Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

Leiders hebben te maken met identiteitsbepalende beelden verzonden door volgers. Het geloven van
leiders in sommige van die (onjuiste) beelden, kan catastrofale gevolgen hebben. Leiderschap staat of valt
dan ook met het vermogen om een greep op de werkelijkheid te behouden. Daar kunnen
correctiemechanismen aan bijdragen. Een leider moet kunnen omgaan met zijn status als held of schurk.
Daarmee ontstaat voor de leider de uitdaging om zowel identiteitsbepalende beelden en reflectie op het
leiderschap serieus te nemen, als het naast zich neer te leggen. Vooral de expressieve leider dient zich
bewust te zijn dat de behoefte aan charisma en retorische kwaliteiten valkuilen met zich meebrengen; hij
dient te balanceren op de denkbeeldige lijn die loopt tussen expressie en beleidsinhoud. Hij dient zowel
politiek-bestuurlijk vakmanschap te bezitten en zijn macht te behouden, als machtsbederf te voorkomen.
Vanuit het Machiavellisme worden interpretaties van verantwoordelijk leiderschap bezien. Daarnaast
komen mechanismen aan de orde die de dramatische gevolgen van teveel ruimte kunnen voorkomen, dan
wel reduceren. Zowel een morele benadering van leiderschap die met name gericht is op het voorkomen
van machtsbederf, als een amorele benadering die vooral gericht is op het behouden van macht, leidt tot
de constatering dat correctiemechanismen noodzakelijk zijn.
De identiteitsvorming van leiderschap
Om de identiteit van een leider en het daaruit voortvloeiende gedrag beter te begrijpen dient verder te
worden ingegaan op hoe die relatie tussen de leider en zijn volgelingen plaats vindt. Eén van de noties uit
de psychologie is dat identiteitsvorming plaats vindt in een dialogisch model.
Mensen worden volledige actoren, in staat zichzelf te begrijpen, en daarmee een eigen identiteit te
definiëren, door het aanleren van allerlei verschillende menselijke talen. Hieronder wordt dan niet alleen
verstaan de woorden die we spreken, maar ook andere wijzen van expressie waarmee wij onszelf
definiëren, zoals de talen van de kunst, van de mimiek, de liefde, etc. Deze talen worden geleerd te
gebruiken in een dialoog met anderen die van betekenis zijn. In de psychologie worden deze anderen ook
wel ‘significant others’ genoemd (Macoinis & Plummer, 1998). Dit houdt in dat de vorming van
individuele identiteiten geen éénrichtingsverkeer is.
Er zijn politiek filosofen die stellen dat het dialogische model van identiteitsontwikkeling ook van
toepassing is op macroniveau. De cultuurdragende factor van een volk kan gedefinieerd worden als
datgene wat in de zin van identiteit tussen leiders en het volk met elkaar gedeeld wordt (zie Taylor, 1992).
Uitgaande van het dialogische model voor identiteitsontwikkeling, aangevuld met de gedachte dat er
behoefte is aan een meer expressief leiderschap, waarin rekenschap wordt gegeven van de toegenomen
symbolische en betekenisgevende rol, zijn de meer psychologische studies over de relaties tussen leiders en
volgelingen relevant. Gerenommeerd in deze studies, maar ook relevant voor de benadering van
leiderschap in dit onderzoek, is het werk van KetsdeVries (1993, 1995, 1999, 2002, 2003).
KetsdeVries spreekt over de spiegelingsbehoefte die bij volgelingen van een leider aanwezig is. Daarmee
wordt bedoeld dat volgers dat wat ze in hun leiders willen zien op hen projecteren (KetsdeVries, 1993,
1999). Omdat spiegelen een constante dynamiek is in ons dagelijks leven en in onze verhouding tot
anderen, is de manier waarop die dynamiek functioneert tussen leiders en volgers van essentieel belang.
Volgers projecteren hun fantasieën gemakkelijk op hun leiders en interpreteren alles wat hun leiders doen
in het licht van hun eigengemaakte beelden van hen. Het mogelijke gevolg is dat zij hun leiders brengen
tot de fatale waan dat zij werkelijk de denkbeeldige schepsels zijn die hun volgers van hen gemaakt
hebben.
Volgens KetsdeVries houdt leider zijn meer in dan alleen maar een spiegel of een leeg scherm zijn waarop
verlangens en fantasieën worden geprojecteerd. Er zijn volgens hem tal van attributen die als essentieel
kunnen worden beschouwd, zoals: visie formulering, (pijnlijke) keuzes maken, een voorbeeld functie zijn,
het opzetten van netwerken, volgers bevoegdheden geven en, in zijn ogen zeer belangrijk, ervoor zorgen
dat volgers dingen in een realistisch perspectief blijven zien. Dit vermogen moet een tegenwicht vormen
voor de minder tastbare aspecten die aan het leiderschap verbonden zijn: de mate waarin volgers bepaalde
kwaliteiten in hun leiders wensen te zien en een daarmee samenhangende betekenis toeschrijven aan wat
de leider doet of niet doet. De wijze waarop leiders het spiegelproces hanteren is een maat voor hun
volwassenheid (KetsdeVries, 1993). Leiderschap staat of valt met het vermogen van leiders hun greep op
de werkelijkheid te houden en de dingen te zien zoals ze werkelijk zijn, in weerwil van de druk die mensen
om hen heen uitoefenen in het spel van valse spiegelbeelden.
19