de burgemeester uitsluitend ceremonieel. In Frankrijk wordt de burgemeester
gekozen door de raad en in België wordt de burgemeester benoemd (zij het op voordracht van de raad). In
Duitsland wordt de burgemeester wel, op enkele uitzonderingen na, gekozen door de bevolking. Hoewel
de Duitse ervaringen beslist nuttig kunnen zijn voor de Nederlandse situatie, zoals is gebleken uit een
studie van Schaap et al (2003) naar de collegiale verhoudingen in Hessen, is er niet voor Duitsland
gekozen omdat er hier geen sprake is van ‘local self government’. In Duitsland bestaan weliswaar
verschillen per deelstaat in de regelingen over de aanstellingswijze, maar de gemeenten worden deze
regelingen van bovenaf, dus vanuit de deelstaat, opgelegd. Daarnaast wordt de burgemeester in Duitsland
gekozen voor een periode van zes tot tien jaren. Natuurlijk speelden ook overwegingen van praktische
aard een rol. De taalbarrière zou het onderzoek in sommige landen teveel parten kunnen spelen.
Internationaal vergelijkende studie neemt temidden van alle onderzoek een steeds belangrijker plaats in en
wordt ook wel de koninklijke weg naar meer kennis omtrent mens en samenleving genoemd (zie Soeters
et al, 1995). Het doen van internationaal vergelijkend onderzoek kan zowel tot doel hebben om theorieën
te ontwikkelen als om de werkelijkheid te beschrijven en beleidsinterventies te leveren. De theorievorming
over het leiderschap van burgemeesters kan worden gespecificeerd en robuuster gemaakt worden. Door
verschillen tussen Engelse en Nederlandse benaderingen van leiderschap van burgemeesters te
identificeren en op hun effect te beoordelen, kunnen ook inzichten en lessen voor de praktijk worden
29