Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...

De samenbindende en identiteitsvormende leider
De nieuwe ontwikkelingen vragen om krachtige en creatieve figuren om richting te geven aan lokale
beleidsvorming. John (2001) stelt dat veranderingen op lokaal niveau deels de leiders opwerpen die het
best in staat zijn om in de organisatie te overleven, deels de politieke leiders die nieuwere vormen van
zaken doen overwegen. Zelfs traditionele leiders, de ‘boss politici’ worden meer aangepast aan het
besturen van bredere coalities en nieuwe netwerken. John stelt: ‘(...) the fragmented character of local
areas, with their competing micro localities and range of territorial interests, leads to the demand for more
coalition-based politics. Only strong leaders are capable of leading such partnerships and have the balance
of skills necessary to sustain them.’ (2001: 135-136). Hiermee bevestigt John de al eerder aangehaalde
klassieke waarheid over politiek leiderschap, dat de persoonlijke bekwaamheden van overtuiging de
essentiële bekwaamheden van organisatie zijn (Neustadt, 1960). Binnen deze tijd van institutionele
fragmentatie en complexiteit kunnen leiders het verplaatsende raamwerk van individuen en
samenbindende organisaties vormgeven. Ze kunnen lokale identiteiten en zingeving herscheppen in een
tijdperk waarin de lokale gemeenschap haar associatie met de traditionele industrie en economische
activiteit heeft verloren (John, 2001).
John’s omschreven behoefte aan een identiteitsvormende en samenbindende leider staat niet op zichzelf.
Net als John stellen Bryson & Crosby dat het creëren en communiceren van zingeving en het bij elkaar
brengen van mensen essentiële vaardigheden van leiderschap zijn (Bryson & Crosby, 1992). Deze vragen
aan leiderschap kwamen ook aan de orde in de functies van leiderschap die in de vorige paragraaf werden
beschreven. ’t Hart en Ten Hooven stellen in hun benadering van publiek leiderschap dat de publieke
leider een gemeenschapsvormende functie heeft in het formuleren van onze identiteit. Leiderschap omvat
het aangeven wie en wat de leden van een gemeenschap moeten vrezen en wie of wat ze moeten koesteren
in een wereld vol onzekerheid en gevaar. Beelden van vriend en vijand worden gekoppeld aan
arrangementen voor maatschappelijke in- en uitsluiting, stellen t’ Hart en Ten Hooven (2004).
De functie van gemeenschapsvorming en (her)schepping van (lokale) identiteit en zingeving is echter geen
gemakkelijke opgave. Want langs welke, geografische, religieuze, etnische of sociaal-economische lijnen
worden de grenzen van de gemeenschap getrokken? Ook is het de vraag hoe universalistisch, dan wel
particularistisch, de politieke identiteiten zijn die leiders projecteren op hun omgeving.
De derde functie die ’t Hart en Ten Hooven onderscheiden, het stellen van normen en waarden, lijkt met
dit probleem van identiteitsvorming samen te vallen. Enerzijds impliceert leiderschap een visie op de vraag
hoe een gemeenschap verantwoord kan omgaan met meerdere, op zichzelf wenselijke, maar onderling
tegenstrijdige waarden. Tegelijkertijd is het in de publieke sfeer schier onmogelijk – en wordt het vaak ook
als principieel onwenselijk beschouwd – als leiders hun waarden en normen voor de samenleving als
bindend verklaren. Er lijkt een spanning aanwezig te zijn tussen normstelling in het publieke en in het
private domein. Waar ligt de grens tussen beide, is er ook sprake van overlap en wanneer dient het ene
domein boven het andere te worden gesteld? Natuurlijk is dit een discussie waar (politiek) filosofen zich al
eeuwen mee bezig houden, maar toch zijn er in de actuele politieke praktijk dilemma’s waar de publieke
leider een plaats zal moeten innemen. Een voorbeeld van een dergelijk actueel dilemma is de discussie
over het dragen van hoofddoekjes in openbare gebouwen. Het dragen van een hoofddoekje is een uiting
van een private waarde met gevolgen voor het publieke domein. Een antwoord formuleren op dit
dilemma impliceert het trekken van lijnen waarlangs de gemeenschap wordt getrokken. Ook
burgemeesters staan voor dergelijke dilemma’s.
Identiteitsvorming en maatschappelijke uitsluiting
’t Hart en Ten Hooven stellen dat gemeenschapsvorming door identiteitsvorming beelden van vriend en
vijand koppelt aan arrangementen voor maatschappelijke in- en uitsluiting. John (2001) benadrukt het
belang van een samenbindende leider, vanuit het proces dat hij ‘governance’ noemt. De nieuwe
ontwikkelingen vragen om krachtige en creatieve leiders die zich aanpassen aan het besturen van bredere
coalities en nieuwe netwerken. Alleen sterke leiders zijn in staat om leiding te geven aan deze
samenwerkingsverbanden en kunnen het verplaatsende raamwerk van individuen en samenbindende
14