Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

Anderzijds zou het wel degelijk voldoende kunnen zijn, slechts de indruk te wekken over eigenschappen te
bezitten, zolang een leider wél over correctiemechanismen beschikt. Want de vraag is of een leider de
ontstane beeldvorming van zijn leiderschap moet corrigeren voor zijn volgers of voor zichzelf. Zo lang hij
zijn gecreëerde beeldvorming maar voor zich zelf corrigeert en er niet zélf in gaat geloven, dan hoeft er
niets mis te gaan, zou de redenering kunnen zijn. Dit zou een amoreel pleidooi vormen voor de
aanwezigheid van voldoende correctiemechanismen binnen het leiderschap.
Een morele of amorele benadering van leiderschap
Machiavelli laat ons vooral zien dat het invulling geven aan leiderschap niet uitsluitend een moreel
vraagstuk is. Een amorele of Machiavellistische perceptie van politiek-bestuurlijk leiderschap is ook bij het
leiderschap van de burgemeester zeer wel mogelijk. Een voorbeeld van een analyse van een politiek
bestuurlijke casus, waarin de inzichten van Machiavelli toepasbaar zijn, is de analyse van de declaratie
affaire van de oud-burgemeester van Rotterdam, Bram Peper. Hupe (2000) maakte een in zijn woorden
koele analyse van politiek bestuurlijk vakmanschap, omdat morele verontwaardiging over het
declaratiegedrag van oud-burgemeester Peper nog weinig zegt over het antwoord op de vraag waarom dit
gebeurde. Met andere bewoordingen is dan de vraag of en hoe de wijze waarop Peper zijn zestienjarige
burgemeesterschap zijn taak als bestuurder opvatte en uitoefende, er wellicht toe heeft bijgedragen dat zijn
‘bonnetjes’ überhaupt een politieke kwestie konden worden. Hupe maakte daarvoor gebruik van de
inzichten van Machiavelli. De conclusie luidt volgens Hupe dat het ontstaan van de kwestie-Peper wel
eens mede zou kunnen samenhangen met de wijze waarop hij als burgemeester zijn taak opvatte en
uitoefende, vooral met de mate waarin hij politiek-bestuurlijk vakmanschap betoonde. Bestuurders
houden zich met maatschappelijke vormgeving bezig. Niet wezenlijk anders echter dan in de Renaissance
worden zij eveneens geacht professionals in machtsuitoefening te zijn (Hupe, 2000).
De analyse van Hupe onderstreept de aanname dat een naar inhoud en moment selectieve expressiviteit de
persoonlijke effectiviteit van de bestuurder vergroot, en dat leiderschap caleidoscopisch (’t Hart en Ten
Hooven, 2004) bekeken dient te worden. Leiders dienen naar inhoud en moment de verschillende
leiderschapsfuncties te vervullen, hun beeldvorming te bepalen en correctiemechanismen toe te passen.
Naast deze amorele benadering van politiek-bestuurlijk vakmanschap kan een morele, meer normatieve
benadering van publiek leiderschap niet worden genegeerd. In het publieke domein is er een wisselwerking
van normen en waarden die geldingskracht heeft waar politiek en bestuur haar referentiekader aan
ontleent en er in zowel beleid als handelen door wordt beïnvloedt en genormeerd.
Als het gaat om beleidsethiek dan hebben politiek en bestuur het niet gemakkelijk, nu de samenleving zich
met name sinds de afgelopen decennia kenmerkt door een diversiteit aan culturele en morele waarden. Dit
heeft de publieke moraal minder eenduidig gemaakt. Kijkt men naar de ethiek van bestuur, of de morele
normen en waarden die gelden voor bestuurders en politici, dan kan men constateren dat er geen sprake is
van minder eisen vanuit de samenleving aan het openbaar bestuur (Van den Heuvel, 2002); de morele
meetlat ligt zeker niet lager dan enkele decennia geleden. Het handelen van politici en bestuurders wordt
kritisch gevolgd en ze dienen binnen de morele kaders van de samenleving te blijven. De afname van
ideologische en partijpolitieke betrokkenheid van burgers bij politiek en bestuur lijkt paradoxaal gezien
samen te gaan met een toename van de eisen die de burger aan de moraliteit van het handelen van de
politici en bestuurders stelt (Van den Heuvel et al, 2002). Het handelen van bestuurders en politici is
onder een moreel vergrootglas komen te liggen.
Waar het bij een amorele benadering van leiderschap gaat om een koele analyse van politiek-bestuurlijk
vakmanschap, gaat het bij een morele benadering van het handelen van de publieke leider vooral om
integriteit. En waar het bij politiek-bestuurlijk vakmanschap vooral gaat om machtsbehoud, gaat het bij
integriteit vooral om het voorkomen van machtsbederf.
De oud-minister van Binnenlandse Zaken Dales, plaatste op een VNG-congres in 1992 integriteit en het
door Wertheim en Brasz (1961) geïntroduceerde begrip ‘machtsbederf’ voor het eerst op de agenda van
publieke bestuurders ii. Bij integriteit ging het volgens de minister om meer dan de zwaarbeladen termen
fraude en corruptie, maar vooral om machtsbederf: ‘Machtsbederf […] draagt het element van ontbinding,
verval, vervaging van normen in zich. Het gaat mij om het sluipende gevaar van bezoedeling van de
ambtelijke en politieke reputatie, van aantasting van integriteit van bestuurders, van ontkenning van de
24