Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

organisaties vormgeven (John, 2001). De vraag is of een samenbindende leider tegelijkertijd
maatschappelijke groeperingen moet uitsluiten, zoals ’t Hart in één van zijn leiderschapsfuncties aan geeft.
In de politieke wetenschap wordt wel gesproken over de ‘pacificatie politiek’ die cruciaal bleek in de
politieke besluitvorming ten tijde van de verzuilde Nederlandse samenleving (zie Lijphart, 1968 en
Rosenthal et al, 1996). Enerzijds moesten de leiders van maatschappelijke zuilen naar hun achterban de
nadruk leggen op polarisatie en lotsverbondenheid. Anderzijds moesten zij aan de politieke top in staat
zijn consensus te creëren om te kunnen samenwerken in breed samengestelde coalities.
De vraag is of een publieke leider niet mensen van zich verwijdert of tegen zich in het harnas jaagt door
identiteiten sterk te definiëren, wat gepaard gaat met een sterke maatschappelijke in- en uitsluiting. De
vijfde functie van leiderschap, besluitvorming, stelt dat een leider in staat moet zijn om knopen door te
hakken en keuzes te maken die anderen niet durven of mogen maken. De leider kan dan verantwoordelijk
zijn voor maatschappelijke uitsluiting. Vanuit een ander standpunt valt op te merken dat, ten tijde van
maatschappelijke conflicten, leiderschap misschien meer een samenbindende functie vereist, om zodoende
de ‘boel bij elkaar te houden’. Deze woorden gebruikte burgemeester Cohen van Amsterdam letterlijk na
de moord op Theo van Gogh om het daaruit voortvloeiende maatschappelijke oproer te bedwingen.
Het afzetten van ‘wij’ tegen ‘zij’ dient soms juist te worden vervangen door ‘bruggen bouwen’ tussen
beide. Dit is een spanningsveld waar de publieke leider mee geconfronteerd kan worden.
1 e deelvraag: In hoeverre is de burgemeester als publieke leider in staat om zowel de gemeenschap als haar
identiteit te vormen, waarbij grenzen getrokken moeten worden met maatschappelijke uitsluiting als
mogelijk gevolg, en de samenbindende leider te zijn en daarbij meer ruimte te laten voor persoonlijke
identiteitsvorming?
2.5 Expressief leiderschap door de media-isering van betekenisgeving
Identiteits- en gemeenschapsvorming is door publieke leiders vooral door middel van de media tot uiting
te brengen. Dat de media voor leiderschap een instrumentele rol kunnen vervullen, die verder gaat dan
simpelweg dataoverdracht, komt in deze paragraaf aan de orde. Er is niet alleen sprake van een
toenemende invloed van de media op betekenisgeving; de toegenomen instrumentele rol van de media
vraagt ook om een andere invulling van leiderschap.
Leiderschap: meer dan een technocratische activiteit
Het uitgangspunt dat leiderschap meer is dan daadkracht en slagvaardigheid, maar ook een samenbindend
vermogen en capaciteit om betekenis en herkenbaarheid te genereren, is in de vorige paragraaf aan de orde
gesteld. Ook in het burgemeesterschap zijn volgens Tops (2004) dergelijke kwaliteiten in potentie sterk
aanwezig. Dit uitgangspunt moet begrepen worden vanuit de, in de eerste paragraaf genoemde, nadruk op
de tijdgeest of het maatschappelijke klimaat als bron van leiderschap. Het vermogen om de tijdgeest aan te
voelen en daarop in te spelen is één van de belangrijkste kwaliteiten waarover publieke leiders kunnen
beschikken.
Omdat van leiderschap meer wordt verwacht dan techniek - een leider dient volgens velen meer te zijn
dan een manager (zie Mintzberg, 1973 en Yukl, 2002) – gaat het bij leiderschap volgens velen om
bezieling, inspiratie, ja zelfs om spiritualiteit (zie Tops, 2004). Vaak wordt dan het tot de verbeelding
sprekende begrip ‘charisma’ aan leiderschap toegekend. Aanvankelijk werd de term charisma uitsluitend
gehanteerd om het mystieke element in religieus leiderschap aan te duiden. Later werd ook aan meer
profane leiders charisma toegedicht.
Weber was in 1919 de eerste sociale wetenschapper die het concept charisma gebruikte. Weber richtte zich
op het vinden van bronnen van sociaal gelegitimeerde macht. Voor dit doel ontwierp hij een classificatie
bestaande uit drie vormen van machtsuitoefening. Ten eerste ‘traditioneel gezag’, gebaseerd op morele
waarden, ten tweede ‘legaal-rationeel gezag’, erkenning door middel van de wet en ten slotte ‘charismatisch
gezag’ (Weber, 1999). Bij charisma staan buitengewone persoonlijke kenmerken centraal die gezag en
toewijding inspireren. Met name door psychoanalytici wordt charisma tegenwoordig opgevat als een
15