Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

Deze beschouwingen over spiegelen suggereren dat, in de relatie tussen de leider en de volger, de
verlangens van de volgers gedeeltelijk bepalen wie en wat hun leider is. Volgens KetsdeVries is het gevaar
voor verdraaiing bijzonder groot wanneer leiders zich genoopt voelen zich te gedragen naar de fantasieën
van hun volgers. Beelden kunnen steeds bizarder worden naar mate ze vaker gereflecteerd worden.
Wensen komen in plaats van feiten, en schijn wordt de nieuwe werkelijkheid. In het ergste geval gebruiken
leiders hun macht en gezag om hele operaties van start te laten gaan die op vervormde beelden berusten.
Hoe is het mogelijk dat we in de leider-volger relatie maar al te vaak alleen dat zien wat we willen zien?
KetsdeVries baseert dit op de gedachtegang dat leiders als autoriteitsfiguren fungeren, zij gemakkelijk de
reacties uit onze vroegste jeugd weer losmaken en dat zij de spiegels worden die ons helpen de beelden
van onszelf tot één geheel te maken en ons onzeker identiteitsbesef verstevigen, vooral tijdens crises.
Veel leiders hebben géén bezwaar tegen dit proces. De bewonderende blikken van hun volgelingen geven
vaak veel voldoening. Tenslotte hebben we allemaal narcistische behoeften. We moeten niet blind zijn
voor het feit dat het ‘spelen van het spiegelspel’ ook zijn positieve kanten kan hebben, aangezien het zorgt
voor saamhorigheid waardoor gezamenlijke visie en goed gerichte acties tot stand komen, vaak met goede
resultaten. Er is echter wel introspectie en zelfkritiek nodig, plus een goed incasseringsvermogen voor
open en eerlijke feedback van anderen, om de verdraaiing in het spiegelproces in toom te houden
(KetsdeVries, 1993). Veel leiders hebben dat laatste vermogen niet en de aantrekkingskracht van
spiegelende ondergeschikten heeft al velen op het verkeerde pad gebracht. Er is maar al te vaak een
catastrofe nodig om zowel leiders als volgers uit hun droomwereld te helpen en dan moeten anderen de
brokstukken oprapen.
KetsdeVries betoogt dat leiders vaak bovengemiddeld narcistisch van aard zijn. Daarnaast is het door de
ongelijke verhouding tussen een leider en zijn volgers voor veel leiders vanzelfsprekend dat zij de voor
gewone stervelingen gemaakte regels mogen overtreden. Het is de uitdaging om een manier te vinden om
de aandacht van de leiders hierop te vestigen en om te verhinderen dat leiders alleen zien wat ze willen
zien – een proces dat nog versterkt wordt doordat hun volgers hen idealiseren. Die hulp moet worden
geleverd door een moedig iemand die bereid is de leider tot de orde te roepen en hem of haar een andere
kant te laten zien, iemand wiens voorstelling van zaken niet vervormd wordt door vleierij. Eén van de
doeltreffende instrumenten hiervoor is volgens KetsdeVries een moderne interpretatie van de aloude nar.
Wanneer een leider als gevolg van gebrekkig inzicht beslissingen neemt, kan een zogenaamde nar de
dwaasheid daarvan duidelijk maken en zo de leider helpen een beter zicht op de werkelijkheid te houden.
(KetsdeVries, 1996, 2002).
Sommige organisaties kennen een positie die speciaal hiervoor ingesteld is, zoals die van intern adviseur;
die van een soort ombudsman. Gemakkelijker is soms iemand van buiten de organisatie zoals een
(professionele) coach of het deelnemen aan gesprekken binnen een ‘peergroup’. Het inschakelen hiervan is
tegenwoordig een veelvoorkomend fenomeen geworden (zie Hoogendijk, 2004).
Verantwoording van expressie en beeldvorming
De eerder geconstateerde maatschappelijke roep om identiteitsbepaling lijkt bij het dialogisch model voor
identiteitsontwikkeling aan te sluiten. De identiteit van volgers wordt mede ontwikkeld door de dialoog
met de publieke leider als significante ander. De media-isering van de samenleving versterkt dit proces. In
de wederzijdse dialoog voor identiteitsontwikkeling staat dan niet alleen de eerder geformuleerde notie
centraal, dat de burgemeester als publieke leider tegemoet moet komen aan de maatschappelijke roep om
identiteitsbepaling en betekenisgeving, maar ook het omgekeerde is van belang, namelijk dat de volgers
invloed hebben op de identiteit van de burgemeester.
KetsdeVries spreekt over de spiegelingsbehoefte van volgers en over het mogelijke gevolg dat ze leiders
tot de fatale waan brengen dat zij werkelijk de denkbeeldige schepsels zijn die hun volgers van hen
gemaakt hebben. De door John, Tops, ’t Hart en Doop geformuleerde huidige behoefte aan
identiteitsbepaling en zingeving en de kracht van charisma lijkt nog eens versterkend te werken voor de
reeds aanwezige spiegelingsbehoefte bij volgelingen.
’t Hart en Ten Hooven (2004) stellen dat de publieke leider een functie heeft als ‘zondebok’ (zie paragraaf
3). De leider kan de held zijn, maar ook de schurk. Leiders eigenen zich graag successen toe, maar worden
ook verantwoordelijk gehouden voor de dingen die mis gaan. Om een sterke, evenwichtige leider te zijn
moet de leider de verdraaiing in het spiegelproces in toom weten te houden. Daarom zou ik willen spreken
van een behoefte aan correctiemechanismen om feit en fictie te kunnen onderscheiden.
20