Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

neemt de ‘symbolische dichtheid’ van de samenleving toe, door middel van het toegenomen belang van
televisie, muziek, onderwijs, etcetera. Ten tweede doen de media aan nieuwscreatie in plaats van
nieuwsregistratie. Ten derde zijn politiek en bestuur aan deze bewegingen en veranderingen onderhevig.
Het beïnvloedt ons idee van wat goede politiek en bestuur hoort te zijn.
Ook Tops (2004) stelt dat de consensusdemocratie verandert naar een symbolische samenleving. Daarbij
betoogt hij dat we de ontwikkelingen naar een symbolische samenleving niet als verwerpelijk of
noodzakelijk kwaad moeten zien, maar als een context waarin modern politiek leiderschap tot
ontwikkeling kan komen. Tops stelt dat door deze ontwikkelingen er een media-isering van de
betekenisgeving plaats vindt. Er wordt ook wel gesproken van het ontstaan van een media-cratie, die een
bepalende rol speelt in de publieke besluitvorming (Hendriks & Korsten, 2001, Van Praag, 2001,
Rosenthal, 2001).
De mediaisering heeft verschillende consequenties. De politieke en maatschappelijke oordelen worden in
toenemende mate ontleend aan muziek, films en televisie. Dat heeft tot gevolg dat we deze vormen van
media moeten volgen willen we weten welke maatschappelijke oordeelsvorming er plaats vindt.
Dominante culturele logica wordt steeds meer entertainment logica. Deze ontwikkelingen moeten we
volgens Tops niet alleen pragmatisch-strategisch omarmen, maar we moeten deze in
cultuurbeschouwelijke zin serieus nemen. Zij vormen het krachtenveld, waarin gewaardeerde betekenissen
tot stand komen. Een andere consequentie van de media-isering van de betekenisgeving is dat ideologie
wordt vervangen door dramaturgie. Personen worden een merk. Sommigen beweren dat de merkvorming
van personen steeds meer de inhoud van de democratische ruimte bepaald (zie bijvoorbeeld Klein, 2000
en Hertz, 2001).
Personalisering heeft volgens Van Zoonen (2004: 5) niet alleen als cultuur verschijnsel een plaats gekregen
in de Nederlandse politiek, maar komt ook als structuurkenmerk steeds vaker voor. Volgens Tops (2004)
gaat het uiteindelijk ook om meer dan personalisering. Het gaat volgens hem om het uitstralen van een
elan en ambitie die bij een bepaalde politiek horen, de sfeer, het gevoel en verpersoonlijking. Een goede
beeldvorming is niet zozeer een aberratie van het politieke proces, maar juist de essentie ervan; ‘sturen doe
je met beelden’.
Al deze ontwikkelingen leiden tot een versterkte positie van betekenisgeving als onderdeel van publiek
leiderschap. Concluderend kan worden gesteld dat als het waar is dat betekenisgeving in onze samenleving
steeds belangrijker wordt, en dat die betekenisgeving steeds vaker in een soort van medialogica tot stand
komt, dan is: (1) de symbolische kant van het burgemeesterschap steeds belangrijker, omdat daarin de
betekenisgevende functie het meest tot uiting komt, en; (2) moeten burgemeesters zich rekenschap geven
van de media bepaaldheid van die processen van betekenisgeving.
De symbolische rol had de burgemeester altijd al, maar aanpassing en versterking is nodig, volgens Tops.
De eerder genoemde kenmerken van expressief leiderschap geven daarbij richting.
De behoefte aan een burgemeester als een sterke communicator, zoals omschreven in het derde kenmerk
van het model van de expressieve leider, wordt vaak gezien als het gevolg van institutionele en
maatschappelijke ontwikkelingen (zie Doop, 2004).
Publieke leiders waren volgens Doop (2004) vroeger notabelen met autoriteit. Nu moet die autoriteit weer
worden terugverdiend. Om de huidige behoefte aan het leiderschap van de burgemeester te kunnen
begrijpen, schetst Doop de volgende historische ontwikkeling rondom het ambt (zie hiervoor ook
Derksen, 1980, en Derksen & Schaap, 2004).
Tot aan de Tweede Wereldoorlog was de burgemeester afkomstig uit de bovenste sociale lagen van de
bevolking. Het burgemeesterschap werd gezien als een ere-ambt. Na de Tweede Wereldoorlog ontstond er
een behoefte aan zakelijkheid en technocratie voor de wederopbouw van het land. Na de jaren zestig
ontstond er door een toenemende complexiteit van de samenleving een verbreding van aandachtsvelden,
waardoor wethouders taken en portefeuilles van de burgemeester overnamen. Dit gebeurde vanuit de
gedachte dat wie geen democratische verantwoordingsplicht kent, ook geen verantwoordelijkheid behoort
te dragen. Het gevolg hiervan was dat de burgemeesters vooral de bestuursportefeuilles kregen en zich
vooral presenteerden als de centrale figuur die boven de partijen staat, de ‘pater familias’, die de
noodzakelijke stabiliteit of veiligheid waarborgt. Een kenmerkende ontwikkeling van het lokaal bestuur in
de afgelopen jaren is de dualisering. Door het dualisme heeft de burgemeester meer een spilfunctie
gekregen. Hij is verantwoordelijk voor collegiaal bestuur, coördinatie, burgerparticipatie en voor de
kwaliteit van de dienstverlening.
17