Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...
Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...
Publiek leiderschap en de burgemeester - Erasmus Thesis Site ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
E<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong><strong>de</strong> analyse naar <strong>de</strong> valkuil<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong> in het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> Engelse <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong><br />
Wouter Jan Verheul<br />
<strong>Erasmus</strong> Universiteit Rotterdam<br />
1
<strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
E<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong><strong>de</strong> analyse naar <strong>de</strong> valkuil<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong> in het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> Engelse <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong><br />
© Mei 2005 Wouter Jan Verheul (175563)<br />
Eerste lezer: Dr L. Schaap Twee<strong>de</strong> lezer: Dr A. Cachet<br />
<strong>Erasmus</strong> Universiteit Rotterdam<br />
2
Inhoudsopgave<br />
Voorwoord 3<br />
1 Inleiding 5<br />
2 <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> 7<br />
2.1 Inleiding publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> 7<br />
2.2 <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in <strong>de</strong> maatschappelijke context 8<br />
2.3 Functies van publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> 10<br />
2.4 Lei<strong>de</strong>rschap als id<strong>en</strong>titeitsvorming <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>binding 12<br />
2.5 Expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> door <strong>de</strong> media-isering van betek<strong>en</strong>isgeving 14<br />
2.6 Het complexe spel van id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> verantwoording 27<br />
2.7 Resumer<strong>en</strong>d 26<br />
3 De Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>en</strong> Engelse <strong>burgemeester</strong>, e<strong>en</strong> comparatief on<strong>de</strong>rzoek 29<br />
3.1 On<strong>de</strong>rzoeksontwerp 29<br />
3.2 De selectie van casus 31<br />
3.3 Operationalisering van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>sverwerking 33<br />
4 De Engelse <strong>burgemeester</strong> 37<br />
4.1 De Engelse publieke structuur <strong>en</strong> bestuurscultuur 37<br />
4.2 Vernieuwing<strong>en</strong> in lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> 38<br />
4.3 De <strong>burgemeester</strong>srefer<strong>en</strong>da <strong>en</strong> verkiezing<strong>en</strong> 40<br />
5 De <strong>burgemeester</strong> in Ne<strong>de</strong>rland 45<br />
5.1 De Ne<strong>de</strong>rlandse bestuurscontext <strong>en</strong> <strong>de</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> 45<br />
5.2 De gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> in aantocht 48<br />
5.3 De Ne<strong>de</strong>rlandse on<strong>de</strong>rzoekscasus 50<br />
6 De Engelse <strong>burgemeester</strong> als gekoz<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r 52<br />
6.1 Lei<strong>de</strong>rschap als id<strong>en</strong>titeitsvorming <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>binding 52<br />
6.2 Media-isering <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> 55<br />
6.3 De beeldvorming <strong>en</strong> verantwoording van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> 60<br />
7 De Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong> als gekoz<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r 65<br />
7.1 Lei<strong>de</strong>rschap als id<strong>en</strong>titeitsvorming <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>binding 65<br />
7.2 Media-isering <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> 68<br />
7.3 De beeldvorming <strong>en</strong> verantwoording van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> 71<br />
8 Burgemeesterlijk <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>; e<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong><strong>de</strong> analyse 76<br />
8.1 Lei<strong>de</strong>rschap als id<strong>en</strong>titeitsvorming <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>binding 76<br />
8.2 Media-isering <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> 78<br />
8.3 De beeldvorming <strong>en</strong> verantwoording van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> 80<br />
9 <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>: conclusies <strong>en</strong> reflectie 82<br />
Literatuur 88<br />
3
Voorwoord<br />
E<strong>en</strong> hernieuw<strong>de</strong> maatschappelijke aandacht voor <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. E<strong>en</strong> vurige discussie over het gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>schap. E<strong>en</strong> land<strong>en</strong>vergelijk<strong>en</strong><strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksreis. En e<strong>en</strong> studie bestuurskun<strong>de</strong> die <strong>de</strong>ze<br />
ding<strong>en</strong> combineert. Hierbij pres<strong>en</strong>teer ik mijn scriptie die het resultaat vormt van het sam<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> van<br />
<strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong>.<br />
Lei<strong>de</strong>rschap is overal aanwezig <strong>en</strong> tegelijkertijd lijkt het vaak te word<strong>en</strong> gemist. In <strong>de</strong> bestuurskun<strong>de</strong> wordt<br />
het on<strong>de</strong>rwerp <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> vaak b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>rd als e<strong>en</strong> institutie. Maar omdat <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> door m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> moet<br />
word<strong>en</strong> ingevuld, beschouw ik e<strong>en</strong> politiek-psychologische invalshoek als e<strong>en</strong> noodzakelijke aanvulling in<br />
dit scriptieon<strong>de</strong>rzoek. Discussies over <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gaan vooral over <strong>de</strong> manier waarop het wordt ingevuld<br />
<strong>en</strong> over <strong>de</strong> ruimte <strong>en</strong> <strong>de</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> ervan. De actuele discussie over <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> gaat over <strong>de</strong><br />
vraag in hoeverre er ruimte moet zijn voor e<strong>en</strong> nieuw lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, daarom vall<strong>en</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong><br />
‘<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>’ <strong>en</strong> ‘<strong>burgemeester</strong>’ zo mooi sam<strong>en</strong>. Verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> klink<strong>en</strong> in het <strong>de</strong>bat: Zull<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s te sterke lei<strong>de</strong>rs gaan word<strong>en</strong> als <strong>de</strong> macht zich conc<strong>en</strong>treert rondom één persoon? Zijn<br />
burgers vooral g<strong>en</strong>eigd naar <strong>de</strong> charismatische kant<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s te kijk<strong>en</strong>? Zull<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s niet alle<strong>en</strong> aansprek<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>rs, maar ook bekwame <strong>en</strong> integere<br />
bestuur<strong>de</strong>rs blijv<strong>en</strong>? Vrag<strong>en</strong> als <strong>de</strong>ze vorm<strong>en</strong> <strong>de</strong> achtergrond van dit on<strong>de</strong>rzoek.<br />
Ondanks het feit dat ik al jar<strong>en</strong> gefascineerd b<strong>en</strong> door het on<strong>de</strong>rwerp (publiek) <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, heb ik<br />
voorafgaand aan dit on<strong>de</strong>rzoek e<strong>en</strong> uitgebrei<strong>de</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie gemaakt van an<strong>de</strong>re on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong> die binn<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> bestuurskun<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> word<strong>en</strong> gesteld. Door het mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> uitgebreid overzicht van thema’s,<br />
schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> auteurs kon ik inzicht krijg<strong>en</strong> in wat er binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> bestuurskun<strong>de</strong> ‘te koop’ is <strong>en</strong> in wat ik tijd<strong>en</strong>s<br />
mijn studiejar<strong>en</strong> geleerd heb. Hierop kon <strong>de</strong> keuze voor mijn afstu<strong>de</strong>eron<strong>de</strong>rwerp word<strong>en</strong> gebaseerd. Ook<br />
heeft het overzicht mij geholp<strong>en</strong> bij het schrijv<strong>en</strong> van het theoretische ge<strong>de</strong>elte van <strong>de</strong> scriptie. Maar het<br />
heeft vooral getoond hoe veelzijdig <strong>en</strong> gevarieerd <strong>de</strong> bestuurskun<strong>de</strong> is. Deze wet<strong>en</strong>schap had <strong>en</strong> heeft<br />
daarom mijn interesse. Het schrijv<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze scriptie zie ik als e<strong>en</strong> bekroning op mijn studie.<br />
In het voorwoord van e<strong>en</strong> scriptie is het gebruikelijk om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te bedank<strong>en</strong> die on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el uitmaakt<strong>en</strong><br />
van zowel het mak<strong>en</strong> van <strong>de</strong> scriptie als van <strong>de</strong> gehele stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>tijd. Van die geleg<strong>en</strong>heid maak ik graag<br />
gebruik. Voor het uitvoer<strong>en</strong> van dit on<strong>de</strong>rzoek <strong>en</strong> het schrijv<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze scriptie di<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> bedankt. De on<strong>de</strong>rzoeksreis in Engeland werd gefinancierd door ROI, te D<strong>en</strong> Haag.<br />
Ko<strong>en</strong> Becking, Mieke Bloem<strong>en</strong>daal, San<strong>de</strong>r Dankelman, Fre<strong>de</strong>rique Nijhuis <strong>en</strong> Gregor R<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wil ik<br />
hartelijk dank<strong>en</strong> voor het mogelijk mak<strong>en</strong> van dit on<strong>de</strong>rzoek <strong>en</strong> het gev<strong>en</strong> van nuttig advies, als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el<br />
van <strong>de</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> klankbordgroep. Twee an<strong>de</strong>re person<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> adviser<strong>en</strong><strong>de</strong> rol hadd<strong>en</strong> <strong>en</strong> die niet<br />
ong<strong>en</strong>oemd mog<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> zijn Professor Rao, van het Goldsmiths College, University of London, <strong>en</strong><br />
San<strong>de</strong>r Luitwieler van <strong>de</strong> <strong>Erasmus</strong> Universiteit Rotterdam.<br />
Linze Schaap <strong>en</strong> Lex Cachet wil ik bedank<strong>en</strong> voor hun a<strong>de</strong>quate comm<strong>en</strong>taar dat zij, als eerste <strong>en</strong> twee<strong>de</strong><br />
lezer van mijn scriptie, hebb<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>. Daarnaast wil ik Linze in het bijzon<strong>de</strong>r bedank<strong>en</strong> voor <strong>de</strong><br />
leerzame jar<strong>en</strong> dat ik als stud<strong>en</strong>t-assist<strong>en</strong>t aan zoveel interessante on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> mocht meewerk<strong>en</strong> bij het<br />
C<strong>en</strong>ter for Local Democracy van <strong>de</strong> <strong>Erasmus</strong> Universiteit Rotterdam. Het stud<strong>en</strong>t-assist<strong>en</strong>tschap was e<strong>en</strong><br />
zeer waar<strong>de</strong>volle aanvulling op mijn studie. Daarbij war<strong>en</strong> Caroline <strong>en</strong> Laur<strong>en</strong>s door hun vri<strong>en</strong>dschap voor<br />
mij meer dan alle<strong>en</strong> me<strong>de</strong> stud<strong>en</strong>t-assist<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Naast mijn studie <strong>en</strong> het stud<strong>en</strong>t-assist<strong>en</strong>tschap heb ik veel geleerd van mijn werk als doc<strong>en</strong>t op het<br />
Eurocollege <strong>en</strong> als praeses in het bestuur van NSR. Ik wil mijn bestuursg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> Christiaan, Jan Paul,<br />
Marijke <strong>en</strong> Pieter bedank<strong>en</strong> voor dit mooie jaar, waarin we soms dag <strong>en</strong> nacht met elkaar optrokk<strong>en</strong>.<br />
Ver<strong>de</strong>r gaat mijn dank uit naar mijn huisg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> Adriaan, Arjan, Michiel <strong>en</strong> Harm<strong>en</strong> voor hun<br />
vri<strong>en</strong>dschap. Ook wil ik mijn vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> bedank<strong>en</strong> die ik bij Ar<strong>en</strong>a heb mog<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Hiskia, Jasper,<br />
Ko<strong>en</strong>, Maart<strong>en</strong>, Stephan, Stuart <strong>en</strong> Thom hebb<strong>en</strong> mij e<strong>en</strong> fantastische stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>tijd gebracht.<br />
Dit voorwoord wil ik graag beëindig<strong>en</strong> door in het bijzon<strong>de</strong>r dank uit te sprek<strong>en</strong> aan mijn ou<strong>de</strong>rs. Ik wil<br />
h<strong>en</strong> bedank<strong>en</strong> voor wie zij zijn <strong>en</strong> hun, in alle opzicht<strong>en</strong>, onvoorwaar<strong>de</strong>lijke steun.<br />
Wouter Jan Verheul<br />
Rotterdam, mei 2005<br />
4
1 Inleiding<br />
In <strong>de</strong> loop <strong>de</strong>r tijd is naar publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> e<strong>en</strong> grote hoeveelheid aan studies verricht, ev<strong>en</strong> pluralistisch<br />
van karakter als het begrip ‘publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>’ zelf. Van Plato tot Bill Clinton, al eeuw<strong>en</strong>lang schrijft m<strong>en</strong><br />
over dit f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>. Ondanks <strong>de</strong>ze alomteg<strong>en</strong>woordigheid wordt <strong>de</strong> laatste <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia herhaal<strong>de</strong>lijk in <strong>de</strong><br />
wet<strong>en</strong>schap beweerd dat het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> fundam<strong>en</strong>teel bestu<strong>de</strong>erd is (Burns, 1978, Kellerman,<br />
1984, Elgie, 1995, ’t Hart, 2000). Bij literatuuron<strong>de</strong>rzoek over <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> komt m<strong>en</strong> waarschijnlijk e<strong>en</strong><br />
grote hoeveelheid aan (auto)biografieën van of over presid<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, ministers <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re publieke lei<strong>de</strong>rs<br />
teg<strong>en</strong>. Beroemd of berucht zijn ook <strong>de</strong> vele gelikte ‘t<strong>en</strong>-principles’ boek<strong>en</strong> over <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, geschrev<strong>en</strong><br />
door ‘managem<strong>en</strong>tgoeroes’ uit <strong>de</strong> private sector 1. Ondanks hun populariteit <strong>en</strong> ook hun invloed op <strong>de</strong><br />
publieke sector, lijk<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze uitgav<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> politiek-bestuurlijke realiteit echter niet altijd ev<strong>en</strong> relevant.<br />
De eig<strong>en</strong>heid van <strong>de</strong> publieke omgeving met haar politiek-bestuurlijke process<strong>en</strong> staat hierin immers niet<br />
c<strong>en</strong>traal, hoewel <strong>de</strong> inzicht<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> abstract niveau soms overe<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>. <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> verwijst naar<br />
<strong>de</strong> controle over <strong>de</strong> ‘public policy <strong>de</strong>cisions’ binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> staat (Kellerman, 1984: 71).<br />
In Ne<strong>de</strong>rland is vanuit <strong>de</strong> bestuurskun<strong>de</strong> niet veel on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> verricht. Dit in teg<strong>en</strong>stelling<br />
tot <strong>de</strong> politieke psychologie, die zich in Ne<strong>de</strong>rland begin jar<strong>en</strong> tachtig tot e<strong>en</strong> betrekkelijk autonoom<br />
vakgebied heeft ontwikkeld (zie hiervoor Van Ginnek<strong>en</strong> & Kouijzer, 1986). Het valt hierbij op, dat bij<br />
gestructureerd on<strong>de</strong>rzoek naar het thema <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, dit b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>rd wordt als e<strong>en</strong> f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> of als e<strong>en</strong><br />
construct. Slechts zeld<strong>en</strong> treft m<strong>en</strong> het aan als e<strong>en</strong> afgebak<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rwerp van studie. Hierdoor wordt<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> e<strong>en</strong> abstract begrip. De vele wijz<strong>en</strong> van b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>en</strong> van dit on<strong>de</strong>rwerp zorg<strong>en</strong> ook voor e<strong>en</strong><br />
grote verscheid<strong>en</strong>heid aan inzicht<strong>en</strong> hierover, hetge<strong>en</strong> gericht on<strong>de</strong>rzoek moeilijk maakt.<br />
E<strong>en</strong> oorzaak voor <strong>de</strong> beperkte aandacht, die er in Ne<strong>de</strong>rland is voor <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is <strong>de</strong> associatie die vel<strong>en</strong><br />
met het begrip <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> hebb<strong>en</strong>. Lei<strong>de</strong>rschap heeft in ons land bijna e<strong>en</strong> negatieve connotatie<br />
(Ringeling & Schaap, 1999). In <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse cultuur van cons<strong>en</strong>sus bestaat e<strong>en</strong> afkeer teg<strong>en</strong><br />
conc<strong>en</strong>traties van macht <strong>en</strong> teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sterke lei<strong>de</strong>r, met mogelijk oncontroleerbaar <strong>en</strong> niet te corriger<strong>en</strong><br />
gedrag.<br />
Toch bested<strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse wet<strong>en</strong>schappers uit <strong>de</strong> bestuurskun<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> politieke psychologie weer<br />
aandacht aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. De bestuurskundig<strong>en</strong> ’t Hart, Neliss<strong>en</strong> <strong>en</strong> Tops hebb<strong>en</strong> <strong>de</strong> laatste jar<strong>en</strong> studie<br />
verricht naar publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> i. ’t Hart signaleert het lat<strong>en</strong>te onbehag<strong>en</strong> over <strong>de</strong> aard <strong>en</strong> reikwijdte van<br />
publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> in Ne<strong>de</strong>rland <strong>en</strong> gaat hier teg<strong>en</strong> in met: ‘We miss<strong>en</strong> <strong>de</strong> visie, maar we vrez<strong>en</strong><br />
tegelijkertijd <strong>de</strong> mannetjesmakerij. Dat blijkt in <strong>de</strong> discussie over <strong>de</strong> door sommig<strong>en</strong> gesignaleer<strong>de</strong><br />
to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> personificatie van het politieke bedrijf. Deze tr<strong>en</strong>d wordt nog niet geconstateerd of zij wordt<br />
alweer negatief geduid. De oorlogsg<strong>en</strong>eratie haalt <strong>de</strong> slagschaduw<strong>en</strong> uit het verled<strong>en</strong> van stal; <strong>de</strong><br />
babyboomers diss<strong>en</strong> hun inmid<strong>de</strong>ls holle antiautoritaire slogans op, verpakt in nihilistische<br />
columnist<strong>en</strong>ironie, staatkundige ziel<strong>en</strong>her<strong>de</strong>rs trekk<strong>en</strong> <strong>de</strong> mess<strong>en</strong> (…) Zo wordt het kind met het<br />
badwater weggegooid’ (’t Hart, 2000: 61).<br />
Ne<strong>de</strong>rland heeft <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> zo nadrukkelijk weggeorganiseerd dat het nu no<strong>de</strong> wordt gemist, <strong>en</strong> daarom<br />
on<strong>de</strong>rgaat volg<strong>en</strong>s ’t Hart <strong>en</strong> t<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> (2004) <strong>de</strong> notie van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> e<strong>en</strong> herwaar<strong>de</strong>ring. Dit neemt<br />
niet weg dat <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> e<strong>en</strong> kwetsbaar on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el is van <strong>de</strong> publieke organisatie. E<strong>en</strong> tirannieke invulling<br />
van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> kan, hoe <strong>de</strong>mocratisch <strong>de</strong> politieke or<strong>de</strong> ook is, e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tieel gevaar zijn, als <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
teveel ruimte krijgt.<br />
E<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong>d actueel on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> hernieuw<strong>de</strong> aandacht voor publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring<br />
in het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, vooral <strong>de</strong> wijze waarop hij of zij wordt aangesteld. Dit on<strong>de</strong>rzoek<br />
spitst zich toe op zowel het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, als op het publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> in algem<strong>en</strong>e<br />
zin. Het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s uit Engeland wordt vergelek<strong>en</strong> met dat van <strong>de</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s in Ne<strong>de</strong>rland. Hierdoor krijgt m<strong>en</strong> inzicht in <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong> op het uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van het ambt,<br />
als er straks e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> wordt gekoz<strong>en</strong> in plaats van b<strong>en</strong>oemd.<br />
6
Opbouw van <strong>de</strong> hoofdstukk<strong>en</strong><br />
In het begin van hoofdstuk 2 wordt <strong>de</strong> vraagstelling van het on<strong>de</strong>rzoek na<strong>de</strong>r geformuleerd. Vervolg<strong>en</strong>s<br />
word<strong>en</strong> twee notities behan<strong>de</strong>ld die betrekking hebb<strong>en</strong> op het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>burgemeester</strong>s. In<br />
hoofdstuk 3 wordt <strong>de</strong> vormgeving van het on<strong>de</strong>rzoek na<strong>de</strong>r uitgewerkt. De theoretisch aannames die in<br />
hoofdstuk 2 zijn gedaan vorm<strong>en</strong> <strong>de</strong> basis voor het praktijkon<strong>de</strong>rzoek on<strong>de</strong>r <strong>burgemeester</strong>s in Ne<strong>de</strong>rland<br />
<strong>en</strong> Engeland.<br />
In <strong>de</strong> hoofdstukk<strong>en</strong> 4 <strong>en</strong> 5 wordt <strong>de</strong> van belang zijn<strong>de</strong> achtergrondinformatie over <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong><br />
het (lokaal) bestuur van <strong>de</strong>ze land<strong>en</strong> behan<strong>de</strong>ld. In <strong>de</strong> hoofdstukk<strong>en</strong> 6 <strong>en</strong> 7 wordt <strong>de</strong> praktijk van het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> behan<strong>de</strong>ld. In hoofdstuk 8 word<strong>en</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksresultat<strong>en</strong> geanalyseerd <strong>de</strong> <strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong> van<br />
het on<strong>de</strong>rzoek beantwoord. In hoofdstuk 9 wordt antwoord gegev<strong>en</strong> op <strong>de</strong> hoofdvraag van dit on<strong>de</strong>rzoek.<br />
Naast het trekk<strong>en</strong> van conclusies wordt in dit hoofdstuk ook gereflecteerd op <strong>de</strong> toekomst van het publiek<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
7
2 <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
2.1 Inleiding: publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Me<strong>de</strong> omdat bestuurskundig on<strong>de</strong>rzoek multidisciplinair <strong>en</strong> eclectisch van aard is, kan e<strong>en</strong> psychologische<br />
invalshoek e<strong>en</strong> nuttige aanvulling bied<strong>en</strong> op <strong>de</strong> bestuurskundige theorie, vooral als het gaat om publiek<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Voor e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> toepassing in <strong>de</strong> praktijk is <strong>de</strong> isonome theorievorming e<strong>en</strong> ess<strong>en</strong>tieel<br />
on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el, vooral als het gaat om het on<strong>de</strong>rwerp <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor <strong>de</strong> isonome<br />
theorievorming is, dat <strong>de</strong>ze probleem- of veldgericht is <strong>en</strong> vaak dwars door <strong>de</strong> disciplines he<strong>en</strong> loopt (zie<br />
Van Stri<strong>en</strong>, 1986).<br />
On<strong>de</strong>rzoek naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> richt zich vaak op <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r als individu <strong>en</strong> op zijn psychologische k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>.<br />
In dit on<strong>de</strong>rzoek wordt vooral e<strong>en</strong> sociaal antropologische uitgangspunt van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gebruikt als<br />
k<strong>en</strong>merk van relaties tuss<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> hun omgeving. Chemers (1997) noemt <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> zelfs e<strong>en</strong> ‘group<br />
activity’. Dat betek<strong>en</strong>t dat het gezichtsveld niet beperkt blijft tot <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r zelf, maar dat gekek<strong>en</strong> wordt<br />
naar <strong>de</strong> institutionele context <strong>en</strong> <strong>de</strong> maatschappelijke waard<strong>en</strong> die voor het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> bepal<strong>en</strong>d zijn.<br />
Lei<strong>de</strong>rschap komt tot stand in relatie tot <strong>de</strong> omgeving <strong>en</strong> <strong>de</strong> volgeling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r. De volgers <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>somgeving zijn zo bepal<strong>en</strong>d voor <strong>de</strong> aard van publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> als <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r bepal<strong>en</strong>d is voor<br />
<strong>de</strong> volgers <strong>en</strong> zijn omgeving (Elgie, 1995, Chemers, 1997). Deze contextuele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
wordt door diverse politicolog<strong>en</strong> <strong>en</strong> bestuurskundig<strong>en</strong> gehanteerd <strong>en</strong> in hun studies uitgediept.<br />
In zijn klassiek geword<strong>en</strong> studie naar politiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> spreekt Neustadt (1960) over <strong>de</strong> ‘power to<br />
persua<strong>de</strong>’, omdat lei<strong>de</strong>rs in e<strong>en</strong> <strong>de</strong>mocratische <strong>en</strong> vreedzame sam<strong>en</strong>leving betrekkelijk weinig of ge<strong>en</strong><br />
dwangmid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> ter beschikking hebb<strong>en</strong>. Lei<strong>de</strong>rschap bestaat bij het vermog<strong>en</strong> te overtuig<strong>en</strong> om<br />
volgeling<strong>en</strong> te mobiliser<strong>en</strong>.<br />
In overe<strong>en</strong>stemming met <strong>de</strong>ze sociaal antropologische b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, b<strong>en</strong>adrukt Tops (2003)<br />
het maatschappelijke klimaat <strong>en</strong> <strong>de</strong> tijdgeest als bron van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, naast <strong>de</strong> twee an<strong>de</strong>re bronn<strong>en</strong> van<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> die hij noemt, namelijk <strong>de</strong> individuele k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>de</strong> (institutionele) context.<br />
De tijdgeest, of het maatschappelijke klimaat, zegt wat over <strong>de</strong> verwachting<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan wat<br />
voor soort <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving behoefte heeft. Het vermog<strong>en</strong> om <strong>de</strong> tijdgeest aan te voel<strong>en</strong>,<br />
daarop in te spel<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vooral om daarop te anticiper<strong>en</strong>, is één van <strong>de</strong> belangrijkste kwaliteit<strong>en</strong> waarover<br />
publieke lei<strong>de</strong>rs kunn<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> (Tops, 2003). Lei<strong>de</strong>rs zijn niet alle<strong>en</strong> afspiegeling<strong>en</strong> van hun tijd, ze<br />
vorm<strong>en</strong> die ook. <strong>Publiek</strong>e lei<strong>de</strong>rs di<strong>en</strong><strong>en</strong> in staat te zijn <strong>de</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> van <strong>de</strong> politieke <strong>en</strong><br />
maatschappelijke constellatie <strong>en</strong> zij wet<strong>en</strong> hun stempel te drukk<strong>en</strong> op <strong>de</strong> politiek (zie Te Vel<strong>de</strong>, 2002).<br />
De vormgeving van <strong>de</strong> relatie tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> zijn volgeling<strong>en</strong> wordt wel <strong>de</strong> transactionele kant van<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> g<strong>en</strong>oemd (Burns, 1978). Lei<strong>de</strong>rs gaan on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>lings- <strong>en</strong> ruilrelaties met volgeling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
an<strong>de</strong>re partij<strong>en</strong> aan om hun gezam<strong>en</strong>lijke (beleids)doel<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>. De ‘principaal/ag<strong>en</strong>t’ b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring<br />
gaat zelfs nog ver<strong>de</strong>r door te stell<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r feitelijk <strong>de</strong> volger is van <strong>de</strong> volgers. E<strong>en</strong> publiek lei<strong>de</strong>r<br />
heeft van volgers e<strong>en</strong> zekere mate van steun nodig, om lei<strong>de</strong>r te kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarom stelt hij zich in<br />
di<strong>en</strong>st van <strong>de</strong> volgers (Fiorina & Shepsle, 1989).<br />
In het gebruik van het begrip <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> wordt ook wel uitgegaan van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van e<strong>en</strong> institutie, als<br />
e<strong>en</strong> collectief van individuele actor<strong>en</strong>. Deze begripsomschrijving wordt hier niet ver<strong>de</strong>r uitgewerkt <strong>en</strong><br />
gebruikt. Deze studie is gericht op één actor, <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> operer<strong>en</strong>d in e<strong>en</strong> sociale <strong>en</strong> politieke<br />
omgeving.<br />
Vanuit bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> maak ik e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> functie van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>de</strong> persoon<br />
van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r. <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> wordt b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>rd als e<strong>en</strong> ‘behavioural’ concept: het gaat niet om positie<br />
(headship) maar om feitelijk gedrag (lea<strong>de</strong>rship) (zie Blon<strong>de</strong>l, 1987, Kellerman, 1984). Maar let wel, <strong>de</strong><br />
begripp<strong>en</strong> ‘functie’ <strong>en</strong> ‘persoon’ zijn wel te on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> maar niet te scheid<strong>en</strong>; bei<strong>de</strong> begripp<strong>en</strong><br />
beïnvloed<strong>en</strong> elkaar. Persoonlijke eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van lei<strong>de</strong>rs kom<strong>en</strong> niet in ie<strong>de</strong>re publieke<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sfunctie in <strong>de</strong> zelf<strong>de</strong> mate tot uitdrukking. Lei<strong>de</strong>rs vorm<strong>en</strong> <strong>de</strong> institutionele functie, <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
institutionele functie heeft op haar beurt invloed op het persoonlijk functioner<strong>en</strong> van lei<strong>de</strong>rs.<br />
In dit hoofdstuk wordt het publieke <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> belicht vanuit verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
invalshoek<strong>en</strong>. Paragraaf 2 bouwt voort op bov<strong>en</strong>staand uitgangspunt, dat <strong>de</strong> maatschappelijke context<br />
8
epal<strong>en</strong>d is voor het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> publieke lei<strong>de</strong>r, <strong>en</strong> beschrijft hoe die context er voor <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> uit ziet. In paragraaf 3 wordt uite<strong>en</strong>gezet hoe vanuit die context verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> aan het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> word<strong>en</strong> gesteld. Deze uitleg vormt het c<strong>en</strong>trale uitgangspunt in <strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rzoeksvraagstelling, welke aan het ein<strong>de</strong> van paragraaf 3 geformuleerd wordt. In <strong>de</strong> daaropvolg<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
paragraf<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>de</strong> relevante process<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> die context beschrev<strong>en</strong>. Deze process<strong>en</strong> zijn<br />
on<strong>de</strong>rver<strong>de</strong>eld in drie te on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong>, sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong><strong>de</strong> thema’s binn<strong>en</strong> het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>. Deze drie thema’s correspon<strong>de</strong>r<strong>en</strong> met <strong>de</strong> paragraf<strong>en</strong> 4, 5 <strong>en</strong> 6 <strong>en</strong> <strong>de</strong> daarin verwoor<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong>. Dit hoofdstuk sluit af met e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraaf; paragraaf 7.<br />
2.2 <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in <strong>de</strong> maatschappelijke context<br />
In <strong>de</strong> inleid<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraaf werd opgemerkt dat <strong>de</strong> maatschappelijke context bepal<strong>en</strong>d is voor het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van e<strong>en</strong> publieke lei<strong>de</strong>r, zo ook van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>. De institutionele ontwikkeling<strong>en</strong> in<br />
Ne<strong>de</strong>rland naar e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zijn k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor <strong>de</strong> huidige context waarin <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> opereert. Die institutionele ontwikkeling<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> in hoofdstuk 4,<br />
paragraaf 2. In <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> uite<strong>en</strong>zetting wordt <strong>de</strong> context waarbinn<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> opereert in<br />
ruimere zin uitgewerkt.<br />
De actualiteitswaar<strong>de</strong> van het on<strong>de</strong>rwerp ‘publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>’ heeft voor e<strong>en</strong> groot<br />
<strong>de</strong>el betrekking op <strong>de</strong> toekomstige verkiezing van <strong>de</strong>ze gezagsdrager. Dit on<strong>de</strong>rzoek leidt overig<strong>en</strong>s niet<br />
tot e<strong>en</strong> zoveelste uitéénzetting van <strong>de</strong> argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor of teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, noch wordt<br />
er stelling g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het <strong>de</strong>bat over <strong>de</strong> w<strong>en</strong>selijkheid van e<strong>en</strong> (in)directe verkiezing. Niet alle<strong>en</strong> omdat er<br />
al zoveel is gezegd <strong>en</strong> gepubliceerd over <strong>de</strong>ze vrag<strong>en</strong>, maar ook omdat <strong>de</strong> aanstellingswijze slechts één van<br />
<strong>de</strong> factor<strong>en</strong> is die van invloed zijn op het feitelijke functioner<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>. Vanuit het C<strong>en</strong>tre<br />
for Local Democracy (CLD) van <strong>de</strong> <strong>Erasmus</strong> Universiteit Rotterdam is door mid<strong>de</strong>l van<br />
land<strong>en</strong>vergelijk<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek geconstateerd dat, <strong>de</strong> macht <strong>en</strong> invloed van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> niet alle<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> bepaald door <strong>de</strong> aanstellingswijze, maar door e<strong>en</strong> mix van factor<strong>en</strong> (zie Cachet et al, 2002, Schaap<br />
et al, 2004 <strong>en</strong> Derks<strong>en</strong> & Schaap, 2004).<br />
Deze factor<strong>en</strong> zijn:<br />
1. <strong>de</strong> aanstellingswijze;<br />
2. <strong>de</strong> eig<strong>en</strong> bevoegdhed<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>;<br />
3. <strong>de</strong> machtsconstellatie in het netwerk van bestuur<strong>de</strong>rs, politici <strong>en</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>;<br />
4. het teg<strong>en</strong>spel op lokaal niveau, bijvoorbeeld door <strong>de</strong> bevoegdhed<strong>en</strong> van an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. Dit hangt ook af van<br />
<strong>de</strong> rolopvatting van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
5. <strong>de</strong> persoonlijke <strong>en</strong> charismatische k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, die e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> sterker kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />
Over <strong>de</strong>ze factor<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoekers: ‘Met name <strong>de</strong> rol van charismatische k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> kan tot e<strong>en</strong><br />
bre<strong>de</strong> kloof tuss<strong>en</strong> formele <strong>en</strong> feitelijke positie leid<strong>en</strong>; Livingstone in Groot-Lond<strong>en</strong> is hier het voorbeeld<br />
van’ (Schaap et al, 2004: pp.).<br />
Later is hieraan nog e<strong>en</strong> factor toegevoegd, te wet<strong>en</strong>:<br />
6. De maatschappelijke eis<strong>en</strong>: naarmate <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving vraagt om e<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>baar <strong>en</strong> goed bestuur, zal<br />
<strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r van het bestuur e<strong>en</strong> sterkere positie in kunn<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> (Derks<strong>en</strong> & Schaap, 2004).<br />
Deze factor<strong>en</strong> zijn van belang bij het on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> van het functioner<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke<br />
lei<strong>de</strong>r. De mix van factor<strong>en</strong> sluit aan bij <strong>de</strong> in <strong>de</strong> vorige paragraaf verwoor<strong>de</strong> theoretische noties, die<br />
voortbouw<strong>en</strong> op het uitgangspunt dat <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk is van relaties tuss<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> hun sociale<br />
omgeving; dat <strong>de</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sfunctie met haar verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van invloed is op het persoonlijk<br />
functioner<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r; <strong>en</strong> dat <strong>de</strong> maatschappelijke context bepal<strong>en</strong>d is voor <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
De zes<strong>de</strong> factor, ‘<strong>de</strong> maatschappelijke eis<strong>en</strong>’, geeft aan dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> leiding geeft aan <strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving. De maatschappelijke context mag <strong>en</strong> kan niet over het hoofd word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong><br />
bij het bestu<strong>de</strong>r<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r. De maatschappelijke eis<strong>en</strong> zijn on<strong>de</strong>r meer<br />
bepal<strong>en</strong>d voor <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> overheid als geheel, voor het lokaal bestuur, voor <strong>de</strong> omgang met betrokk<strong>en</strong><br />
actor<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> netwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee direct of indirect bepal<strong>en</strong>d voor het gedrag <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
opvatting<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r. Illustratief hiervoor is het ka<strong>de</strong>r van publiek<br />
9
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> in het op<strong>en</strong>baar bestuur van het Ne<strong>de</strong>rlands G<strong>en</strong>ootschap van Burgemeesters (NGB). Het<br />
NGB heeft in jaar 2004 het thema <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gebruikt als on<strong>de</strong>rwerp voor zijn congress<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn<br />
publicaties, zoals het <strong>burgemeester</strong>sblad. Het ka<strong>de</strong>r is in on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> figuur schematisch weergegev<strong>en</strong>.<br />
Vraag<br />
Rol overheid<br />
Sam<strong>en</strong>leving<br />
<strong>Publiek</strong><br />
Bestuur<strong>de</strong>r<br />
Lei<strong>de</strong>rschap<br />
Bestuur<br />
Antwoord<br />
Figuur 1. <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>en</strong> in het op<strong>en</strong>baar bestuur (NGB, 2004)<br />
Dit ka<strong>de</strong>r veron<strong>de</strong>rstelt dat <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving eis<strong>en</strong> stelt aan het op<strong>en</strong>baar bestuur. De sam<strong>en</strong>leving<br />
veran<strong>de</strong>rt <strong>en</strong> publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> vereist inzicht in <strong>en</strong> inspel<strong>en</strong> op die veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong>. De rol van <strong>de</strong><br />
overheid is afhankelijk van ontwikkeling<strong>en</strong> in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving. De positiebepaling van <strong>de</strong> overheid geeft<br />
me<strong>de</strong> richting aan keuzes voor bestuurlijk han<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. De veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> in <strong>de</strong> rol van<br />
<strong>de</strong> overheid vorm<strong>en</strong> <strong>de</strong> vraagkant.<br />
Het (lokale) bestuur <strong>en</strong> <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>r word<strong>en</strong> op hun beurt geconfronteerd met <strong>de</strong>ze eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> roll<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> daarop te reager<strong>en</strong>. Ze vorm<strong>en</strong> daardoor <strong>de</strong> antwoordkant. De taak van het op<strong>en</strong>baar bestuur op<br />
lokaal niveau is afgeleid van <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> overheid in zijn algeme<strong>en</strong>heid. De rol van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te is<br />
daarmee ge<strong>en</strong> vast gegev<strong>en</strong>. Discussies over verschuiving van verantwoor<strong>de</strong>lijkhed<strong>en</strong> naar marktpartij<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> maatschappelijke instelling<strong>en</strong>, over e<strong>en</strong> uitbesteding van tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> over e<strong>en</strong> meer regisser<strong>en</strong><strong>de</strong> rol voor<br />
<strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te, zijn daarvan illustraties.<br />
Voor <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>r, in casu <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, staat <strong>de</strong> vraag c<strong>en</strong>traal op welke wijze hij in zijn han<strong>de</strong>l<strong>en</strong><br />
kan, dan wel moet, omgaan met <strong>de</strong> positie die hij heeft <strong>en</strong> <strong>de</strong> invloed<strong>en</strong> die van buit<strong>en</strong> op hem afkom<strong>en</strong>.<br />
Deze vraag vormt e<strong>en</strong> bruikbaar uitgangspunt voor ver<strong>de</strong>re verdieping van <strong>de</strong> relatie tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
maatschappelijke context <strong>en</strong> het publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> in algem<strong>en</strong>e zin <strong>en</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r die met <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>.<br />
Hierbij moet opgemerkt word<strong>en</strong>, dat het moeilijk is om e<strong>en</strong> één op één relatie tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
publieke lei<strong>de</strong>r te ont<strong>de</strong>kk<strong>en</strong> <strong>en</strong> te beschrijv<strong>en</strong>. De veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in <strong>de</strong> maatschappelijke context hebb<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> meer indirecte invloed op het publieke <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Het is e<strong>en</strong> onmogelijke opgave om alle<br />
maatschappelijke veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> te on<strong>de</strong>rk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, te beschrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s aan te gev<strong>en</strong> hoe <strong>en</strong> in<br />
welke mate zij het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> beïnvloed<strong>en</strong>. Dit on<strong>de</strong>rzoek conc<strong>en</strong>treert zich daarom op process<strong>en</strong>, die op<br />
basis van e<strong>en</strong> secundaire analyse e<strong>en</strong> gesignaleer<strong>de</strong> <strong>en</strong> significante invloed hebb<strong>en</strong> op het publiek<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Deze process<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraf<strong>en</strong> na<strong>de</strong>r omschrev<strong>en</strong>.<br />
10
Ondanks het inzicht dat het bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> figuur kan oplever<strong>en</strong>, kan er teg<strong>en</strong>in word<strong>en</strong> gebracht dat <strong>de</strong><br />
rol van <strong>de</strong> overheid los is gekoppeld van het bestuur, terwijl bei<strong>de</strong> onlosmakelijk met elkaar verbond<strong>en</strong><br />
zijn <strong>en</strong> elkaar dus continu beïnvloed<strong>en</strong>. Ook wordt in <strong>de</strong>ze schematische weergave ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing<br />
gehoud<strong>en</strong> met het on<strong>de</strong>rscheid tuss<strong>en</strong> functie <strong>en</strong> persoon. Om aan <strong>de</strong>ze bezwar<strong>en</strong> tegemoet te kom<strong>en</strong>,<br />
heb ik het schema aangepast <strong>en</strong> vere<strong>en</strong>voudigd.<br />
Sam<strong>en</strong>leving<br />
(maatschappij <strong>en</strong><br />
op<strong>en</strong>baar bestuur)<br />
2.3 Functies van publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Persoon<br />
(individuele<br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>)<br />
<strong>Publiek</strong><br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Figuur 2 <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Functie<br />
(institutionele<br />
positie)<br />
<strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> wordt ook wel opgevat als <strong>de</strong> uitvoering van meer<strong>de</strong>re richtinggev<strong>en</strong><strong>de</strong> functies<br />
binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap. Zoals reeds aangegev<strong>en</strong> ligt <strong>de</strong> focus in dit on<strong>de</strong>rzoek zowel op <strong>de</strong><br />
persoonsafhankelijke psychologische factor<strong>en</strong> van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> als op <strong>de</strong> institutionele or<strong>de</strong> waarbinn<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sfunctie wordt vervuld<br />
E<strong>en</strong> treff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>finiëring van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> functies die <strong>de</strong> publieke lei<strong>de</strong>r di<strong>en</strong>t te vervull<strong>en</strong> is rec<strong>en</strong>t<br />
geformuleerd door ’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> (2004). Zij signaler<strong>en</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> cruciale<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sfuncties die in ie<strong>de</strong>r politiek-bestuurlijk systeem moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vervuld. Het is volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> or<strong>de</strong> die <strong>de</strong> sleutelposities van <strong>de</strong> publieke lei<strong>de</strong>r beschrijft, waaraan bevoegdhed<strong>en</strong>,<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwachting<strong>en</strong> klev<strong>en</strong>.<br />
1. Geme<strong>en</strong>schapsvorming: wij <strong>en</strong> zij<br />
Lei<strong>de</strong>rschap omvat het nem<strong>en</strong> van initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het stelling nem<strong>en</strong> in <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeitsvraag wie we zijn <strong>en</strong><br />
waar we voor zijn. Lei<strong>de</strong>rschap omvat het aangev<strong>en</strong> wie <strong>en</strong> wat <strong>de</strong> led<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap moet<strong>en</strong><br />
vrez<strong>en</strong> <strong>en</strong> wie of wat ze moet<strong>en</strong> koester<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> wereld vol onzekerheid <strong>en</strong> gevaar. Beeld<strong>en</strong> van vri<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />
vijand word<strong>en</strong> gekoppeld aan arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor maatschappelijke in- <strong>en</strong> uitsluiting.<br />
Geme<strong>en</strong>schapsvorming schept dui<strong>de</strong>lijkheid wat in tijd<strong>en</strong> van grote onzekerheid over id<strong>en</strong>titeitskwesties<br />
van groot belang is. Volg<strong>en</strong>s ’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> (2004) is dat e<strong>en</strong> har<strong>de</strong> kant van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> is het<br />
naïef om te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> uitsluit<strong>en</strong>d gloedvolle, nobele werk<strong>en</strong> omvat.<br />
11
2. Vere<strong>en</strong>voudiging: oorzak<strong>en</strong> <strong>en</strong> gevolg<strong>en</strong><br />
Lei<strong>de</strong>rs di<strong>en</strong><strong>en</strong> over het vermog<strong>en</strong> te beschikk<strong>en</strong> om <strong>de</strong> complexe wereld <strong>en</strong> <strong>de</strong> vraagstukk<strong>en</strong> die zich<br />
voordo<strong>en</strong> zodanig te <strong>de</strong>finiër<strong>en</strong> dat ze voor an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> begrijpelijk <strong>en</strong> hanteerbaar word<strong>en</strong>. Wie het publieke<br />
<strong>de</strong>bat tot e<strong>en</strong> zaak van vel<strong>en</strong> wil mak<strong>en</strong>, zal politieke i<strong>de</strong>eën <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>competitie moet<strong>en</strong> vertal<strong>en</strong> in<br />
overzichtelijke, pakk<strong>en</strong><strong>de</strong> verhal<strong>en</strong> over dilemma’s <strong>en</strong> conflict<strong>en</strong>. Lei<strong>de</strong>rs verkop<strong>en</strong> naast hun partij <strong>en</strong> haar<br />
i<strong>de</strong>eën ook zichzelf.<br />
3. Normstelling: <strong>de</strong>ugd<strong>en</strong> <strong>en</strong> zond<strong>en</strong><br />
<strong>Publiek</strong>e lei<strong>de</strong>rs word<strong>en</strong> geacht aan te gev<strong>en</strong> welke waard<strong>en</strong> er toe do<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke we moet<strong>en</strong> <strong>de</strong>l<strong>en</strong>.<br />
Dergelijk <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> impliceert e<strong>en</strong> visie op <strong>de</strong> vraag hoe e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap verantwoord kan omgaan met<br />
meer<strong>de</strong>re, op zichzelf w<strong>en</strong>selijke maar on<strong>de</strong>rling teg<strong>en</strong>strijdige waard<strong>en</strong>. Als het gaat om prang<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
normatieve kwesties dan mag bind<strong>en</strong><strong>de</strong> besluitvorming word<strong>en</strong> verwacht van publieke lei<strong>de</strong>rs (zie<br />
Terpstra, 2002). In dat ka<strong>de</strong>r past ook <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> dat ervoor instaat dat e<strong>en</strong>maal getrokk<strong>en</strong> normatieve<br />
gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> krachtig word<strong>en</strong> gehandhaafd.<br />
4. Patroondoorbreking: nieuw voor oud<br />
Deze functie van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> betreft e<strong>en</strong> sterke retorische kwaliteit, namelijk het mobiliser<strong>en</strong> van<br />
collectieve <strong>en</strong>ergie voor niet alledaagse doel<strong>en</strong>. De retoriek van crises, strijd <strong>en</strong> oorlog is e<strong>en</strong> zowel in <strong>de</strong><br />
politiek als in het bedrijfslev<strong>en</strong> beproefd mid<strong>de</strong>l voor lei<strong>de</strong>rs om on<strong>de</strong>rgeschikt<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijk te mak<strong>en</strong> dat<br />
voortzetting van alledaagse routines ge<strong>en</strong> optie is. Deze retoriek kan word<strong>en</strong> gebruikt door zowel<br />
hervorm<strong>en</strong><strong>de</strong> als conserver<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>rs. Ook kan het oproep<strong>en</strong> van utopische toekomstbeeld<strong>en</strong><br />
volgeling<strong>en</strong> mobiliser<strong>en</strong>.<br />
5. Besluitvorming: voor <strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />
Person<strong>en</strong> op leidinggev<strong>en</strong><strong>de</strong> posities moet<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>d keuzes mak<strong>en</strong>, met name keuzes die an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> in<br />
het systeem niet mog<strong>en</strong> of durv<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Vooral in crisissituaties zijn besluitvaardige lei<strong>de</strong>rs vereist. Ook<br />
als er patstelling<strong>en</strong> in cons<strong>en</strong>susvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> besluitvormingsprocess<strong>en</strong> zijn ontstaan, di<strong>en</strong>t <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r e<strong>en</strong><br />
knoop door te hakk<strong>en</strong>.<br />
6. Het zon<strong>de</strong>bokschap: held <strong>en</strong> schurk<br />
Lei<strong>de</strong>rschap vergt het verantwoording will<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> aflegg<strong>en</strong>. Lei<strong>de</strong>rs word<strong>en</strong> vaak verantwoor<strong>de</strong>lijk<br />
gehoud<strong>en</strong> voor calamiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> missstand<strong>en</strong>. Lei<strong>de</strong>rs kunn<strong>en</strong> zich niet permitter<strong>en</strong> om zich te lang te<br />
verschuil<strong>en</strong> achter onwet<strong>en</strong>dheid of door fout<strong>en</strong> af te schuiv<strong>en</strong> op on<strong>de</strong>rgeschikt<strong>en</strong>. Lei<strong>de</strong>rs eig<strong>en</strong><strong>en</strong> zich<br />
graag success<strong>en</strong> toe, maar word<strong>en</strong> ook verantwoor<strong>de</strong>lijk gehoud<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> ding<strong>en</strong> die mis gaan.<br />
De staalkaart van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sfuncties maakt dui<strong>de</strong>lijk dat publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, wat ook wel wordt<br />
on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> in <strong>de</strong> typ<strong>en</strong> politiek <strong>en</strong> bestuurlijk <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, veelzijdig van aard is. De bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong><br />
facett<strong>en</strong> van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> zijn volg<strong>en</strong>s ’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> niet voor bei<strong>de</strong> typ<strong>en</strong> rolbekle<strong>de</strong>rs altijd ev<strong>en</strong><br />
relevant. Ze sluit<strong>en</strong> elkaar ook niet uit; het is vooral e<strong>en</strong> kwestie van meer of min<strong>de</strong>r, hetge<strong>en</strong> door h<strong>en</strong><br />
caleidoscopisch <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> wordt g<strong>en</strong>oemd.<br />
De on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> functies van ’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> e<strong>en</strong> overzicht van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
rolverwachting<strong>en</strong> waar volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> ie<strong>de</strong>re publieke lei<strong>de</strong>r aan di<strong>en</strong>t te voldo<strong>en</strong>. Daarom zijn <strong>de</strong>ze<br />
rolverwachting<strong>en</strong> ook op <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r van toepassing.<br />
De voorvechters van het postmo<strong>de</strong>rnisme zull<strong>en</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong> functies van ’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong><br />
wellicht bestempel<strong>en</strong> als te normatief gelad<strong>en</strong>. <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> di<strong>en</strong>t volg<strong>en</strong>s postmo<strong>de</strong>rnist<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
12
normstell<strong>en</strong><strong>de</strong> functies te bezitt<strong>en</strong> (zie on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re Friss<strong>en</strong>, 2002). Het overzicht laat hoe dan ook zi<strong>en</strong><br />
dat publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> e<strong>en</strong> veeleis<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> complexe rolverwachting moet verwez<strong>en</strong>lijk<strong>en</strong>. Aan het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> word<strong>en</strong> meer<strong>de</strong>re vrag<strong>en</strong> gesteld vanuit e<strong>en</strong> dynamische context. Daarom<br />
kan hier gesprok<strong>en</strong> word<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ‘diverger<strong>en</strong><strong>de</strong>’ vraag naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Vanuit <strong>de</strong> omgeving waarin <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> opereert, word<strong>en</strong> eis<strong>en</strong> gesteld aan zijn leidinggev<strong>en</strong><strong>de</strong> rol. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> verton<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze<br />
veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> eis<strong>en</strong> aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> on<strong>de</strong>rling vaak spanning<strong>en</strong> <strong>en</strong> sommige process<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> ook interne<br />
teg<strong>en</strong>strijdighed<strong>en</strong> (paradox<strong>en</strong>) te bezitt<strong>en</strong>.<br />
Het zoek<strong>en</strong> naar spanning<strong>en</strong> in <strong>de</strong> eis<strong>en</strong> die aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gesteld word<strong>en</strong>, geeft inzicht in <strong>de</strong> valkuil<strong>en</strong><br />
waarmee <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> geconfronteerd wordt. Mijn hypothese is dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke<br />
lei<strong>de</strong>r niet aan e<strong>en</strong>duidige behoeft<strong>en</strong> moet voldo<strong>en</strong>, maar in staat moet zijn om te gaan met <strong>de</strong><br />
diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> daarmee verbond<strong>en</strong> spanning<strong>en</strong>, valkuil<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong>. In <strong>de</strong><br />
voorgaan<strong>de</strong> paragraf<strong>en</strong> is gebruik gemaakt van overe<strong>en</strong>komstige term<strong>en</strong> als eis<strong>en</strong>, functies <strong>en</strong><br />
rolverwachting<strong>en</strong> van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Hoewel <strong>de</strong>ze term<strong>en</strong> misschi<strong>en</strong> niet e<strong>en</strong> volledig id<strong>en</strong>tieke betek<strong>en</strong>is<br />
hebb<strong>en</strong>, beschouw ik ze in <strong>de</strong>ze studie als synoniem<strong>en</strong> <strong>en</strong> vat ik ze sam<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> noemer ‘diverger<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
vraag aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>’.<br />
In <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraf<strong>en</strong> zal ingegaan word<strong>en</strong> op <strong>de</strong> vraag welke verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> er aan het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> word<strong>en</strong> gesteld <strong>en</strong> zal word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> welke on<strong>de</strong>rlinge <strong>en</strong> interne<br />
spanning<strong>en</strong> die vrag<strong>en</strong> verton<strong>en</strong>.<br />
De hoofdvraag die in dit on<strong>de</strong>rzoek c<strong>en</strong>traal staat luidt als volgt:<br />
Welke factor<strong>en</strong> zijn voor <strong>de</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> bepal<strong>en</strong>d voor het kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan <strong>de</strong><br />
diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>?<br />
Deze hoofdvraag is in drie on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> te ontled<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> eerste: Hoe ziet die diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag aan het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> eruit? T<strong>en</strong> twee<strong>de</strong>: Met welke spanning<strong>en</strong>, valkuil<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t<br />
<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong>? Ofwel: Hoe verhoud<strong>en</strong> <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vrag<strong>en</strong><br />
naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> zich tot elkaar? Inzicht in <strong>de</strong>ze twee on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> maakt e<strong>en</strong> uitein<strong>de</strong>lijke beantwoording<br />
mogelijk van <strong>de</strong> wez<strong>en</strong>lijke vraag; Welke factor<strong>en</strong> zijn voor <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> bepal<strong>en</strong>d in <strong>de</strong> omgang met<br />
<strong>de</strong>ze diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag? Deze ontleding moet niet als e<strong>en</strong> opsomming van <strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek<br />
word<strong>en</strong> beschouwd, maar di<strong>en</strong>t louter ter verdui<strong>de</strong>lijking van <strong>de</strong> gehanteer<strong>de</strong> hoofdvraag.<br />
In <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraf<strong>en</strong> wordt <strong>de</strong> focus van het publieke <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> versmald naar het specifieke<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>. Het is voor e<strong>en</strong> goed begrip van het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
noodzakelijk om <strong>de</strong> context waarbinn<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> opereert te omschrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> na te gaan hoe die<br />
context zich verhoudt tot <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> rolverwachting<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> kom<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraf<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
relevante process<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> die context beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt gereflecteerd op die process<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sfuncties.<br />
Deze process<strong>en</strong> zijn on<strong>de</strong>rver<strong>de</strong>eld in drie te on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong>, sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong><strong>de</strong> thema’s binn<strong>en</strong> het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in <strong>de</strong> maatschappelijke context. Deze drie thema’s correspon<strong>de</strong>r<strong>en</strong> met<br />
<strong>de</strong> drie volg<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraf<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarin verwoor<strong>de</strong> <strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong>.<br />
2.4 Lei<strong>de</strong>rschap als id<strong>en</strong>titeitsvorming <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>binding<br />
E<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijk waarneembare tr<strong>en</strong>d in het lokale bestuurlijke <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> in West-Europa is <strong>de</strong><br />
hervormingsbeweging naar meer macht <strong>en</strong> legitimiteit voor gekoz<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>rs door het versterk<strong>en</strong> van<br />
directe verkiezing of meer collegiale <strong>en</strong> partijgebaseer<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van besluitvorming (zie John, 2001).<br />
Verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> ‘pressures’ vanuit <strong>de</strong> maatschappelijke omgeving leid<strong>en</strong> tot <strong>de</strong>ze hervorming<strong>en</strong>. John stelt<br />
dat door het groei<strong>en</strong><strong>de</strong> belang van lokale economische competitie, <strong>de</strong> grotere vraag van verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
culturele groep<strong>en</strong>, meer druk vanuit <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale overheid om beleid uit te voer<strong>en</strong>, meer competitie tuss<strong>en</strong><br />
lokale autoriteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer oplegging<strong>en</strong> van tak<strong>en</strong> vanuit <strong>en</strong>ergieke regionale autoriteit<strong>en</strong>, <strong>de</strong> politiek<br />
executieve int<strong>en</strong>se spanning<strong>en</strong> ervaart, waardoor er e<strong>en</strong> beweging gaan<strong>de</strong> is naar wat ook wel ‘governance’<br />
wordt g<strong>en</strong>oemd. ‘Governance’ is volg<strong>en</strong>s John e<strong>en</strong> flexibel patroon van publieke besluitvorming gebaseerd<br />
op losse netwerk<strong>en</strong> van individu<strong>en</strong> (John, 2001). Het concept behelst het i<strong>de</strong>e dat publieke besluit<strong>en</strong><br />
min<strong>de</strong>r berust<strong>en</strong> op hiërarchisch georganiseer<strong>de</strong> bureaucratieën, maar meer plaats vind<strong>en</strong> in lange termijn<br />
relaties met belangrijke individu<strong>en</strong>, gegroepeerd in e<strong>en</strong> diverse sam<strong>en</strong>stelling van organisaties uit<br />
verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> territoriale niveau’s.<br />
13
De sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeitsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r<br />
De nieuwe ontwikkeling<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> om krachtige <strong>en</strong> creatieve figur<strong>en</strong> om richting te gev<strong>en</strong> aan lokale<br />
beleidsvorming. John (2001) stelt dat veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> op lokaal niveau <strong>de</strong>els <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>rs opwerp<strong>en</strong> die het<br />
best in staat zijn om in <strong>de</strong> organisatie te overlev<strong>en</strong>, <strong>de</strong>els <strong>de</strong> politieke lei<strong>de</strong>rs die nieuwere vorm<strong>en</strong> van<br />
zak<strong>en</strong> do<strong>en</strong> overweg<strong>en</strong>. Zelfs traditionele lei<strong>de</strong>rs, <strong>de</strong> ‘boss politici’ word<strong>en</strong> meer aangepast aan het<br />
bestur<strong>en</strong> van bre<strong>de</strong>re coalities <strong>en</strong> nieuwe netwerk<strong>en</strong>. John stelt: ‘(...) the fragm<strong>en</strong>ted character of local<br />
areas, with their competing micro localities and range of territorial interests, leads to the <strong>de</strong>mand for more<br />
coalition-based politics. Only strong lea<strong>de</strong>rs are capable of leading such partnerships and have the balance<br />
of skills necessary to sustain them.’ (2001: 135-136). Hiermee bevestigt John <strong>de</strong> al eer<strong>de</strong>r aangehaal<strong>de</strong><br />
klassieke waarheid over politiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, dat <strong>de</strong> persoonlijke bekwaamhed<strong>en</strong> van overtuiging <strong>de</strong><br />
ess<strong>en</strong>tiële bekwaamhed<strong>en</strong> van organisatie zijn (Neustadt, 1960). Binn<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze tijd van institutionele<br />
fragm<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> complexiteit kunn<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>rs het verplaats<strong>en</strong><strong>de</strong> raamwerk van individu<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> organisaties vormgev<strong>en</strong>. Ze kunn<strong>en</strong> lokale id<strong>en</strong>titeit<strong>en</strong> <strong>en</strong> zingeving herschepp<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
tijdperk waarin <strong>de</strong> lokale geme<strong>en</strong>schap haar associatie met <strong>de</strong> traditionele industrie <strong>en</strong> economische<br />
activiteit heeft verlor<strong>en</strong> (John, 2001).<br />
John’s omschrev<strong>en</strong> behoefte aan e<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeitsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r staat niet op zichzelf.<br />
Net als John stell<strong>en</strong> Bryson & Crosby dat het creër<strong>en</strong> <strong>en</strong> communicer<strong>en</strong> van zingeving <strong>en</strong> het bij elkaar<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ess<strong>en</strong>tiële vaardighed<strong>en</strong> van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> zijn (Bryson & Crosby, 1992). Deze vrag<strong>en</strong><br />
aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> kwam<strong>en</strong> ook aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> in <strong>de</strong> functies van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> die in <strong>de</strong> vorige paragraaf werd<strong>en</strong><br />
beschrev<strong>en</strong>. ’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> in hun b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> dat <strong>de</strong> publieke<br />
lei<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> functie heeft in het formuler<strong>en</strong> van onze id<strong>en</strong>titeit. Lei<strong>de</strong>rschap omvat<br />
het aangev<strong>en</strong> wie <strong>en</strong> wat <strong>de</strong> led<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap moet<strong>en</strong> vrez<strong>en</strong> <strong>en</strong> wie of wat ze moet<strong>en</strong> koester<strong>en</strong><br />
in e<strong>en</strong> wereld vol onzekerheid <strong>en</strong> gevaar. Beeld<strong>en</strong> van vri<strong>en</strong>d <strong>en</strong> vijand word<strong>en</strong> gekoppeld aan<br />
arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor maatschappelijke in- <strong>en</strong> uitsluiting, stell<strong>en</strong> t’ Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> (2004).<br />
De functie van geme<strong>en</strong>schapsvorming <strong>en</strong> (her)schepping van (lokale) id<strong>en</strong>titeit <strong>en</strong> zingeving is echter ge<strong>en</strong><br />
gemakkelijke opgave. Want langs welke, geografische, religieuze, etnische of sociaal-economische lijn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> <strong>de</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap getrokk<strong>en</strong>? Ook is het <strong>de</strong> vraag hoe universalistisch, dan wel<br />
particularistisch, <strong>de</strong> politieke id<strong>en</strong>titeit<strong>en</strong> zijn die lei<strong>de</strong>rs projecter<strong>en</strong> op hun omgeving.<br />
De <strong>de</strong>r<strong>de</strong> functie die ’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong>, het stell<strong>en</strong> van norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> waard<strong>en</strong>, lijkt met<br />
dit probleem van id<strong>en</strong>titeitsvorming sam<strong>en</strong> te vall<strong>en</strong>. Enerzijds impliceert <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> e<strong>en</strong> visie op <strong>de</strong> vraag<br />
hoe e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap verantwoord kan omgaan met meer<strong>de</strong>re, op zichzelf w<strong>en</strong>selijke, maar on<strong>de</strong>rling<br />
teg<strong>en</strong>strijdige waard<strong>en</strong>. Tegelijkertijd is het in <strong>de</strong> publieke sfeer schier onmogelijk – <strong>en</strong> wordt het vaak ook<br />
als principieel onw<strong>en</strong>selijk beschouwd – als lei<strong>de</strong>rs hun waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> norm<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving als<br />
bind<strong>en</strong>d verklar<strong>en</strong>. Er lijkt e<strong>en</strong> spanning aanwezig te zijn tuss<strong>en</strong> normstelling in het publieke <strong>en</strong> in het<br />
private domein. Waar ligt <strong>de</strong> gr<strong>en</strong>s tuss<strong>en</strong> bei<strong>de</strong>, is er ook sprake van overlap <strong>en</strong> wanneer di<strong>en</strong>t het <strong>en</strong>e<br />
domein bov<strong>en</strong> het an<strong>de</strong>re te word<strong>en</strong> gesteld? Natuurlijk is dit e<strong>en</strong> discussie waar (politiek) filosof<strong>en</strong> zich al<br />
eeuw<strong>en</strong> mee bezig houd<strong>en</strong>, maar toch zijn er in <strong>de</strong> actuele politieke praktijk dilemma’s waar <strong>de</strong> publieke<br />
lei<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> plaats zal moet<strong>en</strong> innem<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld van e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk actueel dilemma is <strong>de</strong> discussie<br />
over het drag<strong>en</strong> van hoofddoekjes in op<strong>en</strong>bare gebouw<strong>en</strong>. Het drag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> hoofddoekje is e<strong>en</strong> uiting<br />
van e<strong>en</strong> private waar<strong>de</strong> met gevolg<strong>en</strong> voor het publieke domein. E<strong>en</strong> antwoord formuler<strong>en</strong> op dit<br />
dilemma impliceert het trekk<strong>en</strong> van lijn<strong>en</strong> waarlangs <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap wordt getrokk<strong>en</strong>. Ook<br />
<strong>burgemeester</strong>s staan voor <strong>de</strong>rgelijke dilemma’s.<br />
Id<strong>en</strong>titeitsvorming <strong>en</strong> maatschappelijke uitsluiting<br />
’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> dat geme<strong>en</strong>schapsvorming door id<strong>en</strong>titeitsvorming beeld<strong>en</strong> van vri<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />
vijand koppelt aan arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor maatschappelijke in- <strong>en</strong> uitsluiting. John (2001) b<strong>en</strong>adrukt het<br />
belang van e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r, vanuit het proces dat hij ‘governance’ noemt. De nieuwe<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> om krachtige <strong>en</strong> creatieve lei<strong>de</strong>rs die zich aanpass<strong>en</strong> aan het bestur<strong>en</strong> van bre<strong>de</strong>re<br />
coalities <strong>en</strong> nieuwe netwerk<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> sterke lei<strong>de</strong>rs zijn in staat om leiding te gev<strong>en</strong> aan <strong>de</strong>ze<br />
sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> het verplaats<strong>en</strong><strong>de</strong> raamwerk van individu<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
14
organisaties vormgev<strong>en</strong> (John, 2001). De vraag is of e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r tegelijkertijd<br />
maatschappelijke groepering<strong>en</strong> moet uitsluit<strong>en</strong>, zoals ’t Hart in één van zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sfuncties aan geeft.<br />
In <strong>de</strong> politieke wet<strong>en</strong>schap wordt wel gesprok<strong>en</strong> over <strong>de</strong> ‘pacificatie politiek’ die cruciaal bleek in <strong>de</strong><br />
politieke besluitvorming t<strong>en</strong> tij<strong>de</strong> van <strong>de</strong> verzuil<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse sam<strong>en</strong>leving (zie Lijphart, 1968 <strong>en</strong><br />
Ros<strong>en</strong>thal et al, 1996). Enerzijds moest<strong>en</strong> <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>rs van maatschappelijke zuil<strong>en</strong> naar hun achterban <strong>de</strong><br />
nadruk legg<strong>en</strong> op polarisatie <strong>en</strong> lotsverbond<strong>en</strong>heid. An<strong>de</strong>rzijds moest<strong>en</strong> zij aan <strong>de</strong> politieke top in staat<br />
zijn cons<strong>en</strong>sus te creër<strong>en</strong> om te kunn<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> in breed sam<strong>en</strong>gestel<strong>de</strong> coalities.<br />
De vraag is of e<strong>en</strong> publieke lei<strong>de</strong>r niet m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van zich verwij<strong>de</strong>rt of teg<strong>en</strong> zich in het harnas jaagt door<br />
id<strong>en</strong>titeit<strong>en</strong> sterk te <strong>de</strong>finiër<strong>en</strong>, wat gepaard gaat met e<strong>en</strong> sterke maatschappelijke in- <strong>en</strong> uitsluiting. De<br />
vijf<strong>de</strong> functie van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, besluitvorming, stelt dat e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r in staat moet zijn om knop<strong>en</strong> door te<br />
hakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> keuzes te mak<strong>en</strong> die an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> niet durv<strong>en</strong> of mog<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. De lei<strong>de</strong>r kan dan verantwoor<strong>de</strong>lijk<br />
zijn voor maatschappelijke uitsluiting. Vanuit e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r standpunt valt op te merk<strong>en</strong> dat, t<strong>en</strong> tij<strong>de</strong> van<br />
maatschappelijke conflict<strong>en</strong>, <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> misschi<strong>en</strong> meer e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> functie vereist, om zodo<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> ‘boel bij elkaar te houd<strong>en</strong>’. Deze woord<strong>en</strong> gebruikte <strong>burgemeester</strong> Coh<strong>en</strong> van Amsterdam letterlijk na<br />
<strong>de</strong> moord op Theo van Gogh om het daaruit voortvloei<strong>en</strong><strong>de</strong> maatschappelijke oproer te bedwing<strong>en</strong>.<br />
Het afzett<strong>en</strong> van ‘wij’ teg<strong>en</strong> ‘zij’ di<strong>en</strong>t soms juist te word<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> door ‘brugg<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong>’ tuss<strong>en</strong><br />
bei<strong>de</strong>. Dit is e<strong>en</strong> spanningsveld waar <strong>de</strong> publieke lei<strong>de</strong>r mee geconfronteerd kan word<strong>en</strong>.<br />
1 e <strong>de</strong>elvraag: In hoeverre is <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r in staat om zowel <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap als haar<br />
id<strong>en</strong>titeit te vorm<strong>en</strong>, waarbij gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met maatschappelijke uitsluiting als<br />
mogelijk gevolg, <strong>en</strong> <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r te zijn <strong>en</strong> daarbij meer ruimte te lat<strong>en</strong> voor persoonlijke<br />
id<strong>en</strong>titeitsvorming?<br />
2.5 Expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> door <strong>de</strong> media-isering van betek<strong>en</strong>isgeving<br />
Id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorming is door publieke lei<strong>de</strong>rs vooral door mid<strong>de</strong>l van <strong>de</strong> media tot uiting<br />
te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Dat <strong>de</strong> media voor <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>tele rol kunn<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong>, die ver<strong>de</strong>r gaat dan<br />
simpelweg dataoverdracht, komt in <strong>de</strong>ze paragraaf aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>. Er is niet alle<strong>en</strong> sprake van e<strong>en</strong><br />
to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> invloed van <strong>de</strong> media op betek<strong>en</strong>isgeving; <strong>de</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>tele rol van <strong>de</strong> media<br />
vraagt ook om e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re invulling van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
Lei<strong>de</strong>rschap: meer dan e<strong>en</strong> technocratische activiteit<br />
Het uitgangspunt dat <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> meer is dan daadkracht <strong>en</strong> slagvaardigheid, maar ook e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong>d<br />
vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> capaciteit om betek<strong>en</strong>is <strong>en</strong> herk<strong>en</strong>baarheid te g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>, is in <strong>de</strong> vorige paragraaf aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong><br />
gesteld. Ook in het <strong>burgemeester</strong>schap zijn volg<strong>en</strong>s Tops (2004) <strong>de</strong>rgelijke kwaliteit<strong>en</strong> in pot<strong>en</strong>tie sterk<br />
aanwezig. Dit uitgangspunt moet begrep<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vanuit <strong>de</strong>, in <strong>de</strong> eerste paragraaf g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong>, nadruk op<br />
<strong>de</strong> tijdgeest of het maatschappelijke klimaat als bron van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Het vermog<strong>en</strong> om <strong>de</strong> tijdgeest aan te<br />
voel<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarop in te spel<strong>en</strong> is één van <strong>de</strong> belangrijkste kwaliteit<strong>en</strong> waarover publieke lei<strong>de</strong>rs kunn<strong>en</strong><br />
beschikk<strong>en</strong>.<br />
Omdat van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> meer wordt verwacht dan techniek - e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r di<strong>en</strong>t volg<strong>en</strong>s vel<strong>en</strong> meer te zijn<br />
dan e<strong>en</strong> manager (zie Mintzberg, 1973 <strong>en</strong> Yukl, 2002) – gaat het bij <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> volg<strong>en</strong>s vel<strong>en</strong> om<br />
bezieling, inspiratie, ja zelfs om spiritualiteit (zie Tops, 2004). Vaak wordt dan het tot <strong>de</strong> verbeelding<br />
sprek<strong>en</strong><strong>de</strong> begrip ‘charisma’ aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> toegek<strong>en</strong>d. Aanvankelijk werd <strong>de</strong> term charisma uitsluit<strong>en</strong>d<br />
gehanteerd om het mystieke elem<strong>en</strong>t in religieus <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> aan te duid<strong>en</strong>. Later werd ook aan meer<br />
profane lei<strong>de</strong>rs charisma toegedicht.<br />
Weber was in 1919 <strong>de</strong> eerste sociale wet<strong>en</strong>schapper die het concept charisma gebruikte. Weber richtte zich<br />
op het vind<strong>en</strong> van bronn<strong>en</strong> van sociaal gelegitimeer<strong>de</strong> macht. Voor dit doel ontwierp hij e<strong>en</strong> classificatie<br />
bestaan<strong>de</strong> uit drie vorm<strong>en</strong> van machtsuitoef<strong>en</strong>ing. T<strong>en</strong> eerste ‘traditioneel gezag’, gebaseerd op morele<br />
waard<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> ‘legaal-rationeel gezag’, erk<strong>en</strong>ning door mid<strong>de</strong>l van <strong>de</strong> wet <strong>en</strong> t<strong>en</strong> slotte ‘charismatisch<br />
gezag’ (Weber, 1999). Bij charisma staan buit<strong>en</strong>gewone persoonlijke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal die gezag <strong>en</strong><br />
toewijding inspirer<strong>en</strong>. Met name door psychoanalytici wordt charisma teg<strong>en</strong>woordig opgevat als e<strong>en</strong><br />
15
etrekking tuss<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> volgeling<strong>en</strong>. Er is niet zozeer sprake van persoonlijke kwaliteit<strong>en</strong> van lei<strong>de</strong>rs<br />
als wel van het toedicht<strong>en</strong> van kwaliteit<strong>en</strong> door volgeling<strong>en</strong> aan lei<strong>de</strong>rsfigur<strong>en</strong>. (Kouijzer, 1986)<br />
Is nu het belang van charisma in <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>? Van Door<strong>en</strong> (1994) wijst er op dat Weber zelf<br />
al betoog<strong>de</strong> dat juist vanwege <strong>de</strong> opkomst van bureaucratisch gezag, <strong>en</strong> <strong>de</strong> neergang van traditioneel<br />
gezag, charismatisch gezag noodzakelijker wordt, dus ook voor onze tijd zou dit dus kunn<strong>en</strong> geld<strong>en</strong>.<br />
Charisma blijft echter e<strong>en</strong> moeilijk grijpbaar begrip, <strong>en</strong> het blijft lastig om vast te stell<strong>en</strong> wanneer er nu wel<br />
of niet sprake is van charisma. Er wordt daarom ook wel gesprok<strong>en</strong> over <strong>de</strong> poging van lei<strong>de</strong>rs tot<br />
‘pseudo-charismatisch <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>’, hetge<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t dat publieke lei<strong>de</strong>rs pog<strong>en</strong> om met hun volgers e<strong>en</strong><br />
emotionele/affectieve relatie tot stand te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> (zie Toon<strong>en</strong>, 1992). Dat lei<strong>de</strong>rs op zoek gaan naar e<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>rgelijke relatie met hun volgers is beslist e<strong>en</strong> a<strong>de</strong>quate poging hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te effectuer<strong>en</strong> <strong>en</strong> te<br />
legitimer<strong>en</strong>. Er is vanuit <strong>de</strong> psychologie e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong><strong>de</strong> hoeveelheid grootschalig on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong><br />
empirische werking van lei<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> hun omgeving dat aantoont dat we iemand niet alle<strong>en</strong> als lei<strong>de</strong>r<br />
aanwijz<strong>en</strong> omdat we on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> indruk zijn van zijn of haar m<strong>en</strong>tale bekwaamhed<strong>en</strong> om complexe tak<strong>en</strong> uit<br />
te voer<strong>en</strong>, maar dat empathie e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong> grote verklar<strong>en</strong><strong>de</strong> variabele kan zijn voor <strong>de</strong> perceptie van<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> (Kellett et al, 2002).<br />
E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re, meer toepasbare, omschrijving dan het begrip charisma, maar die ook uitgaat van het belang<br />
om e<strong>en</strong> affectieve relatie met volgers te hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarin tev<strong>en</strong>s <strong>de</strong> sterke rol van <strong>de</strong> media in acht wordt<br />
g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, is het concept van ‘expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>’, afkomstig van Tops (2004) <strong>en</strong> ’t Hart (2002). In<br />
plaats van charismatisch <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> zal expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> hieron<strong>de</strong>r word<strong>en</strong> gebruikt <strong>en</strong> na<strong>de</strong>r<br />
omschrev<strong>en</strong>, om <strong>de</strong> huidige contextuele behoefte aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te duid<strong>en</strong>.<br />
Van cons<strong>en</strong>sus <strong>de</strong>mocratie naar e<strong>en</strong> symbolische sam<strong>en</strong>leving met e<strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Volg<strong>en</strong>s Tops (2004) <strong>en</strong> ’t Hart (2002) is <strong>de</strong> bestuurlijke context die zich k<strong>en</strong>merkt door <strong>de</strong> cons<strong>en</strong>sus<br />
<strong>de</strong>mocratie aan veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rhevig die e<strong>en</strong> ‘expressiever’ <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> tot gevolg heeft. Om beter te<br />
begrijp<strong>en</strong> wat met expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> daartoe wordt bedoeld, zull<strong>en</strong> nu <strong>de</strong><br />
veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in <strong>de</strong> bestuurlijke context die e<strong>en</strong> expressiever <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> tot gevolg hebb<strong>en</strong>, word<strong>en</strong><br />
beschrev<strong>en</strong>. De Ne<strong>de</strong>rlandse maatschappelijke context kan omschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> ‘normaalmo<strong>de</strong>l’<br />
wat lange tijd <strong>de</strong> ‘cons<strong>en</strong>sus-<strong>de</strong>mocratie’ g<strong>en</strong>oemd kon word<strong>en</strong> (Tops, 2004). Het ‘normaalmo<strong>de</strong>l’ is te<br />
beschrijv<strong>en</strong> vanuit uit vier k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>. Het mo<strong>de</strong>l was (1) inhou<strong>de</strong>lijk verzo<strong>en</strong><strong>en</strong>d. Dat wil zegg<strong>en</strong>, dat e<strong>en</strong><br />
inhou<strong>de</strong>lijk min<strong>de</strong>r scherp voorstel met e<strong>en</strong> breed draagvlak wordt geprefereerd, bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> inhou<strong>de</strong>lijk<br />
geprofileerd voorstel met e<strong>en</strong> kleine min<strong>de</strong>rheid. Het gevolg hiervan is dat werd ingezet op het<br />
organiser<strong>en</strong> van draagvlak <strong>en</strong> steun. Daarnaast k<strong>en</strong>merkte het mo<strong>de</strong>l zich door (2) terughoud<strong>en</strong>dheid <strong>en</strong><br />
soberheid. Lei<strong>de</strong>rschap was zeld<strong>en</strong> geëxalteerd, maar bescheid<strong>en</strong> van vorm. Ook was het mo<strong>de</strong>l (3) eer<strong>de</strong>r<br />
verbind<strong>en</strong>d dan leid<strong>en</strong>d: politiek kwam niet zozeer in het leid<strong>en</strong> tot uitdrukking, maar eer<strong>de</strong>r in e<strong>en</strong><br />
verbind<strong>en</strong>d repertoire. M<strong>en</strong> beweegt mee <strong>en</strong> heeft liever géén confrontatie. Het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> was (4) eer<strong>de</strong>r<br />
zakelijk dan expressief. Het ging niet zozeer om overtuig<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong><strong>de</strong> expressie van gevoel<strong>en</strong>s, die<br />
in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving bestaan. E<strong>en</strong> zakelijke uite<strong>en</strong>zetting werd geprefereerd bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vlamm<strong>en</strong>d betoog.<br />
Cijfers <strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> war<strong>en</strong> belangrijker dan beeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> overtuiging<strong>en</strong>.<br />
Volg<strong>en</strong>s ’t Hart is het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>stoneel, on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re door <strong>de</strong> gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> in 2002 rond Pim Fortuyn,<br />
<strong>de</strong>finitief aan het veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong> naar expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Dit type <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> beoogt e<strong>en</strong> uitdrukking te<br />
zijn van <strong>de</strong> opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving. Niet zozeer verzakelijking <strong>en</strong> ontdo<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
scherpe kant<strong>en</strong>, niet zozeer compromis geschikt, maar versterk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dramatiser<strong>en</strong>.<br />
Het mo<strong>de</strong>l van ‘expressief’ <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s on<strong>de</strong>rver<strong>de</strong>eld in vier k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>. De lei<strong>de</strong>r is (1) e<strong>en</strong><br />
‘outsi<strong>de</strong>r’: door afstand t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> gevestig<strong>de</strong> verhouding<strong>en</strong> wil hij e<strong>en</strong> geloofwaardig alternatief<br />
belicham<strong>en</strong>. Daarnaast is <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r (2) meer e<strong>en</strong> ‘probleemb<strong>en</strong>oemer’ dan e<strong>en</strong> oplosser: Niet <strong>de</strong><br />
haalbaarheid van bestuurlijke interv<strong>en</strong>tie staat c<strong>en</strong>traal, maar <strong>de</strong> normering <strong>en</strong> waar<strong>de</strong>ring van<br />
maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong>. De lei<strong>de</strong>r is (3) e<strong>en</strong> ‘communicator’: Hij zoekt kracht in het stevig<br />
overbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van <strong>de</strong> boodschap <strong>en</strong> het creër<strong>en</strong> van beleving, waarin gewaar<strong>de</strong>er<strong>de</strong> betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> tot stand<br />
kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zich kunn<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Daarbij zoekt <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r (4) voortdur<strong>en</strong>d naar<br />
verantwoording: hij duikt niet weg voor verantwoor<strong>de</strong>lijkheid, maar maakt het expressief. Niet uit<br />
altruïsme, maar uit welbegrep<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>belang; <strong>de</strong> achterban moet <strong>de</strong>elg<strong>en</strong>oot gemaakt word<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
worsteling<strong>en</strong> waar <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r voor staat.<br />
De Ne<strong>de</strong>rlandse sam<strong>en</strong>leving is aan het veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ‘cons<strong>en</strong>sus <strong>de</strong>mocratie’ in e<strong>en</strong> ‘symbolische<br />
sam<strong>en</strong>leving’. Elchardus (2002) beschrijft drie ontwikkeling<strong>en</strong> die wijz<strong>en</strong> op die ontwikkeling. T<strong>en</strong> eerste<br />
16
neemt <strong>de</strong> ‘symbolische dichtheid’ van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving toe, door mid<strong>de</strong>l van het toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> belang van<br />
televisie, muziek, on<strong>de</strong>rwijs, etcetera. T<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> do<strong>en</strong> <strong>de</strong> media aan nieuwscreatie in plaats van<br />
nieuwsregistratie. T<strong>en</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> zijn politiek <strong>en</strong> bestuur aan <strong>de</strong>ze beweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rhevig.<br />
Het beïnvloedt ons i<strong>de</strong>e van wat goe<strong>de</strong> politiek <strong>en</strong> bestuur hoort te zijn.<br />
Ook Tops (2004) stelt dat <strong>de</strong> cons<strong>en</strong>sus<strong>de</strong>mocratie veran<strong>de</strong>rt naar e<strong>en</strong> symbolische sam<strong>en</strong>leving. Daarbij<br />
betoogt hij dat we <strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> symbolische sam<strong>en</strong>leving niet als verwerpelijk of<br />
noodzakelijk kwaad moet<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>, maar als e<strong>en</strong> context waarin mo<strong>de</strong>rn politiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> tot<br />
ontwikkeling kan kom<strong>en</strong>. Tops stelt dat door <strong>de</strong>ze ontwikkeling<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> media-isering van <strong>de</strong><br />
betek<strong>en</strong>isgeving plaats vindt. Er wordt ook wel gesprok<strong>en</strong> van het ontstaan van e<strong>en</strong> media-cratie, die e<strong>en</strong><br />
bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> rol speelt in <strong>de</strong> publieke besluitvorming (H<strong>en</strong>driks & Korst<strong>en</strong>, 2001, Van Praag, 2001,<br />
Ros<strong>en</strong>thal, 2001).<br />
De mediaisering heeft verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> consequ<strong>en</strong>ties. De politieke <strong>en</strong> maatschappelijke oor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in<br />
to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> mate ontle<strong>en</strong>d aan muziek, films <strong>en</strong> televisie. Dat heeft tot gevolg dat we <strong>de</strong>ze vorm<strong>en</strong> van<br />
media moet<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> will<strong>en</strong> we wet<strong>en</strong> welke maatschappelijke oor<strong>de</strong>elsvorming er plaats vindt.<br />
Dominante culturele logica wordt steeds meer <strong>en</strong>tertainm<strong>en</strong>t logica. Deze ontwikkeling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> we<br />
volg<strong>en</strong>s Tops niet alle<strong>en</strong> pragmatisch-strategisch omarm<strong>en</strong>, maar we moet<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze in<br />
cultuurbeschouwelijke zin serieus nem<strong>en</strong>. Zij vorm<strong>en</strong> het kracht<strong>en</strong>veld, waarin gewaar<strong>de</strong>er<strong>de</strong> betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong><br />
tot stand kom<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re consequ<strong>en</strong>tie van <strong>de</strong> media-isering van <strong>de</strong> betek<strong>en</strong>isgeving is dat i<strong>de</strong>ologie<br />
wordt vervang<strong>en</strong> door dramaturgie. Person<strong>en</strong> word<strong>en</strong> e<strong>en</strong> merk. Sommig<strong>en</strong> bewer<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> merkvorming<br />
van person<strong>en</strong> steeds meer <strong>de</strong> inhoud van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische ruimte bepaald (zie bijvoorbeeld Klein, 2000<br />
<strong>en</strong> Hertz, 2001).<br />
Personalisering heeft volg<strong>en</strong>s Van Zoon<strong>en</strong> (2004: 5) niet alle<strong>en</strong> als cultuur verschijnsel e<strong>en</strong> plaats gekreg<strong>en</strong><br />
in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse politiek, maar komt ook als structuurk<strong>en</strong>merk steeds vaker voor. Volg<strong>en</strong>s Tops (2004)<br />
gaat het uitein<strong>de</strong>lijk ook om meer dan personalisering. Het gaat volg<strong>en</strong>s hem om het uitstral<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
elan <strong>en</strong> ambitie die bij e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> politiek hor<strong>en</strong>, <strong>de</strong> sfeer, het gevoel <strong>en</strong> verpersoonlijking. E<strong>en</strong> goe<strong>de</strong><br />
beeldvorming is niet zozeer e<strong>en</strong> aberratie van het politieke proces, maar juist <strong>de</strong> ess<strong>en</strong>tie ervan; ‘stur<strong>en</strong> doe<br />
je met beeld<strong>en</strong>’.<br />
Al <strong>de</strong>ze ontwikkeling<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> versterkte positie van betek<strong>en</strong>isgeving als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van publiek<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Conclu<strong>de</strong>r<strong>en</strong>d kan word<strong>en</strong> gesteld dat als het waar is dat betek<strong>en</strong>isgeving in onze sam<strong>en</strong>leving<br />
steeds belangrijker wordt, <strong>en</strong> dat die betek<strong>en</strong>isgeving steeds vaker in e<strong>en</strong> soort van medialogica tot stand<br />
komt, dan is: (1) <strong>de</strong> symbolische kant van het <strong>burgemeester</strong>schap steeds belangrijker, omdat daarin <strong>de</strong><br />
betek<strong>en</strong>isgev<strong>en</strong><strong>de</strong> functie het meest tot uiting komt, <strong>en</strong>; (2) moet<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s zich rek<strong>en</strong>schap gev<strong>en</strong><br />
van <strong>de</strong> media bepaaldheid van die process<strong>en</strong> van betek<strong>en</strong>isgeving.<br />
De symbolische rol had <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> altijd al, maar aanpassing <strong>en</strong> versterking is nodig, volg<strong>en</strong>s Tops.<br />
De eer<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gev<strong>en</strong> daarbij richting.<br />
De behoefte aan e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> als e<strong>en</strong> sterke communicator, zoals omschrev<strong>en</strong> in het <strong>de</strong>r<strong>de</strong> k<strong>en</strong>merk<br />
van het mo<strong>de</strong>l van <strong>de</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r, wordt vaak gezi<strong>en</strong> als het gevolg van institutionele <strong>en</strong><br />
maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong> (zie Doop, 2004).<br />
<strong>Publiek</strong>e lei<strong>de</strong>rs war<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s Doop (2004) vroeger notabel<strong>en</strong> met autoriteit. Nu moet die autoriteit weer<br />
word<strong>en</strong> terugverdi<strong>en</strong>d. Om <strong>de</strong> huidige behoefte aan het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> te kunn<strong>en</strong><br />
begrijp<strong>en</strong>, schetst Doop <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> historische ontwikkeling rondom het ambt (zie hiervoor ook<br />
Derks<strong>en</strong>, 1980, <strong>en</strong> Derks<strong>en</strong> & Schaap, 2004).<br />
Tot aan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog was <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> afkomstig uit <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>ste sociale lag<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
bevolking. Het <strong>burgemeester</strong>schap werd gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> ere-ambt. Na <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog ontstond er<br />
e<strong>en</strong> behoefte aan zakelijkheid <strong>en</strong> technocratie voor <strong>de</strong> we<strong>de</strong>ropbouw van het land. Na <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zestig<br />
ontstond er door e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> complexiteit van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving e<strong>en</strong> verbreding van aandachtsveld<strong>en</strong>,<br />
waardoor wethou<strong>de</strong>rs tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> portefeuilles van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> overnam<strong>en</strong>. Dit gebeur<strong>de</strong> vanuit <strong>de</strong><br />
gedachte dat wie ge<strong>en</strong> <strong>de</strong>mocratische verantwoordingsplicht k<strong>en</strong>t, ook ge<strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid behoort<br />
te drag<strong>en</strong>. Het gevolg hiervan was dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s vooral <strong>de</strong> bestuursportefeuilles kreg<strong>en</strong> <strong>en</strong> zich<br />
vooral pres<strong>en</strong>teerd<strong>en</strong> als <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale figuur die bov<strong>en</strong> <strong>de</strong> partij<strong>en</strong> staat, <strong>de</strong> ‘pater familias’, die <strong>de</strong><br />
noodzakelijke stabiliteit of veiligheid waarborgt. E<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><strong>de</strong> ontwikkeling van het lokaal bestuur in<br />
<strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> is <strong>de</strong> dualisering. Door het dualisme heeft <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> meer e<strong>en</strong> spilfunctie<br />
gekreg<strong>en</strong>. Hij is verantwoor<strong>de</strong>lijk voor collegiaal bestuur, coördinatie, burgerparticipatie <strong>en</strong> voor <strong>de</strong><br />
kwaliteit van <strong>de</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing.<br />
17
De vernieuwing<strong>en</strong> van lokaal bestuur vrag<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s Doop om sterke lei<strong>de</strong>rs, met lef <strong>en</strong> visie, die het<br />
voortouw durv<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> in het lokale <strong>en</strong> politieke maatschappelijke kracht<strong>en</strong>veld. In e<strong>en</strong> dynamische,<br />
complexe <strong>en</strong> interactieve wereld, gek<strong>en</strong>merkt door crises zoals 11 september, Pim Fortuyn, Ensche<strong>de</strong> <strong>en</strong><br />
Vol<strong>en</strong>dam, het verdwijn<strong>en</strong> van fysieke gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> door communicatietechnologie <strong>en</strong> door <strong>de</strong> globalisering, is<br />
krachtig <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> ess<strong>en</strong>tieel. Het afgekalf<strong>de</strong> politieke gezag moet word<strong>en</strong> herwonn<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> politiek <strong>en</strong><br />
het publieke bestel moet weer dichter bij <strong>de</strong> burger gebracht word<strong>en</strong> (Doop, 2004). De sam<strong>en</strong>leving eist<br />
van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> veel. Daarbij komt, dat door <strong>de</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> invloed van <strong>de</strong> media <strong>en</strong> door <strong>de</strong><br />
toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> transparantie, fal<strong>en</strong> eer<strong>de</strong>r wordt blootgelegd. Dit betek<strong>en</strong>t dat door transparantie <strong>en</strong> mediaisering<br />
meer publieke verantwoording moet word<strong>en</strong> afgelegd. Lei<strong>de</strong>rs moet<strong>en</strong> geraffineer<strong>de</strong>r omgaan met<br />
communicatie (Doop, 2004).<br />
Expressiviteit versus sam<strong>en</strong>binding: e<strong>en</strong> paradox?<br />
Zowel John, Tops als Doop pleit<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> sterke lei<strong>de</strong>r. Voor hun red<strong>en</strong>ering<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zij echter<br />
verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vertrekpunt<strong>en</strong>. John bouwt zijn red<strong>en</strong>ering op vanuit het proces van ‘governance’. Zoals<br />
eer<strong>de</strong>r gesteld vrag<strong>en</strong> <strong>de</strong> nieuwe ontwikkeling<strong>en</strong> om krachtige <strong>en</strong> creatieve lei<strong>de</strong>rs die zich richt<strong>en</strong> op het<br />
bestur<strong>en</strong> van bre<strong>de</strong>re coalities <strong>en</strong> nieuwe netwerk<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> sterke lei<strong>de</strong>rs zijn in staat om leiding te gev<strong>en</strong><br />
aan <strong>de</strong>ze sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> het verplaats<strong>en</strong><strong>de</strong> raamwerk van individu<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> organisaties mak<strong>en</strong>.<br />
Als we <strong>de</strong>ze vraag, sam<strong>en</strong> met <strong>de</strong> door Tops aangekaarte behoefte aan expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> bezi<strong>en</strong>, lijkt<br />
dit te leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> meer g<strong>en</strong>uanceer<strong>de</strong> vraag naar e<strong>en</strong> sterke lei<strong>de</strong>r. E<strong>en</strong> mogelijke valkuil zou namelijk<br />
kunn<strong>en</strong> zijn dat e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r vanuit <strong>de</strong> behoefte naar expressiviteit <strong>en</strong> kracht, die mid<strong>de</strong>ls <strong>de</strong> media-isering<br />
van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving tot uitdrukking komt, e<strong>en</strong> te dominante <strong>en</strong> autoritaire lei<strong>de</strong>r is, binn<strong>en</strong> het netwerk<br />
van sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong>. Let wel, er is hier niet per <strong>de</strong>finitie sprake van e<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>stelling, maar wel<br />
van e<strong>en</strong> risico. Zo bestaat voor <strong>burgemeester</strong>s van grote sted<strong>en</strong> het risico dat zij in hun relatie met<br />
omligg<strong>en</strong><strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te dominant zijn. Betrokk<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in <strong>de</strong> regio van e<strong>en</strong> stad zijn nogal e<strong>en</strong>s<br />
bang dat <strong>de</strong> grote stad teveel inspraak krijgt in <strong>de</strong> intergeme<strong>en</strong>telijke sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> dat <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> van <strong>de</strong> grote stad belangrijke tak<strong>en</strong> van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> wil over nem<strong>en</strong>. Hierdoor kan e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> moeilijker in staat zijn e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol te vervull<strong>en</strong> in het netwerk van betrokk<strong>en</strong><br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
De eerste <strong>de</strong>elvraag schetste het spanningsveld bij het vorm<strong>en</strong> van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> haar id<strong>en</strong>titeit in<br />
algem<strong>en</strong>e zin. De <strong>burgemeester</strong> di<strong>en</strong>t als publieke lei<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> schepp<strong>en</strong><strong>de</strong> rol te vervull<strong>en</strong> in <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeit<br />
van <strong>de</strong> burgers van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorming te koppel<strong>en</strong> aan maatschappelijke<br />
in- <strong>en</strong> uitsluiting. De volg<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>elvraag legt meer nadruk op <strong>de</strong> rol die e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> vervult in het<br />
netwerk waarin hij moet on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>l<strong>en</strong> met diverse organisaties <strong>en</strong> partij<strong>en</strong> uit verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> territoriale<br />
niveau’s, oftewel met verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong>.<br />
2 e <strong>de</strong>elvraag: In hoeverre is <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r in staat zowel leiding te gev<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
krachtige <strong>en</strong> expressieve wijze, als op e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> wijze, in het netwerk van betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong>?<br />
2.5 Het complexe spel van id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid<br />
In <strong>de</strong> vorige paragraf<strong>en</strong> zijn <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeitsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> roll<strong>en</strong> van <strong>de</strong> publieke lei<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> belangrijke waar<strong>de</strong><br />
toegedicht. In <strong>de</strong> eerste paragraaf, <strong>de</strong> inleiding, was <strong>de</strong> aanname over <strong>de</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, dat<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> tot stand komt in relatie tot <strong>de</strong> omgeving <strong>en</strong> <strong>de</strong> volgeling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r. Lei<strong>de</strong>rs gaan<br />
on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>lings- <strong>en</strong> ruilrelaties met volgeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re partij<strong>en</strong> aan (Burns, 1978). Vanuit dit<br />
uitgangspunt kunn<strong>en</strong> we stell<strong>en</strong> dat lei<strong>de</strong>rs niet alle<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, maar dat<br />
volgeling<strong>en</strong> ook invloed hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeit van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r.<br />
In <strong>de</strong>ze paragraaf komt dit proces van over <strong>en</strong> weer z<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van beeld<strong>en</strong> die bepal<strong>en</strong>d zijn voor<br />
id<strong>en</strong>titeit<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>. Hierbij staat c<strong>en</strong>traal dat dit proces van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gepaard gaat met valkuil<strong>en</strong><br />
waar e<strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r vooral zich van bewust di<strong>en</strong>t te zijn. Zoals in paragraaf 2.1 werd aangekondigd,<br />
wordt hier ver<strong>de</strong>r ingegaan op het pot<strong>en</strong>tiële gevaar van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> dat teveel ruimte heeft gekreg<strong>en</strong>.<br />
18
Lei<strong>de</strong>rs hebb<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> met id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> verzond<strong>en</strong> door volgers. Het gelov<strong>en</strong> van<br />
lei<strong>de</strong>rs in sommige van die (onjuiste) beeld<strong>en</strong>, kan catastrofale gevolg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Lei<strong>de</strong>rschap staat of valt<br />
dan ook met het vermog<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> greep op <strong>de</strong> werkelijkheid te behoud<strong>en</strong>. Daar kunn<strong>en</strong><br />
correctiemechanism<strong>en</strong> aan bijdrag<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r moet kunn<strong>en</strong> omgaan met zijn status als held of schurk.<br />
Daarmee ontstaat voor <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>de</strong> uitdaging om zowel id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> reflectie op het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> serieus te nem<strong>en</strong>, als het naast zich neer te legg<strong>en</strong>. Vooral <strong>de</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r di<strong>en</strong>t zich<br />
bewust te zijn dat <strong>de</strong> behoefte aan charisma <strong>en</strong> retorische kwaliteit<strong>en</strong> valkuil<strong>en</strong> met zich meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>; hij<br />
di<strong>en</strong>t te balancer<strong>en</strong> op <strong>de</strong> d<strong>en</strong>kbeeldige lijn die loopt tuss<strong>en</strong> expressie <strong>en</strong> beleidsinhoud. Hij di<strong>en</strong>t zowel<br />
politiek-bestuurlijk vakmanschap te bezitt<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn macht te behoud<strong>en</strong>, als machtsbe<strong>de</strong>rf te voorkom<strong>en</strong>.<br />
Vanuit het Machiavellisme word<strong>en</strong> interpretaties van verantwoor<strong>de</strong>lijk <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> bezi<strong>en</strong>. Daarnaast<br />
kom<strong>en</strong> mechanism<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> die <strong>de</strong> dramatische gevolg<strong>en</strong> van teveel ruimte kunn<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>, dan<br />
wel reducer<strong>en</strong>. Zowel e<strong>en</strong> morele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> die met name gericht is op het voorkom<strong>en</strong><br />
van machtsbe<strong>de</strong>rf, als e<strong>en</strong> amorele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring die vooral gericht is op het behoud<strong>en</strong> van macht, leidt tot<br />
<strong>de</strong> constatering dat correctiemechanism<strong>en</strong> noodzakelijk zijn.<br />
De id<strong>en</strong>titeitsvorming van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Om <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeit van e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> het daaruit voortvloei<strong>en</strong><strong>de</strong> gedrag beter te begrijp<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t ver<strong>de</strong>r te<br />
word<strong>en</strong> ingegaan op hoe die relatie tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> zijn volgeling<strong>en</strong> plaats vindt. Eén van <strong>de</strong> noties uit<br />
<strong>de</strong> psychologie is dat id<strong>en</strong>titeitsvorming plaats vindt in e<strong>en</strong> dialogisch mo<strong>de</strong>l.<br />
M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> word<strong>en</strong> volledige actor<strong>en</strong>, in staat zichzelf te begrijp<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daarmee e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeit te<br />
<strong>de</strong>finiër<strong>en</strong>, door het aanler<strong>en</strong> van allerlei verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> m<strong>en</strong>selijke tal<strong>en</strong>. Hieron<strong>de</strong>r wordt dan niet alle<strong>en</strong><br />
verstaan <strong>de</strong> woord<strong>en</strong> die we sprek<strong>en</strong>, maar ook an<strong>de</strong>re wijz<strong>en</strong> van expressie waarmee wij onszelf<br />
<strong>de</strong>finiër<strong>en</strong>, zoals <strong>de</strong> tal<strong>en</strong> van <strong>de</strong> kunst, van <strong>de</strong> mimiek, <strong>de</strong> lief<strong>de</strong>, etc. Deze tal<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geleerd te<br />
gebruik<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> dialoog met an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> die van betek<strong>en</strong>is zijn. In <strong>de</strong> psychologie word<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> ook<br />
wel ‘significant others’ g<strong>en</strong>oemd (Macoinis & Plummer, 1998). Dit houdt in dat <strong>de</strong> vorming van<br />
individuele id<strong>en</strong>titeit<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> éénrichtingsverkeer is.<br />
Er zijn politiek filosof<strong>en</strong> die stell<strong>en</strong> dat het dialogische mo<strong>de</strong>l van id<strong>en</strong>titeitsontwikkeling ook van<br />
toepassing is op macroniveau. De cultuurdrag<strong>en</strong><strong>de</strong> factor van e<strong>en</strong> volk kan ge<strong>de</strong>finieerd word<strong>en</strong> als<br />
datg<strong>en</strong>e wat in <strong>de</strong> zin van id<strong>en</strong>titeit tuss<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> het volk met elkaar ge<strong>de</strong>eld wordt (zie Taylor, 1992).<br />
Uitgaan<strong>de</strong> van het dialogische mo<strong>de</strong>l voor id<strong>en</strong>titeitsontwikkeling, aangevuld met <strong>de</strong> gedachte dat er<br />
behoefte is aan e<strong>en</strong> meer expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, waarin rek<strong>en</strong>schap wordt gegev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
symbolische <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>isgev<strong>en</strong><strong>de</strong> rol, zijn <strong>de</strong> meer psychologische studies over <strong>de</strong> relaties tuss<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>rs <strong>en</strong><br />
volgeling<strong>en</strong> relevant. Ger<strong>en</strong>ommeerd in <strong>de</strong>ze studies, maar ook relevant voor <strong>de</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> in dit on<strong>de</strong>rzoek, is het werk van Kets<strong>de</strong>Vries (1993, 1995, 1999, 2002, 2003).<br />
Kets<strong>de</strong>Vries spreekt over <strong>de</strong> spiegelingsbehoefte die bij volgeling<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r aanwezig is. Daarmee<br />
wordt bedoeld dat volgers dat wat ze in hun lei<strong>de</strong>rs will<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> op h<strong>en</strong> projecter<strong>en</strong> (Kets<strong>de</strong>Vries, 1993,<br />
1999). Omdat spiegel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> constante dynamiek is in ons dagelijks lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> in onze verhouding tot<br />
an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, is <strong>de</strong> manier waarop die dynamiek functioneert tuss<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> volgers van ess<strong>en</strong>tieel belang.<br />
Volgers projecter<strong>en</strong> hun fantasieën gemakkelijk op hun lei<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong> alles wat hun lei<strong>de</strong>rs do<strong>en</strong><br />
in het licht van hun eig<strong>en</strong>gemaakte beeld<strong>en</strong> van h<strong>en</strong>. Het mogelijke gevolg is dat zij hun lei<strong>de</strong>rs br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
tot <strong>de</strong> fatale waan dat zij werkelijk <strong>de</strong> d<strong>en</strong>kbeeldige schepsels zijn die hun volgers van h<strong>en</strong> gemaakt<br />
hebb<strong>en</strong>.<br />
Volg<strong>en</strong>s Kets<strong>de</strong>Vries houdt lei<strong>de</strong>r zijn meer in dan alle<strong>en</strong> maar e<strong>en</strong> spiegel of e<strong>en</strong> leeg scherm zijn waarop<br />
verlang<strong>en</strong>s <strong>en</strong> fantasieën word<strong>en</strong> geprojecteerd. Er zijn volg<strong>en</strong>s hem tal van attribut<strong>en</strong> die als ess<strong>en</strong>tieel<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschouwd, zoals: visie formulering, (pijnlijke) keuzes mak<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> voorbeeld functie zijn,<br />
het opzett<strong>en</strong> van netwerk<strong>en</strong>, volgers bevoegdhed<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> <strong>en</strong>, in zijn og<strong>en</strong> zeer belangrijk, ervoor zorg<strong>en</strong><br />
dat volgers ding<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> realistisch perspectief blijv<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. Dit vermog<strong>en</strong> moet e<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>wicht vorm<strong>en</strong><br />
voor <strong>de</strong> min<strong>de</strong>r tastbare aspect<strong>en</strong> die aan het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> verbond<strong>en</strong> zijn: <strong>de</strong> mate waarin volgers bepaal<strong>de</strong><br />
kwaliteit<strong>en</strong> in hun lei<strong>de</strong>rs w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> daarmee sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong><strong>de</strong> betek<strong>en</strong>is toeschrijv<strong>en</strong> aan wat<br />
<strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r doet of niet doet. De wijze waarop lei<strong>de</strong>rs het spiegelproces hanter<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> maat voor hun<br />
volwass<strong>en</strong>heid (Kets<strong>de</strong>Vries, 1993). Lei<strong>de</strong>rschap staat of valt met het vermog<strong>en</strong> van lei<strong>de</strong>rs hun greep op<br />
<strong>de</strong> werkelijkheid te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> ding<strong>en</strong> te zi<strong>en</strong> zoals ze werkelijk zijn, in weerwil van <strong>de</strong> druk die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
om h<strong>en</strong> he<strong>en</strong> uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> in het spel van valse spiegelbeeld<strong>en</strong>.<br />
19
Deze beschouwing<strong>en</strong> over spiegel<strong>en</strong> suggerer<strong>en</strong> dat, in <strong>de</strong> relatie tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>de</strong> volger, <strong>de</strong><br />
verlang<strong>en</strong>s van <strong>de</strong> volgers ge<strong>de</strong>eltelijk bepal<strong>en</strong> wie <strong>en</strong> wat hun lei<strong>de</strong>r is. Volg<strong>en</strong>s Kets<strong>de</strong>Vries is het gevaar<br />
voor verdraaiing bijzon<strong>de</strong>r groot wanneer lei<strong>de</strong>rs zich g<strong>en</strong>oopt voel<strong>en</strong> zich te gedrag<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> fantasieën<br />
van hun volgers. Beeld<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> steeds bizar<strong>de</strong>r word<strong>en</strong> naar mate ze vaker gereflecteerd word<strong>en</strong>.<br />
W<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in plaats van feit<strong>en</strong>, <strong>en</strong> schijn wordt <strong>de</strong> nieuwe werkelijkheid. In het ergste geval gebruik<strong>en</strong><br />
lei<strong>de</strong>rs hun macht <strong>en</strong> gezag om hele operaties van start te lat<strong>en</strong> gaan die op vervorm<strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> berust<strong>en</strong>.<br />
Hoe is het mogelijk dat we in <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r-volger relatie maar al te vaak alle<strong>en</strong> dat zi<strong>en</strong> wat we will<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>?<br />
Kets<strong>de</strong>Vries baseert dit op <strong>de</strong> gedachtegang dat lei<strong>de</strong>rs als autoriteitsfigur<strong>en</strong> funger<strong>en</strong>, zij gemakkelijk <strong>de</strong><br />
reacties uit onze vroegste jeugd weer losmak<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat zij <strong>de</strong> spiegels word<strong>en</strong> die ons help<strong>en</strong> <strong>de</strong> beeld<strong>en</strong><br />
van onszelf tot één geheel te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> ons onzeker id<strong>en</strong>titeitsbesef verstevig<strong>en</strong>, vooral tijd<strong>en</strong>s crises.<br />
Veel lei<strong>de</strong>rs hebb<strong>en</strong> géén bezwaar teg<strong>en</strong> dit proces. De bewon<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> blikk<strong>en</strong> van hun volgeling<strong>en</strong> gev<strong>en</strong><br />
vaak veel voldo<strong>en</strong>ing. T<strong>en</strong>slotte hebb<strong>en</strong> we allemaal narcistische behoeft<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong> niet blind zijn<br />
voor het feit dat het ‘spel<strong>en</strong> van het spiegelspel’ ook zijn positieve kant<strong>en</strong> kan hebb<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> het zorgt<br />
voor saamhorigheid waardoor gezam<strong>en</strong>lijke visie <strong>en</strong> goed gerichte acties tot stand kom<strong>en</strong>, vaak met goe<strong>de</strong><br />
resultat<strong>en</strong>. Er is echter wel introspectie <strong>en</strong> zelfkritiek nodig, plus e<strong>en</strong> goed incasseringsvermog<strong>en</strong> voor<br />
op<strong>en</strong> <strong>en</strong> eerlijke feedback van an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, om <strong>de</strong> verdraaiing in het spiegelproces in toom te houd<strong>en</strong><br />
(Kets<strong>de</strong>Vries, 1993). Veel lei<strong>de</strong>rs hebb<strong>en</strong> dat laatste vermog<strong>en</strong> niet <strong>en</strong> <strong>de</strong> aantrekkingskracht van<br />
spiegel<strong>en</strong><strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgeschikt<strong>en</strong> heeft al vel<strong>en</strong> op het verkeer<strong>de</strong> pad gebracht. Er is maar al te vaak e<strong>en</strong><br />
catastrofe nodig om zowel lei<strong>de</strong>rs als volgers uit hun droomwereld te help<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan moet<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
brokstukk<strong>en</strong> oprap<strong>en</strong>.<br />
Kets<strong>de</strong>Vries betoogt dat lei<strong>de</strong>rs vaak bov<strong>en</strong>gemid<strong>de</strong>ld narcistisch van aard zijn. Daarnaast is het door <strong>de</strong><br />
ongelijke verhouding tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> zijn volgers voor veel lei<strong>de</strong>rs vanzelfsprek<strong>en</strong>d dat zij <strong>de</strong> voor<br />
gewone sterveling<strong>en</strong> gemaakte regels mog<strong>en</strong> overtred<strong>en</strong>. Het is <strong>de</strong> uitdaging om e<strong>en</strong> manier te vind<strong>en</strong> om<br />
<strong>de</strong> aandacht van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>rs hierop te vestig<strong>en</strong> <strong>en</strong> om te verhin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> dat lei<strong>de</strong>rs alle<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> wat ze will<strong>en</strong><br />
zi<strong>en</strong> – e<strong>en</strong> proces dat nog versterkt wordt doordat hun volgers h<strong>en</strong> i<strong>de</strong>aliser<strong>en</strong>. Die hulp moet word<strong>en</strong><br />
geleverd door e<strong>en</strong> moedig iemand die bereid is <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r tot <strong>de</strong> or<strong>de</strong> te roep<strong>en</strong> <strong>en</strong> hem of haar e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re<br />
kant te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>, iemand wi<strong>en</strong>s voorstelling van zak<strong>en</strong> niet vervormd wordt door vleierij. Eén van <strong>de</strong><br />
doeltreff<strong>en</strong><strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hiervoor is volg<strong>en</strong>s Kets<strong>de</strong>Vries e<strong>en</strong> mo<strong>de</strong>rne interpretatie van <strong>de</strong> alou<strong>de</strong> nar.<br />
Wanneer e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r als gevolg van gebrekkig inzicht beslissing<strong>en</strong> neemt, kan e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> nar <strong>de</strong><br />
dwaasheid daarvan dui<strong>de</strong>lijk mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r help<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beter zicht op <strong>de</strong> werkelijkheid te houd<strong>en</strong>.<br />
(Kets<strong>de</strong>Vries, 1996, 2002).<br />
Sommige organisaties k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong> positie die speciaal hiervoor ingesteld is, zoals die van intern adviseur;<br />
die van e<strong>en</strong> soort ombudsman. Gemakkelijker is soms iemand van buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> organisatie zoals e<strong>en</strong><br />
(professionele) coach of het <strong>de</strong>elnem<strong>en</strong> aan gesprekk<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ‘peergroup’. Het inschakel<strong>en</strong> hiervan is<br />
teg<strong>en</strong>woordig e<strong>en</strong> veelvoorkom<strong>en</strong>d f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> geword<strong>en</strong> (zie Hoog<strong>en</strong>dijk, 2004).<br />
Verantwoording van expressie <strong>en</strong> beeldvorming<br />
De eer<strong>de</strong>r geconstateer<strong>de</strong> maatschappelijke roep om id<strong>en</strong>titeitsbepaling lijkt bij het dialogisch mo<strong>de</strong>l voor<br />
id<strong>en</strong>titeitsontwikkeling aan te sluit<strong>en</strong>. De id<strong>en</strong>titeit van volgers wordt me<strong>de</strong> ontwikkeld door <strong>de</strong> dialoog<br />
met <strong>de</strong> publieke lei<strong>de</strong>r als significante an<strong>de</strong>r. De media-isering van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving versterkt dit proces. In<br />
<strong>de</strong> we<strong>de</strong>rzijdse dialoog voor id<strong>en</strong>titeitsontwikkeling staat dan niet alle<strong>en</strong> <strong>de</strong> eer<strong>de</strong>r geformuleer<strong>de</strong> notie<br />
c<strong>en</strong>traal, dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r tegemoet moet kom<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> maatschappelijke roep om<br />
id<strong>en</strong>titeitsbepaling <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>isgeving, maar ook het omgekeer<strong>de</strong> is van belang, namelijk dat <strong>de</strong> volgers<br />
invloed hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeit van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
Kets<strong>de</strong>Vries spreekt over <strong>de</strong> spiegelingsbehoefte van volgers <strong>en</strong> over het mogelijke gevolg dat ze lei<strong>de</strong>rs<br />
tot <strong>de</strong> fatale waan br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> dat zij werkelijk <strong>de</strong> d<strong>en</strong>kbeeldige schepsels zijn die hun volgers van h<strong>en</strong><br />
gemaakt hebb<strong>en</strong>. De door John, Tops, ’t Hart <strong>en</strong> Doop geformuleer<strong>de</strong> huidige behoefte aan<br />
id<strong>en</strong>titeitsbepaling <strong>en</strong> zingeving <strong>en</strong> <strong>de</strong> kracht van charisma lijkt nog e<strong>en</strong>s versterk<strong>en</strong>d te werk<strong>en</strong> voor <strong>de</strong><br />
reeds aanwezige spiegelingsbehoefte bij volgeling<strong>en</strong>.<br />
’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> (2004) stell<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> publieke lei<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> functie heeft als ‘zon<strong>de</strong>bok’ (zie paragraaf<br />
3). De lei<strong>de</strong>r kan <strong>de</strong> held zijn, maar ook <strong>de</strong> schurk. Lei<strong>de</strong>rs eig<strong>en</strong><strong>en</strong> zich graag success<strong>en</strong> toe, maar word<strong>en</strong><br />
ook verantwoor<strong>de</strong>lijk gehoud<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> ding<strong>en</strong> die mis gaan. Om e<strong>en</strong> sterke, ev<strong>en</strong>wichtige lei<strong>de</strong>r te zijn<br />
moet <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>de</strong> verdraaiing in het spiegelproces in toom wet<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong>. Daarom zou ik will<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> behoefte aan correctiemechanism<strong>en</strong> om feit <strong>en</strong> fictie te kunn<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid<strong>en</strong>.<br />
20
De lei<strong>de</strong>r moet niet alle<strong>en</strong> zijn held<strong>en</strong>status kunn<strong>en</strong> relativer<strong>en</strong>, maar hij moet ook kunn<strong>en</strong> om gaan met<br />
het zon<strong>de</strong>bokschap <strong>en</strong> <strong>de</strong> druk van <strong>de</strong>, door ’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> (2004) geformuleer<strong>de</strong>, vijf<strong>de</strong> functie<br />
van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, hetge<strong>en</strong> zij verwoord<strong>en</strong> als ‘besluitvorming’ of het ‘doorhakk<strong>en</strong> van knop<strong>en</strong>’. De<br />
verwachting dat <strong>de</strong> publieke lei<strong>de</strong>r lastige knop<strong>en</strong> moet doorhakk<strong>en</strong> legt e<strong>en</strong> zware druk op lei<strong>de</strong>rs. Wat je<br />
bij <strong>de</strong> één populair maakt, maakt je bij <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r immers impopulair. Soms is e<strong>en</strong> vraagstuk uitgemond in<br />
e<strong>en</strong> dilemma van het kiez<strong>en</strong> uit twee kwad<strong>en</strong>. Niet kiez<strong>en</strong> is dan e<strong>en</strong> valkuil <strong>en</strong> leidt tot verliez<strong>en</strong>.<br />
Lei<strong>de</strong>rschap kan betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat er Salomonsoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> geveld moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in tragische keuzesituaties, als<br />
alle beschikbare opties pijn do<strong>en</strong>. Lei<strong>de</strong>rs word<strong>en</strong> politiek verantwoor<strong>de</strong>lijk gehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn ook juridisch<br />
aansprakelijk. Het lastige hiervan is, dat het praktisch gezi<strong>en</strong> onmogelijk is om perfect op <strong>de</strong> hoogte te zijn<br />
van wat er on<strong>de</strong>r hun leiding door on<strong>de</strong>rgeschikt<strong>en</strong> allemaal gebeurt <strong>en</strong> dat te beïnvloed<strong>en</strong>. Dit kan bij<br />
lei<strong>de</strong>rs tot e<strong>en</strong> ess<strong>en</strong>tiële bestaansonzekerheid leid<strong>en</strong>. Daar komt bij dat <strong>de</strong> media eer<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> vergrot<strong>en</strong>d<br />
effect op fal<strong>en</strong>d <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> zull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> verklein<strong>en</strong><strong>de</strong> rol. De grote druk om<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid kan lei<strong>de</strong>rs angstig mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong> in hun vrijheid om te functioner<strong>en</strong>. Het<br />
kan help<strong>en</strong> als <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r over het vermog<strong>en</strong> beschikt om - soms onoverkomelijke – missers of schandal<strong>en</strong><br />
van zich af te lat<strong>en</strong> glijd<strong>en</strong>. Dit vermog<strong>en</strong> wordt ook wel <strong>de</strong> ‘Teflonkwaliteit’ g<strong>en</strong>oemd.<br />
Het bezitt<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vermog<strong>en</strong>, om fout<strong>en</strong> of mislukte beleidsinterv<strong>en</strong>ties van zich af te lat<strong>en</strong> glijd<strong>en</strong>, zou<br />
e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r kunn<strong>en</strong> help<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong>, te gaan gelov<strong>en</strong> in <strong>de</strong> fatale waan dat zij werkelijk <strong>de</strong><br />
d<strong>en</strong>kbeeldige schepsels zijn die hun volgers van h<strong>en</strong> gemaakt hebb<strong>en</strong>. Echter, bij e<strong>en</strong> te sterk ontwikkel<strong>de</strong><br />
‘Teflonkwaliteit’; kunn<strong>en</strong> kantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> geplaatst word<strong>en</strong>. De grote verantwoor<strong>de</strong>lijkheid die op <strong>de</strong><br />
schou<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>rs in e<strong>en</strong> <strong>de</strong>mocratisch systeem rust, is er niet voor niets. Ook <strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> die<br />
volgers van hun lei<strong>de</strong>rs hebb<strong>en</strong> zijn niet per <strong>de</strong>finitie e<strong>en</strong> fictie. Opiniepeiling<strong>en</strong>, opinionlea<strong>de</strong>rs,<br />
<strong>de</strong>monstraties <strong>en</strong> steunbetuiging<strong>en</strong>, ze kunn<strong>en</strong> allemaal e<strong>en</strong> vitale rol in e<strong>en</strong> <strong>de</strong>mocratie vervull<strong>en</strong>. Het<br />
helpt e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r als hij van onbesprok<strong>en</strong> gedrag is, of daadwerkelijk fout<strong>en</strong> kan (of kan lat<strong>en</strong>) voorkom<strong>en</strong>.<br />
Het zijn van e<strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijk lei<strong>de</strong>r met e<strong>en</strong> onbesprok<strong>en</strong> gedrag, <strong>en</strong> het aflegg<strong>en</strong> van<br />
verantwoording zal later in <strong>de</strong>ze paragraaf nog aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> kom<strong>en</strong>.<br />
Op e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r word<strong>en</strong> echter niet alle<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> geprojecteerd, <strong>de</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r<br />
z<strong>en</strong>dt zelf ook id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> uit <strong>en</strong> di<strong>en</strong>t zich hier ook bewust van te zijn. De expressieve<br />
lei<strong>de</strong>r is e<strong>en</strong> sterke communicator <strong>en</strong> is zich bewust van alle retoriek <strong>en</strong> symboliek van zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
Volg<strong>en</strong>s ’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> (2004) word<strong>en</strong> er roll<strong>en</strong> verwacht die e<strong>en</strong> publieke lei<strong>de</strong>r di<strong>en</strong>t te<br />
vervull<strong>en</strong> die om sterke retorische kwaliteit<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>. Voornamelijk <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> door h<strong>en</strong> verwoor<strong>de</strong><br />
functie van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, vere<strong>en</strong>voudiging van beleidsvraagstukk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> <strong>de</strong> vier<strong>de</strong> functie,<br />
patroondoorbreking, wijz<strong>en</strong> op die behoefte aan retorische kwaliteit<strong>en</strong>.<br />
Lei<strong>de</strong>rs di<strong>en</strong><strong>en</strong> over het vermog<strong>en</strong> te beschikk<strong>en</strong> om <strong>de</strong> complexe wereld <strong>en</strong> <strong>de</strong> vraagstukk<strong>en</strong> die zich<br />
voordo<strong>en</strong> zodanig te <strong>de</strong>finiër<strong>en</strong> dat ze voor an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> begrijpelijk <strong>en</strong> hanteerbaar word<strong>en</strong>. Wie het publieke<br />
<strong>de</strong>bat tot e<strong>en</strong> zaak van vel<strong>en</strong> wil mak<strong>en</strong>, zal politieke i<strong>de</strong>eën- <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>competitie moet<strong>en</strong> vertal<strong>en</strong> in<br />
overzichtelijke, pakk<strong>en</strong><strong>de</strong> verhal<strong>en</strong> over dilemma’s <strong>en</strong> conflict<strong>en</strong>. Dit wordt door E<strong>de</strong>lman (1988) het<br />
‘political spectacle’ g<strong>en</strong>oemd. Lei<strong>de</strong>rs verkop<strong>en</strong> naast hun partij <strong>en</strong> haar i<strong>de</strong>eën ook zichzelf.<br />
De uitdaging <strong>en</strong> tegelijkertijd <strong>de</strong> valkuil is het kiez<strong>en</strong> van <strong>de</strong> toonzetting waarmee patron<strong>en</strong> doorbrok<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Om <strong>de</strong> juiste toonzetting te gebruik<strong>en</strong>, moet <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r zijn achterban goed kunn<strong>en</strong> in<br />
schatt<strong>en</strong>. Het risico van e<strong>en</strong> verkeer<strong>de</strong> toonzetting is dat e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r zijn achterban teg<strong>en</strong> zich in het harnas<br />
jaagt. Het is voor e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>de</strong> kunst om woord<strong>en</strong> zo te kiez<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit te drag<strong>en</strong>, dat volgeling<strong>en</strong> datg<strong>en</strong>e<br />
gaan do<strong>en</strong> wat <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r van ze verwacht.<br />
Daarnaast is er e<strong>en</strong> keerzij<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> behoefte tot vere<strong>en</strong>voudiging van beleidsvraagstukk<strong>en</strong>. Het verwijt<br />
van populisme <strong>en</strong> <strong>de</strong>magogie wordt soms snel gemaakt. De simplificaties die word<strong>en</strong> gemaakt, do<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
recht aan <strong>de</strong> complexe realiteit, zo luidt dan <strong>de</strong> kritiek. De kans bestaat dat <strong>de</strong> politieke <strong>de</strong>batt<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
m<strong>en</strong>ingsuiting in <strong>de</strong> media dreig<strong>en</strong> te verword<strong>en</strong> tot goedkoop <strong>en</strong>tertainm<strong>en</strong>t. Van Zoon<strong>en</strong> (2004) schetst<br />
het sc<strong>en</strong>ario dat personalisering leidt tot e<strong>en</strong> sterr<strong>en</strong>politiek; één van <strong>de</strong> mogelijke sc<strong>en</strong>ario’s waarin<br />
bek<strong>en</strong><strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs zich kandidaat stell<strong>en</strong> als <strong>burgemeester</strong>. Van Zoon<strong>en</strong> vraagt zich af of <strong>de</strong>ze<br />
sterr<strong>en</strong>politiek zal leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> situatie waarin kiezers zich vooral door uitstraling <strong>en</strong> imago van <strong>de</strong><br />
kandidat<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> inhou<strong>de</strong>lijk oor<strong>de</strong>el vell<strong>en</strong>. Dit sc<strong>en</strong>ario wordt door haar voor mogelijk<br />
gehoud<strong>en</strong>, maar is tegelijkertijd volg<strong>en</strong>s haar niet heel waarschijnlijk. Volg<strong>en</strong>s Van Zoon<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze<br />
kandidat<strong>en</strong> weliswaar op het mediapodium exceller<strong>en</strong>, maar het op <strong>de</strong> politieke podia, alwaar strategische<br />
<strong>en</strong> beleidsmatige keuzes word<strong>en</strong> uitgespeeld, <strong>en</strong> op <strong>de</strong> particuliere podia, alwaar vanuit <strong>de</strong> alledaagse<br />
context geme<strong>en</strong>schapsvorming <strong>en</strong> normstelling plaats vindt, zull<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze kandidat<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote afstand<br />
hebb<strong>en</strong> t<strong>en</strong> op zichte van an<strong>de</strong>re kandidat<strong>en</strong> (Van Zoon<strong>en</strong>, 2004: 22).<br />
21
Hiermee rak<strong>en</strong> we <strong>de</strong> kern van <strong>de</strong> valkuil van <strong>de</strong> behoefte aan e<strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> sterke<br />
communicator. De <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r zal, ondanks al zijn vaardighed<strong>en</strong> op communicatief<br />
vlak <strong>en</strong> ondanks al zijn expressieve vorm<strong>en</strong> waarmee hij uiting geeft aan zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, nog steeds zijn<br />
(juridische) verantwoor<strong>de</strong>lijkhed<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>, al zijn opgeleg<strong>de</strong> tak<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>,<br />
beleidsmatige strategische keuz<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, knop<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> doorhakk<strong>en</strong> (zie <strong>de</strong> vijf<strong>de</strong> functie van<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>) <strong>en</strong> zijn afsprak<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> nakom<strong>en</strong>. Met an<strong>de</strong>re woord<strong>en</strong>, <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> moet niet alle<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> ‘mooi verhaal’ kunn<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> ‘stur<strong>en</strong> met aansprek<strong>en</strong><strong>de</strong> beeld<strong>en</strong>’, maar <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> moet ook<br />
inhou<strong>de</strong>lijk e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r blijk<strong>en</strong> te zijn.<br />
E<strong>en</strong> spanningsveld waarin <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r zich bevindt, is het vind<strong>en</strong> is van e<strong>en</strong><br />
aanvaardbare balans tuss<strong>en</strong> vorm <strong>en</strong> inhoud <strong>en</strong> éénvoud <strong>en</strong> nuance. De <strong>burgemeester</strong> di<strong>en</strong>t als publieke<br />
lei<strong>de</strong>r zowel e<strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r te zijn <strong>en</strong> e<strong>en</strong> sterke communicator, alsme<strong>de</strong> e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r die inhou<strong>de</strong>lijk<br />
<strong>de</strong> juiste keuze maakt. Lei<strong>de</strong>rschap stopt niet bij het creër<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> juiste beeldvorming.<br />
Machiavellisme<br />
Het is <strong>de</strong> vraag in hoeverre <strong>de</strong> balans tuss<strong>en</strong> expressie <strong>en</strong> beleidsinhoud, of het normatieve uitgangspunt<br />
dat <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> meer is dan beeldvorming, op gespann<strong>en</strong> voet staat met het principe dat het voor e<strong>en</strong><br />
lei<strong>de</strong>r beter is ‘schijn<strong>en</strong> te zijn’ dan daadwerkelijk te ‘zijn’. Dit principe wordt ook wel als Machiavellisme<br />
geduid. Deze interpretatie van dit principe berust met name op <strong>de</strong> antwoord<strong>en</strong> die Machiavelli geeft als hij<br />
in gaat op <strong>de</strong> vraag of e<strong>en</strong> heerser zijn woord moet houd<strong>en</strong>:<br />
‘Hoe prijz<strong>en</strong>swaardig het is als e<strong>en</strong> machtig man zijn woord houdt <strong>en</strong> rechtschap<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eerlijk leeft,<br />
begrijpt ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong>. Toch leert <strong>de</strong> ervaring dat in onze dag<strong>en</strong> juist die machthebbers die zich aan hun woord<br />
weinig geleg<strong>en</strong> liet<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>, grote ding<strong>en</strong> tot stand hebb<strong>en</strong> gebracht <strong>en</strong> op sluwe wijze <strong>de</strong> geest van <strong>de</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> te bespel<strong>en</strong>. En t<strong>en</strong> slotte zijn ze zelfs h<strong>en</strong> die zich op eerlijkheid baseerd<strong>en</strong>, <strong>de</strong><br />
baas geword<strong>en</strong>. […] E<strong>en</strong> verstandige heerser kan noch mag zijn woord houd<strong>en</strong> wanneer dit hem scha<strong>de</strong><br />
berokk<strong>en</strong>t <strong>en</strong> wanneer <strong>de</strong> red<strong>en</strong><strong>en</strong> die hem tot zijn belofte gebracht hebb<strong>en</strong>, zijn weggevall<strong>en</strong>. Als <strong>de</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> allemaal goed war<strong>en</strong>, zou dit advies niet juist zijn. Maar omdat ze slecht zijn <strong>en</strong> ze ook t<strong>en</strong><br />
opzichte van jou hun woord niet zull<strong>en</strong> houd<strong>en</strong>, hoef jij dit ev<strong>en</strong>min teg<strong>en</strong>over h<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>. (Machiavelli,<br />
1997: 124-125)<br />
Vanuit <strong>de</strong>ze achtergrond maakt Machiavelli vervolg<strong>en</strong>s zijn opmerking<strong>en</strong> over ‘schijn<strong>en</strong> te zijn’: ‘Wanneer<br />
m<strong>en</strong> hem ziet <strong>en</strong> hoort, moet hij één <strong>en</strong> al barmhartigheid, betrouwbaarheid, oprechtheid <strong>en</strong><br />
godsdi<strong>en</strong>stigheid schijn<strong>en</strong>. De m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> oor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> gewoonlijk meer naar wat ze met hun og<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dan wat<br />
ze met <strong>de</strong> hand<strong>en</strong> voel<strong>en</strong>. Ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> ziet wat je schijnt, weinig<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> wat je b<strong>en</strong>t. […] Voor e<strong>en</strong> heerser<br />
nu is het niet noodzakelijk dat hij alle bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> bezit, maar wel moet hij <strong>de</strong> indruk<br />
wekk<strong>en</strong> dat hij ze bezit. Ik durf zelfs te bewer<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, wanneer je ze bezit <strong>en</strong> altijd in <strong>de</strong><br />
praktijk br<strong>en</strong>gt scha<strong>de</strong>lijk zijn, terwijl ze, wanneer je ze schijnt te bezitt<strong>en</strong>, nuttig zijn.’ (Machiavelli, 1997:<br />
125).<br />
Machiavelli’s boek Il Principe, waaruit bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> theses afkomstig zijn, behoort tot één van <strong>de</strong> meest<br />
gelez<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> klassieke politieke filosofie <strong>en</strong> vele uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>rs uit het publieke domein<br />
hebb<strong>en</strong> zijn i<strong>de</strong>eën bestu<strong>de</strong>erd of toegepast (Van Doorn, 1997). An<strong>de</strong>r<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> het werk van Machiavelli<br />
verguisd, als immoreel bevond<strong>en</strong>, of als irrelevant bestempeld omdat Machiavelli spreekt over e<strong>en</strong><br />
alle<strong>en</strong>heerser. Kunn<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> thes<strong>en</strong> zon<strong>de</strong>r meer als leidraad di<strong>en</strong><strong>en</strong> voor <strong>de</strong> huidige publieke<br />
lei<strong>de</strong>r? Biedt Machiavelli ons wel of ge<strong>en</strong> bruikbare inzicht<strong>en</strong> in <strong>de</strong> (schijnbare) teg<strong>en</strong>stelling tuss<strong>en</strong><br />
expressie <strong>en</strong> beleidsinhoud? Om in te gaan op <strong>de</strong>ze vrag<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> eerst <strong>en</strong>kele algem<strong>en</strong>e opmerking<strong>en</strong><br />
over het werk van Machiavelli gemaakt te word<strong>en</strong>.<br />
De belangrijkste boek<strong>en</strong> van <strong>de</strong> Flor<strong>en</strong>tijnse bestuur<strong>de</strong>r Machiavelli zijn Il Principe <strong>en</strong> Discorsi, bei<strong>de</strong><br />
geschrev<strong>en</strong> in 1513. Il Principe, wat vertaald kan word<strong>en</strong> met ‘<strong>de</strong> heerser’, is verreweg het meest gelez<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> toegepaste werk van Machiavelli. Hoewel dit werk uitsluit<strong>en</strong>d han<strong>de</strong>lt over het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong><br />
alle<strong>en</strong>heerser, kan niet zon<strong>de</strong>r meer word<strong>en</strong> gesteld dat Machiavelli <strong>de</strong>ze vorm van heerschappij prefereert<br />
bov<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re vorm<strong>en</strong> van bestuur. De Amerikaanse politiek theoretische <strong>en</strong>cyclopedist Sabine zegt<br />
hierover:<br />
‘The Prince [De heeser, vert.] <strong>de</strong>als with monarchies or absolute governm<strong>en</strong>ts, and the discourses mainly<br />
with the expansion of the Roman Republic. […] The treatm<strong>en</strong>t of governm<strong>en</strong>t in the two books is<br />
significantly differ<strong>en</strong>t, some writers, following Rousseau, have believed them to be inconsist<strong>en</strong>t with each<br />
22
other. In fact, this seems not to be the case, especially if the circumstances att<strong>en</strong>ding the composition of<br />
The Prince be tak<strong>en</strong> into account, but it is unfortunate that most rea<strong>de</strong>rs have known Machiavelli through<br />
this work. What does not appear in The Prince is his [Machiavelli’s] g<strong>en</strong>uine <strong>en</strong>thusiasm for popular<br />
governm<strong>en</strong>t of the sort exemplified in the Roman Republic.’ (Sabine, 1973: 317)<br />
In het min<strong>de</strong>r bek<strong>en</strong><strong>de</strong> boek Discorsi schrijft Machiavelli niet over <strong>de</strong> heerschappij van één lei<strong>de</strong>r, maar<br />
door die van het volk. In Discorsi zegt Machiavelli: ‘E<strong>en</strong> volk dat <strong>de</strong> macht in hand<strong>en</strong> heeft <strong>en</strong> goed<br />
georganiseerd is, zal ev<strong>en</strong> standvastig, verstandig <strong>en</strong> dankbaar zijn als e<strong>en</strong> vorst, of nog meer dan e<strong>en</strong><br />
vorst, zelfs als die wijs is; an<strong>de</strong>rzijds zal e<strong>en</strong> vorst die niet gebond<strong>en</strong> is aan wett<strong>en</strong> ondankbaar<strong>de</strong>r,<br />
wispelturiger <strong>en</strong> onbezonn<strong>en</strong>er zijn dan e<strong>en</strong> volksmassa.’ (Machiavelli, 1997: 246)<br />
Hoe moet nu Machiavelli’s og<strong>en</strong>schijnlijk ambival<strong>en</strong>te houding jeg<strong>en</strong>s publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> geïnterpreteerd<br />
word<strong>en</strong>? E<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap kan in ess<strong>en</strong>tie volg<strong>en</strong>s Machiavelli in staat van ‘virtus’ of ‘corruptie’ verker<strong>en</strong>.<br />
Bepal<strong>en</strong>d hiervoor is <strong>de</strong> verhouding tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> leidinggev<strong>en</strong><strong>de</strong> elite <strong>en</strong> <strong>de</strong> massa. Als lei<strong>de</strong>rs on<strong>de</strong>rling<br />
ver<strong>de</strong>eld rak<strong>en</strong> of niet ‘nuttig’ han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> wordt het volk ontevred<strong>en</strong>, omdat <strong>de</strong> veiligheid, rust <strong>en</strong> or<strong>de</strong> in<br />
gevaar komt <strong>en</strong> het volk heerszuchtig wordt. De staat waarin <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap verkeert, is bepal<strong>en</strong>d voor<br />
<strong>de</strong> vraag welke politieke or<strong>de</strong> nodig is. Als e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving verkeerd in ‘virtus’, dan voldoet zij aan e<strong>en</strong><br />
republiek als politieke organisatie. Als e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving in e<strong>en</strong> staat van ‘corruptie’ verkeert, dan is<br />
alle<strong>en</strong>heerschappij vereist wil <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving overlev<strong>en</strong>.<br />
Machiavelli heeft zijn Il Principe geschrev<strong>en</strong> vanuit het sterke besef <strong>en</strong> <strong>de</strong> vaste overtuiging dat alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
zeer krachtige persoonlijkheid, e<strong>en</strong> sterke man, kortom e<strong>en</strong> heerser, in Italië or<strong>de</strong> op zak<strong>en</strong> kon stell<strong>en</strong>. En<br />
dat niet volg<strong>en</strong>s het negatieve uitgangspunt van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rdrukker die alle<strong>en</strong> op eig<strong>en</strong> voor<strong>de</strong>el uit is, maar<br />
op <strong>de</strong> positieve wijze van <strong>de</strong> vorst die in e<strong>en</strong> krachtig staatsbestel <strong>de</strong> beste voorwaar<strong>de</strong> ziet om het volk tot<br />
vre<strong>de</strong> <strong>en</strong> welvaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> (Van Doorn, 1997).<br />
In bei<strong>de</strong> werk<strong>en</strong> betoont Machiavelli zich e<strong>en</strong> theoreticus van <strong>de</strong> politiek als autonoom domein. Waar het<br />
hem om gaat is koele beschrijving van <strong>de</strong> politieke macht. Want dat is <strong>de</strong> kern van het politieke domein:<br />
verwerving <strong>en</strong> behoud van macht in <strong>de</strong> staat. (Friss<strong>en</strong>, 1999)<br />
Sinds zijn publicaties verwijt m<strong>en</strong> Machiavelli hierdoor nogal e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> gebrek aan morele<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid in zijn b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van politiek <strong>en</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Machiavelli verwerpt namelijk <strong>de</strong><br />
gedachte dat rechtvaardigheid het belangrijkste doel is van het staatsbestel, op het mom<strong>en</strong>t dat <strong>de</strong><br />
maatschappij wordt bedreigd. Het <strong>en</strong>ige dat dan telt is <strong>de</strong> bereidheid van <strong>de</strong> heerser om zo te han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> dat<br />
het lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> vrijheid binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> maatschappij als geheel in stand wordt gehoud<strong>en</strong>. (Bor et al, 2000)<br />
Machiavelli isoleert als het ware het politiek-bestuurlijke vakmanschap van morele of ethische<br />
vraagstukk<strong>en</strong>. Hoewel <strong>de</strong>ze isolatie <strong>en</strong>ige nuance vereist. Politiek han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> is weliswaar autonoom t<strong>en</strong><br />
opzichte van welke metafysica dan ook, maar di<strong>en</strong>t altijd rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met het onbeheersbare <strong>en</strong><br />
het onvoorspelbare. Het is <strong>de</strong> strijd tuss<strong>en</strong> fortuna <strong>en</strong> virtu – tuss<strong>en</strong> lot <strong>en</strong> will<strong>en</strong>. In zijn tijd is dit inzicht<br />
e<strong>en</strong> breuk met <strong>de</strong> <strong>de</strong>terministische perceptie van alle m<strong>en</strong>selijk han<strong>de</strong>l<strong>en</strong>, in onze tijd is het e<strong>en</strong> breuk met<br />
het voluntaristische perspectief van <strong>de</strong> normatieve politieke theorie <strong>en</strong> <strong>de</strong> sociale wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>.<br />
(Ankersmit, 1996)<br />
In beknopte bewoording<strong>en</strong> zou m<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> dat Machiavelli’s b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> niet<br />
immoreel is, maar amoreel. Terugkijk<strong>en</strong>d naar <strong>de</strong> eer<strong>de</strong>r geschetste (schijnbare) controverse tuss<strong>en</strong><br />
expressie <strong>en</strong> beleidsinhoud, blijft echter <strong>de</strong> vraag overeind of het voor e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> is slechts <strong>de</strong><br />
indruk te wekk<strong>en</strong> <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>lijke eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> te bezitt<strong>en</strong>. Het formuler<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> antwoord op <strong>de</strong>ze vraag<br />
kan zowel vanuit e<strong>en</strong> morele als vanuit e<strong>en</strong> amorele red<strong>en</strong>ering word<strong>en</strong> opgebouwd.<br />
De beantwoording van <strong>de</strong>ze vraag mid<strong>de</strong>ls e<strong>en</strong> amorele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring hangt af van <strong>de</strong> interpretatie van het<br />
Machiavellisme. Als het Machiavellisme inhoudt dat het niet uit maakt of <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r iets daadwerkelijk is óf<br />
dat <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r iets lijkt te zijn, omdat slechts het behoud van macht het hoogste doel is, dan kan m<strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>zo vanuit e<strong>en</strong> autonome <strong>en</strong> amorele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van politiek-bestuurlijk vakmanschap<br />
beargum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> dat het niet voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> is slechts <strong>de</strong> indruk te wekk<strong>en</strong> <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>lijke eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> te<br />
bezitt<strong>en</strong>. Het door Kets<strong>de</strong>Vries (1993) omschrev<strong>en</strong> risico, dat voor <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r feit <strong>en</strong> fictie door elkaar he<strong>en</strong><br />
gaan lop<strong>en</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r gaat gelov<strong>en</strong> in gepercipieer<strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> die niet op <strong>de</strong> werkelijkheid<br />
berust<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> risico dat er toe kan leid<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r juist t<strong>en</strong> val komt. E<strong>en</strong> gebrek aan<br />
correctiemechanism<strong>en</strong> kan <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r op het verkeer<strong>de</strong> pad br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong> slotte op catastrofale wijze t<strong>en</strong><br />
on<strong>de</strong>r lat<strong>en</strong> gaan. E<strong>en</strong> amorele <strong>en</strong> autonome b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring heeft nu juist behoud van macht als hoogste doel<br />
van politiek-bestuurlijk <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Vanuit <strong>de</strong>ze red<strong>en</strong>ering leidt het indruk wekk<strong>en</strong> over <strong>de</strong>ug<strong>de</strong>lijke<br />
eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> die niet overe<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> met <strong>de</strong> werkelijkheid, tot e<strong>en</strong> kloof hetge<strong>en</strong> e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tiële valkuil<br />
voor e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r vormt.<br />
23
An<strong>de</strong>rzijds zou het wel <strong>de</strong>gelijk voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> kunn<strong>en</strong> zijn, slechts <strong>de</strong> indruk te wekk<strong>en</strong> over eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> te<br />
bezitt<strong>en</strong>, zolang e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r wél over correctiemechanism<strong>en</strong> beschikt. Want <strong>de</strong> vraag is of e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
ontstane beeldvorming van zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> moet corriger<strong>en</strong> voor zijn volgers of voor zichzelf. Zo lang hij<br />
zijn gecreëer<strong>de</strong> beeldvorming maar voor zich zelf corrigeert <strong>en</strong> er niet zélf in gaat gelov<strong>en</strong>, dan hoeft er<br />
niets mis te gaan, zou <strong>de</strong> red<strong>en</strong>ering kunn<strong>en</strong> zijn. Dit zou e<strong>en</strong> amoreel pleidooi vorm<strong>en</strong> voor <strong>de</strong><br />
aanwezigheid van voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> correctiemechanism<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
E<strong>en</strong> morele of amorele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Machiavelli laat ons vooral zi<strong>en</strong> dat het invulling gev<strong>en</strong> aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> niet uitsluit<strong>en</strong>d e<strong>en</strong> moreel<br />
vraagstuk is. E<strong>en</strong> amorele of Machiavellistische perceptie van politiek-bestuurlijk <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is ook bij het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zeer wel mogelijk. E<strong>en</strong> voorbeeld van e<strong>en</strong> analyse van e<strong>en</strong> politiek<br />
bestuurlijke casus, waarin <strong>de</strong> inzicht<strong>en</strong> van Machiavelli toepasbaar zijn, is <strong>de</strong> analyse van <strong>de</strong> <strong>de</strong>claratie<br />
affaire van <strong>de</strong> oud-<strong>burgemeester</strong> van Rotterdam, Bram Peper. Hupe (2000) maakte e<strong>en</strong> in zijn woord<strong>en</strong><br />
koele analyse van politiek bestuurlijk vakmanschap, omdat morele verontwaardiging over het<br />
<strong>de</strong>claratiegedrag van oud-<strong>burgemeester</strong> Peper nog weinig zegt over het antwoord op <strong>de</strong> vraag waarom dit<br />
gebeur<strong>de</strong>. Met an<strong>de</strong>re bewoording<strong>en</strong> is dan <strong>de</strong> vraag of <strong>en</strong> hoe <strong>de</strong> wijze waarop Peper zijn zesti<strong>en</strong>jarige<br />
<strong>burgemeester</strong>schap zijn taak als bestuur<strong>de</strong>r opvatte <strong>en</strong> uitoef<strong>en</strong><strong>de</strong>, er wellicht toe heeft bijgedrag<strong>en</strong> dat zijn<br />
‘bonnetjes’ überhaupt e<strong>en</strong> politieke kwestie kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Hupe maakte daarvoor gebruik van <strong>de</strong><br />
inzicht<strong>en</strong> van Machiavelli. De conclusie luidt volg<strong>en</strong>s Hupe dat het ontstaan van <strong>de</strong> kwestie-Peper wel<br />
e<strong>en</strong>s me<strong>de</strong> zou kunn<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> met <strong>de</strong> wijze waarop hij als <strong>burgemeester</strong> zijn taak opvatte <strong>en</strong><br />
uitoef<strong>en</strong><strong>de</strong>, vooral met <strong>de</strong> mate waarin hij politiek-bestuurlijk vakmanschap betoon<strong>de</strong>. Bestuur<strong>de</strong>rs<br />
houd<strong>en</strong> zich met maatschappelijke vormgeving bezig. Niet wez<strong>en</strong>lijk an<strong>de</strong>rs echter dan in <strong>de</strong> R<strong>en</strong>aissance<br />
word<strong>en</strong> zij ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s geacht professionals in machtsuitoef<strong>en</strong>ing te zijn (Hupe, 2000).<br />
De analyse van Hupe on<strong>de</strong>rstreept <strong>de</strong> aanname dat e<strong>en</strong> naar inhoud <strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t selectieve expressiviteit <strong>de</strong><br />
persoonlijke effectiviteit van <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>r vergroot, <strong>en</strong> dat <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> caleidoscopisch (’t Hart <strong>en</strong> T<strong>en</strong><br />
Hoov<strong>en</strong>, 2004) bekek<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong>. Lei<strong>de</strong>rs di<strong>en</strong><strong>en</strong> naar inhoud <strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sfuncties te vervull<strong>en</strong>, hun beeldvorming te bepal<strong>en</strong> <strong>en</strong> correctiemechanism<strong>en</strong> toe te pass<strong>en</strong>.<br />
Naast <strong>de</strong>ze amorele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van politiek-bestuurlijk vakmanschap kan e<strong>en</strong> morele, meer normatieve<br />
b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> niet word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>egeerd. In het publieke domein is er e<strong>en</strong> wisselwerking<br />
van norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> waard<strong>en</strong> die geldingskracht heeft waar politiek <strong>en</strong> bestuur haar refer<strong>en</strong>tieka<strong>de</strong>r aan<br />
ontle<strong>en</strong>t <strong>en</strong> er in zowel beleid als han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> door wordt beïnvloedt <strong>en</strong> g<strong>en</strong>ormeerd.<br />
Als het gaat om beleidsethiek dan hebb<strong>en</strong> politiek <strong>en</strong> bestuur het niet gemakkelijk, nu <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving zich<br />
met name sinds <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia k<strong>en</strong>merkt door e<strong>en</strong> diversiteit aan culturele <strong>en</strong> morele waard<strong>en</strong>. Dit<br />
heeft <strong>de</strong> publieke moraal min<strong>de</strong>r e<strong>en</strong>duidig gemaakt. Kijkt m<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> ethiek van bestuur, of <strong>de</strong> morele<br />
norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> waard<strong>en</strong> die geld<strong>en</strong> voor bestuur<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> politici, dan kan m<strong>en</strong> constater<strong>en</strong> dat er ge<strong>en</strong> sprake is<br />
van min<strong>de</strong>r eis<strong>en</strong> vanuit <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving aan het op<strong>en</strong>baar bestuur (Van d<strong>en</strong> Heuvel, 2002); <strong>de</strong> morele<br />
meetlat ligt zeker niet lager dan <strong>en</strong>kele <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia geled<strong>en</strong>. Het han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van politici <strong>en</strong> bestuur<strong>de</strong>rs wordt<br />
kritisch gevolgd <strong>en</strong> ze di<strong>en</strong><strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> morele ka<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving te blijv<strong>en</strong>. De afname van<br />
i<strong>de</strong>ologische <strong>en</strong> partijpolitieke betrokk<strong>en</strong>heid van burgers bij politiek <strong>en</strong> bestuur lijkt paradoxaal gezi<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong> te gaan met e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van <strong>de</strong> eis<strong>en</strong> die <strong>de</strong> burger aan <strong>de</strong> moraliteit van het han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
politici <strong>en</strong> bestuur<strong>de</strong>rs stelt (Van d<strong>en</strong> Heuvel et al, 2002). Het han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van bestuur<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> politici is<br />
on<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> moreel vergrootglas kom<strong>en</strong> te ligg<strong>en</strong>.<br />
Waar het bij e<strong>en</strong> amorele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gaat om e<strong>en</strong> koele analyse van politiek-bestuurlijk<br />
vakmanschap, gaat het bij e<strong>en</strong> morele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van het han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong> publieke lei<strong>de</strong>r vooral om<br />
integriteit. En waar het bij politiek-bestuurlijk vakmanschap vooral gaat om machtsbehoud, gaat het bij<br />
integriteit vooral om het voorkom<strong>en</strong> van machtsbe<strong>de</strong>rf.<br />
De oud-minister van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> Dales, plaatste op e<strong>en</strong> VNG-congres in 1992 integriteit <strong>en</strong> het<br />
door Wertheim <strong>en</strong> Brasz (1961) geïntroduceer<strong>de</strong> begrip ‘machtsbe<strong>de</strong>rf’ voor het eerst op <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>da van<br />
publieke bestuur<strong>de</strong>rs ii. Bij integriteit ging het volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> minister om meer dan <strong>de</strong> zwaarbelad<strong>en</strong> term<strong>en</strong><br />
frau<strong>de</strong> <strong>en</strong> corruptie, maar vooral om machtsbe<strong>de</strong>rf: ‘Machtsbe<strong>de</strong>rf […] draagt het elem<strong>en</strong>t van ontbinding,<br />
verval, vervaging van norm<strong>en</strong> in zich. Het gaat mij om het sluip<strong>en</strong><strong>de</strong> gevaar van bezoe<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong><br />
ambtelijke <strong>en</strong> politieke reputatie, van aantasting van integriteit van bestuur<strong>de</strong>rs, van ontk<strong>en</strong>ning van <strong>de</strong><br />
24
hoge waard<strong>en</strong> waarvoor <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische rechtsstaat staat. Machtsbe<strong>de</strong>rf kan ‘in the <strong>en</strong>d’ leid<strong>en</strong> tot<br />
gecorrumpeerd word<strong>en</strong>, corruptie <strong>en</strong> frau<strong>de</strong>.’<br />
In het algeme<strong>en</strong> kan gesteld word<strong>en</strong> dat niet-integer han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> in strijd is met maatschappelijk<br />
geaccepteer<strong>de</strong> morele norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> standaard<strong>en</strong>. Morele maatstav<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> zich door hun sociale<br />
karakter <strong>en</strong> bindingskracht (Van Willig<strong>en</strong>burg et al, 1999). Waard<strong>en</strong> in het Ne<strong>de</strong>rlandse op<strong>en</strong>baar bestuur<br />
zijn volg<strong>en</strong>s on<strong>de</strong>rzoek naar bestuurlijke integriteit e<strong>en</strong> gezindheid van eerlijkheid, onkreukbaarheid,<br />
op<strong>en</strong>heid, objectiviteit <strong>en</strong> rechtschap<strong>en</strong>heid (Van d<strong>en</strong> Heuvel et al, 1999). Hoewel <strong>de</strong>ze waard<strong>en</strong><br />
grot<strong>en</strong><strong>de</strong>els overe<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> met <strong>de</strong> klassiek bureaucratische waard<strong>en</strong> van Weber (1999), bezitt<strong>en</strong> zij net als<br />
an<strong>de</strong>re waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> morele standaard<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> eeuwigheidswaar<strong>de</strong>. Norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> waard<strong>en</strong> die<br />
bepal<strong>en</strong>d zijn voor het op<strong>en</strong>baar bestuur, ontl<strong>en</strong><strong>en</strong> hun betek<strong>en</strong>is <strong>en</strong> prioriteit aan <strong>de</strong> tijdgeest <strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> in<br />
<strong>de</strong> maatschappij verankerd, of ze nu positivistisch dan wel sociaal-constructivistisch word<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>d.<br />
De laatste jar<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in het bestuurlijke jargon moraal, integriteit <strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid e<strong>en</strong> steeds<br />
promin<strong>en</strong>tere plaats ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (Huberts, 1994, Van d<strong>en</strong> Heuvel et al, 1999, Bov<strong>en</strong>s & Hemerijck, 2000,<br />
Procee, 2000). Mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> ter voorkoming van machtsbe<strong>de</strong>rf, zoals <strong>de</strong> bescherming van <strong>de</strong> klokk<strong>en</strong>lui<strong>de</strong>r,<br />
zijn e<strong>en</strong> gevolg van die toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aandacht (zie Bov<strong>en</strong>s, 1987 <strong>en</strong> De Goe<strong>de</strong>, 2000). Klokk<strong>en</strong>lui<strong>de</strong>rs<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> aan het licht waar geheimhouding <strong>en</strong> discretie regel is, maar do<strong>en</strong> dat niet per ongeluk of<br />
t<strong>en</strong> behoeve van het eig<strong>en</strong>belang. Ze hebb<strong>en</strong> nadrukkelijk <strong>de</strong> bedoeling <strong>de</strong> noodklok te luid<strong>en</strong> als ge<strong>en</strong><br />
an<strong>de</strong>re mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> meer op<strong>en</strong> staan om <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap te waarschuw<strong>en</strong> voor specifieke, acute of<br />
dreig<strong>en</strong><strong>de</strong> misstand<strong>en</strong>.<br />
Bestuur<strong>de</strong>rs di<strong>en</strong><strong>en</strong> zich niet alle<strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijk te gedrag<strong>en</strong>, er is <strong>de</strong> laatste jar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<br />
waarneembaar dat publieke autoriteit<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>schap di<strong>en</strong><strong>en</strong> af te legg<strong>en</strong> voor hun bestuur (zie Albeda,<br />
2000). Verantwoording geschiedt meestal na aandring<strong>en</strong> van an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong> overstaan van verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
fora, zoals <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad, of t<strong>en</strong> overstaan van superieur<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s Van Gunster<strong>en</strong> ligt <strong>de</strong><br />
grondbetek<strong>en</strong>is van het verantwoor<strong>de</strong>lijk zijn dan ook in het aangesprok<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> forum. Bij<br />
afwezigheid van e<strong>en</strong> forum raakt ons d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over verantwoor<strong>de</strong>lijkheid in <strong>de</strong> knoop (Van Gunster<strong>en</strong>,<br />
1974). Voor het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zal <strong>de</strong> raad met name e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> in land<strong>en</strong> waar <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> gekoz<strong>en</strong> wordt. Hoewel <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> raad verschilt per land <strong>en</strong> per mo<strong>de</strong>l van<br />
verkiezing, heeft ook <strong>de</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in Ne<strong>de</strong>rland, zeker sinds <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong><br />
dualisering, verantwoording aan <strong>de</strong> raad af te legg<strong>en</strong>, zij het in meer indirecte vorm <strong>en</strong> met e<strong>en</strong> raad die<br />
min<strong>de</strong>r verstrekk<strong>en</strong><strong>de</strong> mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> ter beschikking heeft. Voor <strong>de</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zal <strong>de</strong> rol van e<strong>en</strong><br />
superieur, in <strong>de</strong> vorm van <strong>de</strong> Commissaris van <strong>de</strong> Koningin, e<strong>en</strong> grotere rol spel<strong>en</strong>. Zo b<strong>en</strong>adrukt <strong>de</strong> oud<strong>burgemeester</strong><br />
van Leeuward<strong>en</strong>, Loekie van Maar<strong>en</strong>-van Bal<strong>en</strong>, dat <strong>de</strong> Commissaris van <strong>de</strong> Koningin van<br />
Friesland, Ed Nijpels, e<strong>en</strong> cruciale rol heeft gespeeld in haar ontslag (zie Van Maar<strong>en</strong>-Van Bal<strong>en</strong>, 2003). In<br />
haar biografie is te lez<strong>en</strong> hoe zij bij <strong>de</strong> Commissaris is gaan vertell<strong>en</strong> wat er in <strong>de</strong> bestuursverhouding<strong>en</strong> in<br />
Leeuward<strong>en</strong> was misgegaan <strong>en</strong> waarom zij in die bestuurscrisis vrij te pleit<strong>en</strong> zou zijn.<br />
Vanuit e<strong>en</strong> meer algeme<strong>en</strong> maatschappelijke context - in plaats van e<strong>en</strong> strikt juridische interpretatie - is<br />
het on<strong>de</strong>rscheid van toepassing tuss<strong>en</strong> actieve <strong>en</strong> passieve verantwoor<strong>de</strong>lijkheid. In grote lijn<strong>en</strong> verhoud<strong>en</strong><br />
die zich tot elkaar als ‘aansprakelijkheid’ tot ‘verantwoor<strong>de</strong>lijk gedrag’ (Bov<strong>en</strong>s, 1990). Bij<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid in <strong>de</strong> zin van aansprakelijk stell<strong>en</strong>, wordt m<strong>en</strong> achteraf verantwoor<strong>de</strong>lijk gehoud<strong>en</strong>.<br />
Bij actieve verantwoor<strong>de</strong>lijkheid ligt <strong>de</strong> nadruk op het han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> in het hed<strong>en</strong>, <strong>en</strong> gaat het vooral om<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid als <strong>de</strong>ugd. Het aflegg<strong>en</strong> van verantwoor<strong>de</strong>lijkheid (passief) zegt nog niet mete<strong>en</strong> iets<br />
over verantwoor<strong>de</strong>lijk gedrag (actief). Verantwoor<strong>de</strong>lijk gedrag vraagt om e<strong>en</strong> meer morele invulling van<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Hoewel het on<strong>de</strong>rscheid tuss<strong>en</strong> bei<strong>de</strong> typ<strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid ev<strong>en</strong>als <strong>de</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
aandacht voor bei<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> niet altijd scherp is, ligg<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> beantwoording van <strong>de</strong> vraag of e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r<br />
zich verantwoor<strong>de</strong>lijk gedraagt, meer morele <strong>en</strong> normatieve uitgangspunt<strong>en</strong> t<strong>en</strong> grondslag, dan aan <strong>de</strong><br />
vraag hoe het aflegg<strong>en</strong> van verantwoording <strong>en</strong> rek<strong>en</strong>schap moet word<strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong>.<br />
Interne <strong>en</strong> externe correctiemechanism<strong>en</strong> van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
In vorige paragraf<strong>en</strong> is geconstateerd dat er groei<strong>en</strong><strong>de</strong> behoefte is aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, <strong>en</strong> vooral aan meer<br />
expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. In <strong>de</strong>ze paragraaf is vanuit verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> aangetoond dat er echter<br />
ook e<strong>en</strong> noodzaak is om <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te beteugel<strong>en</strong> door mid<strong>de</strong>l van verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> correctiemechanism<strong>en</strong>.<br />
Lei<strong>de</strong>rs hebb<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> met id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> verzond<strong>en</strong> door volgers. Het gelov<strong>en</strong> van<br />
lei<strong>de</strong>rs in sommige van die (onjuiste) beeld<strong>en</strong>, kan catastrofale gevolg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Lei<strong>de</strong>rschap staat of valt<br />
dan ook met het vermog<strong>en</strong> om greep op <strong>de</strong> werkelijkheid te behoud<strong>en</strong>. Daar kunn<strong>en</strong><br />
25
correctiemechanism<strong>en</strong> aan bijdrag<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r moet kunn<strong>en</strong> omgaan met zijn status als held of schurk.<br />
Daarmee ontstaat voor <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>de</strong> uitdaging om zowel id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> beeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> reflectie op het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> serieus te nem<strong>en</strong>, als die naast zich neer te legg<strong>en</strong>. Vooral <strong>de</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r di<strong>en</strong>t zich<br />
bewust te zijn dat <strong>de</strong> behoefte aan charisma <strong>en</strong> retorische kwaliteit<strong>en</strong> valkuil<strong>en</strong> met zich meebr<strong>en</strong>gt; hij<br />
di<strong>en</strong>t te balancer<strong>en</strong> op <strong>de</strong> d<strong>en</strong>kbeeldige lijn die loopt tuss<strong>en</strong> expressie <strong>en</strong> beleidsinhoud. Hij di<strong>en</strong>t zowel<br />
politiek-bestuurlijk vakmanschap te bezitt<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn macht te behoud<strong>en</strong>, als machtsbe<strong>de</strong>rf te voorkom<strong>en</strong>.<br />
Zowel e<strong>en</strong> morele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> die met name gericht is op het voorkom<strong>en</strong> van<br />
machtsbe<strong>de</strong>rf, als e<strong>en</strong> amorele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring die vooral gericht is op het behoud<strong>en</strong> van macht, leidt tot <strong>de</strong><br />
constatering dat er correctiemechanism<strong>en</strong> nodig zijn.<br />
In <strong>de</strong>ze paragraaf zijn verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> voorbeeld<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> van correctiemechanism<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> omgeving van<br />
e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r operer<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> individu<strong>en</strong> of instituties die voor <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> als e<strong>en</strong><br />
correctiemechanisme kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Die person<strong>en</strong> <strong>en</strong> instituties kunn<strong>en</strong> inge<strong>de</strong>eld word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r interne<br />
<strong>en</strong> externe correctiemechanism<strong>en</strong> (zie figuur 2). Het overzicht is in abstractie opgesteld om voor ie<strong>de</strong>re<br />
publieke lei<strong>de</strong>r van toepassing te kunn<strong>en</strong> zijn, maar geldt in <strong>de</strong>ze studie vooral voor <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als<br />
publieke lei<strong>de</strong>r.<br />
On<strong>de</strong>r interne correctiemechanism<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vooral die person<strong>en</strong> <strong>en</strong> instituties geschaard word<strong>en</strong> die<br />
dicht bij <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r staan <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> zijn bij <strong>de</strong> actieve verantwoor<strong>de</strong>lijkheid van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r. De person<strong>en</strong><br />
of instituties die e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke rol kunn<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong> <strong>en</strong> in <strong>de</strong>ze paragraaf aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> zijn gesteld, zijn<br />
(naast introspectie <strong>en</strong> zelfkritiek) ‘<strong>de</strong> nar’, ‘<strong>de</strong> coach’ <strong>en</strong> ‘<strong>de</strong> peergroup’. In casu <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, zou <strong>de</strong><br />
‘nar’ e<strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>r of e<strong>en</strong> ambt<strong>en</strong>aar kunn<strong>en</strong> zijn, die dicht bij <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> opereert. De ‘coach’ zou<br />
e<strong>en</strong> professional of voormalig <strong>burgemeester</strong> kunn<strong>en</strong> zijn, <strong>en</strong> <strong>de</strong> ‘peergroup’ kan word<strong>en</strong> ingevuld door e<strong>en</strong><br />
verzameling van collega <strong>burgemeester</strong>s, bijvoorbeeld vanuit het NGB.<br />
Externe correctiemechanism<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vervuld door person<strong>en</strong> of instituties die vaak met e<strong>en</strong><br />
grotere afstand tot <strong>de</strong> persoon van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r operer<strong>en</strong> <strong>en</strong> vooral betrokk<strong>en</strong> zijn bij <strong>de</strong> passieve<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r. De person<strong>en</strong> of instituties die voor <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r, e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke rol kunn<strong>en</strong><br />
vervull<strong>en</strong> <strong>en</strong> in <strong>de</strong>ze paragraaf aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> zijn gesteld, zijn <strong>de</strong> ‘klokk<strong>en</strong>lui<strong>de</strong>r’, ‘<strong>de</strong> superieur’ <strong>en</strong> ‘e<strong>en</strong><br />
formeel verantwoordingsforum’. Ingevuld voor <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, is e<strong>en</strong> ‘klokk<strong>en</strong>lui<strong>de</strong>r’ vaak e<strong>en</strong><br />
ambt<strong>en</strong>aar uit <strong>de</strong> organisatie. De ‘superieur’ zou e<strong>en</strong> Commissaris <strong>de</strong>r Koningin of e<strong>en</strong> minister kunn<strong>en</strong><br />
zijn, <strong>en</strong> het ‘formeel verantwoordingsforum’ is in dit geval <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad. Nogmaals, <strong>de</strong> invulling <strong>en</strong><br />
invloed van <strong>de</strong>ze abstracte omschrijving<strong>en</strong> van mechanism<strong>en</strong> verschilt per aanstellingswijze van e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>.<br />
Interne correctiemechanism<strong>en</strong><br />
Vooral voor actieve verantwoording <strong>en</strong> vooral op e<strong>en</strong><br />
discrete wijze<br />
- <strong>de</strong> nar<br />
- <strong>de</strong> coach<br />
- <strong>de</strong> peergroup<br />
Externe correctiemechanism<strong>en</strong><br />
Vooral voor passieve verantwoording <strong>en</strong> vooral in <strong>de</strong><br />
op<strong>en</strong>baarheid<br />
- <strong>de</strong> klokk<strong>en</strong>lui<strong>de</strong>r<br />
- <strong>de</strong> superieur<br />
- e<strong>en</strong> formeel verantwoordingsforum<br />
- <strong>de</strong> media<br />
Figuur 2 Interne <strong>en</strong> externe correctiemechanism<strong>en</strong> van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Het on<strong>de</strong>rscheid tuss<strong>en</strong> inter<strong>en</strong>e <strong>en</strong> externe correctiemechanism<strong>en</strong> heeft niet zo zeer te mak<strong>en</strong> met het<br />
binn<strong>en</strong> of buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>telijke organisatie operationeel zijn, maar meer met het mom<strong>en</strong>t <strong>en</strong> soms ook<br />
met <strong>de</strong> op<strong>en</strong>baarheid van <strong>de</strong> correctie. In <strong>de</strong> praktijk zull<strong>en</strong> waarschijnlijk vooral <strong>de</strong> coach of <strong>de</strong><br />
‘peergroup’ op e<strong>en</strong> meer discrete wijze betrokk<strong>en</strong> zijn in <strong>de</strong> innerlijke wereld <strong>en</strong> <strong>de</strong> psyche van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r.<br />
Ze kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol vervull<strong>en</strong> in het voorkom<strong>en</strong> van mogelijk fal<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> daardoor voorkom<strong>en</strong><br />
dat het fal<strong>en</strong> zich continueert <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s naar buit<strong>en</strong> komt. An<strong>de</strong>rzijds zull<strong>en</strong> ‘<strong>de</strong> klokk<strong>en</strong>lui<strong>de</strong>r’ of ‘het<br />
formeel verantwoordingsforum’ corriger<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> wijze die vaak meer op<strong>en</strong>baar is <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> zij het fal<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> publieke lei<strong>de</strong>r bloot legg<strong>en</strong> als het kwaad al is geschied. Hierbij spel<strong>en</strong> <strong>de</strong> media natuurlijk e<strong>en</strong><br />
26
grote rol. Led<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> formeel verantwoordingsforum of klokk<strong>en</strong>lui<strong>de</strong>rs kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> media gebruik<strong>en</strong><br />
om hun boodschap gehoor gev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> in e<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tatieve <strong>de</strong>mocratie <strong>de</strong> kiezer<br />
verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong> in het aankaart<strong>en</strong> van misstand<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> media op e<strong>en</strong> meer autonome wijze, bijvoorbeeld door opinionlea<strong>de</strong>rs, e<strong>en</strong><br />
corriger<strong>en</strong><strong>de</strong> rol vervull<strong>en</strong>. Daarom is <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> media niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> mid<strong>de</strong>l t<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste van <strong>de</strong> reeds<br />
g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> externe correctiemechanism<strong>en</strong>, het is ook mechanisme voor correctie op zichzelf. De media<br />
vorm<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s H<strong>en</strong>driks & Korst<strong>en</strong> (2001) e<strong>en</strong> macht naast an<strong>de</strong>re macht<strong>en</strong>, net als <strong>de</strong> vier<strong>de</strong> macht van<br />
ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>. Journalist<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> niet steeds meer e<strong>en</strong> neutrale factor, die met distantie het<br />
nieuws verslaat. Journalist<strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong> meer dan vroeger <strong>en</strong> will<strong>en</strong> zelf politieke ontwikkeling<strong>en</strong><br />
beïnvloed<strong>en</strong>. Voor <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> media in het op<strong>en</strong>baar bestuur is <strong>de</strong> laatste jar<strong>en</strong> veel aandacht ontstaan<br />
<strong>en</strong> <strong>de</strong> journalistiek wordt vaak e<strong>en</strong> corriger<strong>en</strong><strong>de</strong> bevoegdheid toegek<strong>en</strong>d iii.<br />
Actieve verantwoor<strong>de</strong>lijkheid wordt gewaarborgd door <strong>de</strong> aanwezigheid van interne<br />
correctiemechanism<strong>en</strong> <strong>en</strong> heeft daarmee e<strong>en</strong> meer prev<strong>en</strong>tief karakter. Het kan daarom w<strong>en</strong>selijk zijn dat<br />
in het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> vooral <strong>de</strong> interne correctiemechanism<strong>en</strong> meer aandacht krijg<strong>en</strong>.<br />
De externe correctiemechanism<strong>en</strong> zijn meer institutioneel van aard <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dan ook binn<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
bestuurskun<strong>de</strong> al volop aandacht van studie ontvang<strong>en</strong>.<br />
Interne correctiemechanism<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vooral bijdrag<strong>en</strong> aan het behoud<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> greep op <strong>de</strong><br />
werkelijkheid. In <strong>de</strong>ze paragraaf is betoogd dat <strong>de</strong> ontstane beeldvorming over e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> lev<strong>en</strong><br />
kan gaan leid<strong>en</strong>, met mogelijk dramatische gevolg<strong>en</strong>. Interne correctiemechanism<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan<br />
het realistisch b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>en</strong> van zowel positieve als negatieve beeldvorming, <strong>en</strong> aan het han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> naar<br />
terechte <strong>en</strong> onterechte kritiek. Uitein<strong>de</strong>lijk di<strong>en</strong>t dit het doel om verantwoording af te legg<strong>en</strong> aan alle<br />
volgeling<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r.<br />
Rudolph Giuliani, <strong>de</strong> oud-<strong>burgemeester</strong> van New York, zei het volg<strong>en</strong><strong>de</strong> over verantwoor<strong>de</strong>lijkheid,<br />
waarmee hij treff<strong>en</strong>d <strong>de</strong> balans verwoordt: ‘Ik verdi<strong>en</strong><strong>de</strong> niet alle lof die me is toegezwaaid voor wat er<br />
goed ging to<strong>en</strong> ik <strong>burgemeester</strong> was, of alle kritiek die ik kreeg voor wat er mis ging, maar ik verdi<strong>en</strong> het<br />
om rek<strong>en</strong>schap te moet<strong>en</strong> aflegg<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> resultat<strong>en</strong> van mijn bestuur.’ (Giuliani, 2002: 102)<br />
De in <strong>de</strong>ze paragraaf geschetste spanning<strong>en</strong> zijn verwoord in <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>elvraag:<br />
3 e <strong>de</strong>elvraag: In hoeverre is <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r in staat om door mid<strong>de</strong>l van interne<br />
correctiemechanism<strong>en</strong> verwachting<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te corriger<strong>en</strong> naar realistische proporties <strong>en</strong><br />
fout<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong> (actieve verantwoor<strong>de</strong>lijkheid), dan wel consequ<strong>en</strong>ties te verbind<strong>en</strong> aan ontstane<br />
beeld<strong>en</strong>, door verantwoording (passieve verantwoor<strong>de</strong>lijkheid) af te legg<strong>en</strong>?<br />
2.6 Resumer<strong>en</strong>d<br />
Lei<strong>de</strong>rschap komt tot stand in relatie tot <strong>de</strong> maatschappelijke omgeving <strong>en</strong> <strong>de</strong> volgeling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r.<br />
De volgeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> maatschappelijke omgeving stell<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> eis<strong>en</strong> aan hun<br />
lei<strong>de</strong>rs. De roep om krachtig <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is daarom niet éénduidig. De on<strong>de</strong>rzoeksvraagstelling luidt dan<br />
ook: Welke factor<strong>en</strong> zijn voor <strong>de</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> bepal<strong>en</strong>d voor het kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong><br />
aan <strong>de</strong> diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>? Lei<strong>de</strong>rs word<strong>en</strong> geconfronteerd met complexe<br />
rolverwachting<strong>en</strong>.<br />
Deze geconstateer<strong>de</strong> diverg<strong>en</strong>tie heeft voor het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> psychologische <strong>en</strong> institutionele gevolg<strong>en</strong>. De<br />
geschetste veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> verton<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rlinge <strong>en</strong> interne spanning<strong>en</strong>, zoals uit <strong>de</strong><br />
drie verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> thema’s <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong> blijkt. Eén van die vrag<strong>en</strong> is dat er e<strong>en</strong> roep is om<br />
lei<strong>de</strong>rs die sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong> <strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeit vorm<strong>en</strong>. Om e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> e<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeit te vorm<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>leving die e<strong>en</strong> hoge diversiteit <strong>en</strong> complexiteit k<strong>en</strong>t <strong>en</strong> waarin e<strong>en</strong> media-isering van betek<strong>en</strong>isgeving<br />
plaats vindt, is e<strong>en</strong> krachtige <strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r nodig die <strong>de</strong>ze lastige taak op zich kan nem<strong>en</strong>. De roep<br />
om e<strong>en</strong> sterke <strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r, die bekwaam weet om te gaan met <strong>de</strong> retoriek <strong>en</strong> symboliek van<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, doet bij vel<strong>en</strong> <strong>de</strong> begrijpelijke risico’s opdoem<strong>en</strong> van populisme in plaats van beleidsinhoud,<br />
over machtsbe<strong>de</strong>rf in plaats van integriteit, <strong>en</strong> immoreel in plaats van moreel <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
Correctiemechanism<strong>en</strong> zijn nodig om e<strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijk expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> om te<br />
voorkom<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> gevar<strong>en</strong> werkelijkheid word<strong>en</strong>.<br />
27
Al <strong>de</strong>ze process<strong>en</strong> waar e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r mee wordt geconfronteerd, word<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s<br />
bepaald door e<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>iër<strong>en</strong><strong>de</strong> variabele, namelijk <strong>de</strong> directe verkiezing van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>. De<br />
directe verkiezing heeft invloed op zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Het is <strong>de</strong> vraag of <strong>de</strong> verwoor<strong>de</strong> process<strong>en</strong> die van<br />
invloed zijn op het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong> vergrot<strong>en</strong>d of e<strong>en</strong> verklein<strong>en</strong>d effect zull<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap. Hoe zal <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> met <strong>de</strong> beschrev<strong>en</strong> spanning<strong>en</strong>,<br />
valkuil<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong> om gaan als hij straks gekoz<strong>en</strong> wordt? Het land<strong>en</strong>vergelijk<strong>en</strong><strong>de</strong> empirische<br />
on<strong>de</strong>rzoek wat in dit on<strong>de</strong>rzoek is uitgevoerd probeert <strong>de</strong> <strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong> te beantwoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> het effect van<br />
<strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> daarop te voorspell<strong>en</strong>.<br />
28
3 De Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>en</strong> Engelse Burgemeester;<br />
e<strong>en</strong> comparatief on<strong>de</strong>rzoek<br />
3.1 On<strong>de</strong>rzoeksontwerp<br />
Vanuit e<strong>en</strong> isonome theorievorming werd<strong>en</strong> in het vorige hoofdstuk on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> naar het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> opgesteld. De elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> hoofdvraag <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong><br />
zijn in <strong>de</strong> <strong>de</strong>sbetreff<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraf<strong>en</strong> uitgewerkt. De vraag is nu, hoe via empirische weg <strong>de</strong> inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
antwoord<strong>en</strong> op <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Het do<strong>en</strong> van uitsprak<strong>en</strong> over hoe <strong>burgemeester</strong>s omgaan met <strong>de</strong> diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag die aan hun<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> wordt gesteld, wordt complexer door <strong>de</strong> aanwezigheid van <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>iër<strong>en</strong><strong>de</strong> variabele,<br />
namelijk <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> directe verkiezing van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>. Zolang er simpelweg nog ge<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> in Ne<strong>de</strong>rland is, blijv<strong>en</strong> opmerking<strong>en</strong> over hun toekomstig <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> vooral speculatief<br />
van aard. Om inzicht te verkrijg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> praktijk van het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is land<strong>en</strong>vergelijk<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek naar<br />
het functioner<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> waar<strong>de</strong>vol instrum<strong>en</strong>t. Dit geldt in het bijzon<strong>de</strong>r wanneer er<br />
vergelek<strong>en</strong> wordt met e<strong>en</strong> land waar rec<strong>en</strong>te ervaring<strong>en</strong> zijn met <strong>de</strong> overgang naar gekoz<strong>en</strong> lokaal<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
Engeland is één van <strong>de</strong> land<strong>en</strong> die <strong>de</strong>el uit mak<strong>en</strong> van <strong>de</strong> schijnbaar overe<strong>en</strong>komstige tr<strong>en</strong>d in West-<br />
Europese land<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> meer direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap (John, 2001). Door <strong>de</strong> aanwezigheid<br />
van ‘local self governm<strong>en</strong>t’ hebb<strong>en</strong> <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in Engeland variatie in on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re <strong>de</strong><br />
aanstellingswijze, aanstellingsduur <strong>en</strong> in <strong>de</strong> omvang van het tak<strong>en</strong>pakket van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>. Dit maakt<br />
Engeland e<strong>en</strong> interessante casus voor e<strong>en</strong> (internationale) vergelijk<strong>en</strong><strong>de</strong> studie. De ervaring<strong>en</strong> uit Engeland<br />
kunn<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> die prescriptieve waar<strong>de</strong> kunn<strong>en</strong> zijn voor <strong>de</strong> toekomst van het Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
<strong>burgemeester</strong>schap. Het lokale bestuur in Engeland bood inzicht<strong>en</strong> in <strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> van het<br />
<strong>burgemeester</strong>sambt in gekoz<strong>en</strong> vorm. De overgang naar e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap heeft in<br />
Engeland voor elf geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>telijk plaats gevond<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitbreiding van het aantal geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met<br />
e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> heeft e<strong>en</strong> plaats op <strong>de</strong> bestuurlijke ag<strong>en</strong>da. Daardoor is er daar, net als in<br />
Ne<strong>de</strong>rland, veel discussie over <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> van gekoz<strong>en</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
De keuze voor Engeland als vergelijkingscasus wordt dus vooral bepaald door <strong>de</strong> rec<strong>en</strong>te wijziging<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />
aanstellingswijze <strong>en</strong> het bestaan van ‘local self governm<strong>en</strong>t’. Het voert te ver om uitgebreid stil te staan bij<br />
<strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> in <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re West-Europese land<strong>en</strong>, maar er kan op basis van land<strong>en</strong>informatie over<br />
<strong>burgemeester</strong>s (zie Cachet et al, 2002) beknopt word<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> waarom er niet voor an<strong>de</strong>re land<strong>en</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> is. In e<strong>en</strong> aantal Europese land<strong>en</strong> ontbreekt <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>spositie, zoals in Zwed<strong>en</strong> of Finland.<br />
In Ierland is <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> uitsluit<strong>en</strong>d ceremonieel. In Frankrijk wordt <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> door <strong>de</strong> raad <strong>en</strong> in België wordt <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> b<strong>en</strong>oemd (zij het op voordracht van <strong>de</strong> raad). In<br />
Duitsland wordt <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> wel, op <strong>en</strong>kele uitzon<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> na, gekoz<strong>en</strong> door <strong>de</strong> bevolking. Hoewel<br />
<strong>de</strong> Duitse ervaring<strong>en</strong> beslist nuttig kunn<strong>en</strong> zijn voor <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse situatie, zoals is geblek<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong><br />
studie van Schaap et al (2003) naar <strong>de</strong> collegiale verhouding<strong>en</strong> in Hess<strong>en</strong>, is er niet voor Duitsland<br />
gekoz<strong>en</strong> omdat er hier ge<strong>en</strong> sprake is van ‘local self governm<strong>en</strong>t’. In Duitsland bestaan weliswaar<br />
verschill<strong>en</strong> per <strong>de</strong>elstaat in <strong>de</strong> regeling<strong>en</strong> over <strong>de</strong> aanstellingswijze, maar <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze<br />
regeling<strong>en</strong> van bov<strong>en</strong>af, dus vanuit <strong>de</strong> <strong>de</strong>elstaat, opgelegd. Daarnaast wordt <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in Duitsland<br />
gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> perio<strong>de</strong> van zes tot ti<strong>en</strong> jar<strong>en</strong>. Natuurlijk speeld<strong>en</strong> ook overweging<strong>en</strong> van praktische<br />
aard e<strong>en</strong> rol. De taalbarrière zou het on<strong>de</strong>rzoek in sommige land<strong>en</strong> teveel part<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>.<br />
Internationaal vergelijk<strong>en</strong><strong>de</strong> studie neemt temidd<strong>en</strong> van alle on<strong>de</strong>rzoek e<strong>en</strong> steeds belangrijker plaats in <strong>en</strong><br />
wordt ook wel <strong>de</strong> koninklijke weg naar meer k<strong>en</strong>nis omtr<strong>en</strong>t m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving g<strong>en</strong>oemd (zie Soeters<br />
et al, 1995). Het do<strong>en</strong> van internationaal vergelijk<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek kan zowel tot doel hebb<strong>en</strong> om theorieën<br />
te ontwikkel<strong>en</strong> als om <strong>de</strong> werkelijkheid te beschrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> beleidsinterv<strong>en</strong>ties te lever<strong>en</strong>. De theorievorming<br />
over het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>burgemeester</strong>s kan word<strong>en</strong> gespecificeerd <strong>en</strong> robuuster gemaakt word<strong>en</strong>. Door<br />
verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Engelse <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>burgemeester</strong>s te<br />
id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> <strong>en</strong> op hun effect te beoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> ook inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> less<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> praktijk word<strong>en</strong><br />
29
verkreg<strong>en</strong>. Internationaal vergelijk<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek kan immers zowel e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk doel als<br />
beleidsmatige ambities hebb<strong>en</strong>.<br />
Aan het do<strong>en</strong> van internationaal vergelijk<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek kleeft het na<strong>de</strong>el dat problem<strong>en</strong> <strong>en</strong> begripp<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> van cultuur tot cultuur, hetge<strong>en</strong> in methodologische term<strong>en</strong> ‘werkelijkheidsvreemd<br />
reductionisme’ of ‘etnoc<strong>en</strong>trische vertek<strong>en</strong>ing’ wordt g<strong>en</strong>oemd. Toch wint het comparatief on<strong>de</strong>rzoek aan<br />
belang, door <strong>de</strong> internationalisering van bestuur <strong>en</strong> globalisering van economie <strong>en</strong> politiek (zie Korst<strong>en</strong> et<br />
al, 1995).<br />
Het is noodzakelijk zich bewust te zijn van <strong>de</strong> risico’s die geld<strong>en</strong> bij het gebruik van begripp<strong>en</strong> <strong>en</strong> factor<strong>en</strong><br />
betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> werking van het Engelse <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse op<strong>en</strong>baar bestuur. E<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk risico ontstaat al<br />
bij het gebruik van het begrip ‘<strong>burgemeester</strong>’ zelf. De Engelse mayor is inhou<strong>de</strong>lijk niet id<strong>en</strong>tiek aan het<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse begrip ‘<strong>burgemeester</strong>’. Ook bestaat het gevaar dat spurieuze causale verband<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gelegd in <strong>de</strong> verklaring van process<strong>en</strong>. Dat wil zegg<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> onecht verband wordt gelegd tuss<strong>en</strong> twee<br />
zak<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> noodzakelijke verdieping in <strong>de</strong> context <strong>en</strong> belangrijke begripp<strong>en</strong> van zowel <strong>de</strong> Engelse als <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse cultuur heeft daarom plaats gevond<strong>en</strong> <strong>en</strong> is weer gegev<strong>en</strong> in <strong>de</strong> hoofdstukk<strong>en</strong> 4 <strong>en</strong> 5.<br />
Daarnaast speeld<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappers <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> uit zowel Ne<strong>de</strong>rland al Engeland e<strong>en</strong><br />
verifiër<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> adviser<strong>en</strong><strong>de</strong> rol. Zij nam<strong>en</strong> <strong>de</strong>el aan <strong>de</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> klankbordgroep, waarover later in<br />
<strong>de</strong>ze paragraaf meer.<br />
De g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> beslissing<strong>en</strong> over het type on<strong>de</strong>rzoek bepal<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s het traject voor keuzes over<br />
gegev<strong>en</strong>sverzameling <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>sverwerking. Omdat bij <strong>de</strong> theorievorming <strong>en</strong> <strong>de</strong> daaruit voortvloei<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
vrag<strong>en</strong> het psychologische bestand<strong>de</strong>el e<strong>en</strong> belangrijke rol speelt, is het on<strong>de</strong>rzoek vooral gericht op<br />
opvatting<strong>en</strong>, houding<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedraging<strong>en</strong> van person<strong>en</strong>, in dit geval <strong>burgemeester</strong>s. En niet zo zeer op <strong>de</strong><br />
werking van bestuurs- of staatsrechtelijke wett<strong>en</strong> of regeling<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> het <strong>burgemeester</strong>schap <strong>en</strong> het<br />
op<strong>en</strong>baar bestuur.<br />
Gezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> aard van <strong>de</strong> vraagstukk<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> kwalitatief <strong>en</strong> interpretatief on<strong>de</strong>rzoek w<strong>en</strong>selijk. Het doel van<br />
<strong>de</strong> interpretatie van <strong>de</strong> ‘inner world’ van <strong>de</strong> respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is het gev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> beschrijving van <strong>de</strong><br />
betek<strong>en</strong>isverl<strong>en</strong>ing van <strong>burgemeester</strong>s. De gegev<strong>en</strong>s di<strong>en</strong><strong>en</strong> die betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> dan ook weer te gev<strong>en</strong>:<br />
kwalitatief is dat on<strong>de</strong>rzoeksmateriaal waarin <strong>de</strong> betek<strong>en</strong>isverl<strong>en</strong>ing in <strong>de</strong> taal van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>, ‘the<br />
actor’s point of view’, tot uitdrukking komt (Wester, 1991).<br />
Vanwege <strong>de</strong> aanwezigheid van veelzijdige theoretische noties in dit on<strong>de</strong>rzoek, di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong><br />
on<strong>de</strong>rzocht welke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, uitgangspunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kwijz<strong>en</strong> van belang zijn in <strong>de</strong> praktijk van het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. Dit maakt het on<strong>de</strong>rzoek niet alle<strong>en</strong> <strong>de</strong>scriptief maar vooral<br />
verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d van karakter.<br />
Vraagstukk<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> sociale wet<strong>en</strong>schap zijn vaak uniek <strong>en</strong> og<strong>en</strong>schijnlijk e<strong>en</strong>malig, wat nogal e<strong>en</strong>s leidt tot<br />
<strong>de</strong> keuze van <strong>de</strong> case-study als type van on<strong>de</strong>rzoek (zie Yin, 1994). Dit betek<strong>en</strong>t wel dat <strong>de</strong> mogelijkheid<br />
tot vergelijk<strong>en</strong> wordt ontnom<strong>en</strong>. Er wordt daarom vaak gekoz<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> meervoudige case-study.<br />
Vergelijking di<strong>en</strong>t immers c<strong>en</strong>traal te staan in wet<strong>en</strong>schappelijk bestuurskundig on<strong>de</strong>rzoek, want vooral<br />
dan kom<strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong> (Hakvoort, 1995). In dit on<strong>de</strong>rzoek word<strong>en</strong> <strong>de</strong> casus gevormd door <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s behor<strong>en</strong><strong>de</strong> bij verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in Ne<strong>de</strong>rland <strong>en</strong> Engeland. De selectiecriteria die<br />
van belang war<strong>en</strong> bij het kiez<strong>en</strong> van bruikbare cases word<strong>en</strong> in <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> paragraaf van dit hoofdstuk<br />
behan<strong>de</strong>ld.<br />
Voor het bestu<strong>de</strong>r<strong>en</strong> van <strong>de</strong> casuïstiek is naast <strong>en</strong>ige docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>analyse gebruik gemaakt van interviews<br />
als on<strong>de</strong>rzoeksinstrum<strong>en</strong>t. T<strong>en</strong> opzichte van an<strong>de</strong>re on<strong>de</strong>rzoeksmethod<strong>en</strong> voor het do<strong>en</strong> van casestudies,<br />
zoals surveys of participer<strong>en</strong><strong>de</strong> observatie, l<strong>en</strong><strong>en</strong> interviews zich meer voor beantwoording van <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong>,<br />
die in dit on<strong>de</strong>rzoek c<strong>en</strong>traal staan. Naast pragmatische overweging<strong>en</strong>, zo is participer<strong>en</strong><strong>de</strong> observatie bij<br />
e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong> bijna onhaalbare zaak, is vooral gekoz<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> metho<strong>de</strong> van het interview, omdat<br />
<strong>de</strong>ze meer waar<strong>de</strong>volle informatie oplevert.<br />
Over het algeme<strong>en</strong> wordt aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat het afnem<strong>en</strong> van interviews in plaats van surveys min<strong>de</strong>r<br />
betrouwbaar is, maar wel e<strong>en</strong> hogere validiteit k<strong>en</strong>t (zie Babbie, 1998). Vrag<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> als veelomvatt<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
meting<strong>en</strong> beschikbaar zijn <strong>en</strong> daarmee e<strong>en</strong> diepte gev<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> betek<strong>en</strong>is van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> concept<strong>en</strong>.<br />
Vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> zijn meer vali<strong>de</strong> omdat ondui<strong>de</strong>lijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> altijd<br />
verdui<strong>de</strong>lijkt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>. Daarnaast kunn<strong>en</strong> interviews meer ge<strong>de</strong>tailleer<strong>de</strong><br />
illustraties oplever<strong>en</strong>. Interviews zijn meer geschikt voor subtiele nuances van attitu<strong>de</strong>s, gedrag <strong>en</strong><br />
zi<strong>en</strong>swijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> l<strong>en</strong><strong>en</strong> zich meer voor het on<strong>de</strong>rzoek<strong>en</strong> van sociale process<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> interview is min<strong>de</strong>r snel<br />
oppervlakkig. De kracht van <strong>de</strong>ze on<strong>de</strong>rzoeksmetho<strong>de</strong> ligt in <strong>de</strong> diepte van het begrijp<strong>en</strong>, die het toestaat.<br />
30
Daarnaast is flexibiliteit e<strong>en</strong> belangrijk voor<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> interviewmetho<strong>de</strong>. Het is mogelijk om het<br />
on<strong>de</strong>rzoek op ie<strong>de</strong>r mom<strong>en</strong>t aan te pass<strong>en</strong>. Vrag<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ad hoc word<strong>en</strong> gesteld als zich e<strong>en</strong> interessante<br />
uitspraak voordoet, hetge<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> survey niet mogelijk is.<br />
E<strong>en</strong> na<strong>de</strong>el van het interview als on<strong>de</strong>rzoeksmetho<strong>de</strong> kan zijn dat het moeilijk is om e<strong>en</strong> statistische<br />
repres<strong>en</strong>tatie van <strong>de</strong> totale populatie <strong>burgemeester</strong>s te waarborg<strong>en</strong>. Toch kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> interviews met<br />
<strong>burgemeester</strong>s veel inzicht oplever<strong>en</strong> in, op zijn minst, e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el van die populatie. Om het risico van<br />
onbetrouwbaarheid te verklein<strong>en</strong> is het instrum<strong>en</strong>t van reflectie toegepast, vanuit e<strong>en</strong> klankbordgroep <strong>en</strong><br />
vanuit betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> bij <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
Gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> het gehele on<strong>de</strong>rzoek zijn theoretische notities, on<strong>de</strong>rzoeksresultat<strong>en</strong> <strong>en</strong> analyses voorgelegd<br />
aan <strong>de</strong> eer<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> klankbordgroep bestaan<strong>de</strong> uit <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> achtergrond<strong>en</strong>. De<br />
visies van <strong>de</strong>ze <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot waar<strong>de</strong>volle visies <strong>en</strong> aanpassing<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> het<br />
on<strong>de</strong>rzoek, bijvoorbeeld om e<strong>en</strong> te sterke persoonlijke perceptie van on<strong>de</strong>rzoeksresultat<strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong>.<br />
Voor e<strong>en</strong> beschrijving van <strong>de</strong> klankbordgroep, zie paragraaf 3.2.<br />
E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r instrum<strong>en</strong>t ter controle was, naast het afnem<strong>en</strong> van interviews met <strong>burgemeester</strong>s, het<br />
on<strong>de</strong>rvrag<strong>en</strong> van betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> in <strong>de</strong> omgeving van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, zoals ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>r<br />
(zie paragraaf 4.2). Er gaat altijd informatie verlor<strong>en</strong> als gedraging<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verwoord, terwijl<br />
<strong>burgemeester</strong>s in hun respons ook ding<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn verget<strong>en</strong> of bewust of onbewust verdraaid hebb<strong>en</strong>.<br />
Daarbij komt het risico dat zij <strong>de</strong> neiging kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zich mooier voor te do<strong>en</strong> dan ze werkelijk zijn,<br />
om meer waar<strong>de</strong>ring te krijg<strong>en</strong>.<br />
Omdat <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el vooraf te formuler<strong>en</strong> zijn, maar er tegelijkertijd veel flexibiliteit moet zijn<br />
om nieuwe of gewijzig<strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s te stell<strong>en</strong>, is gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> semi-gestructureer<strong>de</strong><br />
vorm van interview<strong>en</strong>. Vooraf di<strong>en</strong><strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> geformuleerd die als hulpmid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
om inzicht te krijg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> omgang met dilemma’s <strong>en</strong> spanning<strong>en</strong> rondom <strong>de</strong> diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag aan het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Als <strong>de</strong> structuur teveel vooraf wordt bepaald, ontstaat het gevaar dat eig<strong>en</strong> d<strong>en</strong>kbeeld<strong>en</strong>,<br />
vermoed<strong>en</strong>s of verwachting<strong>en</strong> het zicht op <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong> versluier<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> zekere ongestructureerdheid<br />
kan er bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> aan bijdrag<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> klimaat ontstaat, waarbij <strong>burgemeester</strong>s zich vrijer voel<strong>en</strong> om<br />
op<strong>en</strong>lijk te sprek<strong>en</strong> over wat zij belangrijk vind<strong>en</strong>.<br />
3.2 De selectie van cases<br />
De on<strong>de</strong>rzoekscases zijn in <strong>de</strong> eerste plaats <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s van verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in Engeland <strong>en</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rland. Zoals in <strong>de</strong> vorige paragraaf werd opgemerkt was niet het doel om e<strong>en</strong> statistische<br />
repres<strong>en</strong>tatie van <strong>de</strong> totale populatie <strong>burgemeester</strong>s te waarborg<strong>en</strong>. De selectie van <strong>de</strong> cases is dan ook niet<br />
tot stand gekom<strong>en</strong> op basis van e<strong>en</strong> aselecte steekproef. Verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> criteria hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol gespeeld om<br />
<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s als on<strong>de</strong>rzoekse<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> te selecter<strong>en</strong>. Er di<strong>en</strong>t t<strong>en</strong> slotte voorkom<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> dat<br />
on<strong>de</strong>rzoeksresultat<strong>en</strong> zo sterk afhankelijk zijn van bepaal<strong>de</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s, dat ie<strong>de</strong>re<br />
vorm van g<strong>en</strong>eralisatie invali<strong>de</strong> is.<br />
Zoals in zoveel empirisch on<strong>de</strong>rzoek het geval is, word<strong>en</strong> nobele criteria bij het ontwerp<strong>en</strong> van het<br />
on<strong>de</strong>rzoek <strong>en</strong> het selecter<strong>en</strong> van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoekse<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> in hun toepassing bemoeilijkt door praktische<br />
obstakels, zoals beperkte financiële mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> <strong>en</strong> beperkte tijd. Zo zijn volle ag<strong>en</strong>da’s van <strong>burgemeester</strong>s<br />
e<strong>en</strong> hin<strong>de</strong>rnis hetge<strong>en</strong> soms het mak<strong>en</strong> van afsprak<strong>en</strong> voor interviews binn<strong>en</strong> het beperkte tijdsbestek niet<br />
mogelijk maakte. Ondanks <strong>de</strong>ze bezwar<strong>en</strong> bleek het mogelijk e<strong>en</strong> lijst met interessante <strong>burgemeester</strong>s<br />
sam<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong>. De criteria waarop <strong>de</strong> selectie van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>en</strong> Engelse cases zijn<br />
gebaseerd, zijn on<strong>de</strong>r te ver<strong>de</strong>l<strong>en</strong> in twee categorieën, namelijk karakteristiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> oriëntaties. Bij<br />
karakteristiek<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s is on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re gelet op: geslacht, e<strong>en</strong> spreiding in geme<strong>en</strong>tegrootte<br />
alwaar e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> werkzaam is, het aantal jar<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zijn functie vervult <strong>en</strong> het<br />
carrièreverloop. Bij oriëntaties is vooral gekek<strong>en</strong> naar partijpolitieke achtergrond <strong>en</strong> hun (pro)positie in <strong>de</strong><br />
discussie omtr<strong>en</strong>t het wel of niet kiez<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> direct of indirect gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
De populatie van Engelse <strong>burgemeester</strong>s waar uit geselecteerd kon word<strong>en</strong>, is teruggebracht tot <strong>de</strong> elf<br />
<strong>burgemeester</strong>s die mom<strong>en</strong>teel direct verkiesbaar zijn. Naast overweging<strong>en</strong> van praktische aard zijn <strong>de</strong><br />
bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> karakteristiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> oriëntaties <strong>de</strong> selectiecriteria geweest. Alle direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s<br />
van Engeland zijn b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>rd. Van <strong>de</strong> elf aangeschrev<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> er ti<strong>en</strong> gereageerd, waarvan all<strong>en</strong> positief<br />
t<strong>en</strong> opzicht van me<strong>de</strong>werking aan het on<strong>de</strong>rzoek. Met zes van h<strong>en</strong> bleek e<strong>en</strong> afspraak realiseerbaar.<br />
31
Geme<strong>en</strong>te Burgemeester Partij Populatie iv<br />
Hackney Jules Pipe Labour > 200.000<br />
Lewisham Steve Bullock Labour > 250.000<br />
Middlesbrough Ray Mallon In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>t > 150.000<br />
Newham Sir Robin Wales Labour > 250.000<br />
Stoke Mike Wolf In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>t > 290.000<br />
Watford Dorothy Thornhill Liberal Democrat > 80.000<br />
Tabel 1 Selecte van on<strong>de</strong>rvraag<strong>de</strong> Engelse <strong>burgemeester</strong>s<br />
Voor e<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>re beschrijving van <strong>de</strong> achtergrond<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong> bijbehor<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, zie hoofdstuk 4.<br />
Daarnaast is met e<strong>en</strong> aantal person<strong>en</strong>, dat in <strong>de</strong> omgeving van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> opereert of <strong>de</strong>skundigheid<br />
over het on<strong>de</strong>rwerp bezit, e<strong>en</strong> interview afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Er is gesprok<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>r/loco<strong>burgemeester</strong><br />
(First Deputy), twee nabij <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> werkzame ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> (City Managers). Ook is<br />
gesprok<strong>en</strong> met twee wet<strong>en</strong>schappers, die zich met lokale <strong>de</strong>mocratie <strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s bezig houd<strong>en</strong>.<br />
Deze gesprekk<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> vooral e<strong>en</strong> klankbordfunctie. Met <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> person<strong>en</strong> is gesprok<strong>en</strong>:<br />
Jessica Crowe First Deputy of Hackney<br />
Nigel Sayer Executive Office Manager of Middlesbrough<br />
Kathryn Stokes Prinicpal Corporate Developm<strong>en</strong>t Officer of Middlesbrough<br />
Prof. K<strong>en</strong> Young Que<strong>en</strong> Mary College and Goldsmiths College, University of London<br />
Prof. Nirmala Rao Goldsmiths College, University of London<br />
Tabel 2 Engelse klankbordgroep <strong>en</strong> person<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> omgeving van <strong>burgemeester</strong>s v<br />
In Ne<strong>de</strong>rland is ook e<strong>en</strong> selectie van <strong>burgemeester</strong>s gemaakt op basis van bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> karakteristiek<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> oriëntaties. Hieron<strong>de</strong>r staat <strong>de</strong> lijst met <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong><strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te waarmee <strong>de</strong><br />
interviews hebb<strong>en</strong> plaats gevond<strong>en</strong>. Ook staan hier, net als bij <strong>de</strong> lijst van Engelse <strong>burgemeester</strong>s, <strong>de</strong><br />
politieke partij <strong>en</strong> <strong>de</strong> bevolkingsomvang weergegev<strong>en</strong>. Wat opvalt, is dat <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>tegrootte van <strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> lager ligt dan <strong>de</strong> selectie van Engelse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Dit heeft te mak<strong>en</strong> met het feit<br />
dat <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> geme<strong>en</strong>tegrootte in Engeland e<strong>en</strong> stuk hoger ligt dan in Ne<strong>de</strong>rland vi. Voor ver<strong>de</strong>re<br />
karakteristiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> oriëntaties betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> cases, zie hoofdstuk 4. In dat hoofdstuk wordt ook verteld<br />
wat <strong>de</strong> propositie van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s t<strong>en</strong> opzichte van het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap is. Aangezi<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
ver<strong>de</strong>eldheid binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> grote politieke partij<strong>en</strong> hierover groot is, zegt <strong>de</strong> partijvermelding niet zoveel. Zo<br />
is er met drie <strong>burgemeester</strong>s met e<strong>en</strong> PvdA achtergrond e<strong>en</strong> interview afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, die alledrie e<strong>en</strong><br />
verschill<strong>en</strong>d standpunt t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>sverkiezing aannem<strong>en</strong>.<br />
Geme<strong>en</strong>te Burgemeester Partij Populatie vii<br />
Zoetermeer Jan Waaijer CDA > 114.000<br />
Naard<strong>en</strong> Peter Rehwinkel PvdA > 17.000<br />
Uithoorn Hannie Gro<strong>en</strong> Gro<strong>en</strong> Links > 27.000<br />
Leidsch<strong>en</strong>dam-Voorburg Michiel van Haersma Buma VVD > 75.000<br />
Hardinxveld-Giess<strong>en</strong>dam Arie Noor<strong>de</strong>rgraaf SGP > 18.000<br />
Rijswijk Ineke van <strong>de</strong> Wel PvdA > 48.000<br />
Groning<strong>en</strong> Jacques Wallage PvdA > 178.000<br />
Tabel 3 Selectie van on<strong>de</strong>rvraag<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s<br />
32
De Ne<strong>de</strong>rlandse klankbordgroep bestond uit verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> wet<strong>en</strong>schappers <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong>, waar<br />
van sommig<strong>en</strong>, an<strong>de</strong>rs dan in het geval van <strong>de</strong> Engelse wet<strong>en</strong>schappers, e<strong>en</strong> adviser<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> verifiër<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
rol vervuld<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> het gehele on<strong>de</strong>rzoek. De volg<strong>en</strong><strong>de</strong> person<strong>en</strong> vormd<strong>en</strong> <strong>de</strong> klankbordgroep:<br />
Drs Gregor R<strong>en</strong>s<strong>en</strong> MCM adviseur Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> Provincies, ROI<br />
Drs Fre<strong>de</strong>rique Nijhuis adviseur Burgemeesters, ROI<br />
Prof. dr Ko<strong>en</strong> Becking bijzon<strong>de</strong>r hoogleraar Bestuurskun<strong>de</strong> <strong>en</strong> directeur ROI<br />
Dr San<strong>de</strong>r Dankelman Future C<strong>en</strong>tre <strong>en</strong> C<strong>en</strong>tre for Public Lea<strong>de</strong>rship, ROI<br />
Mieke Bloem<strong>en</strong>daal oud-<strong>burgemeester</strong> van on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re Leidsch<strong>en</strong>dam <strong>en</strong> Culemborg<br />
Letty Demmers Burgemeester van geme<strong>en</strong>te Best (politieke partij: D66)<br />
Tabel 4 Ne<strong>de</strong>rlandse klankbordgroep viii<br />
3.3 Operationalisering van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>sverwerking<br />
Om antwoord te kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> op <strong>de</strong> geformuleer<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> is het noodzakelijk <strong>de</strong> context<br />
waarbinn<strong>en</strong> <strong>de</strong> Engelse <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong> opereert, hel<strong>de</strong>r te krijg<strong>en</strong>.<br />
Kijk<strong>en</strong>d naar Engeland moet ingegaan word<strong>en</strong> op <strong>de</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><strong>de</strong> elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van <strong>de</strong> Engelse publieke<br />
structuur <strong>en</strong> bestuurscultuur op zowel nationaal als op lokaal niveau. Het lokaal bestuur, zeker in het sterk<br />
gec<strong>en</strong>traliseer<strong>de</strong> Engeland, is in belangrijke mate van het nationale bestuur afgeleid. Daarbij di<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
belangrijkste ontwikkeling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia <strong>en</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> in kaart<br />
te word<strong>en</strong> gebracht. Het lokale Engelse bestuur is aan veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rhevig, waarvan <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>da <strong>en</strong><br />
verkiezing<strong>en</strong> over lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>de</strong> belangrijkste zijn. Vrag<strong>en</strong> die daarbij aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>,<br />
zijn: Hoe zijn die veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> ontstaan <strong>en</strong> zijn <strong>de</strong> discussies over <strong>de</strong> aanstellingswijze van <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> nog steeds dominant in <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>da van <strong>de</strong> lokale politiek?; Welke richting<strong>en</strong> zijn in die<br />
discussies waarneembaar?<br />
De <strong>burgemeester</strong>s die zijn on<strong>de</strong>rvraagd zijn namelijk on<strong>de</strong>rwerp geweest van studie <strong>en</strong> discussie over het<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>sschap. Hun verhaal <strong>en</strong> hun ervaring<strong>en</strong> speeld<strong>en</strong> gevraagd <strong>en</strong> ongevraagd e<strong>en</strong> rol in<br />
<strong>de</strong> interviews over <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Wat was k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor hun verkiezingscampagnes <strong>en</strong> waarom koos <strong>de</strong><br />
bevolking van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzochte geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor <strong>de</strong>ze lei<strong>de</strong>rs? Welke ervaring<strong>en</strong> in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die niet<br />
tot <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoekscasus behoord<strong>en</strong>, maar wel <strong>de</strong> discussie over <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> beïnvloed<strong>en</strong>, zijn<br />
aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>? Wat war<strong>en</strong> <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komstige karakteristiek<strong>en</strong> in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> kandidat<strong>en</strong>? Deze<br />
vrag<strong>en</strong> staan c<strong>en</strong>traal in hoofdstuk 4.<br />
Net als in Engeland heeft ook in Ne<strong>de</strong>rland het lokaal bestuur <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia niet stil gestaan. De<br />
lokale bestuurlijke ontwikkeling<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> politieke discussie <strong>en</strong> besluitvorming rondom <strong>de</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> nodige aandacht.<br />
De on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> zijn opgebouwd vanuit <strong>de</strong> belangrijke dilemma’s, behor<strong>en</strong><strong>de</strong> bij <strong>de</strong> drie<br />
verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> thema’s, waar <strong>burgemeester</strong>s als publieke lei<strong>de</strong>rs mee te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> dilemma duidt<br />
op e<strong>en</strong> toestand waarin tuss<strong>en</strong> twee weg<strong>en</strong> die bei<strong>de</strong> grote bezwar<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong> e<strong>en</strong> keuze moet word<strong>en</strong><br />
gemaakt ix. Er is e<strong>en</strong> spanningsveld tuss<strong>en</strong> twee weg<strong>en</strong> of twee zijd<strong>en</strong> waar e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke<br />
lei<strong>de</strong>r moet balancer<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> twee uiterst<strong>en</strong>. Het doorslaan naar één zij<strong>de</strong> van het dilemma vormt e<strong>en</strong><br />
valkuil, het juiste ev<strong>en</strong>wicht in bei<strong>de</strong> weg<strong>en</strong> vormt e<strong>en</strong> uitdaging van zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. In hoofdstuk twee<br />
zijn <strong>de</strong> twee weg<strong>en</strong> of <strong>de</strong> twee zijd<strong>en</strong> van <strong>de</strong> dilemma’s uitgewerkt.<br />
In <strong>de</strong> interviews zijn steeds <strong>de</strong> twee zijd<strong>en</strong> van <strong>de</strong> dilemma’s geschetst per thema. Het was hierbij <strong>de</strong> kunst<br />
om <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong>, in eerste instantie, zo te stell<strong>en</strong> dat er informatie wordt verkreg<strong>en</strong> over <strong>de</strong> omgang van e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> met <strong>de</strong> dilemma’s, zon<strong>de</strong>r dat die dilemma’s expliciet aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> word<strong>en</strong> gesteld. In alle<br />
drie <strong>de</strong> thema’s is e<strong>en</strong> aantal standaardvrag<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> geweest die e<strong>en</strong> groter inzicht in <strong>de</strong> omgang met<br />
<strong>de</strong> dilemma’s moest br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Allereerst <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong>: Hoe gaat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> met dit dilemma om? En:<br />
Waar ligt volg<strong>en</strong>s hem/haar in dat dilemma het ev<strong>en</strong>wicht? Daarnaast is er steeds gevraagd of <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s kond<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong> hoe naar eig<strong>en</strong> inschatting, collega’s met het <strong>de</strong>sbetreff<strong>en</strong><strong>de</strong> dilemma<br />
omgaan. Deze vraag was e<strong>en</strong> bewuste poging om <strong>de</strong> kans op antwoord<strong>en</strong> die slechts gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
vanuit e<strong>en</strong> sociale of politieke w<strong>en</strong>selijkheid, te verklein<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> leidt e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke vraag tot e<strong>en</strong><br />
33
e<strong>de</strong>r inzicht in het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>burgemeester</strong>s, dan als alle<strong>en</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rvraag<strong>de</strong> persoon in <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong><br />
aan bod komt.<br />
In <strong>de</strong> interviews met zowel <strong>de</strong> Engelse als <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s heeft steeds <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>iër<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
variabele uit dit on<strong>de</strong>rzoek e<strong>en</strong> grote rol gespeeld. Regelmatig luid<strong>de</strong> <strong>de</strong> vraag: Wat was het effect - of wat<br />
zal het effect zijn – van <strong>de</strong> directe verkiezing van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> op dit proces (of dit dilemma)? De<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s werd<strong>en</strong> hierbij gevraagd om hun inschatting van <strong>de</strong> toekomst te gev<strong>en</strong>.<br />
Naast bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> standaardvrag<strong>en</strong> zijn <strong>de</strong> drie <strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong> uitgewerkt in subvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> hulpvrag<strong>en</strong> die<br />
e<strong>en</strong> uitein<strong>de</strong>lijke beantwoording van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elvraag mogelijk moest mak<strong>en</strong>. Zoals eer<strong>de</strong>r opgemerkt, was <strong>de</strong><br />
interviewmetho<strong>de</strong> semi-gestructureerd, zodat veel vrag<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het interview kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gewijzigd<br />
<strong>en</strong>/of aangevuld. Per <strong>de</strong>elvraag volg<strong>en</strong> nu <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> die in <strong>de</strong> interviews aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> zijn geweest. Deze<br />
vrag<strong>en</strong>, vormd<strong>en</strong> <strong>de</strong> vooraf opgestel<strong>de</strong> vrag<strong>en</strong>lijst. De overige vrag<strong>en</strong> die gesteld zijn, kwam<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong><br />
interviews ad hoc aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>.<br />
1 e <strong>de</strong>elvraag: In hoeverre is <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r in staat om zowel <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap, als haar<br />
id<strong>en</strong>titeit te vorm<strong>en</strong>, waarbij gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met maatschappelijke uitsluiting als<br />
mogelijk gevolg, <strong>en</strong> <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r te zijn <strong>en</strong> daarbij meer ruimte te lat<strong>en</strong> voor persoonlijke<br />
id<strong>en</strong>titeitsvorming?<br />
In <strong>de</strong> gesprekk<strong>en</strong> zijn <strong>de</strong> twee zijd<strong>en</strong> van het dilemma rondom sam<strong>en</strong>binding <strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeitsvorming aan <strong>de</strong><br />
or<strong>de</strong> gekom<strong>en</strong>. Om inzicht te kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> lokale geme<strong>en</strong>schap van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> werd<br />
begonn<strong>en</strong> met het vrag<strong>en</strong> naar karakteristiek<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bevolking, zoals <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapscultuur of <strong>de</strong><br />
sociale <strong>en</strong> economische karakteristiek<strong>en</strong>. Welke waard<strong>en</strong> zijn van belang in <strong>de</strong> lokale geme<strong>en</strong>schap? Is <strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>schap erg homoge<strong>en</strong> te noem<strong>en</strong> of is er juist sprake van veel diversiteit? Dergelijke vrag<strong>en</strong> gev<strong>en</strong><br />
achtergrondinformatie die in <strong>de</strong> hoofdstukk<strong>en</strong> 3 <strong>en</strong> 4 is gebruikt, maar di<strong>en</strong><strong>en</strong> vooral om mogelijke<br />
knelpunt<strong>en</strong> aan het licht te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeitsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol van e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>.<br />
Ver<strong>de</strong>r is expliciet gevraagd in hoeverre <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong> rol vervult in geme<strong>en</strong>schaps- <strong>en</strong><br />
id<strong>en</strong>titeitsvorming. Er is ook gevraagd in hoeverre het communicer<strong>en</strong> van die id<strong>en</strong>titeit <strong>en</strong><br />
geme<strong>en</strong>schapswaard<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol hebb<strong>en</strong> gespeeld tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> verkiezingscampagnes, omdat waard<strong>en</strong> dan<br />
vaak scherper word<strong>en</strong> verwoord of juist niet. Om <strong>de</strong> dilemma’s meer bloot te legg<strong>en</strong> is gevraagd naar <strong>de</strong><br />
aanwezigheid van conflicter<strong>en</strong><strong>de</strong> groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> conflicter<strong>en</strong><strong>de</strong> waard<strong>en</strong> in <strong>de</strong> lokale geme<strong>en</strong>schap.<br />
De inzicht<strong>en</strong> in <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, bracht<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s<br />
<strong>de</strong> geleg<strong>en</strong>heid om vrag<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> die meer licht wierp<strong>en</strong> op <strong>de</strong> lastige kant<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze rol. Zo is<br />
gevraagd in hoeverre er wordt gericht op specifieke groep<strong>en</strong> of specifieke waard<strong>en</strong> als<br />
geme<strong>en</strong>schapsgevoel moet word<strong>en</strong> gecreëerd. Vervolg<strong>en</strong>s kwam <strong>de</strong> vraag aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> in hoeverre <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> heeft gemerkt dat het uitdrag<strong>en</strong> van waard<strong>en</strong> die behor<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> bepaald geme<strong>en</strong>schaps<strong>de</strong>el<br />
heeft geleid tot kritiek uit an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lokale geme<strong>en</strong>schap. Uitein<strong>de</strong>lijk di<strong>en</strong><strong>de</strong> het gesprek<br />
hierover te leid<strong>en</strong> tot inzicht in <strong>de</strong> moeilijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong> die gepaard gaan met ‘<strong>de</strong> boel bij elkaar<br />
houd<strong>en</strong>’, oftewel <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r. Zodo<strong>en</strong><strong>de</strong> ontstond<br />
empirisch materiaal om antwoord te kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> op <strong>de</strong> eerste <strong>de</strong>elvraag. Ev<strong>en</strong>tueel werd die vraag nog<br />
letterlijk aan <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> voorgelegd.<br />
2 e <strong>de</strong>elvraag: In hoeverre is <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r in staat zowel leiding te gev<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
krachtige <strong>en</strong> expressieve wijze die mid<strong>de</strong>ls <strong>de</strong> media-isering van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> tot stand komt, als op e<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> wijze, in het netwerk van betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong>?<br />
In het gesprek over <strong>de</strong> dilemma’s rondom id<strong>en</strong>titeitsvorming werd door <strong>burgemeester</strong>s gesprok<strong>en</strong> over <strong>de</strong><br />
belangrijke rol die <strong>de</strong> media heeft voor hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s werd<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s ver<strong>de</strong>r<br />
gevraagd naar <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> media <strong>en</strong> <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> eis<strong>en</strong> die er aan hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> word<strong>en</strong> gesteld in<br />
hun omgang met <strong>de</strong> media. Ook is gevraagd of m<strong>en</strong> <strong>de</strong> media meer gebruikt om beeld<strong>en</strong> te creër<strong>en</strong> van<br />
zichzelf <strong>en</strong> hun beleid, dan voor e<strong>en</strong>voudige informatisering van <strong>de</strong> burger.<br />
De hypothese dat er behoefte is aan sterke <strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>rs, die goed met <strong>de</strong> media om wet<strong>en</strong> te<br />
gaan, is aan <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s voorgelegd. Ook is er gesprok<strong>en</strong> over <strong>de</strong> aandacht die er vanuit <strong>de</strong> media is<br />
voor persoonlijkheid <strong>en</strong> hoe zich dat verhoudt tot <strong>de</strong> meer inhou<strong>de</strong>lijke b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van lokaal beleid. Ook<br />
34
zijn <strong>de</strong> risico’s door <strong>burgemeester</strong>s aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> gesteld die gepaard gaan met e<strong>en</strong> sterk <strong>en</strong> expressief<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, zoals het gevaar van e<strong>en</strong> autoritaire of dominante <strong>burgemeester</strong> in het netwerk van<br />
sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><strong>de</strong> organisaties. Om meer inzicht te verkrijg<strong>en</strong> in dit gevaar is ver<strong>de</strong>r gevraagd naar <strong>de</strong> plaats<br />
van <strong>de</strong> burgmeester in het netwerk van betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong>.<br />
Uitein<strong>de</strong>lijk di<strong>en</strong><strong>de</strong> het gesprek over het twee<strong>de</strong> thema te leid<strong>en</strong> tot inzicht in <strong>de</strong> valkuil<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong><br />
die gepaard gaan met <strong>de</strong> media-aandacht <strong>en</strong> sterk <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Zodo<strong>en</strong><strong>de</strong> ontstond empirisch<br />
materiaal om antwoord te kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> op <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> <strong>de</strong>elvraag. Ev<strong>en</strong>tueel werd die vraag nog letterlijk<br />
aan <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> voorgelegd.<br />
3 e <strong>de</strong>elvraag: In hoeverre is <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r in staat zijn om door mid<strong>de</strong>l van interne<br />
correctiemechanism<strong>en</strong> verwachting<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te corriger<strong>en</strong> naar realistische proporties <strong>en</strong><br />
fout<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong> (actieve verantwoor<strong>de</strong>lijkheid), dan wel consequ<strong>en</strong>ties te verbind<strong>en</strong> aan ontstane<br />
beeld<strong>en</strong>, door verantwoording (passieve verantwoor<strong>de</strong>lijkheid) af te legg<strong>en</strong>?<br />
Het gesprek over het twee<strong>de</strong> thema bracht veel informatie naar bov<strong>en</strong> over beeldvorming, verwachting<strong>en</strong><br />
van burgers naar <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> noodzaak om verantwoording af te legg<strong>en</strong>. Deze elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r uitgediept in het gesprek over het <strong>de</strong>r<strong>de</strong> thema; het on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van dit on<strong>de</strong>rzoek waarin <strong>de</strong><br />
schaduwkant<strong>en</strong> van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> het meest aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> kwam<strong>en</strong>.<br />
Zoals in paragraaf 2.6 aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> is gesteld word<strong>en</strong> er op <strong>burgemeester</strong>s veel verwachting<strong>en</strong> <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re<br />
beeld<strong>en</strong> van burgers geprojecteerd. Er is daarom aan <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s gevraagd hoe burgers volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> met welke verwachting<strong>en</strong> zij word<strong>en</strong> geconfronteerd. Vervolg<strong>en</strong>s is<br />
gevraagd hoe <strong>burgemeester</strong>s met <strong>de</strong>ze verwachting<strong>en</strong> omgaan <strong>en</strong> hoe realistisch <strong>de</strong> verwachting<strong>en</strong> zijn om<br />
te word<strong>en</strong> gerealiseerd. Ook <strong>de</strong> veron<strong>de</strong>rstel<strong>de</strong> prestatiedruk <strong>en</strong> e<strong>en</strong>zaamheid van het <strong>burgemeester</strong>sambt<br />
is aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> gesteld.<br />
Er is gevraagd in hoeverre <strong>burgemeester</strong>s zichzelf <strong>en</strong> hun collega’s ontvankelijk vind<strong>en</strong> voor kritiek <strong>en</strong><br />
reflectie op hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Om inzicht te krijg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> interne correctiemechanism<strong>en</strong> is gevraagd met<br />
wie er over hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> wordt gereflecteerd <strong>en</strong> welke rol zij spel<strong>en</strong> in het verantwoordingsproces.<br />
Uitein<strong>de</strong>lijk kon e<strong>en</strong> groter inzicht word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> in het aflegg<strong>en</strong> van verantwoording <strong>en</strong> <strong>de</strong> rol van<br />
verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> correctiemechanism<strong>en</strong>. Er is tev<strong>en</strong>s gevraagd of <strong>de</strong> druk van verantwoording groter wordt of<br />
veran<strong>de</strong>rt bij e<strong>en</strong> directe verkiezing.<br />
De <strong>burgemeester</strong>s zijn gevraagd hoe zij omgaan met het verantwoor<strong>de</strong>lijk zijn voor hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Er is<br />
gevraagd of zij zichzelf in staat acht<strong>en</strong> om gemaakte fout<strong>en</strong> achter zich te lat<strong>en</strong>. Deze vrag<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> inzicht<br />
in het omgaan met het aflegg<strong>en</strong> van verantwoording. Het dilemma dat in <strong>de</strong> <strong>de</strong>elvraag ligt kon zo aan <strong>de</strong><br />
or<strong>de</strong> kom<strong>en</strong>. Zonodig werd <strong>de</strong> <strong>de</strong>elvraag in letterlijke vorm gesteld.<br />
Verwerking van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksgegev<strong>en</strong>s<br />
De vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> van <strong>de</strong> interviews met <strong>burgemeester</strong>s on<strong>de</strong>rging<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het empirisch<br />
on<strong>de</strong>rzoek gaan<strong>de</strong>weg e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> ‘quickscan’ door ze voor te legg<strong>en</strong> aan betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>, zoals <strong>de</strong><br />
ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>, <strong>de</strong> wet<strong>en</strong>schappers of an<strong>de</strong>re <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> hoofdstukk<strong>en</strong> 6 <strong>en</strong> 7 vindt m<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
weergave van het empirisch on<strong>de</strong>rzoek, maar ge<strong>en</strong> volledige weergave van alle vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> uit<br />
<strong>de</strong> interviews. Alle empirische data zijn vergelek<strong>en</strong> <strong>en</strong> geanalyseerd op basis van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> daarvoor opgestel<strong>de</strong> hulpvrag<strong>en</strong>. De g<strong>en</strong>eralisaties <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> daarop<br />
vorm<strong>en</strong> <strong>de</strong> inhoud van <strong>de</strong>ze hoofdstukk<strong>en</strong>.<br />
De g<strong>en</strong>eralisaties <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> daarop zijn vaak on<strong>de</strong>rsteund met letterlijk weergegev<strong>en</strong> passages<br />
of uitsprak<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> interviews. Het meest typer<strong>en</strong><strong>de</strong> verhaal of het meest treff<strong>en</strong><strong>de</strong> citaat is weergegev<strong>en</strong><br />
om e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eralisatie of uitzon<strong>de</strong>ring inzichtelijk te mak<strong>en</strong>. De verhal<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s mak<strong>en</strong> het<br />
begrijp<strong>en</strong> van hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> mogelijk; <strong>de</strong> verhal<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> soms veel inzicht in <strong>de</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
omgang met dilemma’s van <strong>burgemeester</strong>s.<br />
Het gebruik<strong>en</strong> van verhal<strong>en</strong> van <strong>en</strong> rondom <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksobject<strong>en</strong> wordt ook wel narratieve analyse<br />
g<strong>en</strong>oemd, <strong>en</strong> heeft binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> bestuurskun<strong>de</strong>, <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re wet<strong>en</strong>schapsgebied<strong>en</strong>, aan terrein gewonn<strong>en</strong> (zie<br />
Abma, 2000, Van Eet<strong>en</strong> et al, 1996). Actor<strong>en</strong> in <strong>de</strong> bestuurlijke praktijk<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> verhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> over die<br />
verhal<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> bestuurskundig<strong>en</strong> weer het verhaal dat wet<strong>en</strong>schap heet (Van Eet<strong>en</strong> et al, 1996: 179).<br />
Burgemeesters zijn e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijk voorbeeld van actor<strong>en</strong> in <strong>de</strong> bestuurlijke praktijk die verhal<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong>.<br />
35
Ook zon<strong>de</strong>r er om te vrag<strong>en</strong> zijn <strong>de</strong> antwoord<strong>en</strong> in <strong>de</strong> interviews met <strong>burgemeester</strong>s vaak e<strong>en</strong><br />
aane<strong>en</strong>schakeling van verhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> metafor<strong>en</strong>, die als e<strong>en</strong> opzichzelfstaand antwoord word<strong>en</strong> gebracht, of<br />
word<strong>en</strong> gebruikt om e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> notie te illustrer<strong>en</strong>.<br />
De vele verhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> metafor<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s kunn<strong>en</strong> het abstraher<strong>en</strong> soms bemoeilijk<strong>en</strong>, maar ze<br />
kunn<strong>en</strong> tegelijkertijd betek<strong>en</strong>isvolle inzicht<strong>en</strong> oproep<strong>en</strong>. Van Twist (1995) betoogt dat metafor<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />
onrechte alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ornam<strong>en</strong>tele waar<strong>de</strong> wordt toegedicht als ervan wordt uitgegaan dat het altijd mogelijk<br />
is <strong>de</strong> om datg<strong>en</strong>e wat e<strong>en</strong> metafoor uitdrukt niet metaforisch te formuler<strong>en</strong>. Van Twist stelt dat metafor<strong>en</strong><br />
niet alle<strong>en</strong> vanuit esthetische overweging<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt maar dat metafor<strong>en</strong> conceptuele constructies<br />
zijn die op selectieve wijze e<strong>en</strong> werkelijkheid constituer<strong>en</strong> <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> (Van Twist, 1996: 46-<br />
47).<br />
Waar ‘zuivere’ postmo<strong>de</strong>rnist<strong>en</strong> betog<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> bestuurskundige wet<strong>en</strong>schap haar heil moet zoek<strong>en</strong> in<br />
narrativiteit, zi<strong>en</strong> <strong>de</strong> teg<strong>en</strong>stan<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> postmo<strong>de</strong>rne beweerkun<strong>de</strong> geldigheid <strong>en</strong> betrouwbaarheid<br />
buit<strong>en</strong> het verhaal ligg<strong>en</strong> (zie Friss<strong>en</strong>, 1999: 61-62). Het voert te ver om hier over <strong>de</strong>ze discussie ver<strong>de</strong>r uit<br />
te wijd<strong>en</strong>, maar m<strong>en</strong> hoeft ge<strong>en</strong> postmo<strong>de</strong>rnist te zijn, om in te zi<strong>en</strong> dat verhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> metafor<strong>en</strong><br />
betek<strong>en</strong>isvolle waarneming<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> oproep<strong>en</strong>. Het is wel zaak om <strong>en</strong>ige systematiek in <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
verhal<strong>en</strong> te zoek<strong>en</strong>. Ie<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong> heeft zijn eig<strong>en</strong> verhaal <strong>en</strong> het is <strong>de</strong> kunst om daar <strong>de</strong> ge<strong>de</strong>el<strong>de</strong><br />
betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> uit te hal<strong>en</strong>. Ook hier kan m<strong>en</strong> weer <strong>de</strong> relativiteit van <strong>de</strong> betek<strong>en</strong>isverl<strong>en</strong>ing ter discussie<br />
stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarom is ook in <strong>de</strong> empirische analytische fase <strong>de</strong> reflectie van <strong>de</strong> klankbordgroep nuttig.<br />
In hoofdstuk 8 wordt <strong>de</strong> empirische data afkomstig uit <strong>de</strong> interviews in Engeland <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rland<br />
vergelek<strong>en</strong>. Vanuit die vergelijking is geprobeerd e<strong>en</strong> kernachtig antwoord te formuler<strong>en</strong> op <strong>de</strong> <strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong>.<br />
De <strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong> leidd<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> inzicht in <strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> van het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> tot<br />
e<strong>en</strong> beantwoording van <strong>de</strong> hoofdvraag van dit on<strong>de</strong>rzoek. Deze inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
geconclu<strong>de</strong>erd in hoofdstuk 9. In dit hoofdstuk wordt ver<strong>de</strong>r gereflecteerd op publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> in het<br />
algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r, aangevuld met <strong>en</strong>kele prescriptieve opmerking<strong>en</strong>.<br />
36
4 De Engelse Burgemeester<br />
Zoals in paragraaf 3.3 werd opgemerkt is het, om antwoord te kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> op <strong>de</strong> geformuleer<strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong>, noodzakelijk dat <strong>de</strong> context waarbinn<strong>en</strong> <strong>de</strong> Engelse <strong>burgemeester</strong> opereert, hel<strong>de</strong>r te<br />
krijg<strong>en</strong>. In paragraaf 1 van dit hoofdstuk wordt ingegaan op <strong>de</strong> publieke structuur <strong>en</strong> bestuurscultuur op<br />
zowel nationaal als op lokaal niveau. Het lokaal bestuur, zeker in het sterk gec<strong>en</strong>traliseer<strong>de</strong> Engeland, is<br />
sterk van het nationale bestuur afgeleid. Daarbij di<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> belangrijkste ontwikkeling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia <strong>en</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> in kaart te word<strong>en</strong> gebracht. Het lokale Engelse<br />
bestuur is aan het veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, waarvan <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>da <strong>en</strong> verkiezing<strong>en</strong> over lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>de</strong><br />
belangrijkste zijn. Deze vernieuwing<strong>en</strong> in lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> word<strong>en</strong> behan<strong>de</strong>ld in paragraaf 4.2.<br />
De <strong>burgemeester</strong>s die zijn on<strong>de</strong>rvraagd zijn namelijk on<strong>de</strong>rwerp geweest van studie <strong>en</strong> discussie over het<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>sschap. Hun verhaal <strong>en</strong> hun ervaring<strong>en</strong> speeld<strong>en</strong> gevraagd <strong>en</strong> ongevraagd e<strong>en</strong> rol in<br />
<strong>de</strong> interviews over <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Wat was k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor hun verkiezingscampagnes <strong>en</strong> waarom koos <strong>de</strong><br />
bevolking van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzochte geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor <strong>de</strong>ze lei<strong>de</strong>rs? Welke ervaring<strong>en</strong> in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die niet<br />
zijn on<strong>de</strong>rzocht, maar wel <strong>de</strong> discussie over <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> beïnvloed<strong>en</strong>, zijn van belang? Wat<br />
war<strong>en</strong> <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komstige karakteristiek<strong>en</strong> in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> kandidat<strong>en</strong>? Deze vrag<strong>en</strong> staan c<strong>en</strong>traal<br />
in paragraaf 4.3.<br />
4.1 De Engelse publieke structuur <strong>en</strong> bestuurscultuur<br />
Het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk is e<strong>en</strong> unitaire <strong>en</strong> hoog gec<strong>en</strong>traliseer<strong>de</strong> staat gestuurd door e<strong>en</strong> politiek systeem<br />
dat e<strong>en</strong> meer<strong>de</strong>rheidsstelsel als k<strong>en</strong>merk heeft <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ‘first-past-the-post’ electorale basis (Hague et al,<br />
1998). De twee grote partij<strong>en</strong>, Conservative <strong>en</strong> Labour bepal<strong>en</strong> naast e<strong>en</strong> aantal kleine partij<strong>en</strong>, waarvan <strong>de</strong><br />
Liberal Democrats <strong>de</strong> belangrijkste, sinds jaar <strong>en</strong> dag het politieke landschap. Sinds <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog<br />
hadd<strong>en</strong> alle regering<strong>en</strong> e<strong>en</strong> Labour of Conservative signatuur. De premier (Prime Minister) is ge<strong>en</strong> ‘primus<br />
inter pares’, maar heeft e<strong>en</strong> presid<strong>en</strong>tiële macht; dat wil zegg<strong>en</strong> dat hij zelf zijn ministers mag b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ontslaan. In <strong>de</strong> praktijk bestaat het kabinet uit één partij. Het kabinet is vooral bezig met het versterk<strong>en</strong><br />
van collectieve verantwoor<strong>de</strong>lijkheid tuss<strong>en</strong> ministers <strong>en</strong> met het goedkeur<strong>en</strong> van nieuw beleid. Het<br />
meeste beleid wordt echter buit<strong>en</strong> het kabinet ontwikkeld, in <strong>de</strong>partem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> of kabinetscommissies<br />
(Pollitt & Bouckaert, 2000). De executieve is machtig, versterkt door <strong>de</strong> strakke partij discipline in <strong>de</strong><br />
twee<strong>de</strong> kamer van <strong>de</strong> wetgev<strong>en</strong><strong>de</strong> macht: het Lager House of ook wel House of Commons. Reger<strong>en</strong> in het<br />
Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk is voor e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk <strong>de</strong>el gebaseerd op tradities <strong>en</strong> ceremonies, hoewel hier <strong>en</strong> daar<br />
zich langzame veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong>. Zo was tot eind jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig <strong>de</strong> eerste kamer van <strong>de</strong><br />
wetgev<strong>en</strong><strong>de</strong> macht (Upper House) uitsluit<strong>en</strong>d bezet door <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l, <strong>en</strong> heette dan ook wel House of Lords.<br />
De belang<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tatie is in het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk pluralistisch van aard (Loughlin & Peters, 1997).<br />
In e<strong>en</strong> klassieke geword<strong>en</strong> studie van Almond & Verba (1963) beschrijv<strong>en</strong> zij <strong>de</strong> ‘civic culture’ van Groot-<br />
Brittannië. Ze ont<strong>de</strong>kt<strong>en</strong> dat burgers in het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> actief in <strong>de</strong> politiek zijn om<br />
hun voorkeur<strong>en</strong> aan bestuur<strong>de</strong>rs te uit<strong>en</strong>, maar dat zij niet zodanig betrokk<strong>en</strong> zijn dat ze besluit<strong>en</strong><br />
waarmee ze het one<strong>en</strong>s zijn, weiger<strong>en</strong> te accepter<strong>en</strong>. Burgers kunn<strong>en</strong> invloed uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>, maar kiez<strong>en</strong><br />
ervoor het vaak niet te do<strong>en</strong> <strong>en</strong> gev<strong>en</strong> daarmee <strong>de</strong> overheid e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> mate van flexibiliteit.<br />
Desondanks is het vertrouw<strong>en</strong> in het op<strong>en</strong>baar bestuur gedaald. Waar in 1974 nog 39 proc<strong>en</strong>t voldo<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
vertrouw<strong>en</strong> in het op<strong>en</strong>baar bestuur had, daal<strong>de</strong> dit perc<strong>en</strong>tage naar 22 proc<strong>en</strong>t in 1996 (Curtis & Jowell,<br />
1997: 91).<br />
Veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in het (binn<strong>en</strong>lands) bestuur van stat<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> sterke gec<strong>en</strong>traliseer<strong>de</strong> structuur <strong>en</strong> met<br />
e<strong>en</strong> meer<strong>de</strong>rheidsregime vind<strong>en</strong> dieper, meer structureel <strong>en</strong> met e<strong>en</strong> grotere reikwijdte plaats dan in<br />
fe<strong>de</strong>rale of hoog ge<strong>de</strong>c<strong>en</strong>traliseer<strong>de</strong> stat<strong>en</strong> (Politt & Bouckaert, 2000). Dit betek<strong>en</strong>t dat het Ver<strong>en</strong>igd<br />
Koninkrijk gemakkelijker vernieuwing<strong>en</strong> kon doorvoer<strong>en</strong>, wat <strong>de</strong> laatste <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia dan ook gebeurd is.<br />
Daar komt bij dat het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk ge<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> ‘Rechtsstaat’ is, zoals Duitsland of Frankrijk,<br />
maar wordt geleid door <strong>de</strong> Angelsaksische notie van ‘public interest’. Dat betek<strong>en</strong>t dat in het Ver<strong>en</strong>igd<br />
Koninkrijk hervorming<strong>en</strong> sneller <strong>en</strong> min<strong>de</strong>r stroef gaan dan in Rechtsstaat system<strong>en</strong> waar noodzakelijke<br />
juridische procedures gevolgd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (König, 1997). De staat heeft in het ‘public interest’ mo<strong>de</strong>l<br />
37
e<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r vergaan<strong>de</strong> rol in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving. Alle burgers zijn on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> wet, maar <strong>de</strong> wet speelt meer e<strong>en</strong><br />
rol op <strong>de</strong> achtergrond. Het mo<strong>de</strong>l heeft e<strong>en</strong> basis op <strong>de</strong> Angelsaksische cultuur waarin <strong>de</strong> regering <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
staat wordt beschouwd als e<strong>en</strong> noodzakelijk kwaad. Het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk heeft ge<strong>en</strong> grondwet. De<br />
overheid di<strong>en</strong>t zich te lat<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> door kernwaard<strong>en</strong> als eerlijkheid, onafhankelijkheid, pragmatisme <strong>en</strong><br />
flexibiliteit.<br />
Dat <strong>de</strong> publieke structuur <strong>en</strong> <strong>de</strong> bestuurscultuur in Engeland snelle <strong>en</strong> verstrekk<strong>en</strong><strong>de</strong> vernieuwing<strong>en</strong><br />
mogelijk maakt, blijkt uit e<strong>en</strong> reeks van grondige hervorming<strong>en</strong> in het Engelse op<strong>en</strong>baar bestuur van <strong>de</strong><br />
afgelop<strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia. Veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> die niet alle<strong>en</strong> war<strong>en</strong> bedoeld om <strong>de</strong> efficiëntie van <strong>de</strong> publieke sector<br />
te verhog<strong>en</strong>, maar ook om <strong>de</strong> klantvri<strong>en</strong><strong>de</strong>lijkheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> relatie tuss<strong>en</strong> burger<strong>en</strong> bestuur te verbeter<strong>en</strong>, om<br />
zo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s van het dal<strong>en</strong><strong>de</strong> vertrouw<strong>en</strong> in het op<strong>en</strong>baar bestuur te ker<strong>en</strong>.<br />
Het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk maakt sterk <strong>de</strong>el uit van <strong>de</strong> Engelstalige, door <strong>de</strong> VS gedomineer<strong>de</strong> wereld qua<br />
managem<strong>en</strong>tcultuur, managem<strong>en</strong>t consultants <strong>en</strong> managem<strong>en</strong>ts goeroes (Pollitt, 1993). In <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> tachtig<br />
<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig stond <strong>de</strong> Conservative regering zeer op<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> visies op managem<strong>en</strong>t vanuit <strong>de</strong> private<br />
sector. Ook het opvolg<strong>en</strong><strong>de</strong> Labour bestuur heeft dit grot<strong>en</strong><strong>de</strong>els gecontinueerd. Zodo<strong>en</strong><strong>de</strong> werd Engeland<br />
e<strong>en</strong> gidsland in het zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> ‘New Public Managem<strong>en</strong>t’, voor met name West-Europese land<strong>en</strong><br />
(Kickert, 1997). New Public Managem<strong>en</strong>t k<strong>en</strong>merkt zich door twee teg<strong>en</strong>strijdige tr<strong>en</strong>ds; <strong>en</strong>erzijds is er <strong>de</strong><br />
w<strong>en</strong>s om het primaat van <strong>de</strong> politiek over <strong>de</strong> bureaucratie te verstevig<strong>en</strong>, an<strong>de</strong>rzijds is er e<strong>en</strong> w<strong>en</strong>s om<br />
bedrijfsmatiger te werk<strong>en</strong>, met <strong>de</strong>c<strong>en</strong>tralisatie <strong>en</strong> <strong>de</strong>regulering tot gevolg (OECD, 1990).<br />
Vanwege <strong>de</strong> presid<strong>en</strong>tiële macht van <strong>de</strong> premier <strong>en</strong> <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>geschiktheid van zijn Perman<strong>en</strong>t Secretary heeft<br />
<strong>de</strong> Engelse premier vergaan<strong>de</strong> bevoegdhed<strong>en</strong> inzake publieke hervorming<strong>en</strong>. Ge<strong>en</strong> won<strong>de</strong>r dus dat ti<strong>en</strong><br />
jaar Thatcher in staat is geweest <strong>de</strong> macht van talloze maatschappelijke instanties te brek<strong>en</strong>, zoals<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, vakbond<strong>en</strong>, schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke, <strong>en</strong> die e<strong>en</strong> notoire hekel had aan logge<br />
overheidsbureaucratie, ingrijp<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijke hervorming<strong>en</strong> te zi<strong>en</strong> heeft gegev<strong>en</strong>. (Kickert, 1993: 34).<br />
In <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig ontstond on<strong>de</strong>r politici aandacht voor vernieuwing van lokale instituties die niet<br />
alle<strong>en</strong> uitging naar bureaucratische vernieuwing, maar ook naar <strong>de</strong>mocratische vernieuwing; het ging om<br />
e<strong>en</strong> sterker lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. In 1991 introduceer<strong>de</strong> staatssecretaris Michael Heseltine, lid van <strong>de</strong><br />
Conservative regering van John Major, het i<strong>de</strong>e van e<strong>en</strong> directe <strong>burgemeester</strong>verkiezing. Het voorstel werd<br />
echter door parlem<strong>en</strong>tsled<strong>en</strong> van zijn eig<strong>en</strong> partij verworp<strong>en</strong>.<br />
Het was <strong>de</strong> New Labour regering on<strong>de</strong>r leiding van Tony Blair die eind jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig e<strong>en</strong> breed<br />
programma van <strong>de</strong>mocratische vernieuwing voorstel<strong>de</strong>, vooral op lokaal niveau, om <strong>de</strong> inspraak van <strong>de</strong><br />
burger te vergrot<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s Politt (2000: 7) was dit programma <strong>de</strong> meest vergaan<strong>de</strong> sam<strong>en</strong>stelling van<br />
veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> van gekoz<strong>en</strong> <strong>de</strong>mocratische instituties die zich in het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk voor<strong>de</strong>ed sinds<br />
<strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> wereldoorlog. De veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> van het op<strong>en</strong>baar bestuur naar e<strong>en</strong> meer ‘partnership’ relatie<br />
met alle uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong><strong>de</strong> actor<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> gedrev<strong>en</strong> door economische, technologische <strong>en</strong> politieke process<strong>en</strong><br />
van globalisering <strong>en</strong> betroff<strong>en</strong> zowel veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tatieve instituties, als in <strong>de</strong> directe<br />
<strong>de</strong>mocratie (Politt, 2000). In het on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> zull<strong>en</strong> <strong>de</strong> belangrijkste veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in het lokaal bestuur<br />
word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>.<br />
4.2 Vernieuwing<strong>en</strong> in lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Niet lang na zijn aantred<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>teer<strong>de</strong> Tony Blair zijn eig<strong>en</strong> visie voor <strong>de</strong> toekomst van het lokaal<br />
bestuur in zijn publicatie Leading the way: a new vision for local governm<strong>en</strong>t (Blair, 1998). In dit docum<strong>en</strong>t<br />
betoog<strong>de</strong> Blair dat gekoz<strong>en</strong> raadsled<strong>en</strong> vele ur<strong>en</strong> van hard werk<strong>en</strong> bested<strong>en</strong> aan burgerzak<strong>en</strong>, maar dat<br />
veel van hun <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> <strong>en</strong>thousiasme verdrev<strong>en</strong> is door het onproductieve committee system. De commissies<br />
hebb<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> premier beslist hun plaats, maar zijn zwak als e<strong>en</strong> mid<strong>de</strong>l om <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap te leid<strong>en</strong>:<br />
‘The heart of the problem is that local governm<strong>en</strong>t needs recognized lea<strong>de</strong>rs if it is to fulfill the<br />
community lea<strong>de</strong>rship role. People and outsi<strong>de</strong> organizations need tot know who is politically responsible<br />
for running the council.’ (Blair, 1998: 16).<br />
Tegelijkertijd vorm<strong>de</strong> <strong>de</strong> Labour regering e<strong>en</strong> Ace<strong>de</strong>mic Advisory Panel om h<strong>en</strong> van advies te voorzi<strong>en</strong><br />
aangaan<strong>de</strong> lokale <strong>de</strong>mocratie. De ministers toond<strong>en</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r interesse in het ler<strong>en</strong> van politiek<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> in an<strong>de</strong>re land<strong>en</strong> (Hambleton, 2000) <strong>en</strong> net als bij <strong>de</strong> opkomst van het hierbov<strong>en</strong> omschrev<strong>en</strong><br />
concept New Public Managem<strong>en</strong>t, toon<strong>de</strong> <strong>de</strong> regering vooral interesse in <strong>de</strong> ervaring<strong>en</strong> van <strong>de</strong> USA. En net<br />
als in <strong>de</strong> uitvoering van dat concept door <strong>de</strong> regering Thatcher, mag ook in <strong>de</strong> lokale vernieuwing <strong>de</strong> rol<br />
van <strong>de</strong> premier niet word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rschat. Tony Blair had zowel e<strong>en</strong> sterke rol in het initiër<strong>en</strong>, als in het<br />
voortstuw<strong>en</strong> van vernieuwing<strong>en</strong> in het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> (zie Hambleton & Sweeting, 2003).<br />
38
Het snelle opschort<strong>en</strong> van het eer<strong>de</strong>r beschrev<strong>en</strong> voorstel van Michael Heseltine in 1991, had lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong><br />
dat dit on<strong>de</strong>rwerp kon stuit<strong>en</strong> op sterke oppositie van bestaan<strong>de</strong> machthebbers.<br />
Na politiek <strong>en</strong> ambtelijk vooron<strong>de</strong>rzoek <strong>en</strong> raadpleging werd in juli 1998 The white paper: Mo<strong>de</strong>rn Local<br />
governm<strong>en</strong>t; In touch with the people gepres<strong>en</strong>teerd (white papers zijn e<strong>en</strong> soort beleidsnota’s die vaak word<strong>en</strong><br />
gebruikt ter aankondiging <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>re voorbereiding van e<strong>en</strong> nieuwe wet). In <strong>de</strong>ze white paper werd betoogd<br />
dat het huidige systeem van lokale besluitvorming te bureaucratisch was, weinig transparant <strong>en</strong> erg<br />
stroperig. De echte besluit<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in <strong>de</strong> partijkring<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in plaats van in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad. Er<br />
di<strong>en</strong><strong>de</strong> e<strong>en</strong> meer controler<strong>en</strong><strong>de</strong> functie gegev<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> aan raadsled<strong>en</strong> om beter <strong>de</strong> belang<strong>en</strong> te<br />
behartig<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lokale geme<strong>en</strong>schap. Het traditionele commissiesysteem zou moet<strong>en</strong> verdwijn<strong>en</strong> om <strong>de</strong><br />
beleidsuitvoering on<strong>de</strong>r te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> dagelijks bestuur. Het meest in het oog spring<strong>en</strong><strong>de</strong> voorstel uit<br />
<strong>de</strong> white paper was echter <strong>de</strong> voorkeur van <strong>de</strong> Engelse regering voor e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. De<br />
red<strong>en</strong>ering was dat gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s <strong>de</strong> publieke aandacht voor di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> vergrot<strong>en</strong>, die door lokale<br />
overhed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgevoerd. Immers <strong>de</strong> teruggelop<strong>en</strong> verkiezingsopkomst<strong>en</strong> wez<strong>en</strong> op publieke apathie.<br />
Het concept van ‘local self governm<strong>en</strong>t’ kwam tot uiting in het voorstel om geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> uit<br />
drie bestuursmo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong>, die voorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vorm van lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
Het eerste mo<strong>de</strong>l betreft <strong>de</strong> optie van e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> (mayor). In dit mo<strong>de</strong>l is <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> als hoofd van e<strong>en</strong> kabinet verantwoor<strong>de</strong>lijk voor <strong>de</strong> uitvoering van beleid. In dit kabinet<br />
zitt<strong>en</strong> raadsled<strong>en</strong> van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheidspartij, die als wethou<strong>de</strong>rs hun eig<strong>en</strong> portefeuille met uitvoer<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Het kabinet wordt door <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zelf sam<strong>en</strong>gesteld, óf het wordt sam<strong>en</strong>gesteld<br />
door <strong>de</strong> raad.<br />
In het twee<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>l wordt e<strong>en</strong> kabinetslei<strong>de</strong>r (cabinet lea<strong>de</strong>r) gekoz<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> raad. De lei<strong>de</strong>r van het kabinet is<br />
<strong>de</strong> voorzitter van <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheidspartij uit <strong>de</strong> raad. Net als in het eerste mo<strong>de</strong>l zijn <strong>de</strong> led<strong>en</strong> van het<br />
kabinet afkomstig uit <strong>de</strong> raad <strong>en</strong> kan <strong>de</strong> kabinetslei<strong>de</strong>r ze zelf kiez<strong>en</strong>, of word<strong>en</strong> ze gekoz<strong>en</strong> door <strong>de</strong> raad<br />
zelf. Dit mo<strong>de</strong>l lijkt het meest op het oorspronkelijke Engelse mo<strong>de</strong>l, hoewel hierin ge<strong>en</strong> sprake meer is<br />
van e<strong>en</strong> grote hoeveelheid aan commissies. De beleidsvoorbereiding <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatie is in hand<strong>en</strong> van<br />
het kabinet met on<strong>de</strong>rsteuning van het ambtelijk apparaat.<br />
In het <strong>de</strong>r<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>l wordt e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> (mayor) direct gekoz<strong>en</strong>, net als in het eerste mo<strong>de</strong>l, maar beperkt<br />
zich tot <strong>de</strong> politieke hoofdlijn<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> raadsmanager (councilmanager) fungeert daarnaast als<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijke voor <strong>de</strong> uitvoering van beleid. De raadsmanager wordt gekoz<strong>en</strong> door <strong>de</strong> raad <strong>en</strong> krijgt<br />
in dit mo<strong>de</strong>l veel meer macht <strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> veel zwaar<strong>de</strong>re functie omdat hij <strong>de</strong> tak<strong>en</strong> overneemt van het<br />
kabinet.<br />
Eig<strong>en</strong>lijk werd er ook nog e<strong>en</strong> vier<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>l aangebod<strong>en</strong>; het zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> ‘modified committee system’.<br />
Dit mo<strong>de</strong>l was eig<strong>en</strong>lijk alle<strong>en</strong> beschikbaar voor e<strong>en</strong> aantal kleine geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, maar werd nu aan <strong>de</strong><br />
teg<strong>en</strong>stan<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> nieuwe wet als e<strong>en</strong> concessie aangebod<strong>en</strong>, om zo te wet door het parlem<strong>en</strong>t te<br />
kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>. Nog steeds kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor dit mo<strong>de</strong>l kiez<strong>en</strong>.<br />
Voor <strong>de</strong> stadsprovincie van Lond<strong>en</strong> werd e<strong>en</strong> apart mo<strong>de</strong>l ontworp<strong>en</strong>. De zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> Greater London<br />
Authority werd ingevoerd, die moest di<strong>en</strong><strong>en</strong> als e<strong>en</strong> bestuurséénheid, die zich op strategischer niveau kon<br />
bezig houd<strong>en</strong> met het bestuur van <strong>de</strong> stadsprovincie <strong>en</strong> <strong>de</strong> daarin ligg<strong>en</strong><strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Aan het hoofd van<br />
<strong>de</strong>ze bestuurséénheid moest e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> kom<strong>en</strong> te staan, die als e<strong>en</strong> ‘stem van Lond<strong>en</strong>’ e<strong>en</strong><br />
belang<strong>en</strong>behartig<strong>en</strong><strong>de</strong> rol kon vervull<strong>en</strong> in zowel <strong>de</strong> binn<strong>en</strong>landse, <strong>de</strong> nationale als in <strong>de</strong> internationale<br />
politiek. De gedachte hierbij was, dat <strong>de</strong>ze rechtsreeks gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> met veel invloed, <strong>de</strong><br />
belangstelling voor <strong>de</strong> lokale politiek zou do<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> (Cachet et al, 2002). Op 7 mei 1998 werd<strong>en</strong><br />
mid<strong>de</strong>ls e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>dum <strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> over <strong>de</strong> Greater London Authority aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> twee jaar later<br />
werd <strong>de</strong> eerste rechtstreeks gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> van Lond<strong>en</strong> én van Engeland e<strong>en</strong> feit (op 4 mei 2000<br />
koos <strong>de</strong> Lond<strong>en</strong>se bevolking K<strong>en</strong> Livingstone als haar <strong>burgemeester</strong>).<br />
On<strong>de</strong>rtuss<strong>en</strong> was er ook meer draagvlak in het lokaal bestuur ontstaan. In 1999 volg<strong>de</strong> The White Paper<br />
Local Lea<strong>de</strong>rship, Local Choice. In dit docum<strong>en</strong>t maakte <strong>de</strong> regering dui<strong>de</strong>lijk dat ze ver<strong>de</strong>r wil<strong>de</strong> gaan dan het<br />
consulter<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lokale bevolking; er werd e<strong>en</strong> wetsvoorstel gedaan voor e<strong>en</strong> bind<strong>en</strong>d refer<strong>en</strong>dum over<br />
het rechtstreeks kiez<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. Burgers kunn<strong>en</strong> ook zelf dit refer<strong>en</strong>dum initiër<strong>en</strong> als daar<br />
door meer dan 10 proc<strong>en</strong>t - later gereduceerd naar 5 proc<strong>en</strong>t - van <strong>de</strong> kiesgerechtigd<strong>en</strong>, mid<strong>de</strong>ls e<strong>en</strong> petitie<br />
om wordt gevraagd.<br />
In navolging van <strong>de</strong> Greater London Authority Act werd in 2000 <strong>de</strong> Local Governm<strong>en</strong>t Act geïntroduceerd,<br />
gebaseerd op bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong> voor lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. De wet voorzag in e<strong>en</strong> nieuw type lokaal<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, waarin voor het eerst in het Engelse lokaal bestuur e<strong>en</strong> scheiding werd gemaakt tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
39
uitvoer<strong>en</strong><strong>de</strong> macht <strong>en</strong> e<strong>en</strong> volksverteg<strong>en</strong>woordiging. Het houd<strong>en</strong> van refer<strong>en</strong>da over het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van<br />
<strong>burgemeester</strong>s zou moet<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan het <strong>de</strong>mocratische gehalte <strong>en</strong> <strong>de</strong> legitimiteit van <strong>de</strong><br />
vernieuwing<strong>en</strong> in het lokale <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
Volg<strong>en</strong>s opinieon<strong>de</strong>rzoek van Young & Rao (1999) was het voor <strong>de</strong> regering moeilijker om raadsled<strong>en</strong> te<br />
overtuig<strong>en</strong>, van <strong>de</strong> voor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, dan het Engelse volk. Dit verschil kan<br />
verklaard word<strong>en</strong> door <strong>de</strong> zorg over hoe <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in het lokale <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> het werk van<br />
raadsled<strong>en</strong> zou beïnvloed<strong>en</strong> (Rao, 2003: 9). De opinie van raadsled<strong>en</strong> was echter in e<strong>en</strong> meting in 1999<br />
significant veran<strong>de</strong>rd t<strong>en</strong> opzichte van 1993. Raadsled<strong>en</strong> war<strong>en</strong> zich meer bewust geword<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
noodzaak tot veran<strong>de</strong>ring in <strong>de</strong> lokale besluitvormingsstructur<strong>en</strong> (Young & Rao, 1999).<br />
4.3 De <strong>burgemeester</strong>srefer<strong>en</strong>da <strong>en</strong> verkiezing<strong>en</strong><br />
Het ontwerp van <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>da werd wettelijk vastgelegd in het docum<strong>en</strong>t Local Authorities (Conduct of<br />
Refer<strong>en</strong>dums) (Engeland) Regulations 2001. Hierin werd on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re gesteld dat <strong>de</strong> uitslag bind<strong>en</strong><strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong><br />
had. De <strong>de</strong>sbetreff<strong>en</strong><strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te moest na e<strong>en</strong> uitspraak vóór <strong>de</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong><br />
tijdschema pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> verkiezing van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> als er teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> direct gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> werd gestemd, dan moest e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re vorm van lokaal managem<strong>en</strong>t word<strong>en</strong><br />
geïmplem<strong>en</strong>teerd. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> mag er dan vijf jaar lang ge<strong>en</strong> nieuw refer<strong>en</strong>dum plaats vind<strong>en</strong> over <strong>de</strong><br />
aanstellingswijze <strong>en</strong> <strong>de</strong> bevoegdhed<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lokale gezagsdrager. Tev<strong>en</strong>s werd<strong>en</strong> door statutaire<br />
bepaling<strong>en</strong> raadsled<strong>en</strong> verbod<strong>en</strong> om binn<strong>en</strong> 28 dag<strong>en</strong> voor dat e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>dum plaats vond, informatie te<br />
verstrekk<strong>en</strong> over <strong>de</strong> volksraadpleging. Na het statutair vastlegg<strong>en</strong> van <strong>de</strong> ‘spelregels’ vond<strong>en</strong> uitein<strong>de</strong>lijk 29<br />
refer<strong>en</strong>da plaats tuss<strong>en</strong> 2001 <strong>en</strong> 2002. Ie<strong>de</strong>r refer<strong>en</strong>dum had e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> karakter maar er war<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal<br />
overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> in <strong>de</strong> pro <strong>en</strong> anti campagnes te ont<strong>de</strong>kk<strong>en</strong> (zie Rao, 2003, Rallings et al, 2002).<br />
De voorstan<strong>de</strong>rs van gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s hadd<strong>en</strong> min of meer <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> gevoel<strong>en</strong>s teg<strong>en</strong>over lokaal<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> als verwoord in <strong>de</strong> hierbov<strong>en</strong> behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> white papers. Het direct kiez<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
zou <strong>de</strong> burger e<strong>en</strong> sterkere stem gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> lokale <strong>de</strong>mocratie versterk<strong>en</strong>. Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong>, zou e<strong>en</strong> direct<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong> hoger publiek profiel oplever<strong>en</strong> dan gewone raadsled<strong>en</strong> die het werk wat<br />
on<strong>de</strong>rnom<strong>en</strong> wordt door lokale overhed<strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>.<br />
De teg<strong>en</strong>stan<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> war<strong>en</strong> bezorgd dat zich teveel macht zou conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> bij<br />
één <strong>en</strong>kele gezagsdrager, waarbij die macht ver<strong>de</strong>r verwij<strong>de</strong>rd zou zijn van <strong>de</strong> burger die niet in staat is om<br />
gemakkelijk toegang tot die gezagsdrager te krijg<strong>en</strong>. Het zou <strong>de</strong> invloed van raadsled<strong>en</strong> beperk<strong>en</strong>.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zou die macht e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk lei<strong>de</strong>r kwetsbaar<strong>de</strong>r voor corruptie kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Daarnaast was<br />
<strong>de</strong> gedachte dat <strong>de</strong> verkiezing zou leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> ‘veramerikanisering’ van het op<strong>en</strong>baar bestuur, wat zoveel<br />
betek<strong>en</strong><strong>de</strong> als e<strong>en</strong> verpersoonlijking van <strong>de</strong> politiek, e<strong>en</strong> afschrikwekk<strong>en</strong>d i<strong>de</strong>e. In <strong>de</strong> meeste gevall<strong>en</strong><br />
echter, refereerd<strong>en</strong> <strong>de</strong> anti-campagnes direct aan kiezers’ onbehag<strong>en</strong> over lokale belasting<strong>en</strong>; het ambt van<br />
e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zou erg duur zijn <strong>en</strong> <strong>de</strong> lokale belasting<strong>en</strong> do<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong> (Rallings et al, 2002: 72).<br />
In <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> refer<strong>en</strong>da die werd<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> liep<strong>en</strong> echter nog twee an<strong>de</strong>re ro<strong>de</strong> drad<strong>en</strong>. (Rallings<br />
et al, 2002: 73). De informatiecampagne over het refer<strong>en</strong>dum mocht zoals eer<strong>de</strong>r gesteld plaats vind<strong>en</strong> tot<br />
aan 28 dag<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> raadpleging, om zo <strong>de</strong> vrijheid in <strong>en</strong> rondom het stemkeuzeproces te waarborg<strong>en</strong>.<br />
Het onbeoog<strong>de</strong> gevolg hiervan was echter dat veel burgers niet geïnformeerd war<strong>en</strong>, precies op het<br />
mom<strong>en</strong>t dat ze e<strong>en</strong> keuze moest<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Natuurlijk ging<strong>en</strong> in <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> van ‘radiostilte’ voor<br />
raadsled<strong>en</strong>, <strong>de</strong> lokale media wel door met het informer<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bevolking; sommige op zeer neutraal<br />
wijze, an<strong>de</strong>re media hadd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijk uitgesprok<strong>en</strong> voorkeur of afkeer teg<strong>en</strong>over <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>verkiezing. Ver<strong>de</strong>r bracht het refer<strong>en</strong>dum hier <strong>en</strong> daar e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijke politieke ver<strong>de</strong>eldheid<br />
binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> (lokale) politieke partij<strong>en</strong> zelf; e<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>eldheid die vaak wel <strong>de</strong> media aandacht voor het<br />
refer<strong>en</strong>dum <strong>en</strong> <strong>de</strong> informatiecampagne daarover <strong>de</strong>ed vergrot<strong>en</strong>.<br />
Uitein<strong>de</strong>lijk leid<strong>de</strong> <strong>de</strong> weerstand van lokale politici, <strong>en</strong> <strong>de</strong> zelfs <strong>de</strong> ambival<strong>en</strong>tie of ver<strong>de</strong>eldheid on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
raadsled<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> groter aantal teg<strong>en</strong>stemm<strong>en</strong><strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te dan voorstemmers (zie Stoker, 2004, Rallings<br />
et al, 2002). 18 Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verwierp<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verkiezing, teg<strong>en</strong>over 11 geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die het voorstel tot<br />
uitvoering wild<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De opkomst van <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>da lag met uitschieters naar bov<strong>en</strong> <strong>en</strong> b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong><br />
gemid<strong>de</strong>ld op zo’n <strong>de</strong>rtig proc<strong>en</strong>t. Hoewel <strong>de</strong> nationale regering in <strong>de</strong> white papers al had geanticipeerd op<br />
e<strong>en</strong> lage opkomst, kon volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> critici, toch moeilijk word<strong>en</strong> betoogd dat dit opkomstperc<strong>en</strong>tage <strong>de</strong><br />
legitimiteit van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>sverkiezing had vergroot. Daarnaast lag het aantal pro stemmers e<strong>en</strong> stuk<br />
lager dan het aantal respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dat in <strong>de</strong> opiniepeiling<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig (zie Miller et al, 2002,<br />
Young & Rao, 1999 ), het i<strong>de</strong>e van e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> had gesteund.<br />
40
De analyse van opinie- <strong>en</strong> opkomststatistiek<strong>en</strong> laat volg<strong>en</strong>s Rao (2003) e<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong><strong>de</strong> paradox zi<strong>en</strong>, die<br />
zich als volgt laat verwoord<strong>en</strong>: ‘That minority of electors who have cast their votes in the refer<strong>en</strong>dums<br />
held to date have g<strong>en</strong>erally not supported proposals for elected mayors. The answer to this appar<strong>en</strong>t<br />
paradox is that dissatisfaction with the pres<strong>en</strong>t system is strongest among those electors least likely to<br />
vote. Habitual voters are more cautious in their judgem<strong>en</strong>ts and less quick to con<strong>de</strong>mn, while councillors<br />
are more cautious still.’ (Rao, 2003: 15).<br />
Het stemgedrag werd volg<strong>en</strong>s Randall (2004: 7) door e<strong>en</strong> aantal obstakels beïnvloed, waarvan <strong>de</strong><br />
belangrijkste:<br />
1. Weinig k<strong>en</strong>nis van wat direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s zijn.<br />
2. Weinig k<strong>en</strong>nis van <strong>de</strong> huidige lokale bestuursstructur<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarom ook weinig k<strong>en</strong>nis van <strong>de</strong><br />
verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> gepres<strong>en</strong>teer<strong>de</strong> nieuwe mo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong>.<br />
3. <strong>Publiek</strong>e apathie t<strong>en</strong> opzichte van het lokaal bestuur in het algeme<strong>en</strong>.<br />
4. <strong>Publiek</strong>e vijandigheid t<strong>en</strong> opzichte van het mo<strong>de</strong>l afkomstig van het lokale ‘establishm<strong>en</strong>t’,<br />
inclusief raadsled<strong>en</strong>, ex-politici <strong>en</strong> in sommige gevall<strong>en</strong> <strong>de</strong> media.<br />
De overgang naar e<strong>en</strong> nieuw lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> heeft zich dus min<strong>de</strong>r revolutionair voltrokk<strong>en</strong> dan dat<br />
was verwacht of gehoopt (Stoker, 2004). Het valt te verwacht<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> realisatie van <strong>de</strong><br />
mo<strong>de</strong>rniseringsag<strong>en</strong>da zich langzaam, maar gestaag, zal voltrekk<strong>en</strong> (Rao, 2003). Er kunn<strong>en</strong> drie red<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> waarom verwacht kan word<strong>en</strong> dat er in <strong>de</strong> toekomst meer direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s<br />
zull<strong>en</strong> verschijn<strong>en</strong> in Engeland (zie Hambleton & Sweeting, 2003). T<strong>en</strong> eerste zull<strong>en</strong> <strong>de</strong> positieve<br />
ervaring<strong>en</strong> uit an<strong>de</strong>re geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> lokale raadsled<strong>en</strong> overhal<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> zal <strong>de</strong> optie om via e<strong>en</strong> petitie<br />
e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>dum te lat<strong>en</strong> organiser<strong>en</strong>, het verkiez<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> mogelijk mak<strong>en</strong>, ook al is er veel<br />
teg<strong>en</strong>stand in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad (zoals in 2002 ook al in drie geme<strong>en</strong>te gebeur<strong>de</strong>). T<strong>en</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> zull<strong>en</strong><br />
politieke lei<strong>de</strong>rs zelf <strong>de</strong> aantrekkelijkhed<strong>en</strong> van het nieuwe mo<strong>de</strong>l gaan inzi<strong>en</strong>.<br />
In <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> subparagraaf zal ver<strong>de</strong>r word<strong>en</strong> ingegaan op hoe <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> die reeds hebb<strong>en</strong><br />
plaats gevond<strong>en</strong>, zijn verlop<strong>en</strong> in <strong>de</strong> plaats<strong>en</strong> waar e<strong>en</strong> meer<strong>de</strong>rheid van <strong>de</strong> stemmers zich voor e<strong>en</strong> direct<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> uitsprak. Er zal daarbij in het bijzon<strong>de</strong>r gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> plaats<strong>en</strong> die als<br />
on<strong>de</strong>rzoekscasus zijn geselecteerd.<br />
De <strong>burgemeester</strong>sverkiezing<strong>en</strong> in <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoekscasus<br />
In <strong>de</strong> maand mei van 2002 vond <strong>de</strong> verkiezing plaats van <strong>de</strong> eerste zev<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s. In<br />
oktober van dat zelf<strong>de</strong> jaar volgd<strong>en</strong> <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re vier. De ‘eerste elf’ werd<strong>en</strong> door <strong>de</strong> lokale<br />
bestuursgeme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> media met e<strong>en</strong> mix van verrassing, fascinatie <strong>en</strong> in <strong>en</strong>kele gevall<strong>en</strong> met hoon,<br />
ontvang<strong>en</strong> (Randall, 2004: 6). Er zal in het on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> uitvoeriger ingegaan word<strong>en</strong> op <strong>de</strong> zes plaats<strong>en</strong><br />
die als on<strong>de</strong>rzoekscasus zijn bestu<strong>de</strong>erd. De gebruikte informatie is afkomstig uit <strong>de</strong> gesprekk<strong>en</strong> met <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sbetreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong> websites van hun geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> x <strong>en</strong> vanuit Rallings et al (2002). Ook zal<br />
meer karakteristieke achtergrondinformatie gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> die meer inzicht geeft in <strong>de</strong> lokale context<br />
waarin <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> plaats vond<strong>en</strong>.<br />
Watford<br />
Watford is naast Bedford <strong>en</strong> Mansfield <strong>de</strong> <strong>en</strong>ige district council die in Mei 2002 e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> aanstel<strong>de</strong>. Eén van <strong>de</strong> opvall<strong>en</strong><strong>de</strong> ding<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> verkiezingscampagne in Watford was dat <strong>de</strong><br />
winn<strong>en</strong><strong>de</strong> kandidaat, Dorothy Thornhill, zich als raadslid tot aan het refer<strong>en</strong>dum toe had verzet teg<strong>en</strong> het<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap. Thornhill geloof<strong>de</strong> dat er teveel macht bij één persoon zou kom<strong>en</strong>, hoewel<br />
het haar niet weer hield van <strong>de</strong>elname als kandidaat voor <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>sverkiezing.<br />
Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> verkiezingscampagne was één van <strong>de</strong> grote issues dat er e<strong>en</strong> half miljo<strong>en</strong> pond, uit <strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>tekas kwijt was. Dit maakte <strong>de</strong> kandidaat van Labour, <strong>de</strong> grootste partij uit <strong>de</strong> raad, er niet<br />
populair<strong>de</strong>r op <strong>en</strong> het had <strong>de</strong> kans<strong>en</strong> voor Thornhill, als kandidaat van <strong>de</strong> Liberal Democrats, <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />
grote partij in Watford, vergroot. Dorythy Thornhill, was voordat ze raadslid werd pedagoog <strong>en</strong> werkte<br />
met moeilijk ler<strong>en</strong><strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, versloeg <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kandidat<strong>en</strong> ruimschoots <strong>en</strong> werd <strong>de</strong> eerste - <strong>en</strong> lange tijd<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ige - direct gekoz<strong>en</strong> vrouwelijke <strong>burgemeester</strong>.<br />
41
Watford heeft ruim 80.000 inwoners <strong>en</strong> is daarmee <strong>de</strong> kleinste geme<strong>en</strong>te uit <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoekscasus. Watford<br />
stond vroeger bek<strong>en</strong>d om <strong>de</strong> beroem<strong>de</strong> bierbrouwerij<strong>en</strong> <strong>en</strong> drukkerij<strong>en</strong>. Vanwege haar ligging, niet ver van<br />
Lond<strong>en</strong>, <strong>en</strong> het gro<strong>en</strong>e karakter, heeft het dorp zich kunn<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> welvar<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
for<strong>en</strong>s<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>te. Watford heeft daarom ook zeer lage werkeloosheidscijfers <strong>en</strong> gemid<strong>de</strong>ld e<strong>en</strong> hoog<br />
opleidingsniveau. Als kleine stad heeft het opvall<strong>en</strong>d veel voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die behor<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> grote stad, <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> grote hoeveelheid on<strong>de</strong>rneming<strong>en</strong> uit het midd<strong>en</strong>- <strong>en</strong> kleinbedrijf is in <strong>de</strong> loop <strong>de</strong>r jar<strong>en</strong> aangevuld met<br />
<strong>de</strong> vestiging van <strong>en</strong>kele multinationals. Dorythy Thornhill ziet <strong>de</strong> verkeersproblematiek als grootste<br />
beleidsissue in haar geme<strong>en</strong>te.<br />
Lewisham<br />
Lewisham is één van <strong>de</strong> drie geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> behor<strong>en</strong><strong>de</strong> tot <strong>de</strong> Greater London Authority, die het mayor-cabinet<br />
mo<strong>de</strong>l verkoos als nieuwe bestuursvorm. De voormalige councillea<strong>de</strong>r Steve Bullock, wist zich nam<strong>en</strong>s zijn<br />
partij kandidaat te stell<strong>en</strong>, in plaats van zijn Labour concurr<strong>en</strong>t, omdat hij niet <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>telijke di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />
zoveel mogelijk wil<strong>de</strong> privatiser<strong>en</strong>, zoals zijn partijg<strong>en</strong>oot dat wil<strong>de</strong>. To<strong>en</strong> <strong>de</strong> verkiezingscampagne begon<br />
wist hij zich snel populair te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> ruime voorsprong op zijn<br />
concurr<strong>en</strong>t van <strong>de</strong> Conservatives te winn<strong>en</strong>.<br />
De bevolkingsomvang bedraagt zo’n 250.000 inwoners <strong>en</strong> is relatief stabiel. Als geme<strong>en</strong>te buit<strong>en</strong> het rijke<br />
dure Lond<strong>en</strong>, heeft Lewisham te kamp<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> zeer grote hoeveelheid asielzoekers <strong>en</strong> etnische<br />
min<strong>de</strong>rhed<strong>en</strong>. Lewisham behoort tot één van <strong>de</strong> ti<strong>en</strong> armste geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van Engeland. Daarnaast is er<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bevolking veel werkeloosheid, analfabetisme <strong>en</strong> zijn er veel één-ou<strong>de</strong>r-gezinn<strong>en</strong>.<br />
De geme<strong>en</strong>te heeft e<strong>en</strong> ongebruikelijk groot aantal werknemers in <strong>de</strong> publieke sector; <strong>de</strong> lokale overheid is<br />
<strong>de</strong> grootste werkgever <strong>en</strong> <strong>de</strong> zorginstelling<strong>en</strong> zijn twee<strong>de</strong>. Volg<strong>en</strong>s Steve Bullock heeft dit ernstige<br />
gevolg<strong>en</strong> voor het bestuur van <strong>de</strong> stad. Er is weg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> zeer kleine bedrijfssector nauwelijks mogelijkheid<br />
tot het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> realiser<strong>en</strong> van project<strong>en</strong> geleid door publiek-private sam<strong>en</strong>werking, zoals an<strong>de</strong>re<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dat vaak wel on<strong>de</strong>rnem<strong>en</strong>. De <strong>burgemeester</strong> is met zijn kabinet hard bezig om <strong>de</strong> huisvesting<br />
te verbeter<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> strat<strong>en</strong> <strong>en</strong> het stadshart te restaurer<strong>en</strong>.<br />
Stoke<br />
In vele opzicht<strong>en</strong> vormt <strong>de</strong>ze ou<strong>de</strong> industriestad e<strong>en</strong> unieke on<strong>de</strong>rzoekscasus. De in het West<strong>en</strong> van<br />
Engeland geleg<strong>en</strong> stad Stoke (voluit Stoke-on-Tr<strong>en</strong>t) koos in oktober van 2002 als <strong>en</strong>ige geme<strong>en</strong>te in<br />
Engeland voor het mayor-councilmanager mo<strong>de</strong>l. Daarnaast was Stoke één van <strong>de</strong> weinige geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die via<br />
e<strong>en</strong> petitie het refer<strong>en</strong>dum had geïnitieerd. Nog e<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong>d gegev<strong>en</strong> was dat acht van <strong>de</strong> twaalf<br />
kandidat<strong>en</strong> onafhankelijk war<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> race om het <strong>burgemeester</strong>sschap ontving <strong>de</strong> als extreem-rechts<br />
beschouw<strong>de</strong> British National Party e<strong>en</strong> ongebruikelijk hoog aantal stemm<strong>en</strong>; ze eindig<strong>de</strong> als <strong>de</strong>r<strong>de</strong> met<br />
weinig verschil van <strong>de</strong> eerste <strong>en</strong> twee<strong>de</strong> plaats.<br />
De winnaar van <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> was <strong>de</strong> onafhankelijke kandidaat Mike Wolf, <strong>de</strong> directeur van e<strong>en</strong><br />
adviesbureau voor burgers over hun relaties met overheidsinstanties. Wolf was e<strong>en</strong> van <strong>de</strong> drijv<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
kracht<strong>en</strong> geweest achter <strong>de</strong> petitie voor e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>dum <strong>en</strong> hij bracht tijd<strong>en</strong>s zijn campagne vooral <strong>de</strong><br />
kwaliteit van <strong>de</strong> publieke di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> recht<strong>en</strong> van homoseksuel<strong>en</strong> <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re gediscrimineer<strong>de</strong><br />
min<strong>de</strong>rhed<strong>en</strong> aan bod. Met e<strong>en</strong> krappe voorsprong won hij <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong>.<br />
Stoke is met ruim 290.000 inwoners <strong>de</strong> grootste geme<strong>en</strong>te uit <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoekscasus <strong>en</strong> op Doncaster na <strong>de</strong><br />
grootste geme<strong>en</strong>te met e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. Stoke is e<strong>en</strong> arme industriestad met internationale<br />
bek<strong>en</strong>dheid door haar Wedgewood fabriek<strong>en</strong>. De geme<strong>en</strong>te is mono-cultureel, heeft weinig etnische<br />
immigratie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote blanke arbei<strong>de</strong>rsklasse die slecht is opgeleid. Mike Wolf probeert <strong>de</strong> publieke<br />
betrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> verdraagzaamheid jeg<strong>en</strong>s min<strong>de</strong>rhed<strong>en</strong> te verbeter<strong>en</strong>.<br />
Hackney<br />
Hackney behoort tot the London Greater Authority <strong>en</strong> heeft zo’n 200.000 inwoners. De verkiezing<strong>en</strong> vond<strong>en</strong><br />
plaats in oktober 2002 <strong>en</strong> wez<strong>en</strong> Jules Pipe aan als winnaar. Pipe versloeg als Labour kandidaat<br />
ruimschoots zijn concurr<strong>en</strong>tie uit an<strong>de</strong>re partij<strong>en</strong> of met e<strong>en</strong> onafhankelijke status. E<strong>en</strong> populistische tv-<br />
42
persoonlijkheid <strong>de</strong>ed mee aan <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong>, maar werd uitein<strong>de</strong>lijk door <strong>de</strong> Conservatives naar <strong>de</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong><br />
plaats verdrong<strong>en</strong>.<br />
Hackney heeft veel overe<strong>en</strong>komstige problem<strong>en</strong> met Lewisham. Bei<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>stad van<br />
Lond<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn daarom e<strong>en</strong> aantrekkelijke vestigingsplaats voor etnische min<strong>de</strong>rhed<strong>en</strong>. De culturele<br />
diversiteit is groot, maar <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap word gedomineerd door inwoners van Caribische origine. Naast<br />
het werk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> betere leefomgeving die veiliger is <strong>en</strong> betere huisvesting, probeert Jules Pipe vooral te<br />
werk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> beter bestuur<strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te. In <strong>de</strong> politieke jar<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> komst van e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> was door e<strong>en</strong> gebrek aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> het bestuurlijk vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> het politiek vertrouw<strong>en</strong><br />
aanzi<strong>en</strong>lijk gedaald.<br />
Middlesbrough<br />
De in het Noordoost<strong>en</strong> geleg<strong>en</strong> stad heeft ruim 150.000 inwoners <strong>en</strong> wordt volg<strong>en</strong>s vri<strong>en</strong>d <strong>en</strong> vijand<br />
bestuurd door e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>gewoon charismatische <strong>en</strong> sterke lei<strong>de</strong>r Ray Mallon. Mallon droeg bij aan <strong>de</strong><br />
relatief zeer hoge opkomst bij het refer<strong>en</strong>dum over <strong>de</strong> bestuursstelsels. Door <strong>de</strong> populariteit van <strong>de</strong><br />
onafhankelijke kandidaat Mallon war<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re kandidat<strong>en</strong> volslag<strong>en</strong> machteloos; zelfs <strong>de</strong> immer<br />
dominante Labour partij maakte ge<strong>en</strong> schijn van kans.<br />
Ray Mallon kreeg <strong>de</strong> bijnaam ‘Robocop’, doordat hij als politieofficier <strong>en</strong> met zoveel kracht mee<strong>de</strong>ed aan<br />
<strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong>, met het terugdring<strong>en</strong> van <strong>de</strong> zeer hoge criminaliteitscijfers als één van <strong>de</strong> belangrijkste<br />
speerpunt<strong>en</strong> van zijn campagne. In <strong>de</strong> eerste twaalf maand<strong>en</strong> bereikte hij e<strong>en</strong> afname van <strong>de</strong> totale<br />
criminaliteit met 18 proc<strong>en</strong>t, e<strong>en</strong> reductie van woninginbraak met 34 proc<strong>en</strong>t <strong>en</strong> e<strong>en</strong> reductie van 30<br />
proc<strong>en</strong>t in vervoerscriminaliteit. Door zijn persoonlijkheid wist hij ook <strong>de</strong> aanvankelijk negatieve media<br />
voor zich te winn<strong>en</strong>. Ray Mallon heeft niet te klag<strong>en</strong> over aandacht in <strong>de</strong> media. Er zijn verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
nationale televisieprogramma’s over hem <strong>en</strong> zijn rol gemaakt.<br />
Middlesbrough is e<strong>en</strong> stad die grot<strong>en</strong><strong>de</strong>els is ontstaan tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> industriële revolutie <strong>en</strong> bezit nog steeds<br />
veel chemische <strong>en</strong> staal industrie. Door <strong>de</strong> economische recessie <strong>en</strong> <strong>de</strong> teruggang van <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> industrieën<br />
<strong>en</strong> doordat nieuwe sector<strong>en</strong> die zich buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> stad ontwikkeld<strong>en</strong>, ontstond er hoge werkeloosheid. Deze<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> leidd<strong>en</strong> ertoe dat meer dan in an<strong>de</strong>re Engelse sted<strong>en</strong> <strong>de</strong> arbei<strong>de</strong>rs in het criminele circuit<br />
kwam<strong>en</strong>. Ray Mallon werkt hard aan het revitaliser<strong>en</strong> van <strong>de</strong> veiligheid, <strong>de</strong> werkgeleg<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
woningsector.<br />
Newham<br />
Newham heeft ruim 250.000 inwoners <strong>en</strong> behoort tot <strong>de</strong> Lond<strong>en</strong>se stadsprovincie. Sir Robin Wales won<br />
met e<strong>en</strong> grote voorsprong van zijn concurr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, geheel in <strong>de</strong> lijn <strong>de</strong>r verwachting<strong>en</strong>. Want zijn partij<br />
Labour, had bij <strong>de</strong> laatste raadsverkiezing<strong>en</strong> in 1998 alle zestig beschikbare zetels wet<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> te hal<strong>en</strong>.<br />
Wales was voorhe<strong>en</strong> manager bij British Telecom, <strong>en</strong> werd daarmee gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> frisse wind in het<br />
bureaucratische lokale bestuur van Newham.<br />
De lan<strong>de</strong>lijke media volgd<strong>en</strong> <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> met meer aandacht dan el<strong>de</strong>rs, vanwege <strong>de</strong> populariteit van<br />
<strong>de</strong> British National Party, die zich in e<strong>en</strong> korte tijd had wet<strong>en</strong> te profiler<strong>en</strong>. Deze partij richtte zich op <strong>de</strong><br />
ontevred<strong>en</strong> blanke inwoners van Newham. Sir Robin Wales vertel<strong>de</strong> dat Newham statistisch <strong>de</strong> meest<br />
etnisch diverse geme<strong>en</strong>te op aar<strong>de</strong> is <strong>en</strong> statistisch <strong>de</strong> jongste geme<strong>en</strong>te qua leeftijd van inwoners in<br />
Europa; 40 proc<strong>en</strong>t is volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> jonger dan 25 jaar. De grootste bevolkingsgroep vorm<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> inwoners afkomstig uit Brits-India.<br />
Overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> in <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>sverkiezing<strong>en</strong><br />
Ie<strong>de</strong>re geme<strong>en</strong>te heeft haar eig<strong>en</strong> verhaal over het kiez<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, zoals uit bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong><br />
overzicht blijkt. Toch zijn er naast alle verschill<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal opvall<strong>en</strong><strong>de</strong> gelijk<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> zichtbaar. Alvor<strong>en</strong>s<br />
die te behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong>, is het goed om eerst kort naar <strong>de</strong> overige geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te kijk<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> hebb<strong>en</strong> maar niet als on<strong>de</strong>rzoekscasus zijn gebruikt.<br />
In Bedford werd Francis Branston <strong>burgemeester</strong> nam<strong>en</strong>s zijn partij <strong>de</strong> Bedford In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>ts. Bedford<br />
was daarmee <strong>de</strong> <strong>en</strong>ige geme<strong>en</strong>te waar e<strong>en</strong> lokale partij <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> had kunn<strong>en</strong> lever<strong>en</strong>.<br />
43
De laagste verkiezingsopkomst werd gemet<strong>en</strong> in Mansfield, alwaar Tony Egginton won <strong>en</strong> zich in zijn<br />
campagne profileer<strong>de</strong> met zijn stelling ‘common s<strong>en</strong>se managem<strong>en</strong>t without the dogma of party politics’.<br />
In Doncaster vond<strong>en</strong> <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> plaats in e<strong>en</strong> <strong>de</strong>cor van politieke schandal<strong>en</strong> rondom financiële<br />
onregelmatighed<strong>en</strong> van het to<strong>en</strong>malige geme<strong>en</strong>tebestuur. Dit leid<strong>de</strong> tot e<strong>en</strong> groot aantal onafhankelijke<br />
kandidat<strong>en</strong> die protesteerd<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> heers<strong>en</strong><strong>de</strong> partij<strong>en</strong> in <strong>de</strong> raad. Toch won uitein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> Labour<br />
kandidaat Martin Winter in Doncaster <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong>.<br />
De meest opvall<strong>en</strong><strong>de</strong> verkiezing vond plaats in Hartlepool. In 2002 werd in dit noor<strong>de</strong>lijk geleg<strong>en</strong> stadje<br />
on<strong>de</strong>r grote belangstelling e<strong>en</strong> ‘aap’ gekoz<strong>en</strong> als <strong>burgemeester</strong> xi. Het ging hierbij om e<strong>en</strong> man verkleed in<br />
e<strong>en</strong> ap<strong>en</strong>pak. Stuart Drummond, stel<strong>de</strong> zich verkiesbaar <strong>en</strong> won met e<strong>en</strong> nipte meer<strong>de</strong>rheid <strong>de</strong><br />
verkiezing<strong>en</strong>. De plaatselijke voetbalclub heeft e<strong>en</strong> aap als mascotte, <strong>en</strong> vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van Drummond wist<strong>en</strong><br />
hem over te hal<strong>en</strong> om verkleed als aap campagne te gaan voer<strong>en</strong>. Hierdoor ontving Hartlepool veel<br />
aandacht in <strong>de</strong> lokale <strong>en</strong> lan<strong>de</strong>lijke media. De verkiezingsuitkomst werd vooral ontvang<strong>en</strong> als weinig<br />
gunstig voor het instituut gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> als bewijs voor het bestuurlijk ong<strong>en</strong>oeg<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
burgers van Hartlepool (zie Rallings et al, 2002). De kandidatuur van the ‘monkeyman’ was aanvankelijk<br />
e<strong>en</strong> grap, maar doordat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> bov<strong>en</strong>verwachting presteert, wordt verwacht dat Stuart<br />
Drummond herkoz<strong>en</strong> zal word<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> eerst volg<strong>en</strong><strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> xii.<br />
Wat zijn nu <strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> in <strong>de</strong> ervaring<strong>en</strong> met <strong>burgemeester</strong>sverkiezing<strong>en</strong> in Engeland? Randall<br />
(2004: 10) inv<strong>en</strong>tariseer<strong>de</strong> <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> overe<strong>en</strong>komstige karakteristiek<strong>en</strong> in <strong>de</strong> elf geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die e<strong>en</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> aansteld<strong>en</strong>:<br />
1. lange termijn dominantie van lokale politiek door e<strong>en</strong> regeringspartij;<br />
2. moeilijke partijpolitiek, met elkaar bestrijd<strong>en</strong><strong>de</strong> partijpolitici, vaak met e<strong>en</strong> splitsing in <strong>de</strong><br />
regeringspartij;<br />
3. lage kwaliteit van politiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>;<br />
4. weinig kwaliteit van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>telijke di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>;<br />
5. financiële problem<strong>en</strong>;<br />
6. economische teruggang;<br />
7. negatieve relatie met <strong>de</strong> raad <strong>en</strong> <strong>de</strong> pers;<br />
8. publieke <strong>de</strong>sillusie wat betreft <strong>de</strong> mogelijkheid van het lokaal bestuur om te voorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> hoge<br />
kwaliteit van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>.<br />
Kijk<strong>en</strong>d naar <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> <strong>en</strong> naar <strong>de</strong> voorkeur van <strong>de</strong> kiezer, dan is e<strong>en</strong> aantal overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />
waarneembaar (zie Rallings et al, 2002: 89, Randall, 2004: 11), waarvan <strong>de</strong> belangrijkste:<br />
1. Er was e<strong>en</strong> sterke ‘anti-establishm<strong>en</strong>t’ houding bij <strong>de</strong> burgers van e<strong>en</strong> aantal geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, waardoor<br />
veel geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> koz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> onafhankelijke kandidaat;<br />
2. De ‘anti-establishm<strong>en</strong>t’ houding werkte ook vaak in het voor<strong>de</strong>el van oppositiepartij<strong>en</strong>;<br />
3. Burgers kond<strong>en</strong> hun gebruikelijke loyaliteit aan partij<strong>en</strong> opzij zett<strong>en</strong> (in plaats<strong>en</strong> waar <strong>de</strong><br />
raadsverkiezing<strong>en</strong> gelijktijdig plaats vond<strong>en</strong> met <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>sverkiezing<strong>en</strong> werd net zo<br />
gemakkelijk voor e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> van e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re partij gekoz<strong>en</strong>).<br />
4. De verkiezing<strong>en</strong> bracht<strong>en</strong> nieuwe gezicht<strong>en</strong> in het lokaal bestuur, die on<strong>de</strong>r het ou<strong>de</strong> politieke<br />
systeem niet war<strong>en</strong> toegestaan als <strong>burgemeester</strong> (vijf <strong>burgemeester</strong>s hadd<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
bestuursachtergrond).<br />
Met analyses uit <strong>de</strong>ze paragraaf kan <strong>de</strong> balans word<strong>en</strong> opgemaakt van <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> direct na <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>da <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong>. De veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> die er zijn te zi<strong>en</strong> in het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s, sinds het<br />
aantred<strong>en</strong> van <strong>de</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s in Engeland, word<strong>en</strong> in hoofdstuk 6 behan<strong>de</strong>ld.<br />
44
5 De <strong>burgemeester</strong> in Ne<strong>de</strong>rland<br />
De toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> vraag naar krachtig <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> br<strong>en</strong>gt volg<strong>en</strong>s John (2001) institutioneel gezi<strong>en</strong> het<br />
probleem met zich mee, dat er onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> e<strong>en</strong> systeem is van lokale verantwoording om<br />
machtsmisbruik te voorkom<strong>en</strong>. Daarom is er in West-Europa e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s naar meer vrije verkiezing, zo<br />
ook in Ne<strong>de</strong>rland (John, 2001). John constateert op basis van zijn land<strong>en</strong>vergelijk<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek dat als<br />
e<strong>en</strong>s <strong>de</strong> wagon in beweging is gezet, <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>telijke druk tot e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> leidt<br />
(John, 2001: 153). Dat <strong>de</strong> weg naar e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s vol hobbels <strong>en</strong> valkuil<strong>en</strong> zit, bewijz<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse ervaring<strong>en</strong> op dit gebied.<br />
In dit hoofdstuk zal word<strong>en</strong> ingegaan op hoe <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> b<strong>en</strong>oemd wordt <strong>en</strong> welke ontwikkeling<strong>en</strong><br />
zich in het op<strong>en</strong>baar bestuur hebb<strong>en</strong> voorgedaan die hebb<strong>en</strong> geleid tot <strong>en</strong>kele veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />
b<strong>en</strong>oeming. De huidige context waarin <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> opereert komt in <strong>de</strong>ze paragraaf ook aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong><br />
<strong>en</strong> in paragraaf 5.2 zal in vogelvlucht e<strong>en</strong> aantal belangrijke poging<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> word<strong>en</strong> die het realiser<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> tot doel hadd<strong>en</strong>. Het hoofdstuk sluit af met e<strong>en</strong> korte toelichting van <strong>de</strong><br />
geselecteer<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoekscasus.<br />
5.1 De Ne<strong>de</strong>rlandse bestuurscontext <strong>en</strong> <strong>de</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
Het Ne<strong>de</strong>rlandse op<strong>en</strong>baar bestuur wordt geroemd om <strong>de</strong> sterke drang naar cons<strong>en</strong>susvorming. <strong>Publiek</strong>e<br />
besluitvorming in Ne<strong>de</strong>rland is e<strong>en</strong> proces van duw<strong>en</strong> <strong>en</strong> trekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> van schikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> plooi<strong>en</strong> (Ringeling,<br />
1993). Ondanks <strong>de</strong> turbul<strong>en</strong>te politieke perio<strong>de</strong> van <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong>, lijkt <strong>de</strong>ze bestuurscultuur in<br />
Ne<strong>de</strong>rland zijn tijd nog lang niet te hebb<strong>en</strong> gehad. Ook <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> is in zijn functioner<strong>en</strong><br />
exemplarisch voor <strong>de</strong>ze bestuursstijl. Er heeft zich echter <strong>de</strong> laatste <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia wel e<strong>en</strong> aantal<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> voorgedaan, dat <strong>de</strong> aandacht verdi<strong>en</strong>t, <strong>en</strong> in het on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> zal kom<strong>en</strong>.<br />
Net als in het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk was <strong>de</strong> economische recessie in Ne<strong>de</strong>rland e<strong>en</strong> aanleiding om <strong>de</strong><br />
verzorgingsstaat te hervorm<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> loop van <strong>de</strong> zev<strong>en</strong>tiger jar<strong>en</strong> bleek het sterke maakbaarheidsi<strong>de</strong>e van<br />
<strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving niet meer houdbaar <strong>en</strong> er ontstond e<strong>en</strong> herbezinning op <strong>de</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> van<br />
overheidssturing (Ros<strong>en</strong>thal et al, 1996). Het maakbaarheidsgeloof bleek e<strong>en</strong> overschatting te zijn van <strong>de</strong><br />
politiek-bestuurlijke interv<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> tegelijkertijd e<strong>en</strong> minachting van het autonome of zelforganiser<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
vermog<strong>en</strong> van <strong>de</strong> burger. Vanuit verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> perspectiev<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vanaf half jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig tal van<br />
participatiebevor<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> maatregel<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om <strong>de</strong> burger te b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. De rol van <strong>de</strong> burger was niet<br />
alle<strong>en</strong> die van ‘kiezer’, maar ook steeds meer als ‘klant’ die recht heeft op goe<strong>de</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> later<br />
ook als ‘coproduc<strong>en</strong>t’ van overheidsbeleid (zie Beuk<strong>en</strong>holdt et al, 2002). Deze hervorming<strong>en</strong>, die<br />
voortkom<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re visie op <strong>de</strong> burger, <strong>de</strong> overheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> maatschappij, zijn tot op <strong>de</strong> dag van<br />
vandaag gaan<strong>de</strong>.<br />
In <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> tachtig ontstond door <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> visie op <strong>de</strong> maatschappij <strong>en</strong> het bestuur e<strong>en</strong><br />
hervormingsd<strong>en</strong>k<strong>en</strong> waarbij sterk gekek<strong>en</strong> werd naar <strong>de</strong> ervaring<strong>en</strong> uit het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk xiii (zie<br />
Kickert, 1993). De Ne<strong>de</strong>rlandse overheid on<strong>de</strong>rging e<strong>en</strong> golf van vernieuwing<strong>en</strong> waarin voormalige<br />
staatstak<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> geprivatiseerd, geminimaliseerd of verzelfstandigd. <strong>Publiek</strong>e tak<strong>en</strong> di<strong>en</strong>d<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong><br />
meer marktwerking te on<strong>de</strong>rvind<strong>en</strong>, door ze aan <strong>de</strong> private sector over te lat<strong>en</strong>, <strong>de</strong><br />
overheidsdi<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing moest zelf ook bedrijfsmatiger georganiseerd word<strong>en</strong>. Klantvri<strong>en</strong><strong>de</strong>lijkheid<br />
jeg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> burger di<strong>en</strong><strong>de</strong> hoger in het vaan<strong>de</strong>l te staan. De vernieuwing<strong>en</strong> in <strong>de</strong> overheidsdi<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />
speeld<strong>en</strong> zich af op zowel nationaal als lokaal niveau. Zo werd<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijke di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> gereorganiseerd<br />
van e<strong>en</strong> secretarie naar e<strong>en</strong> sector<strong>en</strong>mo<strong>de</strong>l, <strong>en</strong> moest <strong>de</strong> burger vanuit <strong>de</strong> ‘één-loket’ gedachte beter <strong>en</strong><br />
sneller geholp<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re belangrijke red<strong>en</strong> om politiek-bestuurlijke vernieuwing<strong>en</strong> in het lokaal bestuur door te voer<strong>en</strong><br />
was <strong>de</strong> politieke apathie die on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bevolking als maar groter leek te word<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re<br />
bleek uit <strong>de</strong> lage opkomst bij <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong>, met name op lokaal niveau. Hoewel <strong>de</strong> opkomstcijfers ge<strong>en</strong><br />
dramatische daling meer vertoond<strong>en</strong>, sprak m<strong>en</strong> in <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig over e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong><strong>de</strong> kloof tuss<strong>en</strong><br />
burgers <strong>en</strong> politiek. Er ontstond e<strong>en</strong> beeld over politici van e<strong>en</strong> in zichzelf gekeer<strong>de</strong> klasse die niet naar<br />
burgers luister<strong>de</strong> (zie Van Gunster<strong>en</strong> & An<strong>de</strong>weg, 1994).<br />
45
Deze ontwikkeling<strong>en</strong> vroeg<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> overheid die ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>zijdige bevel<strong>en</strong> geeft, maar luistert naar<br />
burgers <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties. Vanwege ver<strong>de</strong>rgaan<strong>de</strong> individualisering, afnem<strong>en</strong>d partijbinding <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
daaruit voortvloei<strong>en</strong><strong>de</strong> ongek<strong>en</strong><strong>de</strong> maatschappij, kond<strong>en</strong> volksverteg<strong>en</strong>woordigers niet meer blindstar<strong>en</strong><br />
op verkiezing<strong>en</strong> die e<strong>en</strong>s in <strong>de</strong> vier jaar word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>; het ontstaan van e<strong>en</strong> meer responsieve<br />
overheid was het gevolg (Ros<strong>en</strong>thal, 1996: 283). Ron<strong>de</strong> tafel gesprekk<strong>en</strong>, inspraakavond<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
maatschappelijke <strong>en</strong>quêtes zijn <strong>en</strong>kele voorbeeld<strong>en</strong> van responsiemid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> waarin <strong>de</strong> burger werd<br />
b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>rd als ‘coproduc<strong>en</strong>t’ van beleid. De publieke besluitvorming werd interactiever; in <strong>de</strong> gehele<br />
beleidscyclus – van ag<strong>en</strong>davorming tot <strong>en</strong> met beleidsevaluatie – kreeg <strong>de</strong> burger e<strong>en</strong> meer actieve rol<br />
toebe<strong>de</strong>eld. Daarnaast moest in <strong>de</strong> grote sted<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>telijke <strong>de</strong>c<strong>en</strong>tralisatie – <strong>de</strong> instelling van<br />
stads<strong>de</strong>elrad<strong>en</strong> - <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>heid van <strong>de</strong> burger bij <strong>de</strong> lokale <strong>de</strong>mocratie vergrot<strong>en</strong>.<br />
Naast bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> process<strong>en</strong> van politieke <strong>en</strong> bestuurlijke vernieuwing ging<strong>en</strong> steeds meer stemm<strong>en</strong><br />
op om het lokale bestuur dichter bij <strong>de</strong> burger te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> door <strong>de</strong> burger te raadpleg<strong>en</strong> mid<strong>de</strong>ls<br />
(consultatieve) refer<strong>en</strong>da <strong>en</strong> door het <strong>de</strong>mocratische gehalte <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>trale invloed in <strong>de</strong><br />
b<strong>en</strong>oemingsprocedure van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> te vergrot<strong>en</strong>. Wat het refer<strong>en</strong>dum betreft is <strong>de</strong> toekomst erg<br />
onzeker; <strong>de</strong> wissel<strong>en</strong><strong>de</strong> perceptie van politici over <strong>de</strong> opkomst, <strong>de</strong> uitslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re ervaring<strong>en</strong> met<br />
refer<strong>en</strong>da in het verled<strong>en</strong>, heeft er toe geleid dat <strong>de</strong>ze vorm van directe <strong>de</strong>mocratie nog niet in <strong>de</strong><br />
grondwet is vastgelegd. Derks<strong>en</strong> & Schaap (2004: 45) sprek<strong>en</strong> dan ook van e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>dum paradox; hoe<br />
groter het succes van het refer<strong>en</strong>dum, hoe groter <strong>de</strong> kans dat politici <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>dummogelijkhed<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />
inperk<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe kleiner <strong>de</strong> kans dat refer<strong>en</strong>da vaker zull<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong><br />
Het vergrot<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische <strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>trale invloed in <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>sb<strong>en</strong>oeming<strong>en</strong> is<br />
daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia dui<strong>de</strong>lijk toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. In het on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> zal <strong>de</strong> traditionele <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
huidige b<strong>en</strong>oemingsprocedure uite<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gezet.<br />
Vernieuwing<strong>en</strong> in het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over burger, bestuur <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving zijn terug te vind<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />
ontwikkeling<strong>en</strong> die het <strong>burgemeester</strong>sambt heeft doorgemaakt. Van oudsher was <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong><br />
magistraat, die als e<strong>en</strong> burgerva<strong>de</strong>r bov<strong>en</strong> <strong>de</strong> partij<strong>en</strong> stond <strong>en</strong> op reg<strong>en</strong>teske wijze zijn bestuurlijke<br />
zegg<strong>en</strong>schap invulling gaf (Derks<strong>en</strong> & Van <strong>de</strong>r San<strong>de</strong>, 1984: 252). De b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> is<br />
voorzitter van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad, het algeme<strong>en</strong> bestuur, <strong>en</strong> is lid van het dagelijks bestuur van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te,<br />
het college van Burgemeesters <strong>en</strong> Wethou<strong>de</strong>rs (art. 125 GW).<br />
Zoals in paragraaf 2.5 al werd geschrev<strong>en</strong> was tot aan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
afkomstig uit <strong>de</strong> bov<strong>en</strong>ste sociale lag<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bevolking. Het <strong>burgemeester</strong>schap werd gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong><br />
ereambt. Na <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog ontstond e<strong>en</strong> behoefte aan zakelijkheid <strong>en</strong> technocratie voor <strong>de</strong><br />
we<strong>de</strong>ropbouw van het land. Na <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zestig ontstond door e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> complexiteit van <strong>de</strong><br />
sam<strong>en</strong>leving e<strong>en</strong> verbreding van aandachtsveld<strong>en</strong>, waardoor wethou<strong>de</strong>rs tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> portefeuilles van <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> overnam<strong>en</strong>. Dit gebeur<strong>de</strong> vanuit <strong>de</strong> gedachte dat wie ge<strong>en</strong> <strong>de</strong>mocratische<br />
verantwoordingsplicht k<strong>en</strong>t, ook ge<strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid behoort te drag<strong>en</strong>. Het gevolg hiervan was dat<br />
<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> vooral <strong>de</strong> bestuursportefeuilles kreg<strong>en</strong> <strong>en</strong> zich vooral pres<strong>en</strong>teerd<strong>en</strong> als <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale figuur<br />
die bov<strong>en</strong> <strong>de</strong> partij<strong>en</strong> staat, <strong>de</strong> ‘pater familias’, die <strong>de</strong> noodzakelijke stabiliteit of veiligheid waarborgt.<br />
Van oudsher wordt <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in Ne<strong>de</strong>rland niet zozeer als politieke lei<strong>de</strong>r gezi<strong>en</strong>, maar veel meer<br />
als bov<strong>en</strong> <strong>de</strong> partij<strong>en</strong> staan<strong>de</strong> burgerva<strong>de</strong>r. De <strong>burgemeester</strong> wordt geacht <strong>en</strong> verbin<strong>de</strong>r te zijn tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> politieke stroming<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> procesmanager van <strong>de</strong> politieke besluitvorming. De<br />
<strong>burgemeester</strong> wordt geacht e<strong>en</strong> netwerker te zijn die e<strong>en</strong> boegbeeldfunctie voor <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te vervult, zoals<br />
ook in hoofdstuk 2 aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> is gesteld. Wat nog niet is belicht, is <strong>de</strong> b<strong>en</strong>oemingsprocedure van e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> welke ontwikkeling<strong>en</strong> daarin zijn gemaakt. Deze procedure <strong>en</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> daarin<br />
zull<strong>en</strong> nu word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>.<br />
Tot op <strong>de</strong> dag van vandaag moet volg<strong>en</strong>s artikel 131 van <strong>de</strong> Grondwet <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> bij Koninklijk<br />
Besluit word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oemd. Sinds het bestaan van die wet speelt <strong>de</strong> Commissaris van <strong>de</strong> Koningin e<strong>en</strong><br />
belangrijke rol in <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>sb<strong>en</strong>oeming<strong>en</strong>; burgers die in aanmerking wild<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> voor het ambt<br />
di<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hun sollicitatie dan ook aan <strong>de</strong> Commissaris van <strong>de</strong> <strong>de</strong>sbetreff<strong>en</strong><strong>de</strong> provincie k<strong>en</strong>baar te mak<strong>en</strong>.<br />
De Commissaris di<strong>en</strong><strong>de</strong> vervolg<strong>en</strong>s zijn voorkeur in bij <strong>de</strong> Minister <strong>en</strong> <strong>de</strong> Minister droeg zijn voorkeur aan<br />
<strong>de</strong> Kroon voor.<br />
In het begin van <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig ontstond meer lokale inspraak in <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>sb<strong>en</strong>oeming (Derks<strong>en</strong><br />
1980); <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraadsled<strong>en</strong> mocht<strong>en</strong> hun w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> over <strong>de</strong> b<strong>en</strong>odig<strong>de</strong> bekwaamhed<strong>en</strong> aan <strong>de</strong><br />
Commissaris dui<strong>de</strong>lijk mak<strong>en</strong> door mid<strong>de</strong>l van het opstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> ‘profielschets’, waarin<br />
eis<strong>en</strong> van geschiktheid <strong>en</strong> bekwaamheid mocht<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld. In het begin jar<strong>en</strong> tachtig werd <strong>de</strong> lokale<br />
inspraak uitgebreid doordat, zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> ‘vertrouw<strong>en</strong>scommissies’, bestaan<strong>de</strong> uit raadsled<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> door <strong>de</strong><br />
46
commissaris gemaakte voorselectie van kandidat<strong>en</strong> werd voorgelegd (Derks<strong>en</strong> & Schaap, 2004: 76). De<br />
invloed in <strong>de</strong> b<strong>en</strong>oeming was dusdanig dat in meer dan twee <strong>de</strong>r<strong>de</strong> van <strong>de</strong> voordracht<strong>en</strong> <strong>de</strong> commissaris<br />
het advies van <strong>de</strong> vertrouw<strong>en</strong>scommissie opvolg<strong>de</strong> xiv.<br />
Sinds 2001 is <strong>de</strong> invloed van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad t<strong>en</strong> koste van <strong>de</strong> commissaris ver<strong>de</strong>r vergroot. In <strong>de</strong><br />
Geme<strong>en</strong>tewet in het artikel 61, lid 1 tot <strong>en</strong> met 5, word<strong>en</strong> <strong>de</strong> huidige regels betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> werving <strong>en</strong><br />
selectie van <strong>burgemeester</strong>s omschrev<strong>en</strong>. De g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> procedures in dit artikel zijn ver<strong>de</strong>r uitgewerkt in<br />
<strong>de</strong> ambtsinstructies <strong>en</strong> procedureregels van <strong>burgemeester</strong>sb<strong>en</strong>oeming<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> Commissaris van <strong>de</strong><br />
Koningin, welke door Van Brunschot et al (2004) in <strong>de</strong> hieron<strong>de</strong>r beschrev<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong> zijn opge<strong>de</strong>eld.<br />
Het b<strong>en</strong>oemingsproces start met <strong>de</strong> vorming van e<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>scommissie uit <strong>de</strong> <strong>de</strong>sbetreff<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>teraad, waarbij <strong>de</strong> secretaris van <strong>de</strong> vertrouw<strong>en</strong>scommissie het opstell<strong>en</strong> van <strong>de</strong> profielschets in<br />
gang zet (Van Brunschot et al, 2004: 6). De vertrouw<strong>en</strong>scommissie stelt <strong>de</strong> profielschets op in overleg met<br />
<strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad over <strong>de</strong> gew<strong>en</strong>ste compet<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> van <strong>de</strong> nieuwe <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
prioriteit<strong>en</strong> in die sam<strong>en</strong>stelling. Nadat <strong>de</strong> profielschets is vastgesteld, wordt door <strong>de</strong> minister van<br />
Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>de</strong> vacature in <strong>de</strong> Staatscourant geplaatst <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vanaf dat mom<strong>en</strong>t<br />
geïnteresseerd<strong>en</strong> hun sollicitatie k<strong>en</strong>baar mak<strong>en</strong>. Veron<strong>de</strong>rsteld wordt dat pot<strong>en</strong>tiële kandidat<strong>en</strong> voor<br />
<strong>burgemeester</strong>spost<strong>en</strong> grot<strong>en</strong><strong>de</strong>els via politieke partij<strong>en</strong> gerekruteerd word<strong>en</strong> (Van Brunschot et al, 2004:<br />
10).<br />
De commissariss<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> regelmatig k<strong>en</strong>nismakingsgesprekk<strong>en</strong> naar aanleiding van sollicitaties, maar<br />
daarnaast vind<strong>en</strong> ook vele gesprekk<strong>en</strong> met pot<strong>en</strong>tiële kandidat<strong>en</strong> plaats, gearrangeerd door huidige<br />
<strong>burgemeester</strong>s of ge<strong>de</strong>puteerd<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> vast ritueel hierbij is <strong>de</strong> ‘scre<strong>en</strong>ing’ van <strong>de</strong> sollicitant<strong>en</strong> door <strong>de</strong><br />
Commissaris van <strong>de</strong> Koningin; sollicitant<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gescre<strong>en</strong>d op algem<strong>en</strong>e justitiële anteced<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Na <strong>de</strong><br />
k<strong>en</strong>nismakingsgesprekk<strong>en</strong> verschaft <strong>de</strong> commissaris <strong>de</strong> vertrouw<strong>en</strong>scommissie e<strong>en</strong> lijst van kandidat<strong>en</strong> die<br />
hij in principe geschikt acht voor b<strong>en</strong>oeming (art. 61 lid 3, Geme<strong>en</strong>tewet). De vertrouw<strong>en</strong>scommissie<br />
behoudt altijd het recht om nam<strong>en</strong> aan het lijstje toe te voeg<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> door <strong>de</strong> commissariss<strong>en</strong><br />
verschill<strong>en</strong>d – positief, onverschillig, dan wel negatief - wordt ontvang<strong>en</strong> <strong>en</strong> teruggekoppeld naar <strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>teraad (Van Brunschot et al, 2004: 12).<br />
E<strong>en</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> fase betreft <strong>de</strong> gespreksron<strong>de</strong> van geselecteer<strong>de</strong> kandidat<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> vertrouw<strong>en</strong>scommissie.<br />
Dit zijn <strong>de</strong> daadwerkelijke sollicitatiegesprekk<strong>en</strong> gevoerd door daarin getrain<strong>de</strong> raadsled<strong>en</strong> of met behulp<br />
van e<strong>en</strong> gespecialiseerd extern bureau, compleet met oef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, roll<strong>en</strong>spell<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel assessm<strong>en</strong>ts<br />
(zie Van Brunschot et al, 2004). De sollicitatie gesprekk<strong>en</strong> zijn vertrouwelijk van aard; alle betrokk<strong>en</strong><br />
actor<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> geheimhoudingsplicht (art. 61 lid 3, Geme<strong>en</strong>tewet). Uitein<strong>de</strong>lijk wordt <strong>de</strong><br />
vertrouw<strong>en</strong>scommissie geacht in overleg met <strong>de</strong> raad twee kandidat<strong>en</strong> te selecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> die aan <strong>de</strong> minister<br />
in voorkeursvolgor<strong>de</strong> voor te drag<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> meeste gevall<strong>en</strong> committeert <strong>de</strong> commissaris zich aan <strong>de</strong>ze<br />
uitkomst. Ook <strong>de</strong> minister wijkt weinig af van <strong>de</strong> voorkeur van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad. Artikel 61 lid 6 van <strong>de</strong><br />
Geme<strong>en</strong>tewet geeft aan dat het naast zich neer legg<strong>en</strong> van <strong>de</strong> raadsvoorkeur niet zomaar mogelijk is:<br />
‘Onze minister volgt in zijn voordracht in beginsel <strong>de</strong> aanbeveling, met inbegrip van <strong>de</strong> daarop<br />
gehanteer<strong>de</strong> volgor<strong>de</strong>, t<strong>en</strong>zij zwaarweg<strong>en</strong><strong>de</strong> grond<strong>en</strong> aanleiding tot afwijking gev<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> afwijking wordt<br />
gemotiveerd.’ Na <strong>de</strong> werving <strong>en</strong> selectie vormt <strong>de</strong> formele b<strong>en</strong>oeming van <strong>de</strong> nieuwe <strong>burgemeester</strong> door<br />
<strong>de</strong> Kroon <strong>de</strong> laatste stap in het proces.<br />
Mom<strong>en</strong>teel is het voor e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te ook mogelijk om <strong>de</strong> bevolking te raadpleg<strong>en</strong> mid<strong>de</strong>ls e<strong>en</strong><br />
consultatief refer<strong>en</strong>dum. De afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>da plaats gevond<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> klein aantal<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, waaron<strong>de</strong>r Zoetermeer, Vlaarding<strong>en</strong>, Delfszijl <strong>en</strong> Boxmeer. In <strong>de</strong> praktijk wordt <strong>de</strong> uitslag<br />
steeds gevolgd door <strong>de</strong> winnaar van het refer<strong>en</strong>dum te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> tot nieuwe <strong>burgemeester</strong>.<br />
Ondanks <strong>de</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> invloed van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad in <strong>de</strong> b<strong>en</strong>oemingsprocedure, vindt al jar<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
discussie plaats over het uit <strong>de</strong> grondwet hal<strong>en</strong> van <strong>de</strong> kroonb<strong>en</strong>oeming. Dit zou ruimte schepp<strong>en</strong> om <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> te lat<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> door <strong>de</strong> raad of door <strong>de</strong> bevolking zelf. De discussie <strong>en</strong> ontwikkeling<strong>en</strong><br />
hierover word<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r behan<strong>de</strong>ld in paragraaf 5.2. Op dit mom<strong>en</strong>t verdi<strong>en</strong>t nog e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re ontwikkeling<br />
in <strong>de</strong> bestuurscontext van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong>ige aandacht.<br />
E<strong>en</strong> ontwikkeling die bij het schets<strong>en</strong> van <strong>de</strong> bestuurscontext van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong> beslist<br />
niet over het hoofd gezi<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong> is het proces van ‘dualisering’. Door het dualisme heeft <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> meer e<strong>en</strong> spilfunctie gekreg<strong>en</strong>. Hij is verantwoor<strong>de</strong>lijk voor collegiaal bestuur, coördinatie,<br />
burgerparticipatie <strong>en</strong> voor <strong>de</strong> kwaliteit van <strong>de</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing.<br />
Dualisme betek<strong>en</strong>t formeel gezi<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijke scheiding is tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> controler<strong>en</strong><strong>de</strong> macht <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
uitvoer<strong>en</strong><strong>de</strong> macht. Het teg<strong>en</strong>over gestel<strong>de</strong> is monisme, waarbij <strong>de</strong> bevoegdhed<strong>en</strong> van <strong>de</strong> uitvoer<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
macht zijn afgeleid van die van het verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong><strong>de</strong> orgaan. De discussie over dualisme <strong>en</strong> monisme<br />
gaat over <strong>de</strong> vraag of het college van Burgemeesters <strong>en</strong> Wethou<strong>de</strong>rs nev<strong>en</strong>geschikt aan <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad<br />
47
moet zijn, of on<strong>de</strong>rgeschikt. Omdat het twee<strong>de</strong> paarse kabinet van m<strong>en</strong>ing was dat het lokaal bestuur meer<br />
gedualiseerd di<strong>en</strong><strong>de</strong> te werk<strong>en</strong>, werd in 1998 <strong>de</strong> staatscommissies Dualisme <strong>en</strong> Lokale Democratie<br />
(commissie Elzinga) ingesteld.<br />
De staatscommissie schetste <strong>de</strong>stijds in haar rapport zes dualiseringsvariant<strong>en</strong>; <strong>en</strong>kele gematig<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
scherpere variant<strong>en</strong>. De commissie adviseer<strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>lijk om te kiez<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> gematig<strong>de</strong> variant. De in<br />
2002 aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> Dualiseringswet behels<strong>de</strong> ook e<strong>en</strong> keuze voor e<strong>en</strong> gematig<strong>de</strong>r vorm van dualisering. Op<br />
<strong>de</strong>ze wijze werd recht gedaan aan <strong>de</strong> bestuurstraditie in Ne<strong>de</strong>rland, die zich k<strong>en</strong>merkt door e<strong>en</strong> sterke<br />
politieke positie van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad <strong>en</strong> het collegiale bestuur van <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>rs.<br />
De plaats van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> heeft sinds <strong>de</strong> Dualiseringswet tot e<strong>en</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> vraag aan zijn<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> geleid. De <strong>burgemeester</strong> is voorzitter van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad, lid of voorzitter van het Presidium<br />
<strong>en</strong> voorzitter, <strong>en</strong> lid, van het college van Burgemeester <strong>en</strong> Wethou<strong>de</strong>rs. Hierdoor heeft <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
zicht op het gehele besluitvormingsproces. De <strong>burgemeester</strong> heeft naast zijn portefeuille van <strong>de</strong> op<strong>en</strong>bare<br />
or<strong>de</strong> <strong>en</strong> veiligheid verantwoor<strong>de</strong>lijkheid over burgerparticipatie <strong>en</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing.<br />
Volg<strong>en</strong>s sommig<strong>en</strong> leidt <strong>de</strong> combinatie van <strong>de</strong>ze roll<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> tak<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> binn<strong>en</strong> zijn<br />
college tot e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tieel conflict <strong>en</strong> overvraging, waardoor <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in e<strong>en</strong> lastige positie wordt<br />
gemanoeuvreerd (zie Oost<strong>en</strong>dorp, 2004). De bevoegdhed<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in <strong>de</strong> raad <strong>en</strong> in zijn<br />
college werd<strong>en</strong> één van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong> van discussie bij <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong> Dualiseringswet. De<br />
discussie hierover ging gepaard met <strong>de</strong> vraag of <strong>en</strong> hoe <strong>de</strong> aanstellingswijze van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
veran<strong>de</strong>rd zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
5.2 De gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> in aantocht<br />
Vanaf <strong>de</strong> oprichting van D66, bijna veertig jaar geled<strong>en</strong>, wordt al voor <strong>de</strong> invoering van e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> gepleit. Op <strong>en</strong>kele wijziging<strong>en</strong> in b<strong>en</strong>oemingsprocedure die betrekking hadd<strong>en</strong> op <strong>de</strong><br />
invloed van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad na, zag<strong>en</strong> achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong><strong>de</strong> kabinett<strong>en</strong> <strong>de</strong> voorstell<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> niet zitt<strong>en</strong>. Toch begonn<strong>en</strong> steeds meer ontwikkeling<strong>en</strong> te wijz<strong>en</strong> op <strong>de</strong> komst van e<strong>en</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
Ook <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse commissie ‘Van Thijn’, die in opdracht van <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer <strong>de</strong> mogelijkhed<strong>en</strong><br />
rond <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> on<strong>de</strong>rzocht, beweer<strong>de</strong> in 1993 dat ondanks <strong>de</strong> bed<strong>en</strong>king<strong>en</strong> bij het<br />
invoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, <strong>de</strong> t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s in Ne<strong>de</strong>rland in die richting is (Commissie<br />
‘Van Thijn’, 1993).<br />
In 1992 stel<strong>de</strong> Tops dat verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong>, zoals <strong>de</strong> individualisering, <strong>de</strong><br />
versplintering van (politieke) i<strong>de</strong>ologie, <strong>de</strong> emancipatie, het saaiheids imago van <strong>de</strong> politiek <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
bureaucratisering van politiek <strong>en</strong> bestuur, hebb<strong>en</strong> geleid tot e<strong>en</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> behoefte aan mo<strong>de</strong>rnisering<br />
van het lokaal bestuur. Deze mo<strong>de</strong>rnisering kan gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vanuit drie perspectiev<strong>en</strong> (Tops & Depla,<br />
1992), te wet<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> verbetering van <strong>de</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing; meer burgerparticipatie; <strong>en</strong> e<strong>en</strong> vergroting van <strong>de</strong><br />
kwaliteit van politieke verteg<strong>en</strong>woordiging mid<strong>de</strong>ls <strong>de</strong> verkiezing van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>. ‘In zekere zin<br />
lijk<strong>en</strong> person<strong>en</strong> <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol over te nem<strong>en</strong>, die i<strong>de</strong>ologieën eertijds hadd<strong>en</strong>, <strong>en</strong> die zij on<strong>de</strong>r<br />
invloed van individualisering <strong>en</strong> verzelfstandiging van burgers zijn kwijtgeraakt. Tegelijkertijd kan word<strong>en</strong><br />
geconstateerd, dat het persoonlijke elem<strong>en</strong>t in <strong>de</strong> lokale politiek wel erg karig aan bod komt, zeker in grote<br />
sted<strong>en</strong>. Dat heeft niet alle<strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>ties voor <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>standigheid van <strong>de</strong> lokale verkiezing<strong>en</strong>, maar ook<br />
voor het functioner<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lokale politici. Zeld<strong>en</strong> hoev<strong>en</strong> zij e<strong>en</strong> directe confrontatie met <strong>de</strong> kiezer aan<br />
te gaan, <strong>en</strong> dat laat zijn spor<strong>en</strong> na via gebrekkige communicatie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> geringe wervingskracht in het<br />
publieke <strong>de</strong>bat. Lokalisering <strong>en</strong> personalisering van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraadsverkiezing<strong>en</strong>, on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re via<br />
verkiezing van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> (…) kunn<strong>en</strong> daarin veran<strong>de</strong>ring br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.’ (Tops, 1992: 185)<br />
De directe verkiezing van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> br<strong>en</strong>gt <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> - zo beweer<strong>de</strong> Tops in 1994 - e<strong>en</strong><br />
versterkte positie als teamlei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> regisseur. Het wordt e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap – nieuwe-stijl, e<strong>en</strong><br />
gemo<strong>de</strong>rniseer<strong>de</strong> versie van <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> magistraat; hij wordt e<strong>en</strong> mo<strong>de</strong>rne reg<strong>en</strong>t. (Tops, 1994).<br />
De eer<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> staatscommissie ‘Dualisme <strong>en</strong> lokale <strong>de</strong>mocratie’ pleitte in 2000 voor<br />
verkiezingsprocedures die zijn afgestemd op het aantal ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te. In het rapport van<br />
<strong>de</strong> staatscommissie werd voorgesteld te experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> in <strong>de</strong> grote<br />
sted<strong>en</strong>. Ook werd in het rapport gesteld, dat <strong>de</strong> invoering van e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> – met alle<br />
bevoegdhed<strong>en</strong> die daarbij hor<strong>en</strong> - herzi<strong>en</strong>ing van <strong>de</strong> grondwet vereist.<br />
48
Aan het ein<strong>de</strong> van het jaar 2000 stel<strong>de</strong> het twee<strong>de</strong> paarse kabinet (PvdA, VVD, D66) voor om <strong>de</strong><br />
Kroonb<strong>en</strong>oeming uit <strong>de</strong> Grondwet te hal<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> ook wel <strong>de</strong>constitutionalisering wordt g<strong>en</strong>oemd. De<br />
Twee<strong>de</strong> Kamer neemt dit voorstel in juni 2001 na Kamerontbinding aan <strong>en</strong> ruim e<strong>en</strong> half jaar later op 22<br />
januari 2002 gaat ook <strong>de</strong> Eerste Kamer akkoord. E<strong>en</strong> Grondwetswijziging kan echter pas tot stand kom<strong>en</strong>,<br />
nadat er e<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> keer – met twee<strong>de</strong>r<strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid – goedkeuring gegev<strong>en</strong> wordt. De politieke ag<strong>en</strong>da<br />
werd verward door <strong>de</strong> val van Paars II in april 2002.<br />
Ti<strong>en</strong> jaar na <strong>de</strong> Commissie Van Thijn, staat in het regeerakkoord 2002-2006 van Kabinet Balk<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>de</strong>-I<br />
(CDA, VVD <strong>en</strong> LPF) dat <strong>de</strong> burgers in <strong>de</strong> toekomst hun <strong>burgemeester</strong> mog<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong>. Het later<br />
<strong>de</strong>missionaire kabinet-Balk<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>de</strong> eff<strong>en</strong>t in januari 2003 op <strong>de</strong> valreep <strong>de</strong> weg voor <strong>de</strong> door <strong>de</strong> bevolking<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. In zijn notitie aan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer pres<strong>en</strong>teert minister Remkes (BZK) twee<br />
mo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
In het minst vergaan<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>l draagt <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> <strong>de</strong> wethou<strong>de</strong>rskandidat<strong>en</strong> voor b<strong>en</strong>oeming voor bij<br />
<strong>de</strong> raad. De <strong>burgemeester</strong> kan e<strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>r voordrag<strong>en</strong> voor ontslag <strong>en</strong> krijgt meer zegg<strong>en</strong>schap over <strong>de</strong><br />
inhoud van het collegeprogramma. In het mo<strong>de</strong>l blijft <strong>de</strong> raad aan het hoofd van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te staan. De<br />
<strong>burgemeester</strong> heeft niet <strong>de</strong> bevoegdheid om <strong>de</strong> raad te ontbind<strong>en</strong>. De geme<strong>en</strong>teraad kan <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
niet ontslaan bij verlies aan vertrouw<strong>en</strong>. Dit mo<strong>de</strong>l vergt ge<strong>en</strong> wijziging van <strong>de</strong> Grondwet. Het twee<strong>de</strong><br />
mo<strong>de</strong>l, dat uitgaat van nog meer bevoegdhed<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, zou wel e<strong>en</strong> grondwetswijziging<br />
vrag<strong>en</strong>. Maar dan komt ook e<strong>en</strong> ein<strong>de</strong> aan het zogehet<strong>en</strong> hoofdschap van <strong>de</strong> raad (VNG-Magazine, januari<br />
2003).<br />
In april 2003 stel<strong>de</strong> het <strong>de</strong>missionaire kabinet-Balk<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>de</strong> I voor om het <strong>burgemeester</strong>srefer<strong>en</strong>dum <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
verplichte dubbele op<strong>en</strong>bare voordracht <strong>burgemeester</strong>sb<strong>en</strong>oeming<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> wet te schrapp<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> korte<br />
regeerperio<strong>de</strong> van het kabinet bestaan<strong>de</strong> uit CDA, VVD <strong>en</strong> LPF wordt het wetsvoorstel in <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong><br />
kamer niet behan<strong>de</strong>ld. Bijna 3 jaar na het regeringsvoorstel voor <strong>de</strong>constitutionalisering, komt in<br />
september 2003 D66-minister <strong>de</strong> Graaf van Bestuurlijke Vernieuwing, met e<strong>en</strong> rigoureuzer voorstel; <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> di<strong>en</strong>t door het volk gekoz<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> <strong>en</strong> wel vanaf 2006.<br />
Gezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> afsprak<strong>en</strong> van het kabinet Balk<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>de</strong>-II (CDA, VVD <strong>en</strong> D66), die in het regeerakkoord<br />
werd<strong>en</strong> vastgelegd viel to<strong>en</strong> daadwerkelijk te verwacht<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> er binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> paar<br />
jaar zou kom<strong>en</strong>. De politieke discussie die vervolg<strong>en</strong>s werd gevoerd betrof voor e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el het tijdstip van<br />
invoering. Begin 2004 werd in <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer door parlem<strong>en</strong>tsled<strong>en</strong>, die teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> invoering in 2006<br />
war<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> motie ingedi<strong>en</strong>d om <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> variant<strong>en</strong> uit te werk<strong>en</strong> zodat gelei<strong>de</strong>lijke invoering van<br />
<strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 2006-2010 mogelijk wordt. Ondanks kritische geluid<strong>en</strong> uit eig<strong>en</strong><br />
kring leek <strong>de</strong> voorkeur voor e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> regeringspartij<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook bij <strong>de</strong> PvdA, <strong>de</strong><br />
weg te ban<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> nieuwe vormgeving van het <strong>burgemeester</strong>sschap, tot aan <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling<br />
van <strong>de</strong> grondwetswijziging in <strong>de</strong> Eerste Kamer.<br />
22 maart 2005<br />
De behan<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> grondwetswijziging in <strong>de</strong> eerste kamer vond plaats op 22 maart 2005, e<strong>en</strong> dag<br />
waarop geschied<strong>en</strong>is werd geschrev<strong>en</strong> doordat teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> verwachting<strong>en</strong> in het voorstel van De Graaf in <strong>de</strong><br />
Eerste Kamer werd verworp<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> aantal kleine partij<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> PvdA.<br />
Minister Thom <strong>de</strong> Graaf leg<strong>de</strong> eerst aan <strong>de</strong> Eerste Kamer <strong>de</strong> concessie voor om in 2006 alle<strong>en</strong> <strong>de</strong> 25 grote<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in Ne<strong>de</strong>rland e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> te lat<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> <strong>en</strong> in 2010 <strong>de</strong> ruim vierhon<strong>de</strong>rd overige<br />
<strong>burgemeester</strong>s. Voor <strong>de</strong> PvdA was dit echter niet voldo<strong>en</strong><strong>de</strong>; <strong>de</strong> partij vrees<strong>de</strong> dat het beheer van <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s over <strong>de</strong> politie in e<strong>en</strong> reorganisatie van h<strong>en</strong> zou word<strong>en</strong> afgepakt. Ondanks dat <strong>de</strong> PvdAfractie<br />
het verschuiv<strong>en</strong> van <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> naar 2010 in ruim vierhon<strong>de</strong>rd geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> waar<strong>de</strong>volle<br />
belofte bestempel<strong>de</strong>, was het niet voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> om voor <strong>de</strong> grondwetswijziging te stemm<strong>en</strong>. PvdA s<strong>en</strong>ator<br />
Van Thijn wil<strong>de</strong> dat <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zelf mog<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> of ze e<strong>en</strong> 2006 e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> will<strong>en</strong><br />
invoer<strong>en</strong>. Dat was voor De Graaf e<strong>en</strong> brug te ver; D<strong>en</strong> Haag zou volg<strong>en</strong>s hem <strong>de</strong> zegg<strong>en</strong>schap hierover<br />
moet<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>. Het gevolg was dat Van Thijn e<strong>en</strong> beroep op zijn fractie <strong>de</strong>ed om on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze<br />
voorwaard<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> het wetsvoorstel te stemm<strong>en</strong>. Uitein<strong>de</strong>lijk stemd<strong>en</strong> 31 s<strong>en</strong>ator<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong><br />
betek<strong>en</strong><strong>de</strong> dat <strong>de</strong> vereiste twee<strong>de</strong>r<strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid niet werd gehaald <strong>en</strong> daarmee het voorstel van <strong>de</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> werd geblokkeerd.<br />
Mete<strong>en</strong> ontstaan overal in D<strong>en</strong> Haag speculaties over <strong>de</strong> vraag wat nu <strong>de</strong> werkelijke oorzaak is geweest<br />
van het mislukk<strong>en</strong> van het wetsvoorstel. Was het <strong>de</strong> zorg over <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid over het<br />
politieapparaat? Was het <strong>de</strong>, volg<strong>en</strong>s sommige, onzorgvuldige voorbereiding van het wetsontwerp, waarin<br />
49
on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re ge<strong>en</strong> regels war<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> voor campagnefinanciering? Of war<strong>en</strong> er misschi<strong>en</strong> hele<br />
an<strong>de</strong>re (politieke) motiev<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>, om <strong>de</strong> wetswijziging onmogelijk te mak<strong>en</strong>? De dag daarna<br />
verklaar<strong>de</strong> Van Thijn dat het hem uitein<strong>de</strong>lijk te do<strong>en</strong> was geweest om <strong>de</strong> ‘onomkeerbaarheid van het<br />
proces’; het feit dat als <strong>de</strong> wetswijziging zou word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> mogelijkheid meer was geweest<br />
om <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> door <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad, dus indirect, te lat<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> xv. Diezelf<strong>de</strong> dag di<strong>en</strong><strong>de</strong> Thom <strong>de</strong><br />
Graaf zijn ontslag in; hij zag zijn werk als minister niet meer als lev<strong>en</strong>svatbaar. Het kabinet wankelt op <strong>de</strong><br />
rand van e<strong>en</strong> kabinetscrisis, maar e<strong>en</strong> val wordt uitein<strong>de</strong>lijk voorkom<strong>en</strong>.<br />
Zo is <strong>de</strong> onzekerheid over het tijdstip van invoering van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> voorlopig nog niet<br />
verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>. De opvolger van Thom <strong>de</strong> Graaf, Alexan<strong>de</strong>r Pechthold, kreeg <strong>de</strong> opdracht om te werk<strong>en</strong> aan<br />
e<strong>en</strong> groter politiek draagvlak voor <strong>de</strong> invoering van e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
5.3 De Ne<strong>de</strong>rlandse on<strong>de</strong>rzoekscasus<br />
Hieron<strong>de</strong>r wordt kort ingegaan op <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun <strong>burgemeester</strong>s die als on<strong>de</strong>rzoekscasus zijn<br />
bestu<strong>de</strong>erd. De gebruikte informatie is afkomstig uit <strong>de</strong> gesprekk<strong>en</strong> met <strong>de</strong> <strong>de</strong>sbetreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s<br />
<strong>en</strong> <strong>de</strong> websites van hun geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Zoetermeer<br />
Weinig geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn zo snel gegroeid als Zoetermeer in <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia. Mom<strong>en</strong>teel bestaat <strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>te uit ruim 110.000 inwoners. Waaijer ziet het als e<strong>en</strong> uitdaging om te werk<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> sociale<br />
binding<strong>en</strong> in <strong>de</strong> stad. Hoewel Jan Waaijer, ook als voorzitter van <strong>de</strong> CDA-commissie voor <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>, aangeeft niet teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> komst van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> te zijn, gaf hij kritiek op het<br />
wetsvoorstel waarin <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> per 2006 ingevoerd zou word<strong>en</strong>.<br />
Zoetermeer on<strong>de</strong>rscheidt zich van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re on<strong>de</strong>rzoekscasus doordat het behoort tot één van <strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> xvi waarin werd geëxperim<strong>en</strong>teerd met e<strong>en</strong> raadpleg<strong>en</strong>d refer<strong>en</strong>dum om <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> te<br />
kiez<strong>en</strong>. De CDA <strong>burgemeester</strong> Jan Waaijer, stel<strong>de</strong> zich kandidaat <strong>en</strong> wist op 3 <strong>de</strong>cember 2003 het<br />
refer<strong>en</strong>dum te winn<strong>en</strong> met 70 proc<strong>en</strong>t van <strong>de</strong> stemm<strong>en</strong>. De overige <strong>de</strong>rtig proc<strong>en</strong>t ging naar <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />
kandidaat, <strong>de</strong> VVD’er R<strong>en</strong>é van Diess<strong>en</strong>. Het refer<strong>en</strong>dum bleek echter ongeldig doordat <strong>de</strong> opkomst van<br />
27 proc<strong>en</strong>t van <strong>de</strong> kiesgerechtigd<strong>en</strong> te weinig was om <strong>de</strong> kiesdrempel van 30 proc<strong>en</strong>t te hal<strong>en</strong>. Toch<br />
besloot <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad <strong>de</strong> uitkomst te respecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> Waaijer aan <strong>de</strong> minister van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong><br />
voor te drag<strong>en</strong>. De uitslag werd door <strong>de</strong> minister van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> gevolgd, <strong>en</strong> Waaijer werd<br />
b<strong>en</strong>oemd om per 1 maart 2004 <strong>burgemeester</strong> van Zoetermeer te word<strong>en</strong>. Waaijer was voorhe<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> in Rid<strong>de</strong>rkerk <strong>en</strong> daarvoor in Schipluid<strong>en</strong>.<br />
Naard<strong>en</strong><br />
De geme<strong>en</strong>te Naard<strong>en</strong> telt ruim 17.000 inwoners <strong>en</strong> bestaat uit meer<strong>de</strong>re kern<strong>en</strong>, waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> historische<br />
‘binn<strong>en</strong>stad’ g<strong>en</strong>aamd ‘Naard<strong>en</strong>-vesting’. Peter Rehwinkel is afkomstig uit <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>lijke politiek. Vanaf<br />
1995 tot 2002 was hij kamerlid voor <strong>de</strong> PvdA. Daarnaast schreef hij als staatsrecht<strong>de</strong>skundige diverse<br />
boek<strong>en</strong>. Zijn staatsrechtelijke k<strong>en</strong>nis was e<strong>en</strong> extra red<strong>en</strong> om hem over het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> te on<strong>de</strong>rvrag<strong>en</strong>. Rehwinkel ziet zich zelf als voorstan<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, maar<br />
hij is teg<strong>en</strong> het mo<strong>de</strong>l waar in <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zijn wethou<strong>de</strong>rs mag kiez<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontslaan. Ver<strong>de</strong>r is<br />
Rehwinkel voor e<strong>en</strong> gefaseer<strong>de</strong> invoering; niet alle geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s hem in één keer e<strong>en</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> krijg<strong>en</strong>.<br />
Uithoorn<br />
De Noord-Hollandse geme<strong>en</strong>te Uithoorn telt ruim 27.000 inwoners. Burgemeester Hannie Gro<strong>en</strong> is<br />
afkomstig uit <strong>de</strong> (<strong>de</strong>el)geme<strong>en</strong>te politiek van Amsterdam voor Gro<strong>en</strong> Links. Hannie Gro<strong>en</strong> is teg<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
komst van e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
50
Leidsch<strong>en</strong>dam-Voorburg<br />
Michiel van Haersma-Buma is <strong>burgemeester</strong> van <strong>de</strong> in 2003 gefuseer<strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te Leidsch<strong>en</strong>dam-<br />
Voorburg. Sinds <strong>de</strong> fusie geeft hij leiding aan <strong>de</strong>ze geme<strong>en</strong>te, die mom<strong>en</strong>teel ruim 75.000 inwoners telt. Bij<br />
zijn aantred<strong>en</strong> was het voor Van Haersma Buma e<strong>en</strong> uitdaging te werk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />
id<strong>en</strong>titeit van <strong>de</strong> twee geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Michiel van Haersma Buma begon zijn carrière als <strong>burgemeester</strong> ruim<br />
vijf<strong>en</strong>twintig jaar geled<strong>en</strong> <strong>en</strong> geldt dan ook als typische carrière <strong>burgemeester</strong>. Van Haersma Buma is lid<br />
van <strong>de</strong> VVD <strong>en</strong> voorstan<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
Hardinxveld-Giess<strong>en</strong>dam<br />
De geme<strong>en</strong>te Hardinxveld-Giess<strong>en</strong>dam telt ruim 18.000 inwoners <strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> grote SGP bevolking. Ook<br />
<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, Arie Noor<strong>de</strong>rgraaf is van SGP huize, hoewel hij zich niet nadrukkelijk als zodanig wil<br />
profiler<strong>en</strong>. Noor<strong>de</strong>rgraaf was voorhe<strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>r <strong>en</strong> conrector op e<strong>en</strong> schol<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schap.<br />
Noor<strong>de</strong>rgraaf is teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> direct of indirect gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
Rijswijk<br />
De geme<strong>en</strong>te Rijswijk ligt net als Leidsch<strong>en</strong>dam-Voorburg teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> grote stad D<strong>en</strong> Haag aan. Op dit<br />
mom<strong>en</strong>t telt <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te bijna 50.000 inwoners. Ineke van <strong>de</strong> Wel is zo’n vijf jaar <strong>burgemeester</strong> van <strong>de</strong>ze<br />
geme<strong>en</strong>te. Ze zegt zelf e<strong>en</strong> ontwikkeling te hebb<strong>en</strong> doorgemaakt in haar d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>. Eerst was ze voor e<strong>en</strong> door <strong>de</strong> raad gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, vervolg<strong>en</strong>s voor e<strong>en</strong> door <strong>de</strong><br />
burger gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. Mom<strong>en</strong>teel is zij teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> invoering van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>sverkiezing,<br />
omdat volg<strong>en</strong>s haar eerst het proces dualisering zich ver<strong>de</strong>r moet ontwikkel<strong>en</strong>.<br />
Groning<strong>en</strong><br />
De grote stad van het Noord<strong>en</strong> telt ruim 178.000 inwoners. Sinds <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> is Jaqcues Wallage<br />
<strong>burgemeester</strong> van Groning<strong>en</strong>, na e<strong>en</strong> lange carrière te hebb<strong>en</strong> gehad in <strong>de</strong> Haagse politiek. Wallage was<br />
on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re Staatssecretaris van On<strong>de</strong>rwijs, kamerlid <strong>en</strong> fractielei<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> PvdA. Binn<strong>en</strong> zijn partij<br />
geldt hij als voorstan<strong>de</strong>r van e<strong>en</strong> directe verkiezing van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
51
6 De Engelse <strong>burgemeester</strong> als gekoz<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r<br />
De gesprekk<strong>en</strong> met Engelse <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> informatie opgeleverd die inzicht geeft<br />
in het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, <strong>en</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r inzicht geeft in <strong>de</strong> geformuleer<strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rzoeks<strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong>. Dit hoofdstuk is e<strong>en</strong> weergave van het empirisch on<strong>de</strong>rzoek, hoewel het ge<strong>en</strong><br />
volledige weergave is van alle vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> interviews. Alle empirische data zijn vergelek<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> geanalyseerd op basis van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> daarvoor opgestel<strong>de</strong> hulpvrag<strong>en</strong>.<br />
De g<strong>en</strong>eralisaties <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> daarop vorm<strong>en</strong> <strong>de</strong> inhoud van dit hoofdstuk.<br />
De vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> van <strong>de</strong> interviews met <strong>burgemeester</strong>s zijn na het Engelse empirisch on<strong>de</strong>rzoek<br />
voorgelegd aan <strong>de</strong> <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong>. De <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> word<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> specifiek vermeld als zij vanuit hun<br />
verifiër<strong>en</strong><strong>de</strong> rol nieuwe elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> toevoegd<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> antwoord<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s.<br />
De g<strong>en</strong>eralisaties <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> zijn wel vaak on<strong>de</strong>rsteund met letterlijk weergegev<strong>en</strong> passages of<br />
uitsprak<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> interviews. Het meest typer<strong>en</strong><strong>de</strong> verhaal of het meest treff<strong>en</strong><strong>de</strong> citaat is weergegev<strong>en</strong> om<br />
e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eralisatie of uitzon<strong>de</strong>ring inzichtelijk te mak<strong>en</strong>, daardoor kom<strong>en</strong> sommige <strong>burgemeester</strong>s in dit<br />
hoofdstuk misschi<strong>en</strong> meer aan het woord dan an<strong>de</strong>re. De verhal<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s mak<strong>en</strong> het<br />
begrijp<strong>en</strong> van hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> mogelijk; <strong>de</strong> verhal<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> soms veel inzicht in <strong>de</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
omgang met dilemma’s van <strong>burgemeester</strong>s. In hoofdstuk 8 word<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze inzicht<strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong> met <strong>de</strong><br />
inzicht<strong>en</strong> vanuit hoofdstuk 7, over het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>, <strong>en</strong> geanalyseerd om<br />
e<strong>en</strong> antwoord te kunn<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong>. De drie paragraf<strong>en</strong> in dit hoofdstukk<strong>en</strong> correspon<strong>de</strong>r<strong>en</strong> met <strong>de</strong> drie<br />
thema’s van dit on<strong>de</strong>rzoek.<br />
6.1 Lei<strong>de</strong>rschap als id<strong>en</strong>titeitsvorming <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>binding<br />
Lokale geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> zich door e<strong>en</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> diversiteit, wat leiding gev<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> niet altijd ev<strong>en</strong> gemakkelijk maakt. Vooral Hackney, Newham <strong>en</strong> Lewisham k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> zich<br />
door grote diversiteit, met name als het gaat om <strong>de</strong> etnische achtergrond van burgers. De spanning<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> groepering<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> etnische afkomst, die in <strong>de</strong>ze grote urbane geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> te<br />
verwacht<strong>en</strong> zijn, vall<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s van <strong>de</strong>ze sted<strong>en</strong> erg mee. Volg<strong>en</strong>s Steve Bullock, <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> van Lewisham, zijn gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia veel burgers gew<strong>en</strong>d geraakt aan <strong>de</strong><br />
hoge culturele diversiteit van hun lokale geme<strong>en</strong>schap.<br />
Heel an<strong>de</strong>rs gaat het er aan toe in sommige ou<strong>de</strong> Engelse industriested<strong>en</strong> zoals Stoke. De grote blanke<br />
arbei<strong>de</strong>rsklasse heeft volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van Stoke waard<strong>en</strong> als eerlijkheid <strong>en</strong> vri<strong>en</strong><strong>de</strong>lijkheid hoog in<br />
het vaan<strong>de</strong>l staan, maar <strong>de</strong>sondanks is er veel racisme. Als je arm b<strong>en</strong>t, zoals <strong>de</strong> meeste arbei<strong>de</strong>rs in Stoke,<br />
dan zie je immigrant<strong>en</strong> veel eer<strong>de</strong>r als e<strong>en</strong> bedreiging voor je baan, vertelt <strong>burgemeester</strong> Mike Wolf. Er<br />
was in Stoke op het gebied van verdraagzaamheid nog het één <strong>en</strong> an<strong>de</strong>r in te hal<strong>en</strong>; e<strong>en</strong> taak die Mike<br />
Wolf ook in zijn campagne niet uit <strong>de</strong> weg is gegaan.<br />
Lokale politiek is niet altijd verwev<strong>en</strong> met ‘hoogverhev<strong>en</strong>’ waard<strong>en</strong>; vooral veel visuele of ruimtelijke<br />
beleidsissues, zoals infrastructuur of voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> gro<strong>en</strong>e ruimte, zijn on<strong>de</strong>rwerp van discussie. De<br />
gemoe<strong>de</strong>r<strong>en</strong> in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hierover hoog oplop<strong>en</strong>. Parkeergeleg<strong>en</strong>heid is volg<strong>en</strong>s <strong>burgemeester</strong><br />
Jules Pipe van Hackney één van <strong>de</strong> meest controversiële on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong>. Parkeerruimte is iets waar ie<strong>de</strong>re<br />
burger meer van wil, maar niet t<strong>en</strong> koste van <strong>de</strong> eig<strong>en</strong> straat. Bouwproject<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ook vaak als e<strong>en</strong><br />
aanwinst voor <strong>de</strong> stad gezi<strong>en</strong>, maar leid<strong>en</strong> soms ook tot fel protester<strong>en</strong><strong>de</strong> groepering<strong>en</strong>.<br />
Vrijwel alle <strong>burgemeester</strong>s zi<strong>en</strong> voor zichzelf e<strong>en</strong> grote rol weggelegd in het creër<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
lokale id<strong>en</strong>titeit. Hoe wordt er aan die rol invulling gegev<strong>en</strong>? In veel ding<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> doet <strong>en</strong><br />
zegt, zit symboliek die met id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorming te mak<strong>en</strong> heeft, zegg<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s.<br />
Het bezoek<strong>en</strong> van allerlei op<strong>en</strong>ingsev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, sportactiviteit<strong>en</strong>, culturele of religieuze bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />
zijn vaak g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> voorbeeld<strong>en</strong> van geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> symboliek die <strong>burgemeester</strong>s gebruik<strong>en</strong>.<br />
Burgers <strong>en</strong> maatschappelijke groepering<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> behoefte aan erk<strong>en</strong>ning, hetge<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> groot <strong>de</strong>el<br />
door aandacht uit het op<strong>en</strong>baar bestuur verkreg<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>. Om <strong>de</strong> ‘boel bij elkaar te houd<strong>en</strong>’ heeft <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> van Watford, Dorothy Thornhill, e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamd ‘multi-faith-forum’ opgezet t<strong>en</strong>ein<strong>de</strong><br />
religieuze lei<strong>de</strong>rs met elkaar in aanraking te lat<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> om als <strong>burgemeester</strong> naar h<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong><br />
luister<strong>en</strong> <strong>en</strong> om sam<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> te on<strong>de</strong>rk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan te pakk<strong>en</strong>.<br />
52
Thornhill ziet <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol tot uiting kom<strong>en</strong> in alles wat ze zegt <strong>en</strong> doet;<br />
in het bezoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> prat<strong>en</strong> met ie<strong>de</strong>re groepering, in het informer<strong>en</strong> over dat wat gaan<strong>de</strong> is in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> in het promot<strong>en</strong> van interactie tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> groepering<strong>en</strong>. Ook <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong>s,<br />
b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> waar<strong>de</strong> van alle bezoek<strong>en</strong> die ze als <strong>burgemeester</strong> aflegg<strong>en</strong>. Sir<br />
Robin Wales, <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van Newham, geeft naast het aflegg<strong>en</strong> van bezoek<strong>en</strong> invulling aan <strong>de</strong>ze rol<br />
door in lokale krant<strong>en</strong>, geme<strong>en</strong>telijke magazines, <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re publicaties, stukk<strong>en</strong> te schrijv<strong>en</strong> waarin respect<br />
voor <strong>de</strong> gehele geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> alle on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> daarvan wordt getoond.<br />
Ray Mallon, <strong>de</strong> charismatische <strong>burgemeester</strong> van Middlesbrough, realiseer<strong>de</strong> zich bij zijn aantred<strong>en</strong> dat <strong>de</strong><br />
id<strong>en</strong>titeit, het zelfbeeld <strong>en</strong> <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>waar<strong>de</strong> van <strong>de</strong> bevolking uit <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> industriestad toe was aan e<strong>en</strong><br />
opwaar<strong>de</strong>ring. De publiciteit in <strong>de</strong> media was erg negatief over Middlesbrough, hetge<strong>en</strong> niet geheel<br />
verwon<strong>de</strong>rlijk is gezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> economische teruggang van <strong>de</strong> industrie, <strong>de</strong> grote hoeveelheid werkeloz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> hoge criminaliteitscijfers van <strong>de</strong> stad. Daarom <strong>de</strong>ed Ray Mallon iets wat ongebruikelijk is voor lokale<br />
politici; hij bezocht <strong>de</strong> sultan van Dubai, tev<strong>en</strong>s on<strong>de</strong>rnemer, multimiljonair <strong>en</strong> minister van Economische<br />
Ontwikkeling, om te prat<strong>en</strong> over Middlesbrough <strong>en</strong> hem uit te nodig<strong>en</strong> <strong>de</strong> stad te bezoek<strong>en</strong>. In Dubai<br />
vertel<strong>de</strong> Mallon hoe slecht het met Middlesbrough gesteld was <strong>en</strong> hij wist naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> <strong>de</strong> sultan te<br />
prikkel<strong>en</strong> met het ton<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> foto van Dubai to<strong>en</strong> het nog e<strong>en</strong> woestijn was. Mallon vertel<strong>de</strong> <strong>de</strong> sultan<br />
daarbij: ‘Mohammed, Middlesbrough is als e<strong>en</strong> woestijn, net als Dubai twintig jaar geled<strong>en</strong>. Stel je e<strong>en</strong>s<br />
voor wat het kan word<strong>en</strong> als er in geïnvesteerd wordt, net als hier in Dubai’. De reis van Mallon ging<br />
aanvankelijk gepaard met veel kritiek over <strong>de</strong> kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> het nut van <strong>de</strong> reis. Ray Mallon’s reactie daarop<br />
was: ‘Als je ge<strong>en</strong> ticket koopt, win je ook ge<strong>en</strong> prijs, <strong>en</strong> er zijn nu e<strong>en</strong>maal ge<strong>en</strong> grotere on<strong>de</strong>rnemers te<br />
vind<strong>en</strong> dan in <strong>de</strong> moslimwereld, want moslims nem<strong>en</strong> risico.’ Kort na zijn ontmoeting heeft <strong>de</strong> sultan van<br />
Dubai, Middlesbrough bezocht <strong>en</strong> bouwplann<strong>en</strong> vanuit Dubai zijn nu in ontwikkeling. Het hoge bezoek<br />
uit Dubai lever<strong>de</strong> Middlesbrough nationaal <strong>en</strong> internationaal veel positieve media-aandacht. Mallon wil<strong>de</strong><br />
iets do<strong>en</strong>, waardoor Middlesbrough zowel goed in het nieuws kwam, als verhoog<strong>de</strong> economische<br />
toekomstverwachting<strong>en</strong> kreeg. Bei<strong>de</strong> zak<strong>en</strong> versterkt<strong>en</strong> <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>waar<strong>de</strong> <strong>en</strong> het id<strong>en</strong>titeitsbesef van <strong>de</strong><br />
gehele geme<strong>en</strong>schap, volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
De vraag is hoe <strong>burgemeester</strong>s zich kunn<strong>en</strong> uitstrekk<strong>en</strong> naar alle burgers in e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te, want e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> kan onmogelijk naar alle publieke bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> gaan. ‘Geme<strong>en</strong>schapszin kun je als<br />
<strong>burgemeester</strong> niet alle<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>’, vult <strong>burgemeester</strong> Bullock van Lewisham aan. ‘Wat e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> moet do<strong>en</strong> is bouw<strong>en</strong> aan geme<strong>en</strong>schapszin met behulp van an<strong>de</strong>re geme<strong>en</strong>schapslei<strong>de</strong>rs,<br />
zoals <strong>de</strong> religieuze lei<strong>de</strong>rs in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te. Zij kunn<strong>en</strong> je in hun eig<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap help<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> toon te<br />
zett<strong>en</strong> in wat je wilt bereik<strong>en</strong>; bijvoorbeeld e<strong>en</strong> toon van tolerantie.' Ook an<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong>s betog<strong>en</strong><br />
dat e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>rs uit het maatschappelijk midd<strong>en</strong>veld hard nodig heeft.<br />
Daarnaast spel<strong>en</strong> <strong>de</strong> backb<strong>en</strong>chers <strong>en</strong> <strong>de</strong> wardmembers, verantwoor<strong>de</strong>lijk voor e<strong>en</strong> bepaald stads<strong>de</strong>el, e<strong>en</strong><br />
belangrijke rol, omdat zij e<strong>en</strong> ge<strong>de</strong>tailleer<strong>de</strong> k<strong>en</strong>nis van hun wijk hebb<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s Steve Bullock. De<br />
<strong>burgemeester</strong> wil e<strong>en</strong> realistische kijk hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> reikwijdte <strong>en</strong> <strong>de</strong> invloed van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> in <strong>de</strong><br />
stad. ‘Het is voor e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> soms heel moeilijk om die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te bereik<strong>en</strong> die in strat<strong>en</strong> of<br />
buurt<strong>en</strong> won<strong>en</strong> waar m<strong>en</strong> niet sam<strong>en</strong>komt in winkelc<strong>en</strong>tra, buurthuiz<strong>en</strong> of an<strong>de</strong>re culturele c<strong>en</strong>tra. De<br />
wardmembers kunn<strong>en</strong> daar dan soms bij help<strong>en</strong>. We prober<strong>en</strong> organisaties te id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> waardoor we<br />
kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Op an<strong>de</strong>re plaats<strong>en</strong> schakel<strong>en</strong> we ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> in’, aldus <strong>burgemeester</strong> Bullock.<br />
Ook <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze vorm van wat ook wel community politics<br />
wordt g<strong>en</strong>oemd. E<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> die niet dicht bij zijn backb<strong>en</strong>chers staat riskeert het verliez<strong>en</strong> van<br />
contact met burgers <strong>en</strong> het verliez<strong>en</strong> van <strong>de</strong> stroom van informatie die zowel vanuit <strong>de</strong> straat naar <strong>de</strong><br />
executieve, als van <strong>de</strong> executieve naar <strong>de</strong> burgers vloeit. Vooral in het mayor-manager mo<strong>de</strong>l, waar <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> ge<strong>en</strong> kabinet heeft, hetge<strong>en</strong> in Stoke het geval is, is <strong>de</strong>ze uitdaging het grootst. In <strong>de</strong> cultuur<br />
van community politics is e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t van pragmatisme ontstaan; backb<strong>en</strong>chers realiser<strong>en</strong> zich dat continue<br />
oppositie vruchteloos <strong>en</strong> tijdrov<strong>en</strong>d is. Er is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> in bepaal<strong>de</strong> mate e<strong>en</strong> besef dat e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> relatie<br />
met <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> kan leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> promotie naar e<strong>en</strong> kabinetspositie of an<strong>de</strong>re functies waar <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> invloed op heeft.<br />
Geme<strong>en</strong>schapsvorming <strong>en</strong> diversiteit<br />
Volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> Engelse <strong>burgemeester</strong>s is <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
sterk toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> sinds <strong>de</strong> invoering van het directe verkiezingssysteem. ‘Lokale politici <strong>en</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> zich bij kritiek altijd verschuil<strong>en</strong> achter het systeem <strong>en</strong> <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid bij iemand an<strong>de</strong>rs<br />
53
legg<strong>en</strong>; <strong>de</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> kan dat niet meer, omdat hij of zij altijd op e<strong>en</strong> podium staat <strong>en</strong><br />
zichtbaar is’, aldus <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van Watford. ‘De <strong>burgemeester</strong> moet er voor ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn.’<br />
De <strong>burgemeester</strong> van Hackney, Jules Pipe, nuanceert dit beeld wel <strong>en</strong>igszins. ‘Ik kan zegg<strong>en</strong> dat ik <strong>de</strong><br />
persoon b<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> metroverbinding met Lond<strong>en</strong> kan regel<strong>en</strong>, maar als ik zeg dat ik <strong>de</strong> gehele<br />
geme<strong>en</strong>schap repres<strong>en</strong>teer, dan wordt dat met veel scepsis ontvang<strong>en</strong>.’ De politieke geschied<strong>en</strong>is van<br />
Hackney k<strong>en</strong>merkte zich door chaotisch <strong>en</strong> slecht bestuur, waardoor <strong>de</strong> lokale bevolking het nodige<br />
vertrouw<strong>en</strong> in <strong>de</strong> lokale politiek moest terug verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>. ‘Door <strong>de</strong> puinhoop van <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> invoering<br />
van e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, was er ge<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong> meer in <strong>de</strong> lokale politiek. We moet<strong>en</strong> nu<br />
dat vertrouw<strong>en</strong> weer terug verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Daarin d<strong>en</strong>k ik dat het nieuwe <strong>burgemeester</strong>systeem heeft geholp<strong>en</strong>,<br />
omdat dit systeem het proces van herstel van vertrouw<strong>en</strong> heeft do<strong>en</strong> versnell<strong>en</strong>. We hebb<strong>en</strong> nu meer<br />
mandaat om datg<strong>en</strong>e te do<strong>en</strong> wat we will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>’, aldus Pipe. ‘Uitein<strong>de</strong>lijk krijgt het lokaal bestuur als<br />
geheel meer respect, <strong>en</strong> is <strong>de</strong> aandacht dan niet alle<strong>en</strong> gericht op <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als individu’.<br />
De city managers van Middlesbrough, Nigel Sayer <strong>en</strong> Kathryn Stokes, d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> mate waarin <strong>de</strong><br />
id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol wordt vervuld, afhangt van <strong>de</strong> persoonlijkheid van <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>. Voor <strong>de</strong> komst van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> was persoonlijkheid in lokale politiek niet<br />
zo’n groot issue, volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>. De lei<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> raad kreeg to<strong>en</strong> door zijn politieke partij e<strong>en</strong><br />
ag<strong>en</strong>da toegeschov<strong>en</strong>. De city managers vertell<strong>en</strong> over <strong>de</strong> invloed van <strong>de</strong> charismatische persoonlijkheid<br />
van hun <strong>burgemeester</strong> op het bestur<strong>en</strong> van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap. ‘Ray Mallon is e<strong>en</strong> zeer sterke spreker, erg<br />
toegewijd. Hij weet wat hij voor <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wil <strong>en</strong> br<strong>en</strong>gt dat met veel overtuiging over. Hoe hij e<strong>en</strong><br />
geme<strong>en</strong>schapsid<strong>en</strong>titeit weet uit te drag<strong>en</strong>? Hij heeft hon<strong>de</strong>rd<strong>en</strong> ontmoeting<strong>en</strong>, <strong>de</strong>batt<strong>en</strong> <strong>en</strong> hij spreekt<br />
voor duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Hij is altijd <strong>de</strong> stad aan het verkop<strong>en</strong> aan zijn burgers’, aldus Nigel Sayer. E<strong>en</strong><br />
soort gelijke reactie komt van e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re ambt<strong>en</strong>aar, Kathryn Stokes: ‘Ik zeg het niet omdat Ray mijn<br />
<strong>burgemeester</strong> is, maar hij is e<strong>en</strong> fantastische spreker. Hij spreekt heel dui<strong>de</strong>lijk <strong>en</strong> gepassioneerd over ie<strong>de</strong>r<br />
on<strong>de</strong>rwerp. Hij weet constant <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap er bij te betrekk<strong>en</strong>.’<br />
Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> verkiezingscampagne weet Mallon veel aandacht te krijg<strong>en</strong> voor zijn manifest waarin <strong>de</strong><br />
belangrijke waard<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te Middlesbrough zijn opgesteld. Volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> was Ray<br />
Mallon constant op straat aanwezig <strong>en</strong> versche<strong>en</strong> hij veel in <strong>de</strong> media. ‘Hij maakte veel gebruik van <strong>de</strong><br />
radio <strong>en</strong> <strong>de</strong> krant<strong>en</strong>; hij is erg bekwaam in zijn media optred<strong>en</strong> <strong>en</strong> heeft bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> erg goe<strong>de</strong> relatie<br />
met <strong>de</strong> pers. Voor zijn media optred<strong>en</strong> had hij e<strong>en</strong> professionele adviseur. Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> was hij<br />
niet van <strong>de</strong> televisie <strong>en</strong> uit <strong>de</strong> krant<strong>en</strong> te slaan.’ Op dit mom<strong>en</strong>t weet bijna 100 proc<strong>en</strong>t van <strong>de</strong> stad wie Ray<br />
Mallon is, terwijl voorhe<strong>en</strong> bijna niemand <strong>de</strong> naam van <strong>de</strong> raadslei<strong>de</strong>r k<strong>en</strong><strong>de</strong>.<br />
De meeste Engelse <strong>burgemeester</strong>s erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dat het formuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />
id<strong>en</strong>titeit kan leid<strong>en</strong> tot kritiek of gevoel van maatschappelijke uitsluiting bij sommige burgers. Toch zijn<br />
zij over het algeme<strong>en</strong> nogal pragmatisch in <strong>de</strong> omgang met conflicter<strong>en</strong><strong>de</strong> waard<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>schaps<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. Dorothy Thornhill stelt dat op<strong>en</strong> communicatie dan erg belangrijk is. Er moet met<br />
alle geduld voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vaak opnieuw word<strong>en</strong> uitgelegd waarom <strong>de</strong> ding<strong>en</strong> gedaan word<strong>en</strong>, zoals ze<br />
word<strong>en</strong> gedaan. ‘Als <strong>burgemeester</strong> moet je zo op<strong>en</strong> <strong>en</strong> transparant mogelijk zijn over <strong>de</strong> besluit<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> burgers altijd het i<strong>de</strong>e hebb<strong>en</strong> dat ze e<strong>en</strong> rol in besluitvormingsprocess<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong>’, aldus<br />
<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van Watford. ‘Ik krijg zeker kritiek <strong>en</strong> soms voel<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zich zeker uitgeslot<strong>en</strong>. Met<br />
alles wat je zegt <strong>en</strong> doet, win je m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> verlies je m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Maar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zijn eer<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>eigd je beleid<br />
waar ze het niet mee e<strong>en</strong>s zijn te accepter<strong>en</strong> als je transparant b<strong>en</strong>t <strong>en</strong> ze zoveel mogelijk op <strong>de</strong> hoogte<br />
houdt van besluitvormingsprocess<strong>en</strong>.’<br />
De <strong>burgemeester</strong> van Middlesbrough is min<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>eigd om het repres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gehele<br />
geme<strong>en</strong>schap als lastig te bestempel<strong>en</strong>. Mallon’s stijl van optred<strong>en</strong> is zelfverzekerd: ‘Van niemand krijg ik<br />
kritiek, van ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel persoon. Of je nu met <strong>de</strong> moslim of met <strong>de</strong> zwarte geme<strong>en</strong>schap praat, ze will<strong>en</strong><br />
allemaal e<strong>en</strong> veiliger omgeving, <strong>de</strong> restauratie van gebouw<strong>en</strong>, meer ban<strong>en</strong> <strong>en</strong> beter op<strong>en</strong>baar vervoer.<br />
Niemand klaagt over mijn beleid, helemaal niemand.’<br />
Hoewel Mallon zegt van niemand kritiek te krijg<strong>en</strong>, gev<strong>en</strong> zijn managers Nigel Sayer <strong>en</strong> Kathryn Stokes,<br />
aan dat hij ondanks zijn populariteit, soms wel <strong>de</strong>gelijk te mak<strong>en</strong> heeft met beleidsvoorkeur<strong>en</strong> die hem op<br />
boosheid van burgers komt te staan. De <strong>burgemeester</strong> van Middlesbrough is on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re populair<br />
vanwege zijn grote bouwproject<strong>en</strong> om <strong>de</strong> stad te r<strong>en</strong>over<strong>en</strong>, maar voor die bouwproject<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> soms<br />
hele buurt<strong>en</strong> verhuiz<strong>en</strong>. ‘In die buurt<strong>en</strong> is Ray erg impopulair.’<br />
De Engelse <strong>burgemeester</strong>s zi<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> multiculturele diversiteit niet tot grote<br />
problem<strong>en</strong> leidt. Zoals eer<strong>de</strong>r gesteld ziet Steve Bullock, <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van Lewisham, dat door <strong>de</strong><br />
afgelop<strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia he<strong>en</strong> veel burgers gew<strong>en</strong>d geraakt zijn aan <strong>de</strong> hoge culturele diversiteit van hun lokale<br />
54
geme<strong>en</strong>schap. ‘We hebb<strong>en</strong> <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> veel burgers kunn<strong>en</strong> overtuig<strong>en</strong> van onze b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring van<br />
tolerantie <strong>en</strong> eerlijke kans<strong>en</strong> voor ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> Lewisham zich zo’n twintig jaar geled<strong>en</strong> tot<br />
multiculturele stad begon te ontwikkel<strong>en</strong>, kreeg het lokaal bestuur nogal wat vijandige reacties te<br />
voordur<strong>en</strong>, nu is <strong>de</strong> filosofie van ‘gelijke behan<strong>de</strong>ling’ door ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> geaccepteerd.’<br />
Veel <strong>burgemeester</strong>s erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> uitein<strong>de</strong>lijk dat het sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap met e<strong>en</strong> grote<br />
culturele diversiteit e<strong>en</strong> belangrijke, maar beslist niet altijd ev<strong>en</strong> gemakkelijke taak is. Volg<strong>en</strong>s<br />
<strong>burgemeester</strong> Bullock is er e<strong>en</strong> kleine min<strong>de</strong>rheid in zijn geme<strong>en</strong>te, die zich zo nu <strong>en</strong> dan negatief uitlaat<br />
over het asielbeleid van het lokaal bestuur. ‘Er is e<strong>en</strong> sterke ‘nimby’ (not in my backyard) houding t<strong>en</strong> op<br />
zichte van asielzoekers. Veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zijn bevooroor<strong>de</strong>eld. Ze mak<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> opmerking<strong>en</strong> over huidskleur,<br />
omdat ze wet<strong>en</strong> dat ze niet in <strong>de</strong> val van racisme of discriminatie moet<strong>en</strong> trapp<strong>en</strong>, omdat we e<strong>en</strong> wet<br />
hebb<strong>en</strong> die dat verbiedt, maar ze prober<strong>en</strong> op allerlei manier<strong>en</strong> <strong>de</strong> komst van asielzoekers teg<strong>en</strong> te gaan.’<br />
In sommige gevall<strong>en</strong> moet je als <strong>burgemeester</strong> besluit<strong>en</strong> om niet voor <strong>de</strong> gehele geme<strong>en</strong>schap te kiez<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />
soms kun je gewoonweg niet sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet alle <strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap bij elkaar houd<strong>en</strong>. Eén<br />
van <strong>de</strong> dui<strong>de</strong>lijkste voorbeeld<strong>en</strong> hiervan is volg<strong>en</strong>s Sir Robin Wales, <strong>burgemeester</strong> van Newham, het feit<br />
dat hij als <strong>burgemeester</strong> racisme absoluut niet tolereert.<br />
Blijv<strong>en</strong> communicer<strong>en</strong> is <strong>de</strong> metho<strong>de</strong> die <strong>burgemeester</strong> toepass<strong>en</strong> als ze zich realiser<strong>en</strong> dat ze niet ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong><br />
in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap te vri<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> houd<strong>en</strong>. Probeer burgers altijd on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van het proces te lat<strong>en</strong> zijn,<br />
is het <strong>de</strong>vies van <strong>burgemeester</strong>s als Dorothy Thornhill <strong>en</strong> Mike Wolf. De managers van Ray Mallon stell<strong>en</strong><br />
dat hun <strong>burgemeester</strong> bij ver<strong>de</strong>eldheid uitein<strong>de</strong>lijk voor <strong>de</strong> gehele geme<strong>en</strong>schap gaat, voor datg<strong>en</strong>e wat het<br />
beste voor zoveel mogelijk burgers is. ‘In sommige gevall<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> burgers concessies do<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan is Ray<br />
heel impopulair. En dat probleem wil hij niet oploss<strong>en</strong>, want het is ge<strong>en</strong> onmid<strong>de</strong>llijke prioriteit voor hem.<br />
Wel gaat hij <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap in <strong>en</strong> zegt: Ik weet dat jullie e<strong>en</strong> probleem hebb<strong>en</strong> of concessies moet<strong>en</strong><br />
do<strong>en</strong>. Dit is het beleidsprobleem <strong>en</strong> dit is mijn oplossing. Maar ik b<strong>en</strong> niet in staat om jullie mete<strong>en</strong> te<br />
help<strong>en</strong>, jullie moet<strong>en</strong> er mee ler<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>.’<br />
Steve Bullock zegt e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl te hebb<strong>en</strong> dan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s.<br />
‘Als <strong>burgemeester</strong> moet ik e<strong>en</strong> lijn trekk<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds het zijn van <strong>de</strong> eerste burger <strong>en</strong> het hoofd van<br />
stad, an<strong>de</strong>rzijds het zijn van politiek lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> het hebb<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> politieke partij achter mij. Mijn stijl is<br />
het combiner<strong>en</strong> van bei<strong>de</strong> roll<strong>en</strong>. Regelmatig ga ik naar bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> waarin ik ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel politieke<br />
standpunt poneer, maar vertel ik over alle mooie ding<strong>en</strong> die ons als geme<strong>en</strong>schap sam<strong>en</strong>bindt. Daar<br />
besteed ik eig<strong>en</strong>lijk veel meer tijd aan, dan aan specifieke politieke waard<strong>en</strong>, hoewel ik bei<strong>de</strong> roll<strong>en</strong> vervul.’<br />
De red<strong>en</strong> dat Bullock <strong>de</strong>ze stijl toepast is dat hij het probleem ziet van e<strong>en</strong> sterke politieke lei<strong>de</strong>r die door<br />
zijn beleid m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> zich in het harnas jaagt. Hij vertelt dat hij e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wichtige <strong>burgemeester</strong> wil<br />
zijn. ‘Als e<strong>en</strong> politieke <strong>burgemeester</strong> heb ik <strong>de</strong> mogelijkheid ervoor te zorg<strong>en</strong> dat burgers sam<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze geme<strong>en</strong>te e<strong>en</strong> betere plaats is om te lev<strong>en</strong>. Maar <strong>de</strong><br />
mogelijkheid uit <strong>de</strong> weg gaan om ook politiek tot <strong>de</strong> burgers te sprek<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong> politieke ag<strong>en</strong>da, zou e<strong>en</strong><br />
verspil<strong>de</strong> kans zijn. Daarom combineer ik bei<strong>de</strong> roll<strong>en</strong>.’<br />
Burgemeesters <strong>en</strong> <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> betog<strong>en</strong> dat partij-politieke <strong>burgemeester</strong>s zichzelf meer aanpass<strong>en</strong> aan<br />
bepaal<strong>de</strong> gedraging<strong>en</strong> die geassocieerd word<strong>en</strong> met onafhankelijke <strong>burgemeester</strong>s. Omdat ze gekoz<strong>en</strong> zijn<br />
door <strong>de</strong> bevolking hoev<strong>en</strong> ze zich op <strong>de</strong> korte termijn min<strong>de</strong>r zorg<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> om aan <strong>de</strong> kant te word<strong>en</strong><br />
gezet van binn<strong>en</strong>uit. Ze kunn<strong>en</strong> zich daarom veroorlov<strong>en</strong> om zich op e<strong>en</strong> meer naar buit<strong>en</strong> gerichte wijze<br />
te gedrag<strong>en</strong> als <strong>de</strong> rol dat van h<strong>en</strong> vraagt. Burgemeesters distantiër<strong>en</strong> zich in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> mate van <strong>de</strong> raad<br />
<strong>en</strong> verbind<strong>en</strong> zich aan het volk, waarbij zij op<strong>en</strong>lijker rek<strong>en</strong>schap aflegg<strong>en</strong>. Er wordt betoogd dat vanuit<br />
sommige vorm<strong>en</strong> het <strong>burgemeester</strong>smo<strong>de</strong>l e<strong>en</strong> mate van <strong>de</strong>politisering van besluitvorming <strong>en</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
heeft wet<strong>en</strong> te faciliter<strong>en</strong>. Zelfs wanneer e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong> politieke partij repres<strong>en</strong>teert heeft hij <strong>de</strong><br />
geleg<strong>en</strong>heid voor e<strong>en</strong> meer pragmatische <strong>en</strong> lokaal responsieve b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring.<br />
6.2 Media-isering <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong>d <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is sterk gebaseerd op <strong>de</strong> beeldvorming <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitstraling van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
In <strong>de</strong> vorige paragraaf bleek dat er e<strong>en</strong> aantal factor<strong>en</strong> van invloed is op het sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> vermog<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. In <strong>de</strong>ze paragraaf wordt ver<strong>de</strong>r ingegaan op <strong>de</strong> rol van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl <strong>en</strong><br />
persoonlijkheid.<br />
55
Media spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol in <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> beleidsuitvoering van Engelse <strong>burgemeester</strong>s. Over<br />
het algeme<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s bewust gebruik van <strong>de</strong> media. Voor e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el do<strong>en</strong> zij dat om burgers<br />
te informer<strong>en</strong>, voor e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el om beeld<strong>en</strong> te creër<strong>en</strong> van hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. De <strong>burgemeester</strong>s gebruik<strong>en</strong> vele<br />
ou<strong>de</strong> <strong>en</strong> nieuwe <strong>en</strong> innovatieve vorm<strong>en</strong> om burgers bij het bestuur te betrekk<strong>en</strong>, zoals vrag<strong>en</strong>uurtjes, eig<strong>en</strong><br />
websites, columns in krant<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijdschrift<strong>en</strong> <strong>en</strong> optred<strong>en</strong>s voor <strong>de</strong> radio <strong>en</strong> <strong>de</strong> televisie.<br />
Dorothy Thornhill vertelt hoe zij gaan<strong>de</strong>weg pro-actiever met <strong>de</strong> media om leer<strong>de</strong> gaan. ‘Het is moeilijk<br />
om e<strong>en</strong> positief beeld vanuit <strong>de</strong> media neer te zett<strong>en</strong>, want ze zijn in Engeland altijd erg op zoek naar het<br />
negatieve. De relatie met <strong>de</strong> media moest ik opbouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> gelei<strong>de</strong>lijk aan, <strong>en</strong> in <strong>de</strong> loop <strong>de</strong>r tijd heb ik<br />
steeds vaker bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> voor journalist<strong>en</strong> georganiseerd om ze <strong>de</strong> beleidsissues uit te legg<strong>en</strong>.’<br />
De juiste beeldvorming creër<strong>en</strong> is voor Ray Mallon verreweg het belangrijkste doel om media te gebruik<strong>en</strong><br />
in zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. E<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> heeft als publieke lei<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> grote rol in het help<strong>en</strong> van burgers <strong>de</strong><br />
juiste beeld<strong>en</strong> van beleid <strong>en</strong> bestuur te zi<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s Mallon. Burgemeester stell<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> burger niets heeft<br />
aan e<strong>en</strong> stortvloed van bestuurlijke informatie. ‘Het publiek wil niet het <strong>de</strong>tail, ze wil het grote plaatje.<br />
Wanneer ik mijn neus teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beeldscherm aan druk kan ik <strong>de</strong> <strong>de</strong>tails waarnem<strong>en</strong>, maar ik zie ge<strong>en</strong><br />
plaatje. Van e<strong>en</strong> grotere afstand tot het scherm kan ik echter wel e<strong>en</strong> plaatje zi<strong>en</strong>. Wat ik moet do<strong>en</strong>, is het<br />
publiek in <strong>de</strong> positie stell<strong>en</strong> vanwaar zij het gehele plaatje kan waarnem<strong>en</strong>. Dat is <strong>de</strong> lastige taak van e<strong>en</strong><br />
publieke lei<strong>de</strong>r’, aldus <strong>burgemeester</strong> Mallon.<br />
Voor het lokaal bestuur van e<strong>en</strong> mid<strong>de</strong>lgrote stad als Stoke of Middlesbrough, geleg<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> lan<strong>de</strong>lijke<br />
omgeving, lijkt het e<strong>en</strong>voudiger om veelvuldig in <strong>de</strong> media te zijn, dan voor geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die teg<strong>en</strong> Lond<strong>en</strong><br />
aanligg<strong>en</strong>, zoals Lewisham of Newham. Daarbij voegt <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van Hackney, Jules Pipe, nog twee<br />
an<strong>de</strong>re argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, waarom het lastig als <strong>burgemeester</strong> om voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> media aandacht te krijg<strong>en</strong>: ‘Door<br />
<strong>de</strong> diversiteit in het systeem van lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is het moeilijk om media aandacht te krijg<strong>en</strong>; er zijn<br />
maar elf direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s. Maar zelfs als het uniform zou zijn <strong>en</strong> ie<strong>de</strong>re stad zijn rechtstreeks<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s zou hebb<strong>en</strong> vanuit het mayoral-cabinet mo<strong>de</strong>l, dan is aandacht van <strong>de</strong> media nog<br />
lastig want <strong>de</strong> verslaggevers, zeker <strong>de</strong> junior verslaggevers hebb<strong>en</strong> nauwelijks besef hoe lokaal bestuur<br />
werkt. Ze hebb<strong>en</strong> vaak ge<strong>en</strong> i<strong>de</strong>e wat het verschil is tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> citymanager, e<strong>en</strong> raadslei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>.’ Jules Pipe b<strong>en</strong>adrukt net als <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong>s dat het van ess<strong>en</strong>tieel belang is om te<br />
werk<strong>en</strong> aan zichtbaarheid in <strong>de</strong> media <strong>en</strong> e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> relatie met <strong>de</strong> journalist<strong>en</strong>. ‘Als <strong>burgemeester</strong>s zijn we<br />
vaak te reactief in plaats van pro-actief’, zegt Steve Bullock.<br />
Engelse <strong>burgemeester</strong>s werd<strong>en</strong> all<strong>en</strong> geconfronteerd met e<strong>en</strong> gebrek aan inzicht in het mo<strong>de</strong>l van <strong>de</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> in e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> lokale pers. In sommige gevall<strong>en</strong> blev<strong>en</strong> ook na <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> lokale krant<strong>en</strong> ook op<strong>en</strong>lijk zich teg<strong>en</strong> of argwan<strong>en</strong>d uit<strong>en</strong> over het nieuwe <strong>burgemeester</strong>smo<strong>de</strong>l. Net<br />
als Dorothy Thornhill zi<strong>en</strong> ook an<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong>s dat <strong>de</strong> moeilijkhed<strong>en</strong> met <strong>de</strong> lokale pers <strong>de</strong>els gezi<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> resultaat van <strong>de</strong> context; <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> geschied<strong>en</strong>is <strong>en</strong> achtergrond in e<strong>en</strong><br />
aantal plaats<strong>en</strong> heeft er toe geleid dat <strong>de</strong> lokale krant<strong>en</strong> traditioneel e<strong>en</strong> negatieve <strong>en</strong> sceptische zi<strong>en</strong>swijze<br />
hebb<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> plaatselijke politieke <strong>en</strong> bestuurlijke organisatie. De negatieve pers <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
s<strong>en</strong>sationele verhal<strong>en</strong> van fal<strong>en</strong> of schandal<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vaak gebruikt om <strong>de</strong> lokale krant<strong>en</strong> te verkop<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring nog gerichter. Om dit tij te ker<strong>en</strong> is volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong><br />
lange tijd nodig van culturele veran<strong>de</strong>ring, waarbij het vernieuw<strong>de</strong> lokaal bestuur goe<strong>de</strong> resultat<strong>en</strong> boekt,<br />
waardoor vertrouw<strong>en</strong> wordt herwonn<strong>en</strong>.<br />
Hoewel <strong>de</strong> <strong>en</strong>e <strong>burgemeester</strong> er meer in gelooft dan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re, stell<strong>en</strong> alle <strong>burgemeester</strong>s dat <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong><br />
media groter is geword<strong>en</strong> in het lokaal bestuur <strong>en</strong> in hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. De vraag is wat <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong> hiervan<br />
zijn voor <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> het op<strong>en</strong>baar bestuur. Volg<strong>en</strong>s Jessica Crowe, <strong>de</strong> eerste wethou<strong>de</strong>r van<br />
Hackney, is het persoonlijke contact met <strong>de</strong> bevolking veran<strong>de</strong>rd. ‘M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> niet meer naar publieke<br />
bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, want zij hal<strong>en</strong> al hun informatie die ze nodig hebb<strong>en</strong> van internet, zowel passief als<br />
interactief.’<br />
De toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> invloed van <strong>de</strong> media heeft volg<strong>en</strong>s vel<strong>en</strong> <strong>de</strong> politiek persoonlijker gemaakt. De aandacht<br />
voor <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> persoonlijkheid van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> is bepal<strong>en</strong>d voor zijn<br />
verschijning in <strong>de</strong> media. Zoals in paragraaf 4.3 is g<strong>en</strong>oemd, heeft Ray Mallon niet te klag<strong>en</strong> over aandacht<br />
in <strong>de</strong> media; verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> nationale televisieprogramma’s zijn over hem <strong>en</strong> zijn rol gemaakt. Mallon zegt<br />
het volg<strong>en</strong><strong>de</strong> over <strong>de</strong> aandacht voor persoonlijkheid: ‘In <strong>de</strong> politiek gaat het om drie ding<strong>en</strong>: t<strong>en</strong> eerste is<br />
er ‘persoonlijkheid’, t<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> zijn er ‘beleidson<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> t<strong>en</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> is er e<strong>en</strong> ‘politieke partij’ waar<br />
iemand toe behoort. Ik behoor niet tot e<strong>en</strong> politieke partij dus dat is makkelijk. De beleidsissues vertell<strong>en</strong><br />
mij wat <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> will<strong>en</strong>. Maar het belangrijkste in politiek is ‘persoonlijkheid’, want ‘persoonlijkheid’<br />
heeft <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> motiver<strong>en</strong><strong>de</strong> kwaliteit<strong>en</strong> in zich.’<br />
56
Het toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> belang van persoonlijkheid doet vrag<strong>en</strong> oproep<strong>en</strong> over <strong>de</strong> invulling van persoonlijke<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl door <strong>burgemeester</strong>s. Hebb<strong>en</strong> burgers behoefte aan e<strong>en</strong> sterke <strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r, die in<br />
staat is <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapsid<strong>en</strong>titeit goed uit te drag<strong>en</strong> <strong>en</strong> die sterk overkomt in <strong>de</strong> media? Wordt <strong>de</strong><br />
behoefte aan krachtig <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> ook door an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> dan <strong>burgemeester</strong> Mallon on<strong>de</strong>rschrev<strong>en</strong>? De<br />
ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> van wel. ‘Ja, hij is e<strong>en</strong> extreem charismatische persoonlijkheid <strong>en</strong> e<strong>en</strong> expressieve<br />
lei<strong>de</strong>r. Hij heeft al die <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>skwaliteit<strong>en</strong> die <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van hem will<strong>en</strong>, aldus Nigel Sayer. Maar hoe<br />
d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong>s over krachtig <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>?<br />
E<strong>en</strong> sterke <strong>en</strong> expressieve <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl hebb<strong>en</strong> we zeker nodig, zegt Jules Pipe. ‘We hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r<br />
nodig die <strong>de</strong> nod<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap dui<strong>de</strong>lijk articuleert in <strong>de</strong> media om zich uit te strekk<strong>en</strong> naar<br />
datg<strong>en</strong>e wat e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap wil bereik<strong>en</strong>. We hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r nodig waarmee m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zich kunn<strong>en</strong><br />
id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r ook met zijn geme<strong>en</strong>schap. Want dat kan bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r meer macht gev<strong>en</strong><br />
om druk uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong> op ministers. Ik noem dat ‘high profile lea<strong>de</strong>rship’. Het geeft je als lei<strong>de</strong>r<br />
ongetwijfeld e<strong>en</strong> grotere on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>lingsmacht in het netwerk van ministers, overheidsorganisaties,<br />
an<strong>de</strong>re lokale autoriteit<strong>en</strong>, <strong>en</strong>zovoort. En in mijn geval ook in <strong>de</strong> Greater London Authority.’ Jules Pipe<br />
b<strong>en</strong>adrukt dat niet ie<strong>de</strong>re publieke lei<strong>de</strong>r zomaar e<strong>en</strong> sterke <strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r is, of zoals hij dat noemt,<br />
over ‘high profile lea<strong>de</strong>rship’ beschikt. ‘Mijn collega Robin Wales van Newham is iemand die zo’n lei<strong>de</strong>r<br />
wel is <strong>en</strong> zijn geme<strong>en</strong>te dan ook heel goed weet te repres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> in <strong>de</strong> London Authority.’<br />
Robin Newham zelf ziet expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> vooral als e<strong>en</strong> uitdaging; het gelukk<strong>en</strong> van die uitdaging<br />
wordt volg<strong>en</strong>s hem voor veel <strong>burgemeester</strong>s echter bemoeilijkt door partijpolitiek. ‘Er is hierin e<strong>en</strong><br />
verschil tuss<strong>en</strong> partij<strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong> onafhankelijk<strong>en</strong>. Het is voor e<strong>en</strong> partij<strong>burgemeester</strong> veel<br />
moeilijker om e<strong>en</strong> sterke <strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r te zijn, omdat je <strong>de</strong> diverse achtergrond van je politieke<br />
partij moet verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong>.’<br />
Steve Bullock, erk<strong>en</strong>t ook dat <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl bepal<strong>en</strong>d is, maar hij is tegelijkertijd <strong>en</strong>igszins huiverig voor<br />
<strong>de</strong> roep om sterk <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. ‘Ik weet niet altijd wat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> bedoel<strong>en</strong> wanneer ze zegg<strong>en</strong> dat we sterk<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> nodig hebb<strong>en</strong>. ‘Als ze bedoel<strong>en</strong> besluitvaardig, iemand die in staat is om moeilijke beslissing<strong>en</strong><br />
te nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> knop<strong>en</strong> durft door te hakk<strong>en</strong>, dan b<strong>en</strong> ik het daar mee e<strong>en</strong>s. Als ze iemand bedoel<strong>en</strong> die zo<br />
overtuigd is dat zijn m<strong>en</strong>ing belangrijker is dan die van ie<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>r, dan b<strong>en</strong> ik niet voor e<strong>en</strong> sterke lei<strong>de</strong>r.<br />
Lei<strong>de</strong>rs moet<strong>en</strong> namelijk ev<strong>en</strong>veel luister<strong>en</strong> als prat<strong>en</strong>.’ Bullock beseft dat het in <strong>de</strong> media vooral draait om<br />
<strong>de</strong> juiste beeldvorming. ‘De lokale pers is ge<strong>en</strong> zaak waarin serieuze argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> overweging<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
behan<strong>de</strong>ld; ze zijn erg simplistisch.’<br />
De verpersoonlijking van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Volg<strong>en</strong>s Robin Wales gaat het in <strong>de</strong> media meer om <strong>de</strong> manier waarop je iets doet, dan om <strong>de</strong> inhoud van<br />
je beleid <strong>en</strong> Dorothy Thornhill stelt dat het in <strong>de</strong> politiek door <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> media veel meer gaat om <strong>de</strong><br />
persoon dan om <strong>de</strong> inhoud. ‘De media creër<strong>en</strong> beeld<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> door bepaal<strong>de</strong> karakteristiek<strong>en</strong> te<br />
on<strong>de</strong>rstrep<strong>en</strong>’, aldus Thornhill. Er is volg<strong>en</strong>s haar meer gevaar voor populisme in <strong>de</strong> politiek, e<strong>en</strong><br />
ontwikkeling die zij tijd<strong>en</strong>s haar <strong>burgemeester</strong>schap is gaan ont<strong>de</strong>kk<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat zij betreurt.<br />
Ray Mallon, d<strong>en</strong>kt daar heel an<strong>de</strong>rs over. ‘Er is helemaal ge<strong>en</strong> probleem met het zijn van e<strong>en</strong> populist. Ik<br />
doe heel veel met media, maar altijd maar voor korte mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, an<strong>de</strong>rs word<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ziek van me. Ik<br />
b<strong>en</strong> <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> ik geef <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zelfvertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoop. Dat was er niet geweest<br />
als ik niet zoveel in <strong>de</strong> media was.’ Mallon ziet dan ook ge<strong>en</strong> risico dat in het nieuwe systeem van gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>schap <strong>de</strong> persoonlijkheid bov<strong>en</strong> <strong>de</strong> inhoud zou word<strong>en</strong> gesteld. ‘Persoonlijkheid gaat over<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Als je <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> b<strong>en</strong>t met <strong>de</strong> juiste persoonlijkheid, dan is dat je beeld, <strong>en</strong> dat is je<br />
inhoud, <strong>en</strong> dat is dan jouw politiek. Ik heb <strong>de</strong> juiste persoonlijkheid, dus daarom heb ik inhoud <strong>en</strong> dat is<br />
<strong>de</strong> politiek waar ik voor sta. Inhoud is persoonlijkheid.’<br />
De city managers in Middlesbrough bevestig<strong>en</strong> <strong>de</strong> drang van hun <strong>burgemeester</strong> om veel in <strong>de</strong> media te<br />
zijn. Ray Mallon is volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> populist, maar ge<strong>en</strong> <strong>de</strong>magoog. Kathryn Stokes: ‘Hij is niet bang<br />
om slecht nieuws te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarnaast houdt hij ook vrijwel altijd zijn beloft<strong>en</strong>. Hij heeft <strong>de</strong><br />
statistiek<strong>en</strong> aan zijn kant. In e<strong>en</strong> jaar tijd zijn <strong>de</strong> criminaliteitscijfers met minst<strong>en</strong>s ti<strong>en</strong> proc<strong>en</strong>t gedaald. Hij<br />
zegt niet zomaar wat, er zijn ge<strong>en</strong> valse beloft<strong>en</strong>. Hij doet het sam<strong>en</strong> met zijn kabinet. Hij is erg<br />
doelgericht, je kunt hier ie<strong>de</strong>r beleidson<strong>de</strong>rwerp met<strong>en</strong>. En als <strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> niet het statistische pad<br />
volg<strong>en</strong> wat hij voor og<strong>en</strong> had, dan zegt hij dat eerlijk.’<br />
De rol van <strong>de</strong> media is volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> zeker gegroeid in Middlesbrough sinds <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>sverkiezing. ‘Ik vraag me wel e<strong>en</strong>s af: ‘Is hij populair <strong>en</strong> krijgt hij veel media-aandacht omdat<br />
57
hij Ray Mallon is, of omdat hij e<strong>en</strong> rechtstreeks gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> is?’. Soms d<strong>en</strong>k ik dat hij populair is<br />
omdat hij Ray Mallon is, <strong>en</strong> niet omdat hij rechtstreeks gekoz<strong>en</strong> is. Natuurlijk gaan die twee ding<strong>en</strong> hand<br />
in hand. Het nieuwe mo<strong>de</strong>l introduceert iets dat charisma heet, <strong>en</strong> heeft niet zoveel op met wat iemand<br />
doet achter in zijn kantoor. Ray was verreweg <strong>de</strong> meest charismatische kandidaat tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong>.<br />
Zowel het systeem als <strong>de</strong> persoonlijkheid van Ray Mallon verklaart <strong>de</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> media aandacht, maar<br />
het is toch vooral Ray Mallon’, aldus Nigel Sayer.<br />
Populisme is volg<strong>en</strong>s Steve Bullock e<strong>en</strong> groter gevaar voor onafhankelijke kandidat<strong>en</strong>, zoals Ray Mallon,<br />
dan voor gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s die uit <strong>de</strong> lijn van partij-politici zijn voort gekom<strong>en</strong>. ‘Ik b<strong>en</strong> niet zo snel<br />
in staat om e<strong>en</strong> populist of <strong>de</strong>magoog te word<strong>en</strong>, want mijn partij zal me dan stopp<strong>en</strong>.’ Toch blijft het<br />
lastig om <strong>de</strong> aandacht die je wilt van <strong>de</strong> media te krijg<strong>en</strong>, stelt Steve Bullock. ‘Als je niet soms iets roept<br />
waar <strong>de</strong> media verslag van zull<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, dan wordt er in zijn geheel ge<strong>en</strong> verslag van je gedaan.’ Bullock<br />
ziet zich echter niet als populist <strong>en</strong> hij zorgt ervoor dat <strong>de</strong> aandacht naar <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> vooral over <strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>te blijft gaan, zo blijkt ook uit het volg<strong>en</strong><strong>de</strong> voorbeeld: ‘Enkele wek<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> kwam ik in het<br />
nieuws vanwege mijn positieve houding t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> euro. Wij hebb<strong>en</strong> hier in Lewisham<br />
marktkooplied<strong>en</strong> die weiger<strong>en</strong> <strong>de</strong> euro te ontvang<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daarom gearresteerd will<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De pers was<br />
erg geïnteresseerd in dit issue. Er war<strong>en</strong> nationale krant<strong>en</strong> <strong>en</strong> televisiestations. Op dat mom<strong>en</strong>t was mijn<br />
profiel zeer pro-Europees, maar daar gaat het <strong>burgemeester</strong>schap helemaal niet over! Dus daarom heb ik<br />
to<strong>en</strong> mete<strong>en</strong> alle interviews over dit on<strong>de</strong>rwerp geannuleerd. Mijn belangrijkste taak is het bouw<strong>en</strong> aan<br />
mijn geme<strong>en</strong>schap.’<br />
Jules Pipe zegt dat als er e<strong>en</strong> antwoord gegev<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> op <strong>de</strong> vraag of <strong>de</strong> lokale politiek sinds <strong>de</strong><br />
invoering van <strong>de</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> meer gaat over persoonlijkheid, het antwoord in eerste<br />
instantie bevestig<strong>en</strong>d is. Jules Pipe gebruikt e<strong>en</strong> aantal voorbeeld<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s om zijn antwoord<br />
te on<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong>: ‘K<strong>en</strong> Livingstone, is zeer bek<strong>en</strong>d door het hele land he<strong>en</strong>. Wie <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
van Lond<strong>en</strong> ook is, hij zal niet <strong>de</strong> zelf<strong>de</strong> bek<strong>en</strong>dheidsgraad hebb<strong>en</strong> als K<strong>en</strong> heeft. Dit vanwege het nieuw<br />
ingevoer<strong>de</strong> systeem <strong>en</strong> <strong>de</strong> geschied<strong>en</strong>is van <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus niet vanwege zijn politiek. Twee an<strong>de</strong>re<br />
voorbeeld<strong>en</strong> van waar <strong>de</strong> persoonlijkheid c<strong>en</strong>traal staat zijn Ray Mallon <strong>en</strong> Stuart Drummond. De<br />
<strong>burgemeester</strong> van Hartlepool wordt niet gezi<strong>en</strong> als Stuart Drummond, maar als die man in dat ap<strong>en</strong>pak.<br />
De media is meer op <strong>de</strong> persoonlijkheid gebaseer<strong>de</strong> elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gericht.’ In twee<strong>de</strong><br />
instantie is het antwoord op <strong>de</strong> vraag echter ontk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d, volg<strong>en</strong>s Jules Pipe. ‘In <strong>de</strong> cirkel van ding<strong>en</strong>, als<br />
<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s zijn gekoz<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> grote mediahypes voorbij zijn, dan zijn m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> geïnteresseerd in wat<br />
<strong>de</strong> person<strong>en</strong> werkelijk te zegg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. De media aandacht leidt dan uitein<strong>de</strong>lijk tot meer betrokk<strong>en</strong>heid<br />
bij <strong>de</strong> politiek. Ray Mallon heeft er baat bij dat hij zoveel bek<strong>en</strong>dheid g<strong>en</strong>iet, daardoor kan hij zijn<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> marker<strong>en</strong> <strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat hij geld nodig heeft, wat hij dan ook krijgt voor <strong>de</strong> reductie van<br />
criminaliteit. De media aandacht ging aanvankelijk vooral uit naar zijn persoonlijkheid, maar er word<strong>en</strong> nu<br />
vele columns geschrev<strong>en</strong> over zijn beleid van criminaliteitsreductie.’<br />
Formeel gezi<strong>en</strong> geldt er e<strong>en</strong> richtlijn over <strong>de</strong> communicatie in <strong>de</strong> media door lokale politici. De<br />
zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> ‘Co<strong>de</strong> of Recomm<strong>en</strong><strong>de</strong>d Practice on Local Authority Publicity, die stelt dat ‘personalisering<br />
van issues of persoonlijke beeldvorming moet word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>’. De Engelse gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s<br />
hebb<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk aangegev<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze richtlijn teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> geest in werkt van <strong>de</strong> wetgeving voor het<br />
<strong>burgemeester</strong>schap, hetge<strong>en</strong> <strong>de</strong> int<strong>en</strong>tie heeft <strong>de</strong> op<strong>en</strong>bare rek<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> verantwoording door <strong>de</strong> raad te<br />
vergrot<strong>en</strong>. De minister van lokaal bestuur Nick Raynsford heeft aangegev<strong>en</strong> dat hij <strong>de</strong> gedragsco<strong>de</strong> niet<br />
interpreteert als e<strong>en</strong> belemmering voor <strong>burgemeester</strong>s om zichzelf publiekelijk te id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
initiatief dat van h<strong>en</strong> afkomstig is.<br />
Desondanks leid<strong>de</strong> <strong>de</strong>ze interpretatie van <strong>de</strong> richtlijn tot conflict<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> sommige geme<strong>en</strong>terad<strong>en</strong>. In<br />
sommige gevall<strong>en</strong>, zoals in Newham of in Middlesbrough staat <strong>de</strong> raad e<strong>en</strong> hoge graad van personalisering<br />
toe. De <strong>burgemeester</strong> mag zich id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> als <strong>de</strong> beleidsvoer<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> raad <strong>en</strong> hij mag zich in vele<br />
nieuwsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> profiler<strong>en</strong>; zo mag <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zich op <strong>de</strong> voorpagina van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>telijke<br />
website plaats<strong>en</strong>. In sommige an<strong>de</strong>re geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> was <strong>de</strong> ambtelijke <strong>en</strong> politieke welwill<strong>en</strong>dheid echter e<strong>en</strong><br />
stuk kleiner om <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zichzelf te lat<strong>en</strong> profiler<strong>en</strong> op lokale beleidsvorming <strong>en</strong> -uitvoering. Dit<br />
wordt door <strong>burgemeester</strong>s ervar<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> barrière in <strong>de</strong> ontwikkeling van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>srol <strong>en</strong> het<br />
publieke begrip daarvan. Dit probleem raakt <strong>de</strong> kern van het <strong>de</strong>bat over <strong>de</strong> vormgeving van het<br />
<strong>burgemeester</strong>sambt. De Engelse <strong>burgemeester</strong>s zegg<strong>en</strong> hierover dat als zij zichtbaar moet<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong>schap di<strong>en</strong><strong>en</strong> af te legg<strong>en</strong>, dan moet<strong>en</strong> ze in staat zijn om gebruik te mak<strong>en</strong> van<br />
communicatiemid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> om dit te bereik<strong>en</strong>.<br />
Bij <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> was <strong>en</strong> is er, met name on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> teg<strong>en</strong>stan<strong>de</strong>rs, e<strong>en</strong> angst<br />
dat gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zoud<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> verpersoonlijking van <strong>de</strong> politiek, zon<strong>de</strong>r aandacht voor<br />
58
<strong>de</strong> serieuze beleidson<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong>. Burgemeesters <strong>en</strong> <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dat hier <strong>de</strong>els e<strong>en</strong> waarheid in<br />
zit. Het is waar dat sterke persoonlijkhed<strong>en</strong>, die goed in staat zijn e<strong>en</strong> visie voor <strong>de</strong> lokale geme<strong>en</strong>schap uit<br />
te drag<strong>en</strong>, die ook niet noodzakelijkerwijs aan e<strong>en</strong> politieke partij zijn verbond<strong>en</strong>, succesvol blek<strong>en</strong> in<br />
sommige <strong>burgemeester</strong>verkiezing<strong>en</strong>. Dit wil echter niet zegg<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze <strong>burgemeester</strong>s niet gericht zijn op<br />
<strong>de</strong> serieuze issues. Vaak war<strong>en</strong> zij juist gekoz<strong>en</strong> vanwege hun begrip van <strong>de</strong> serieuze zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun<br />
bekwaamheid om <strong>de</strong> lokale zorg<strong>en</strong> daarover te repres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.<br />
Autoritair <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> over lokale partners<br />
In het netwerk van actor<strong>en</strong> die operer<strong>en</strong> rondom <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, zoals buurgeme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, verzelfstandig<strong>de</strong><br />
organisaties of culturele ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong>, is m<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong> blij met e<strong>en</strong> sterke gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
De verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> actor<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s Dorothy Thornhill dat ze snel antwoord krijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat er snellere<br />
besluitvorming plaats vind. E<strong>en</strong> sterke expressieve <strong>burgemeester</strong> zal volg<strong>en</strong>s haar juist e<strong>en</strong> rol vervull<strong>en</strong> in<br />
het promot<strong>en</strong> van sam<strong>en</strong>werkingspartners, waardoor zij ook hun status zi<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong>. Jules Pipe zegt dat hij<br />
met drie belangrijke partners te mak<strong>en</strong> heeft in zijn netwerk. ‘De drie belangrijkste sam<strong>en</strong>werkingspartners<br />
zijn (1) <strong>de</strong> zorgpartners, (2) <strong>de</strong> politie <strong>en</strong> (3) <strong>de</strong> zak<strong>en</strong>partners. De meeste van hun lei<strong>de</strong>rs zijn hier sinds<br />
mijn tijd als <strong>burgemeester</strong>, dus er is sprake van e<strong>en</strong> stabiele politieke omgeving, hier in Hackney <strong>en</strong> ze<br />
wet<strong>en</strong> allemaal dat ze met mij kunn<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>l<strong>en</strong>.’ Robin Wales voegt er aan toe dat er hoge<br />
verwachting<strong>en</strong> war<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>werkingspartners. Vooral <strong>de</strong> midd<strong>en</strong>stand heeft hoge verwachting<strong>en</strong><br />
van mij als gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, zegt Wales.<br />
Ray Mallon zegt het niet zo interessant te vind<strong>en</strong> wat ze van hem d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. ‘Ik heb ge<strong>en</strong> i<strong>de</strong>e hoe mijn<br />
sam<strong>en</strong>werkingspartners reager<strong>en</strong> op mij als sterke <strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r. Ik b<strong>en</strong> er voor <strong>de</strong> burger <strong>en</strong> niet<br />
voor h<strong>en</strong>. Als ze me niet mog<strong>en</strong>, ga ik mezelf niet veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. Ik voel e<strong>en</strong> diepe verantwoor<strong>de</strong>lijkheid<br />
voor mijn inwoners.’ In Middlesbrough heeft m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband van diverse organisaties <strong>en</strong><br />
bedrijv<strong>en</strong> met <strong>de</strong> naam ‘The vision for Middlesbrough’. Ray Mallon was <strong>de</strong> voorzitter van dit<br />
sam<strong>en</strong>werkingsverband, maar hij nam e<strong>en</strong> stap terug van <strong>de</strong> voorzittersstoel, zodat hij meer <strong>de</strong> ‘kritische<br />
vri<strong>en</strong>d’ kon zijn, vertell<strong>en</strong> zijn ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>. On<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el zijn van <strong>de</strong> intervisiegroep van direct gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s wil<strong>de</strong> Mallon niet, omdat hij daar het nut niet van inzag <strong>en</strong> zich liever met zijn eig<strong>en</strong> werk<br />
bezig hield. Ook weiger<strong>de</strong> hij het lidmaatschap van <strong>de</strong> organisatie van onafhankelijke politici, juist omdat<br />
hij onafhankelijk is.<br />
Nigel Sayer, <strong>de</strong> city manager van Middlesbrough, vertelt dat m<strong>en</strong> door <strong>de</strong> tijd he<strong>en</strong> is gaan w<strong>en</strong>n<strong>en</strong> aan <strong>de</strong><br />
houding van Ray Mallon in <strong>de</strong> netwerk<strong>en</strong> waarin hij participeert. ‘In <strong>de</strong> begindag<strong>en</strong> was het e<strong>en</strong> schok, ook<br />
voor mijzelf. Ik dacht: ‘O, mijn god, ik heb nog nooit zoiets gehoord!’, maar ik dacht ook ‘Waarom ook<br />
niet?’. Ray Mallon zegt ‘Ik b<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> politicus’. Zijn b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring was fris <strong>en</strong> uniek. Hij heeft dan ook ge<strong>en</strong><br />
politieke ervaring <strong>en</strong> is eig<strong>en</strong>lijk meer e<strong>en</strong> manager.’ Nigel Sayer <strong>en</strong> Kathryn Stokes zegg<strong>en</strong> dat het<br />
bedrijfslev<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong> hun <strong>burgemeester</strong> steunt. ‘Ray heeft e<strong>en</strong> groot netwerk <strong>en</strong> is erg<br />
bedrijfsvri<strong>en</strong><strong>de</strong>lijk. Ze kijk<strong>en</strong> positief naar hem, want hij heeft e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> visie op economische<br />
ontwikkeling. En wie heeft er eer<strong>de</strong>r <strong>de</strong> sultan van Dubai uitg<strong>en</strong>odigd om te invester<strong>en</strong>?’<br />
De <strong>burgemeester</strong>s hebb<strong>en</strong> aangetoond dat zij in staat zijn te voorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> visie voor hun omgeving, die<br />
<strong>de</strong> lokale partners in staat stelt in nieuwe vorm<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong> (Randall, 2004). De lokale partners<br />
reager<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> positievere manier dan voorhe<strong>en</strong> vanwege <strong>de</strong> omgevingsbre<strong>de</strong> visie <strong>en</strong> het electorale<br />
mandaat <strong>en</strong> <strong>de</strong> daaraan verbond<strong>en</strong> legitimiteit. Veel <strong>burgemeester</strong>s zitt<strong>en</strong> het ‘Local Strategic Pertnership’<br />
(LSP) voor. An<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong>s hebb<strong>en</strong> ‘Mayoral Confer<strong>en</strong>ces’ georganiseerd met alle lokale partners<br />
om e<strong>en</strong> nieuwe visie voor <strong>de</strong> stad <strong>en</strong> <strong>de</strong> omgeving te ontwikkel<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> dit raamwerk zijn <strong>burgemeester</strong>s<br />
in staat om e<strong>en</strong> breed overzicht te hebb<strong>en</strong> op hoe <strong>de</strong> publieke, <strong>de</strong> private <strong>en</strong> <strong>de</strong> vrijwilligers sector het<br />
beste met <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>telijke overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> om zowel aan <strong>de</strong> verwachting<strong>en</strong> van<br />
<strong>de</strong> burger tegemoet te kom<strong>en</strong>, als gezam<strong>en</strong>lijke doel<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong> die overe<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> met <strong>de</strong><br />
verwachting<strong>en</strong> van nationaal <strong>en</strong> regionaal bestuur.<br />
E<strong>en</strong> voorbeeld hiervan is Steve Bullock die als voorzitter dan <strong>de</strong> LSP in staat is geweest om e<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol te vervull<strong>en</strong> <strong>en</strong> visionair <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te ton<strong>en</strong> vanuit respect voor <strong>de</strong> lokale partners.<br />
Hij was in staat om <strong>de</strong> gevarieer<strong>de</strong> respons vanuit <strong>de</strong> publieke, <strong>de</strong> private <strong>en</strong> <strong>de</strong> vrijwilligers sector te<br />
coördiner<strong>en</strong>. Steve Bullock heeft naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> veel meer toegang tot <strong>de</strong> lokale partners dan in zijn tijd<br />
als councillea<strong>de</strong>r. Het LSP is gericht op e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> dialoog met Lewisham’s partners <strong>en</strong> <strong>de</strong> mogelijkheid om<br />
gezam<strong>en</strong>lijk beleidsproblem<strong>en</strong> te coördiner<strong>en</strong> zoals <strong>de</strong> ontwikkeling leefbaarheid; zo zijn er straat <strong>en</strong> buurt<br />
59
werkers gekom<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt gezam<strong>en</strong>lijk, met <strong>de</strong> politie, gewerkt aan beleid om <strong>de</strong> criminaliteit terug te<br />
dring<strong>en</strong>.<br />
Hoewel <strong>de</strong> Engelse <strong>burgemeester</strong>s tot dusver ge<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met te autoritaire of te dominante<br />
<strong>burgemeester</strong>s in hun netwerk van actor<strong>en</strong>, zi<strong>en</strong> zij dat het nieuwe systeem van directe verkiezing in<br />
theoretische zin dat gevaar wel in zich heeft. ‘Sterk <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is goed, maar dominantie is daar beslist e<strong>en</strong><br />
keerzij<strong>de</strong> van’, betoogd Dorothy Thornhill. ‘Dit gevaar is echter groter bij e<strong>en</strong> onafhankelijke<br />
<strong>burgemeester</strong>. Zij moet<strong>en</strong> zich meer in <strong>de</strong> politieke ar<strong>en</strong>a grav<strong>en</strong>, want zij hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> partij achter h<strong>en</strong><br />
die h<strong>en</strong> steunt. Het gevaar bestaat dat zij werk<strong>en</strong> achter geslot<strong>en</strong> <strong>de</strong>ur<strong>en</strong> <strong>en</strong> het politieke werk ontwijk<strong>en</strong>.’<br />
De teg<strong>en</strong>stan<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> rechtstreeks gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s gebruik<strong>en</strong> dit gevaar vaak als één van hun<br />
argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, zegt Jules Pipe. ‘Hoewel het in <strong>de</strong> praktijk wel mee zal vall<strong>en</strong>, d<strong>en</strong>k ik dat het zeker kan<br />
voorkom<strong>en</strong> dat <strong>burgemeester</strong>s veel te autoritair leiding gev<strong>en</strong>, waarschijnlijk omdat <strong>de</strong> besluitvorming<br />
meer rondom één persoon is gec<strong>en</strong>treerd, alle<strong>en</strong> al omdat <strong>de</strong> omgeving dui<strong>de</strong>lijke besluitvorming van <strong>de</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> verwacht.’<br />
Ziet Ray Mallon het gevaar dat hij als e<strong>en</strong> dominante lei<strong>de</strong>r kan word<strong>en</strong> bestempeld, naast dat hij te<br />
k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> geeft e<strong>en</strong> sterke <strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r te zijn? ‘Er is ge<strong>en</strong> twijfel dat sommige m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in dit land<br />
bang zijn voor <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Ik heb veel te zegg<strong>en</strong>. Ik wil het beste voor <strong>de</strong>ze burgers. Ik b<strong>en</strong> hier niet om<br />
mijzelf te di<strong>en</strong><strong>en</strong>, maar ik b<strong>en</strong> hier voor <strong>de</strong> publieke zaak. Ik wil alles do<strong>en</strong> wat ik voor h<strong>en</strong> kan do<strong>en</strong>. Ik<br />
bouw aan het volk. Zij will<strong>en</strong> mij als lei<strong>de</strong>r. Dat is precies wat ik doe. Soms b<strong>en</strong> ik diplomatiek <strong>en</strong> soms<br />
erg ondiplomatiek <strong>en</strong> erg standvastig. Maar ik b<strong>en</strong> altijd beleefd. Mijn taak is verantwoor<strong>de</strong>lijkheid. En<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid betek<strong>en</strong>t soms erg recht voor zijn raap <strong>en</strong> direct zijn naar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Dat kan je soms<br />
impopulair mak<strong>en</strong>. Maar ze wist<strong>en</strong> wie ik b<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze hebb<strong>en</strong> voor mij gekoz<strong>en</strong>.’<br />
Hoewel ze toegev<strong>en</strong> dat het gevaar bestaat lijk<strong>en</strong> <strong>de</strong> managers van Mallon het vraagstuk nogal formeel te<br />
b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. Er is volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> e<strong>en</strong> reëel pot<strong>en</strong>tieel voor machtsmisbruik in het nieuwe systeem. Maar hun<br />
<strong>burgemeester</strong> maakt zich niet schuldig aan misbruik van bevoegdhed<strong>en</strong>, als m<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> wetgeving<br />
daarover kijkt, voeg<strong>en</strong> <strong>de</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> toe. Daarnaast heeft Mallon volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal<br />
bevoegdhed<strong>en</strong> naar zijn kabinetsled<strong>en</strong> ge<strong>de</strong>legeerd, hetge<strong>en</strong> zou bevestig<strong>en</strong> dat Mallon niet te dominant is.<br />
Hoe hij zich in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> <strong>en</strong> netwerk<strong>en</strong> opstelt kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> niet precies<br />
aangev<strong>en</strong>; ze kunn<strong>en</strong> wel zegg<strong>en</strong> hoe het er binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> mur<strong>en</strong> van het stadhuis aan toe gaat. ‘Hij heeft e<strong>en</strong><br />
sterke m<strong>en</strong>ing, maar <strong>de</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> hun rol. We k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>de</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van elkaars macht. Soms zijn<br />
er in onze organisatie hevige discussies over bepaal<strong>de</strong> punt<strong>en</strong>, maar aan het ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> dag bereik<strong>en</strong> we<br />
altijd e<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komst <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we <strong>de</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> besluit<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.’<br />
De Engelse <strong>burgemeester</strong>s gev<strong>en</strong> aan dat in <strong>de</strong> publieke perceptie van het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap <strong>de</strong><br />
angst voor e<strong>en</strong> onbek<strong>en</strong>d individu als <strong>burgemeester</strong> grot<strong>en</strong><strong>de</strong>els ongefun<strong>de</strong>erd is geblek<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> is gaan<br />
realiser<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> ge<strong>en</strong> machtsbeluste <strong>de</strong>magoog is. In feite is <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> vooral gericht<br />
op positieve veran<strong>de</strong>ring <strong>en</strong> beleidsuitvoering. Burgemeesters toond<strong>en</strong> aan dat zij cons<strong>en</strong>suele politiek<br />
kunn<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat zij dan juist succesvoller blijk<strong>en</strong> te zijn. Ook betog<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s dat het<br />
<strong>burgemeester</strong>systeem zelf niet hun gedrag dicteert; <strong>burgemeester</strong>s zijn individu<strong>en</strong> die <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> op verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> wijze vormgev<strong>en</strong> welke e<strong>en</strong> afspiegeling vormt van hun eig<strong>en</strong><br />
persoonlijkheid.<br />
De <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> dat er vooral voor <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> angst was dat gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s autoritair gedrag <strong>en</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> zoud<strong>en</strong> verton<strong>en</strong>, waarbij <strong>de</strong> lokale partners het nakijk<strong>en</strong><br />
zoud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> praktijk wordt er vaker dan niet <strong>de</strong> voorkeur gegev<strong>en</strong> aan cons<strong>en</strong>susvorming,<br />
sam<strong>en</strong>binding <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking aan geme<strong>en</strong>schappelijke doel<strong>en</strong>. Hoewel <strong>burgemeester</strong>s zich tegelijkertijd<br />
ontpopp<strong>en</strong> als individu<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> krachtig electoraal mandaat. Burgemeesters will<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gaat over het krachtig uitdrag<strong>en</strong> van visie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> stevige verantwoording, maar dat het proces<br />
alle<strong>en</strong> gerealiseerd kan word<strong>en</strong> door alle betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong>.<br />
6.3 Beeldvorming <strong>en</strong> verantwoording<br />
Burgemeesters moet<strong>en</strong> om wet<strong>en</strong> te gaan met <strong>de</strong> sterk toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> publieke profilering van hun baan. Uit<br />
<strong>de</strong> verhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> anekdotes van <strong>burgemeester</strong>s blijkt dat herk<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> in <strong>de</strong> straat of in <strong>de</strong> kroeg,<br />
on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van hun lev<strong>en</strong> is geword<strong>en</strong>. Gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s wet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong><strong>de</strong> combinatie van<br />
gezag te pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>; m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> macht heeft <strong>en</strong> het verschil kan mak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
tegelijk toegankelijk is; m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> dat ze hun gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> kunn<strong>en</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />
supermarkt of op <strong>de</strong> straat.<br />
60
De verpersoonlijking van <strong>de</strong> politiek br<strong>en</strong>gt voor <strong>burgemeester</strong>s beslist voor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> met zich mee, in term<strong>en</strong><br />
van relatieversterking, informatisering <strong>en</strong> raadpleging van burgers, zo stell<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>skundig<strong>en</strong>. De burgers ervar<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als iemand die voor hun belang<strong>en</strong> op kan kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s zi<strong>en</strong> zichzelf als repres<strong>en</strong>tant van <strong>de</strong> bevolking naar <strong>de</strong> raad toe. In <strong>de</strong> vorige paragraaf zijn<br />
verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> ou<strong>de</strong> <strong>en</strong> nieuwe vorm<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> gebruikt om burgers bij het bestuur te<br />
betrekk<strong>en</strong>.<br />
De aandacht van <strong>de</strong> lokale media, in het bijzon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> traditioneel negatieve invulling daarvan, kan het<br />
voor e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> ook moeilijk mak<strong>en</strong>. Burgemeesters word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rworp<strong>en</strong> aan actor<strong>en</strong> die h<strong>en</strong><br />
allemaal e<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> kant op wil hebb<strong>en</strong>: <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap, <strong>de</strong> pers, overheidsorganisaties, het<br />
bedrijfslev<strong>en</strong>, raadsled<strong>en</strong>, ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> achterban. De vrag<strong>en</strong> die aan het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van<br />
<strong>burgemeester</strong>s word<strong>en</strong> gesteld zijn zeer gevarieerd <strong>en</strong> complex, wat leidt tot e<strong>en</strong> zeer uitdag<strong>en</strong><strong>de</strong> maar ook<br />
lastige taak om te zoek<strong>en</strong> naar zoveel mogelijk steun, zo zegg<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s.<br />
Burgemeesters word<strong>en</strong> geconfronteerd met hoge verwachting<strong>en</strong> aan hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, hetge<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote<br />
druk op h<strong>en</strong> kan vorm<strong>en</strong>. Dorothy Thornhill zegt hierover: ‘M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> onrealistische verwachting<strong>en</strong>.<br />
Ze d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat je alles voor ze kan do<strong>en</strong>. Er kom<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> naar je toe die vrag<strong>en</strong> of je kunt regel<strong>en</strong> dat<br />
hun moe<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> wachtlijst voor e<strong>en</strong> operatie in het ziek<strong>en</strong>huis gehaald kan word<strong>en</strong>. Het is soms<br />
moeilijk om te lat<strong>en</strong> merk<strong>en</strong> dat iets niet in je macht ligt. Maar hoewel ik niet zoveel macht heb als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, heb ik wel vaak toegang tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die macht hebb<strong>en</strong>.’<br />
Ook Steve Bullock vertelt over zijn confrontatie met <strong>de</strong> hoge verwachting<strong>en</strong> die <strong>de</strong> burgers hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
tegelijkertijd <strong>de</strong> beperkte mogelijkhed<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> heeft om verwachting<strong>en</strong> waar te kunn<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong>. ‘Op verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> terrein<strong>en</strong> ervaar ik onrealistische verwachting<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, maar het meest<br />
frustrer<strong>en</strong><strong>de</strong> is dat ik niet ie<strong>de</strong>r <strong>de</strong>tail kan wet<strong>en</strong> van waar het lokaal bestuur mee bezig is <strong>en</strong> dat ik niet<br />
ie<strong>de</strong>re brief kan beantwoord<strong>en</strong>. Er zijn m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> heel erg boos op me als ze ge<strong>en</strong> persoonlijk antwoord van<br />
mij krijg<strong>en</strong>. Maar e<strong>en</strong> serieuzer punt van zorg is voor mij <strong>de</strong> relatie van lokaal <strong>en</strong> nationaal bestuur in<br />
Engeland <strong>en</strong> <strong>de</strong> onafhankelijkheid van schol<strong>en</strong>. Ik kan niet veel do<strong>en</strong> aan het verbeter<strong>en</strong> van <strong>de</strong> kwaliteit<br />
van het on<strong>de</strong>rwijs. Ik heb alle<strong>en</strong> draconische bevoegdhed<strong>en</strong>, zoals het sluit<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> school, maar <strong>de</strong><br />
meeste m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> veron<strong>de</strong>rstell<strong>en</strong> dat ik me met veel zorg met het on<strong>de</strong>rwijs kan bezighoud<strong>en</strong>. Ik heb wel<br />
<strong>en</strong>ige invloed, maar ge<strong>en</strong> directe zegg<strong>en</strong>schap.’<br />
Ray Mallon zegt niet met hoge verwachting<strong>en</strong> van burgers geconfronteerd te word<strong>en</strong>. ‘Mijn verwachting<strong>en</strong><br />
zijn veel, veel hoger dan van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap. Twee jaar geled<strong>en</strong> was <strong>de</strong>ze stad klaar om te word<strong>en</strong><br />
overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. En ik heb <strong>de</strong> stad nu overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Wat is er verkeerd aan overambitieus zijn? Het<br />
probleem van <strong>de</strong> meeste geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in Engeland is hun gebrek aan zelfvertrouw<strong>en</strong>. Wat we moet<strong>en</strong> do<strong>en</strong><br />
is gelov<strong>en</strong> in onszelf’, aldus Ray Mallon. De city managers van Middlesbrough d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> net zo over hun<br />
<strong>burgemeester</strong>. ‘Hij heeft e<strong>en</strong> totale overtuiging van waar hij in gelooft. Ik d<strong>en</strong>k dat hij zou zegg<strong>en</strong> dat zijn<br />
verwachting<strong>en</strong> hoger zijn dan van het volk. Sommige m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> tot het ein<strong>de</strong> van hun straat naar wat<br />
ze will<strong>en</strong>, maar Ray kijkt veel ver<strong>de</strong>r, hij kijkt naar <strong>de</strong> hele stad.’<br />
Reflectie <strong>en</strong> correctie<br />
Ie<strong>de</strong>re lei<strong>de</strong>r heeft steun nodig, maar ook eerlijke reflectie nodig op zijn of haar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Hoe reager<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s op <strong>de</strong> stelling dat <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>zame positie hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat het moeilijk is om te<br />
reflecter<strong>en</strong> met betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>? Dorothy Thornhill herk<strong>en</strong>t zich zeer in <strong>de</strong> stelling. ‘Twaalf maand<strong>en</strong> geled<strong>en</strong><br />
was ik het met <strong>de</strong> stelling e<strong>en</strong>s geweest, maar nu b<strong>en</strong> ik het er zeer mee e<strong>en</strong>s; het is e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>zame baan <strong>en</strong><br />
niemand voelt wat ik voel. Van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> wordt verwacht het hoofd bov<strong>en</strong> het maaiveld te stek<strong>en</strong>,<br />
maar als je het doet krijg je vaak veel kritiek.’ Volg<strong>en</strong>s Steve Bullock kunn<strong>en</strong> weinig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
goed begrijp<strong>en</strong>. ‘Je kunt dichtbij politici of ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> staan, maar <strong>de</strong> <strong>en</strong>ige die je echt begrijp<strong>en</strong> zijn<br />
an<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong>s. We hebb<strong>en</strong> veel method<strong>en</strong> om reflectie te krijg<strong>en</strong> op uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong><strong>de</strong> bestuurszak<strong>en</strong><br />
via stadspanels <strong>en</strong> via internet, maar niet op mijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> als <strong>burgemeester</strong>.’<br />
Net als bij Steve Bullock in Lewisham vertell<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s dat er eig<strong>en</strong>lijk weinig georganiseer<strong>de</strong><br />
vorm<strong>en</strong> van reflectie zijn op hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Volg<strong>en</strong>s Jules Pipe wordt er door het college zeer veel tijd<br />
besteed aan consultatie over het ontwikkel<strong>de</strong> beleid, maar weinig over <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Dorothy Thornhill<br />
heeft mom<strong>en</strong>teel het meest aan <strong>en</strong>kele ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> als het gaat om feedback. ‘Mijn familie is er voor <strong>de</strong><br />
emotionele steun, maar als het gaat om bepaal<strong>de</strong> issues zijn ze erg subjectief. Veel objectiever zijn mijn<br />
ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>; zij lever<strong>en</strong> ook <strong>de</strong> meest specifieke feedback. Ver<strong>de</strong>r b<strong>en</strong> ik aan het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over e<strong>en</strong><br />
professionele coach, want die heb ik op dit mom<strong>en</strong>t nog niet’, verteld Dorothy Thornhill.<br />
61
Steve Bullock ziet e<strong>en</strong> coach niet als grootste leverancier van goe<strong>de</strong> reflectie. ‘Hoewel ik zelf wel e<strong>en</strong><br />
raadslei<strong>de</strong>r in e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re geme<strong>en</strong>te begeleid, heb ik zelf ge<strong>en</strong> coach, omdat het mijn prioriteit niet is; er<br />
zijn an<strong>de</strong>re ding<strong>en</strong> die me kunn<strong>en</strong> help<strong>en</strong>. Ik besteed meer tijd aan het nad<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> dan ie<strong>de</strong>re an<strong>de</strong>re direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, omdat ik vanaf 1995 betrokk<strong>en</strong><br />
b<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> adviesgroep van <strong>de</strong> regering. Ver<strong>de</strong>r vind ik <strong>de</strong> feedback vanuit het netwerk van gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s, ‘The New Local Governm<strong>en</strong>t Network’, heel nuttig.<br />
Het netwerk van gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s komt <strong>en</strong>kele mal<strong>en</strong> per jaar sam<strong>en</strong> <strong>en</strong> blijkt voor <strong>de</strong> meeste<br />
<strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> welkome rol te vervull<strong>en</strong> in het reflecter<strong>en</strong> op hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Ray Mallon maakt er<br />
echter ge<strong>en</strong> gebruik van. ‘Ik ga niet met <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong>s om. Ik wil niet word<strong>en</strong> gefotografeerd<br />
met an<strong>de</strong>re direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s. Sommig<strong>en</strong> zijn goed, maar er zijn er ook e<strong>en</strong> paar die dat niet<br />
zijn. Ik hou niet van <strong>de</strong> houding van sommig<strong>en</strong>; ik twijfel aan hun motiev<strong>en</strong>. Ik wil niet word<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><br />
in <strong>de</strong> problem<strong>en</strong> van <strong>de</strong> Labour Party, of <strong>de</strong> Conservative Party. Deze <strong>burgemeester</strong>s zijn hier niet om <strong>de</strong><br />
juiste red<strong>en</strong><strong>en</strong>, <strong>en</strong> daarom wil ik ge<strong>en</strong> <strong>de</strong>el uitmak<strong>en</strong> van <strong>de</strong> groep. Ik b<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van<br />
Middlesbrough <strong>en</strong> er is voor mij ge<strong>en</strong> red<strong>en</strong> om betrokk<strong>en</strong> te zijn in het netwerk van gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s.’<br />
Burgemeesters staan, naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>, op<strong>en</strong> voor reflectie van ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zit er per slot<br />
van rek<strong>en</strong>ing bij gratie van het volk, zo stell<strong>en</strong> zij. De <strong>burgemeester</strong>s erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> ook dat zij <strong>de</strong> druk van<br />
verantwoording aflegg<strong>en</strong> dagelijks ervar<strong>en</strong>. De <strong>burgemeester</strong>s vertell<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> druk soms erg groot is <strong>en</strong><br />
dui<strong>de</strong>lijk groter geword<strong>en</strong> is sinds <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong> directe verkiezing. Hoe gaan <strong>burgemeester</strong>s daar<br />
mee om? Sommige <strong>burgemeester</strong>s liet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> klein stukje zi<strong>en</strong> van hun innerlijke worsteling<strong>en</strong>.<br />
Dorothy Thornhill spreekt op<strong>en</strong> over haar ervaring<strong>en</strong> met <strong>de</strong> druk van verantwoor<strong>de</strong>lijkheidsgevoel. ‘De<br />
druk is zeer zeer hoog, het is <strong>en</strong>orm. Er gebeur<strong>en</strong> veel onverwachte ding<strong>en</strong>, soms heb ik het i<strong>de</strong>e dat ik<br />
ge<strong>en</strong> controle over ding<strong>en</strong> heb of ding<strong>en</strong> niet kan beïnvloed<strong>en</strong>. Maar het is gelukkig soms ook zeer eervol<br />
werk. Dit werk k<strong>en</strong>t veel piek<strong>en</strong> <strong>en</strong> dal<strong>en</strong>, meer dan ie<strong>de</strong>re vorige functie of baan die ik heb gehad.’<br />
Ook geeft Thornhill aan dat zij <strong>de</strong> druk heeft zi<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> sinds <strong>de</strong> invoering van <strong>de</strong> direct gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>. De herverkiezing in aantocht maakt <strong>de</strong> druk voor <strong>burgemeester</strong>s groter, want in <strong>de</strong><br />
verkiezingscampagne gaat het vooral om het persoonlijke karakter <strong>en</strong> over hoe je iets zegt, in plaats van<br />
over wat je hebt gedaan. De media spel<strong>en</strong> hier e<strong>en</strong> grote rol in, soms d<strong>en</strong>k je ti<strong>en</strong> minut<strong>en</strong> na e<strong>en</strong><br />
microfoon on<strong>de</strong>r je neus gekreg<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>: ‘Hoe heb ik dat zo kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>? Ik had het heel an<strong>de</strong>rs<br />
moet<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong>.’ Ik heb veel slapeloze nacht<strong>en</strong> gehad in <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong>. Ik d<strong>en</strong>k dat <strong>de</strong> mannelijke<br />
<strong>burgemeester</strong>s dat min<strong>de</strong>r snel zull<strong>en</strong> toegev<strong>en</strong>. Ik b<strong>en</strong> nerveuzer voor <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> verkiezingscampagne<br />
dan bij <strong>de</strong> vorige. Ik voel me verantwoor<strong>de</strong>lijk. De vraag of ik herkoz<strong>en</strong> word is erg persoonlijk; ik kan<br />
mezelf niet voor <strong>de</strong> gek houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> ik kan iemand an<strong>de</strong>rs niet <strong>de</strong> schuld gev<strong>en</strong>; het is aan mij.’<br />
Ray Mallon, praat niet over slapeloze nacht<strong>en</strong>, maar wel over zijn verantwoor<strong>de</strong>lijkheidsgevoel. ‘Ja, ik voel<br />
veel druk. De grootste criticus van mij, b<strong>en</strong> ik zelf. In <strong>de</strong> laatste twee maand<strong>en</strong> heb ik fout<strong>en</strong> gemaakt, die<br />
an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> helemaal niet als fout<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> beschouw<strong>en</strong>, maar ik heb hoge standaard<strong>en</strong>. Soms doe ik fysieke<br />
training om <strong>de</strong> stress kwijt te rak<strong>en</strong>. Ik sta on<strong>de</strong>r extreme druk, maar ik b<strong>en</strong> me er bewust van <strong>en</strong> ik kan er<br />
mee omgaan.’<br />
In hoeverre zijn <strong>burgemeester</strong>s in staat om fout<strong>en</strong> achter zich te lat<strong>en</strong>? De respons op <strong>de</strong>ze vraag<br />
varieer<strong>de</strong>. Robin Wales zegt het niet moeilijk te vind<strong>en</strong> omdat hij zich niet zo’n zorg<strong>en</strong> maakt over zijn<br />
werk als <strong>burgemeester</strong>. ‘Het <strong>en</strong>ige waar ik me zorg<strong>en</strong> om maak is mijn familie <strong>en</strong> mijn kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>.’ Jules Pipe<br />
geeft daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> aan dat hij er zeer veel moeite mee heeft. ‘Als ik iets beloofd heb dan wil ik dat het<br />
bereikt wordt. Ik moet dan soms teg<strong>en</strong> mijn zin in gaan uitlegg<strong>en</strong> waarom iets niet is gelukt. Ja, ik zal dan<br />
door gaan, maar niet met neger<strong>en</strong> van wat ik gedaan heb of nagelat<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>. Gelukkig is er ontwikkeling<br />
in mijn omgang met fout<strong>en</strong>.’ Volg<strong>en</strong>s Ray Mallon duurt het ev<strong>en</strong> om te accepter<strong>en</strong> dat je fout<strong>en</strong> hebt<br />
gemaakt. ‘Het is net zoals in e<strong>en</strong> voetbalwedstrijd. Het duurt ev<strong>en</strong> voordat je hersteld b<strong>en</strong>t <strong>en</strong> je<br />
conc<strong>en</strong>tratie terug is nadat je e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> doelpunt gemaakt hebt.’<br />
Steve Bullock ervaart <strong>de</strong> druk van het altijd verantwoor<strong>de</strong>lijk zijn, als het grootst. ‘Ik kan over het<br />
algeme<strong>en</strong> <strong>de</strong> druk <strong>en</strong> <strong>de</strong> kritiek van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wel aan. Ik kan het aan als er m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> me teg<strong>en</strong> me<br />
staan te schreeuw<strong>en</strong>. Maar <strong>de</strong> omvang van <strong>de</strong> baan is moeilijk. Ik hou ervan om 8 uur ‘s avonds thuis te<br />
kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> te ontspann<strong>en</strong>. Ik ervaar het vanwege <strong>de</strong> constante verantwoor<strong>de</strong>lijkheid in <strong>de</strong>ze baan<br />
moeilijker om te ontspann<strong>en</strong> als ik thuis b<strong>en</strong>.’<br />
62
Rek<strong>en</strong>schap aflegg<strong>en</strong><br />
Volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> is <strong>de</strong> controler<strong>en</strong><strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> raad gegroeid sinds <strong>de</strong> invoering<br />
van het nieuwe bestuursmo<strong>de</strong>l <strong>en</strong> heeft <strong>de</strong> raad zijn controler<strong>en</strong><strong>de</strong> bevoegdheid positiever dan voorhe<strong>en</strong><br />
ingevuld. De ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> het proces van controle <strong>en</strong> verantwoording ook positiever dan vroeger.<br />
Het lijkt erop dat controle <strong>en</strong> reflectie effectiever is in het prikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> teg<strong>en</strong>wicht bied<strong>en</strong> aan <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>; ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> zich onafhankelijker t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> voel<strong>en</strong> zich<br />
daarom vrijer om kritiek te lever<strong>en</strong>. Ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> ervan dat besluitvorming sneller <strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijker<br />
plaats vindt, hetge<strong>en</strong> het geval is sinds <strong>de</strong> komst van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
De <strong>burgemeester</strong>s erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> wel dat er e<strong>en</strong> lastig dilemma is als het gaat om verantwoor<strong>de</strong>lijkheid <strong>en</strong><br />
verwachting<strong>en</strong>. Enerzijds moet e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> in staat zijn verwachting<strong>en</strong> naar realistische proporties te<br />
corriger<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet alle kritiek serieus nem<strong>en</strong>, an<strong>de</strong>rzijds is e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijk voor fout<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> moet daar consequ<strong>en</strong>ties aan verbind<strong>en</strong>. Hoe gaan zij hiermee om <strong>en</strong> waar ligt volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> <strong>de</strong> balans?<br />
De balans is simpel zegt Ray Mallon. ‘Beloof niet te veel, dat is voor mij <strong>de</strong> balans. Ik vertel mijn visie op<br />
<strong>de</strong> reductie van criminaliteit <strong>en</strong> visie op economische ontwikkeling. Natuurlijk zeg ik dat we <strong>de</strong><br />
criminaliteit zull<strong>en</strong> reducer<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat we nieuwe gebouw<strong>en</strong> neer zull<strong>en</strong> zett<strong>en</strong> in het stadshart, maar aan het<br />
ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> dag gaat het allemaal om efficiëntie <strong>en</strong> effectiviteit <strong>en</strong> het voorzi<strong>en</strong> in ‘waar voor je geld’.<br />
Maar wat ik feitelijk doe is het zelfvertrouw<strong>en</strong> teruggev<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> bedrijv<strong>en</strong>. Zo zeg ik bijvoorbeeld teg<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> restaurant uit Leeds, dat ze naar Middlesbrough moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> om hier e<strong>en</strong> restaurant te hebb<strong>en</strong>. Ik<br />
vertel ze dat ze naar Middlesbrough moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> omdat Middlesbrough dé plaats is waar het gebeurt<br />
voor zak<strong>en</strong>m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Ik b<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verkoper <strong>en</strong> wat ik verkoop is <strong>de</strong> stad.’<br />
Jules Pipe zegt dat e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> in ie<strong>de</strong>r geval niets moet belov<strong>en</strong> wat hij of zij niet kan waar mak<strong>en</strong>,<br />
maar dat er soms beloft<strong>en</strong> zijn gedaan die nu e<strong>en</strong>maal niet realiseerbaar blek<strong>en</strong>. ‘Ja, we hebb<strong>en</strong> hoge<br />
verwachting<strong>en</strong> te manag<strong>en</strong> <strong>en</strong> we moet<strong>en</strong> soms zegg<strong>en</strong> dat we ding<strong>en</strong> niet kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> of niet hebb<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> waarmak<strong>en</strong>. Soms heb je iets beloofd wat niet bereikt is. We hebb<strong>en</strong> bijvoorbeeld beloofd dat er<br />
e<strong>en</strong> zwembad zou kom<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> nieuw school gebouw, maar het lijkt erop dat <strong>de</strong> school zal word<strong>en</strong><br />
gebouwd, maar zon<strong>de</strong>r zwembad, omdat <strong>de</strong> financiële regeling niet compleet is. Nu moet ik m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zeer<br />
gaan teleurstell<strong>en</strong> door te zegg<strong>en</strong> dat we het zwembad niet kunn<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong>.’ De reactie van Jules Pipe laat<br />
zi<strong>en</strong> dat <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> belangrijke taak hebb<strong>en</strong> in wat wel wordt g<strong>en</strong>oemd ‘het manag<strong>en</strong> van<br />
verwachting<strong>en</strong> <strong>en</strong> teleurstelling<strong>en</strong>’. Maar hoe d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s over <strong>de</strong> situaties waarin er meer<br />
consequ<strong>en</strong>ties aan fout<strong>en</strong> of mislukking<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong>?<br />
Ray Mallon zegt dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> nu e<strong>en</strong>maal voor hem hebb<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat hij teg<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op straat, die<br />
het niet met hem e<strong>en</strong>s zijn, altijd zegt: ‘Als je mij of mijn beleid niet on<strong>de</strong>rsteunt, moet je niet meer op mij<br />
stemm<strong>en</strong>.’ Dorothy Thornhill vindt dat het aflegg<strong>en</strong> van rek<strong>en</strong>schap soms doorschiet. ‘Soms tred<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in het op<strong>en</strong>baar bestuur af <strong>en</strong> dan d<strong>en</strong>k ik: ‘Kom op, dat wat mis gegaan is, is toch te wijt<strong>en</strong> aan<br />
an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>?!’ Je moet alle<strong>en</strong> aftred<strong>en</strong> als hoofdzak<strong>en</strong> zijn mis gegaan. Ik b<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> het i<strong>de</strong>e van het<br />
‘weggooi<strong>en</strong>’ van publieke lei<strong>de</strong>rs, want het komt vaak voort uit het zoek<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> zon<strong>de</strong>bok. De<br />
sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> <strong>de</strong> media zijn erg gericht op het vuile, het persoonlijke, het individuele in <strong>de</strong> politiek. We<br />
kijk<strong>en</strong> naar Big Brother <strong>en</strong> we will<strong>en</strong> ook in het op<strong>en</strong>baar bestuur m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> naar huis stur<strong>en</strong>. We zijn<br />
geobse<strong>de</strong>erd door het individu <strong>en</strong> <strong>de</strong> persoon, zeker <strong>de</strong> media. Dat is e<strong>en</strong> groot gevaar, we moet<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong><br />
dat het om <strong>de</strong> inhoud blijft gaan.’<br />
Er moet volg<strong>en</strong>s Steve Bullock e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid word<strong>en</strong> gemaakt tuss<strong>en</strong> beleid <strong>en</strong> uitvoering. ‘Ik zal mijn<br />
positie niet heroverweg<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> geval van slechte uitvoering. Er zijn goe<strong>de</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> nodig om goed<br />
on<strong>de</strong>rwijs uit te voer<strong>en</strong>, bijvoorbeeld. Als zij het verziek<strong>en</strong>, dan moet<strong>en</strong> zij weg, niet ik. Als ik e<strong>en</strong> grote<br />
beleidsmislukking heb gemaakt dan overweeg ik of ik wel door moet gaan. De ess<strong>en</strong>tie is dat als ie<strong>de</strong>r<br />
besluit e<strong>en</strong> uitvoeringskwestie is je ge<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> nodig hebt. Ik b<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> om besluit<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>.<br />
Iemand moet die besluit<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> ik b<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>.’<br />
De <strong>burgemeester</strong>s word<strong>en</strong> geacht regelmatig moeilijke <strong>en</strong> impopulaire beslissing<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> waarmee<br />
politieke risico’s g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het systeem vraagt ze om publiekelijk uitleg te gev<strong>en</strong> wat <strong>de</strong><br />
red<strong>en</strong> was voor e<strong>en</strong> besluit, zodat uitein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> burger dit kan gebruik<strong>en</strong> in zijn beoor<strong>de</strong>ling van het<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong> hiervan zijn het sluit<strong>en</strong> van schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzorgingsinstelling<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s<br />
<strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> laat dit zi<strong>en</strong> dat <strong>burgemeester</strong>s zich niet verbind<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> publieke opinie als e<strong>en</strong> resultaat<br />
van hun directe verantwoor<strong>de</strong>lijkheid, maar dat ze in feite zich aangemoedigd voel<strong>en</strong> om <strong>de</strong> uitdag<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
maar ook noodzakelijke aspect<strong>en</strong> van <strong>de</strong> echte community lea<strong>de</strong>rship rol te vervull<strong>en</strong>. In die zin zoud<strong>en</strong><br />
volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s <strong>de</strong> angst<strong>en</strong> van voor <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong>, dat e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> onrealistische<br />
63
populist<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> zijn die van alles beloofd<strong>en</strong>, niets waar maakt<strong>en</strong> <strong>en</strong> weigerd<strong>en</strong> moeilijke keuz<strong>en</strong> uit te<br />
legg<strong>en</strong>, ongegrond blijk<strong>en</strong> te zijn.<br />
Wat kan er nu gezegd word<strong>en</strong> over <strong>de</strong> angst dat er bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap teveel macht wordt<br />
geconc<strong>en</strong>treerd in <strong>de</strong> hand<strong>en</strong> van één persoon? In <strong>de</strong> vorige paragraaf is gesteld dat <strong>de</strong> machtsconc<strong>en</strong>tratie<br />
niet automatisch leidt tot e<strong>en</strong> autocratisch <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, maar <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> bepleit<strong>en</strong> ook voor e<strong>en</strong> stevige<br />
controler<strong>en</strong><strong>de</strong> rol van raadsled<strong>en</strong> xvii. Als <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tratie van <strong>de</strong> uitvoer<strong>en</strong><strong>de</strong> macht groter wordt, is er e<strong>en</strong><br />
grotere noodzaak van e<strong>en</strong> effectief controler<strong>en</strong>d orgaan. De raadsled<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol in het<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijk houd<strong>en</strong> van <strong>de</strong> executieve <strong>en</strong> in het verzeker<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> band is met <strong>de</strong> burger vanuit<br />
<strong>de</strong> wijk<strong>en</strong>. Raadsled<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> zich ver<strong>de</strong>r te ontwikkel<strong>en</strong> in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapsrol <strong>en</strong> in e<strong>en</strong> groter inzicht in<br />
<strong>de</strong> waar<strong>de</strong> van <strong>de</strong> controler<strong>en</strong><strong>de</strong> bevoegdheid.<br />
Daarnaast vind<strong>en</strong> <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> <strong>en</strong> veel <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> recall e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> aanvulling op <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong><br />
verantwoordingsmechanism<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> recall procedure moet het lokale electoraat in staat stell<strong>en</strong><br />
incompet<strong>en</strong>te <strong>burgemeester</strong>stuss<strong>en</strong>tijds naar huis te stur<strong>en</strong>.<br />
64
7 Het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong> in<br />
hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> toekomst<br />
De gesprekk<strong>en</strong> met Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> informatie opgeleverd die inzicht<br />
geeft in het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, <strong>en</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r inzicht geeft in <strong>de</strong> geformuleer<strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rzoeks<strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong>. Dit hoofdstuk is e<strong>en</strong> weergave van het empirisch on<strong>de</strong>rzoek, hoewel het ge<strong>en</strong><br />
volledige weergave is van alle vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> interviews. Alle empirische data zijn vergelek<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> geanalyseerd op basis van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> daarvoor opgestel<strong>de</strong> hulpvrag<strong>en</strong>.<br />
De g<strong>en</strong>eralisaties <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> daarop vorm<strong>en</strong> <strong>de</strong> inhoud van dit hoofdstuk.<br />
De g<strong>en</strong>eralisaties <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitzon<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> zijn wel vaak on<strong>de</strong>rsteund met letterlijk weergegev<strong>en</strong> passages of<br />
uitsprak<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> interviews. Het meest typer<strong>en</strong><strong>de</strong> verhaal of het meest treff<strong>en</strong><strong>de</strong> citaat is weergegev<strong>en</strong> om<br />
e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eralisatie of uitzon<strong>de</strong>ring inzichtelijk te mak<strong>en</strong>, daardoor kom<strong>en</strong> sommige <strong>burgemeester</strong>s in dit<br />
hoofdstuk misschi<strong>en</strong> meer aan het woord dan an<strong>de</strong>re. De verhal<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s mak<strong>en</strong> het<br />
begrijp<strong>en</strong> van hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> mogelijk; <strong>de</strong> verhal<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> soms veel inzicht in <strong>de</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
omgang met dilemma’s van <strong>burgemeester</strong>s. In hoofdstuk 8 word<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze inzicht<strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong> met <strong>de</strong><br />
inzicht<strong>en</strong> vanuit hoofdstuk 7, over het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>, <strong>en</strong> geanalyseerd om<br />
e<strong>en</strong> antwoord te kunn<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong>. De drie paragraf<strong>en</strong> in dit hoofdstukk<strong>en</strong> correspon<strong>de</strong>r<strong>en</strong> met <strong>de</strong> drie<br />
thema’s van dit on<strong>de</strong>rzoek.<br />
7.1 Id<strong>en</strong>titeitsvorming <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>binding<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> huidige <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong> leid<strong>en</strong><strong>de</strong> rol in zowel<br />
id<strong>en</strong>titeits- als in geme<strong>en</strong>schapsvorming speelt. Misschi<strong>en</strong> is het wel hun belangrijkste rol. Volg<strong>en</strong>s Jacques<br />
Wallage, <strong>burgemeester</strong> van Groning<strong>en</strong> is <strong>de</strong> huidige <strong>burgemeester</strong> ver<strong>de</strong>r vooral e<strong>en</strong> soort afroepkracht als<br />
er spanning<strong>en</strong> zijn. ‘Je komt pas aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> als het proces je nodig heeft. De wethou<strong>de</strong>rs bestur<strong>en</strong> in feite<br />
hun sector<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze beschouw<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als e<strong>en</strong> soort ‘mannetje met het oliekannetje’. Dus dat<br />
betek<strong>en</strong>t dat je pot<strong>en</strong>tieel door <strong>de</strong> dag he<strong>en</strong> maar beperkt wordt gebruikt. Wat mij opvalt, is dat <strong>de</strong><br />
symbolische functie, <strong>de</strong> burgerva<strong>de</strong>r functie of die sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> functie, wel heel belangrijk is. De<br />
meerwaar<strong>de</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zit hem toch vooral in het feit dat hij die geme<strong>en</strong>schap repres<strong>en</strong>teert op<br />
e<strong>en</strong> niet-politiek wijze. Als je nu naar <strong>de</strong> publieke functies kijkt, scoort <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> heel hoog. Dat<br />
hoge scor<strong>en</strong> zit hem in het feit dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>sfunctie iets van <strong>de</strong> koningin is; het hoort namelijk niet<br />
bij dat politieke gedoe, bij die partij<strong>en</strong>, ervar<strong>en</strong> veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.’<br />
Ook als het gaat om norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> waard<strong>en</strong> of gedrag, dan zegg<strong>en</strong> <strong>de</strong> meeste <strong>burgemeester</strong>s daar e<strong>en</strong><br />
dui<strong>de</strong>lijk stur<strong>en</strong><strong>de</strong> rol in te hebb<strong>en</strong>. Vooral als het gaat om symboliek, verteld Michiel van Haersma Buma,<br />
die op dit mom<strong>en</strong>t <strong>burgemeester</strong> van Leidsch<strong>en</strong>dam-Voorburg is. ‘To<strong>en</strong> ik op mijn vijf<strong>en</strong><strong>de</strong>rtigste in<br />
Markelo <strong>burgemeester</strong> was, was m<strong>en</strong> verbaasd dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> mij in <strong>de</strong> supermarkt teg<strong>en</strong>kwam<strong>en</strong>. Ze dacht<strong>en</strong><br />
dat mijn vrouw ziek was, omdat ze to<strong>en</strong> niet gew<strong>en</strong>d war<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> man boodschapp<strong>en</strong> <strong>de</strong>ed. Dus op zo’n<br />
mom<strong>en</strong>t heb je e<strong>en</strong> emancipatorische rol, waar ik to<strong>en</strong> nog nooit bij stil had gestaan.’<br />
Burgemeesters vervull<strong>en</strong> dagelijks e<strong>en</strong> rol in <strong>de</strong> vorming van id<strong>en</strong>titeit <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsgevoel. Volg<strong>en</strong>s<br />
<strong>burgemeester</strong>s, waaron<strong>de</strong>r Jan Waaijer van Zoetermeer, vervull<strong>en</strong> ze <strong>de</strong>ze rol vooral in extreme situaties<br />
die zich in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te afspel<strong>en</strong>; bij gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> van vreug<strong>de</strong> of verdriet, e<strong>en</strong> feestelijke op<strong>en</strong>ing of bij<br />
e<strong>en</strong> rampzalige gebeurt<strong>en</strong>is. ‘Op zo’n mom<strong>en</strong>t b<strong>en</strong> je individuele gevoel<strong>en</strong>s aan het collectiver<strong>en</strong>. Je zegt<br />
wat over <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeit van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> over <strong>de</strong> norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> waard<strong>en</strong> die belangrijk zijn’, aldus<br />
<strong>burgemeester</strong> Waaijer.<br />
Burgemeesters zijn g<strong>en</strong>eigd om hun rol in normstelling <strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeitsvorming wel <strong>en</strong>igszins te nuancer<strong>en</strong>.<br />
Peter Rehwinkel, <strong>burgemeester</strong> van Naard<strong>en</strong> ziet zijn mogelijkhed<strong>en</strong> hierin beperkt omdat <strong>de</strong> rol is<br />
gebaseerd op collegialiteit <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>spraak binn<strong>en</strong> het college van <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>rs.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is het lastig om e<strong>en</strong> grote geme<strong>en</strong>te als één éénheid te b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, legt Waaijer uit: ‘Om <strong>de</strong>ze rol<br />
te kunn<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong> moet je je wel oriënter<strong>en</strong> op het wijk niveau. 110.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> bereik je niet in één<br />
keer. Burgers ervar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke id<strong>en</strong>titeit als inwoners van e<strong>en</strong> grote geme<strong>en</strong>te als<br />
Zoetermeer niet altijd zo; het directe leefniveau is <strong>de</strong> buurt, <strong>de</strong> school, <strong>de</strong> kerk of <strong>de</strong> sportver<strong>en</strong>iging. Op<br />
die plaats<strong>en</strong> gebeurt vaak meer wat betreft id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorming dan e<strong>en</strong> geografische<br />
65
e<strong>en</strong>heid als Zoetermeer.’ Veel <strong>burgemeester</strong>s zi<strong>en</strong> hun nieuwjaarstoespraak als e<strong>en</strong> voorbeeld waarin m<strong>en</strong><br />
zich wel op <strong>de</strong> gehele geme<strong>en</strong>te richt.<br />
Voor e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> van e<strong>en</strong> gefuseer<strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te, zoals Leidschandam-Voorburg, is het misschi<strong>en</strong><br />
nog wel lastiger om het geme<strong>en</strong>schapsgevoel te creër<strong>en</strong>, zegt Van Haersma Buma. ‘E<strong>en</strong><br />
geme<strong>en</strong>schapsgevoel van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> bestaat gewoon niet. Bei<strong>de</strong> kern<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> hun id<strong>en</strong>titeit<br />
houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat moet je ook respecter<strong>en</strong>, dat is e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid met geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waar ik hiervoor<br />
<strong>burgemeester</strong> b<strong>en</strong> geweest. We hebb<strong>en</strong> wel poging<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rnom<strong>en</strong> om <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeit van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap<br />
te vergrot<strong>en</strong>. Het nieuwe beeldmerk van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te hebb<strong>en</strong> we bewust overal op geplaatst, op straat op<br />
briefpapier, op geme<strong>en</strong>telijke auto’s, etc.’.<br />
E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re nuance is dat <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> te sterke persoonlijke invulling van <strong>de</strong> normstell<strong>en</strong><strong>de</strong> functie<br />
als principieel onjuist ervar<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> mag niet teveel zijn eig<strong>en</strong> waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> norm<strong>en</strong> in het<br />
uitdrag<strong>en</strong> van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapsid<strong>en</strong>titeit lat<strong>en</strong> doorschemer<strong>en</strong>. ‘Het getuigt van ge<strong>en</strong> respect als je ge<strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong>ing houdt met <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeit van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap’, stelt Hannie Gro<strong>en</strong>, <strong>burgemeester</strong> van Uithoorn.<br />
‘Juist in <strong>de</strong>ze tijd waarin veel gesprok<strong>en</strong> wordt over het thema waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> norm<strong>en</strong>, d<strong>en</strong>k ik dat we moet<strong>en</strong><br />
oppass<strong>en</strong> dat het ge<strong>en</strong> dogma wordt’, zegt Arie Noor<strong>de</strong>rgraaf, <strong>burgemeester</strong> van Hardinxveld-<br />
Giess<strong>en</strong>dam. Noor<strong>de</strong>rgraaf vervolgt: ‘Persoonlijk d<strong>en</strong>k ik dat we moet<strong>en</strong> nad<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over hoe gaan we met<br />
elkaar om, wat zijn <strong>de</strong> bestuurlijke gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>, maar ook wat zijn <strong>de</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. De <strong>burgemeester</strong> is<br />
<strong>de</strong> intermediair tuss<strong>en</strong> bestuur <strong>en</strong> bevolking bij uitstek. Hij moet tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in staan <strong>en</strong> <strong>de</strong> taal van<br />
het volk wet<strong>en</strong> te sprek<strong>en</strong>. Je moet het aanvoel<strong>en</strong>, je moet <strong>de</strong> man van het volk zijn, niet vanuit e<strong>en</strong> ivor<strong>en</strong><br />
tor<strong>en</strong>, maar je moet je og<strong>en</strong> <strong>en</strong> or<strong>en</strong> op<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap. Ik d<strong>en</strong>k dat ik naar alle<br />
bescheid<strong>en</strong>heid aan dit profiel kan voldo<strong>en</strong>.’<br />
Ondanks hun relativer<strong>en</strong><strong>de</strong> opmerking<strong>en</strong> over normstelling <strong>en</strong> over hun stur<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong> zijn<br />
<strong>burgemeester</strong>s zich bewust van hun voorbeeldfunctie voor <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap, soms lijk<strong>en</strong> ze zichzelf e<strong>en</strong><br />
haast opvoedkundige rol toe te dicht<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld hiervan is het verhaal van Hannie Gro<strong>en</strong>, <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> van Uithoorn. Als voormalige raadslid uit Amsterdam on<strong>de</strong>rvond ze dat <strong>de</strong> inwoners van dit<br />
dorp e<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r vrijzinnige m<strong>en</strong>taliteit hadd<strong>en</strong> dan in <strong>de</strong> grote stad. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> word<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s haar in <strong>de</strong><br />
huidige tijd confrontaties nadrukkelijker op tafel gelegd. Dat vraagt volg<strong>en</strong>s <strong>burgemeester</strong> Gro<strong>en</strong> om e<strong>en</strong><br />
lei<strong>de</strong>r die initiatief neemt in het aangaan van gesprekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> het opbouw<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong> als lei<strong>de</strong>r<br />
die er is voor ie<strong>de</strong>re groep in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap. Op dit mom<strong>en</strong>t spitst zich hierin haar rol vooral toe op <strong>de</strong><br />
perikel<strong>en</strong> rondom <strong>de</strong> Marokkaanse geme<strong>en</strong>schap. De <strong>burgemeester</strong> vertelt over e<strong>en</strong> situatie waarin jonge<br />
ti<strong>en</strong>ers zich in haar geme<strong>en</strong>te publiekelijk op e<strong>en</strong> nogal rechts-extremistische wijze hadd<strong>en</strong> uitgelat<strong>en</strong> over<br />
allochtone inwoners. ‘Gezi<strong>en</strong> hun jeugdige leeftijd hoopte ik nog wat veran<strong>de</strong>ring in hun d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> te<br />
kunn<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Daarom heb ik die jong<strong>en</strong>s met mij meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> bibliotheek <strong>en</strong> heb ze<br />
geholp<strong>en</strong> met het uitzoek<strong>en</strong> van boek<strong>en</strong> om daarmee e<strong>en</strong> opstel te schrijv<strong>en</strong> over <strong>de</strong> multiculturele<br />
sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> racisme. Zelfs Vluchteling<strong>en</strong>werk was positief verbaasd over mijn rol hierin. In hoeverre<br />
zoiets voor <strong>de</strong> person<strong>en</strong> in kwestie werkt weet ik niet, maar ik geef wel e<strong>en</strong> signaal af aan <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving.’<br />
Sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> complexe sam<strong>en</strong>leving<br />
Volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van Naard<strong>en</strong> is <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol lastig. ‘Zeker in Het Gooi; dat is<br />
namelijk e<strong>en</strong> nogal kritische geme<strong>en</strong>schap, stelt Peter Rehwinkel. Ook Van Haersma Buma erk<strong>en</strong>t dit: ‘In<br />
het West<strong>en</strong> is er sprake van e<strong>en</strong> grote kritische massa, die zeer geïndividualiseerd is, <strong>en</strong> het bijna nerg<strong>en</strong>s<br />
mee e<strong>en</strong>s lijkt te zijn. Daar moet je je niet over verbaz<strong>en</strong>, dat is nu e<strong>en</strong>maal e<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>. Het is vooral<br />
belangrijk dat je je id<strong>en</strong>tificeert met <strong>de</strong> ‘colour locale’ die er is. Je kunt wel vooruit lop<strong>en</strong>, maar je moet niet<br />
teveel op <strong>de</strong> troep<strong>en</strong> vooruit will<strong>en</strong> lop<strong>en</strong>. De aard van <strong>de</strong> bevolking bepaalt <strong>de</strong> ruimte die je hebt. Daar<br />
binn<strong>en</strong> vul je in <strong>en</strong> stuur je ook.’.<br />
Jacques Wallage geeft aan het niet moeilijk te vind<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r te zijn in e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving<br />
die e<strong>en</strong> hoge diversiteit k<strong>en</strong>t. Wel vind hij het ingewikkeld als het gaat om me<strong>de</strong>verantwoor<strong>de</strong>lijkheid op<br />
beleidson<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> die gevoeliger of controversiëler ligg<strong>en</strong>. De <strong>burgemeester</strong> van Groning<strong>en</strong> geeft het<br />
voorbeeld van <strong>de</strong> plann<strong>en</strong> voor het stadshart, waar e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>dum voor is uitgeschrev<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> vraagt zich<br />
dan af of <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> alle<strong>en</strong> procesbewaker is, of wil dat burgers voor het plan stemm<strong>en</strong>. ‘Ik ga het<br />
plan ver<strong>de</strong>dig<strong>en</strong>. Sommige vind<strong>en</strong> dat ik daarmee <strong>de</strong> burgerva<strong>de</strong>r rol schaad.’ Wallage conclu<strong>de</strong>ert: De<br />
verbind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol is dus niet moeilijk, maar het wordt pas lastig als e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> in polemiek<strong>en</strong> positie<br />
in gaat nem<strong>en</strong>.’<br />
66
De mate van kritiek die e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> bij het uitdrag<strong>en</strong> van id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> waard<strong>en</strong> krijgt <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
mate waarin maatschappelijke uitsluiting kan ontstaan bij het formuler<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />
id<strong>en</strong>titeit zal afhang<strong>en</strong> van <strong>de</strong> mate van abstractie. De <strong>burgemeester</strong> van Zoetermeer, Jan Waaijer<br />
verwoordt dit als volgt: ‘Bij algem<strong>en</strong>e formulering<strong>en</strong> zal e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> min<strong>de</strong>r kritiek ontvang<strong>en</strong> dan<br />
als hij ‘kruidiger’ spreekt. Daar moet e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> rek<strong>en</strong>ing mee houd<strong>en</strong>.’ Waaijer vervolgt: ‘Op dit<br />
mom<strong>en</strong>t wordt in Ne<strong>de</strong>rland, na <strong>de</strong> moord op Theo van Gogh, <strong>de</strong> discussie gevoerd waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
zegg<strong>en</strong> dat alles maar gezegd moet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vanuit <strong>de</strong> vrijheid van m<strong>en</strong>ingsuiting. Maar ik vraag me<br />
af, of je iemand wel kwalijk mag nem<strong>en</strong> dat hij e<strong>en</strong> laag incasseringsvermog<strong>en</strong> heeft. Het is mijns inzi<strong>en</strong>s<br />
net als bij e<strong>en</strong> lichamelijke pijngr<strong>en</strong>s, die ligt niet bij ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> op het zelf<strong>de</strong> niveau. Waarom zou die<br />
pijngr<strong>en</strong>s dan op geestelijk gebied wel overal <strong>en</strong> bij ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> het zelf<strong>de</strong> moet<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>?’ Juist e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> moet zich bewust zijn van <strong>de</strong> gevolg<strong>en</strong> die zijn woord<strong>en</strong> in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap hebb<strong>en</strong>.<br />
Hoewel e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> abstractie in het uitdrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke id<strong>en</strong>titeit misschi<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r<br />
snel tot kritiek leidt, pleit Van Haersma Buma wel voor dui<strong>de</strong>lijkheid. ‘De boel bij elkaar houd<strong>en</strong> is lastig<br />
als je er ondui<strong>de</strong>lijk in b<strong>en</strong>t, als je het doet met papp<strong>en</strong> <strong>en</strong> nathoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet hel<strong>de</strong>r b<strong>en</strong>t. Je moet kunn<strong>en</strong><br />
zegg<strong>en</strong>, luister e<strong>en</strong>s, we lev<strong>en</strong> hier in Ne<strong>de</strong>rland, we hebb<strong>en</strong> door <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> he<strong>en</strong> e<strong>en</strong> cultuur opgebouwd,<br />
dit of dat moet gebeur<strong>en</strong>, we do<strong>en</strong> het sam<strong>en</strong>, maar wel binn<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>’, aldus <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van<br />
Leidsch<strong>en</strong>dam-Voorburg.<br />
Hoewel in <strong>de</strong>ze tijd <strong>de</strong> conflicter<strong>en</strong><strong>de</strong> waard<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap vooral op multiculturele zak<strong>en</strong><br />
betrekking lijk<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>, mag <strong>de</strong> noodzaak tot sam<strong>en</strong>binding op an<strong>de</strong>re terrein<strong>en</strong> niet over het hoofd<br />
gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. ‘Ook <strong>de</strong> kloof tuss<strong>en</strong> jong <strong>en</strong> oud di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> te help<strong>en</strong> overbrugg<strong>en</strong>’, zegt <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> van Rijswijk, Ineke van <strong>de</strong> Wel. Ver<strong>de</strong>r kunn<strong>en</strong> religieuze principes het voor <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> lastig mak<strong>en</strong> om er voor ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> te zijn, zeker als persoonlijke opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
partijpolitieke verwachting<strong>en</strong> op <strong>de</strong> achtergrond mee spel<strong>en</strong>, zoals bij <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van het str<strong>en</strong>g<br />
gereformeer<strong>de</strong> Hardinxveld-Giess<strong>en</strong>dam. ‘Door mijn politieke achtergrond, word ik door e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el<br />
bekek<strong>en</strong> als ‘dat is die SGP <strong>burgemeester</strong>’. Er wordt e<strong>en</strong> bepaald etiket op je geplakt. Ik ga daar<br />
ontspann<strong>en</strong>, zeker niet krampachtig, mee om. Ik heb e<strong>en</strong> privé m<strong>en</strong>ing, maar ik sta voor wie <strong>en</strong> wat dan<br />
ook op<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> er dod<strong>en</strong>herd<strong>en</strong>king op zondag was, wil<strong>de</strong> het niet-confessionele <strong>de</strong>el van <strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>schap dat ik daarbij was <strong>en</strong> dat heb ik dan ook gedaan. E<strong>en</strong> <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap was daar blij<br />
mee <strong>en</strong> e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r <strong>de</strong>el niet. Voor mij persoonlijk is het min<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> dilemma dan voor <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zelf.<br />
E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r voorbeeld was <strong>de</strong> winkelop<strong>en</strong>stelling op zondag. Ik heb to<strong>en</strong> gezegd dat ik er persoonlijk niet<br />
voor was, niet alle<strong>en</strong> vanuit mijn lev<strong>en</strong>sovertuiging, maar ook vanuit e<strong>en</strong> economische invalshoek.<br />
Daarnaast zou het ongepast zijn vanuit <strong>de</strong> cultuur van <strong>de</strong>ze geme<strong>en</strong>te om <strong>de</strong> winkels op zondag op<strong>en</strong> te<br />
stell<strong>en</strong>, overig<strong>en</strong>s werd dit on<strong>de</strong>rsteund door <strong>de</strong> raad. Op zo’n mom<strong>en</strong>t zet je e<strong>en</strong> piketpaaltje neer zon<strong>de</strong>r<br />
op scherp te staan.’<br />
Voorspelling<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap<br />
De meeste <strong>burgemeester</strong>s zi<strong>en</strong> <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeitsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong>, maar vooral <strong>de</strong> politieke rol groter word<strong>en</strong>,<br />
vanwege het mandaat van <strong>de</strong> bevolking wat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> dan heeft. ‘De gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zal zich<br />
dui<strong>de</strong>lijker gaan profiler<strong>en</strong>; zeker als <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zijn eig<strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>rs mag kiez<strong>en</strong>, waar ik op zich<br />
voor b<strong>en</strong>, zou dat wel e<strong>en</strong>s niet kunn<strong>en</strong> strok<strong>en</strong> met wat <strong>de</strong> raad wil’, zegt Ineke van <strong>de</strong> Wel. De mate<br />
waarin <strong>de</strong> ruimte voor e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> to<strong>en</strong>eemt, hangt dus af van zijn positie t<strong>en</strong> opzichte van het<br />
college, maar ook t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> raad. ‘Als e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> nu iets wil wat <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad niet<br />
wil, wordt hij ook mete<strong>en</strong> afgebrand. Maar als gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zal je meer je m<strong>en</strong>ing geprononceerd<br />
uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,’ aldus Van Haersma Buma.<br />
Tegelijkertijd stell<strong>en</strong> <strong>de</strong> meeste <strong>burgemeester</strong>s, zowel <strong>de</strong> voor als teg<strong>en</strong>stan<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>, dat <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol kleiner zal word<strong>en</strong>. Peter Rehwinkel stelt: ‘Als b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> b<strong>en</strong> ik van niemand; ik sta bov<strong>en</strong> <strong>de</strong> partij<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zal echter<br />
veel meer on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el zijn van <strong>de</strong> politieke strijd. De sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol zal m<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r snel accepter<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> heeft e<strong>en</strong> scherper profiel, want hij moet zich over veel zak<strong>en</strong> wel politiek<br />
uitsprek<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong>. Daardoor zal hij min<strong>de</strong>r bov<strong>en</strong> <strong>de</strong> partij<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> gaan staan.’ Het<br />
vermog<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> om te kunn<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong> zal afhang<strong>en</strong> van hoe politiek zijn functie zal<br />
zijn, b<strong>en</strong>adrukt Van <strong>de</strong> Wel: ‘Des te politieker zijn functie wordt, <strong>de</strong>s te min<strong>de</strong>r zal hij e<strong>en</strong> verbind<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
lei<strong>de</strong>r kunn<strong>en</strong> zijn.’<br />
67
Noor<strong>de</strong>rgraaf d<strong>en</strong>kt dat <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> erg veel scha<strong>de</strong> wordt<br />
toegedaan. ‘Het grote goed van <strong>de</strong> huidige <strong>burgemeester</strong> is dat hij tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> raad <strong>en</strong> het volk staat; hij is<br />
daarmee meer e<strong>en</strong> bestuur<strong>de</strong>r. Als hij gekoz<strong>en</strong> wordt is hij meer e<strong>en</strong> politicus. Ik d<strong>en</strong>k dat e<strong>en</strong> groot <strong>de</strong>el<br />
van <strong>de</strong> bevolking daar niet op staat te wacht<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te ziet m<strong>en</strong> mij als e<strong>en</strong> burgerva<strong>de</strong>r. Ik zie<br />
h<strong>en</strong> ook als gezin waar ik <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r van mag zijn met alle kleurrijke schakering<strong>en</strong> die daarin e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>.<br />
Als er iets aan <strong>de</strong> hand is gaan burgers niet naar e<strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>r, maar naar <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>. De<br />
verbind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol kan veel beter word<strong>en</strong> vervuld als hij b<strong>en</strong>oemd is. De teg<strong>en</strong>stelling<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijker<br />
gecreëerd word<strong>en</strong>. Ik vraag me af of dat gezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> pluriformiteit van <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving verstandig is, want ik<br />
b<strong>en</strong> vanuit <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische gedachtevorming voor e<strong>en</strong> zekere mate van afspiegeling in het bestuur.’<br />
Opvall<strong>en</strong>d is dat Wallage dui<strong>de</strong>lijk e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re perceptie heeft van het sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, dan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. ‘Ik d<strong>en</strong>k dat er zal gebeur<strong>en</strong> wat je in Amerika wel<br />
ziet bij <strong>de</strong> presid<strong>en</strong>tsverkiezing<strong>en</strong>. Bij <strong>de</strong> aanloop naar <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> is <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e in <strong>de</strong> aanloop heel<br />
erg polariser<strong>en</strong>d t<strong>en</strong> opzichte van zijn teg<strong>en</strong>stan<strong>de</strong>rs. Is hij e<strong>en</strong>maal presid<strong>en</strong>t dan probeert hij <strong>de</strong> presid<strong>en</strong>t<br />
van alle Amerikan<strong>en</strong> te zijn. Zo geloof ik ook dat je in Ne<strong>de</strong>rland gemakkelijker gekoz<strong>en</strong> wordt als m<strong>en</strong> je<br />
als e<strong>en</strong> betrouwbare burgerva<strong>de</strong>r ziet, dan wanneer ze je als e<strong>en</strong> gehaai<strong>de</strong> politicus zi<strong>en</strong>. Als we<br />
verkiezing<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> in Ne<strong>de</strong>rland, dan zal het over <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> programma’s <strong>en</strong> hun visies voor <strong>de</strong><br />
toekomst van <strong>de</strong> stad gaan, maar feitelijk zull<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s die e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> uitstraling<br />
hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatschappelijke vraagstukk<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> bre<strong>de</strong> manier wet<strong>en</strong> te vertal<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus burgermeesterlijk<br />
zijn in <strong>de</strong> klassieke zin van het woord, e<strong>en</strong> betere kans hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> eer<strong>de</strong>r gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Dus het zou zo<br />
kunn<strong>en</strong> zijn, dat waar je politisering verwacht, je eig<strong>en</strong>lijk integratieve uitstraling krijgt.’<br />
Wallage vervolgt zijn betoog over zijn inschatting<strong>en</strong> van <strong>de</strong> toekomst <strong>en</strong> verplaatst zich in <strong>de</strong> situatie dat<br />
hij ev<strong>en</strong>tueel zelf aan <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> mee doet. ‘Als ik het zou do<strong>en</strong>, wat ik nog niet weet, dan zou ik het<br />
do<strong>en</strong> op wat in <strong>de</strong> Amerikaanse presid<strong>en</strong>tsverkiezing<strong>en</strong> ‘rose gard<strong>en</strong>’ wordt g<strong>en</strong>oemd, dat wil zegg<strong>en</strong>; je<br />
moet vooral campagne voer<strong>en</strong> in <strong>de</strong> achtertuin van het Witte Huis, je moet vooral campagne voer<strong>en</strong> als<br />
presid<strong>en</strong>t <strong>en</strong> niet als politicus. Ik zou <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> will<strong>en</strong> zijn van ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> <strong>en</strong> ik heb niet <strong>de</strong> behoefte<br />
om <strong>de</strong> Partij van <strong>de</strong> Arbeid man uit te hang<strong>en</strong>, hoewel dat electoraal in <strong>de</strong>ze stad helemaal niet zo risicovol<br />
is, want we zijn nog steeds e<strong>en</strong> heel progressieve stad.’<br />
7.2 Media-isering <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s zi<strong>en</strong> <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> media steeds groter word<strong>en</strong> in <strong>de</strong> lokale politiek. De<br />
invloed van <strong>de</strong> media is nu al groot <strong>en</strong> zal volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> alle<strong>en</strong><br />
maar groter word<strong>en</strong>.<br />
‘Of je het als <strong>burgemeester</strong> nu wilt of niet, <strong>de</strong> macht van <strong>de</strong> media wordt groter; ze kunn<strong>en</strong> je mak<strong>en</strong> of<br />
brek<strong>en</strong>’, zegt Ineke van <strong>de</strong> Wel. Het belang van e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> beeldvorming neemt toe. Volg<strong>en</strong>s <strong>burgemeester</strong><br />
Van <strong>de</strong> Wel vraagt dit om e<strong>en</strong> bewustere aanpak. ‘Ik vind dat er bewuster als <strong>burgemeester</strong>s om moet<br />
word<strong>en</strong> gegaan met het creër<strong>en</strong> van beeldvorming. De media spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ess<strong>en</strong>tiële rol in je bestuur van <strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>te. Vooral omdat in <strong>de</strong> media het negatieve nieuws overheerst. De <strong>burgemeester</strong> moet dan het<br />
beeld bijstell<strong>en</strong> door actief aan te bied<strong>en</strong> wat goed lukt. We moet<strong>en</strong> ons meer bewijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> we hebb<strong>en</strong> wat<br />
dat betreft e<strong>en</strong> inhaalslag te mak<strong>en</strong>.’<br />
Wallage spreekt over het ontstaan van e<strong>en</strong> mediacratie in onze sam<strong>en</strong>leving. ‘Vroeger rapporteerd<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
media wat er in <strong>de</strong> politiek gebeur<strong>de</strong>, nu is er wat er in <strong>de</strong> media gebeurt politiek. Dat betek<strong>en</strong>t dat wat er<br />
feitelijk in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>teraad of wat er feitelijke in <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te gebeurt, er veel min<strong>de</strong>r toe doet, dan wat er<br />
voor beeld in <strong>de</strong> media blijft hang<strong>en</strong>. Dat is wat er gebeurt als we sprek<strong>en</strong> over mediacratie. De media zijn<br />
<strong>de</strong> publieke ruimt<strong>en</strong> waarin vertrouw<strong>en</strong> wordt gewonn<strong>en</strong> of verlor<strong>en</strong>. De politiek heeft zich verplaatst<br />
naar het marktplein, <strong>de</strong> media. Op dat marktplein werk<strong>en</strong> allemaal invloed<strong>en</strong> die je voor e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el niet in <strong>de</strong><br />
hand hebt. De commercie voert e<strong>en</strong> knokpartij om kijkers <strong>en</strong> lezers die zo imm<strong>en</strong>s is, dat <strong>de</strong> kwaliteit van<br />
<strong>de</strong> media daar geweldig on<strong>de</strong>r te lijd<strong>en</strong> heeft.’<br />
Door het toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> belang van <strong>de</strong> media moet<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> regiefunctie hebb<strong>en</strong> in <strong>de</strong> omgang<br />
met <strong>de</strong> pers, betog<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s, zoals <strong>burgemeester</strong> Noor<strong>de</strong>rgraaf. ‘De m<strong>en</strong>ing van burgers wordt<br />
bepaald door <strong>de</strong> pers <strong>en</strong> <strong>de</strong> jurist<strong>en</strong>. De <strong>burgemeester</strong> moet e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> relatie hebb<strong>en</strong> met <strong>de</strong> pers; niet<br />
bang zijn of weglop<strong>en</strong>. Ik zeg altijd ‘Ik heb e<strong>en</strong> eerlijke boodschap te vertell<strong>en</strong>, dus kom maar op’.<br />
Natuurlijk prober<strong>en</strong> ze het nieuws op e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> manier te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, maar ik zoek ook zelf <strong>de</strong> pers op,<br />
<strong>en</strong> daarmee laat je zi<strong>en</strong> dat je regie wilt voer<strong>en</strong>, want dat moet je als <strong>burgemeester</strong> ook hebb<strong>en</strong>. We hebb<strong>en</strong><br />
hier elke maand e<strong>en</strong> persbije<strong>en</strong>komst <strong>en</strong> daarin zit het college aan tafel met <strong>de</strong> pers, zodat je <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te<br />
68
aan <strong>de</strong> voorkant pres<strong>en</strong>teert naar <strong>de</strong> pers toe. Daarnaast mog<strong>en</strong> ze mij altijd bell<strong>en</strong>, daarmee geef ik aan <strong>de</strong><br />
pers e<strong>en</strong> signaal af dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, e<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tant is van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te.’<br />
Alle <strong>burgemeester</strong>s zegg<strong>en</strong> dat het noodzakelijk is om e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> relatie me <strong>de</strong> pers te hebb<strong>en</strong>, zodat e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> ook pro-actiever zijn verhaal <strong>en</strong> beeldvorming in <strong>de</strong> media kan neerzett<strong>en</strong>, hoewel Hannie<br />
Gro<strong>en</strong> dat nuanceert <strong>en</strong> e<strong>en</strong> meer terughoud<strong>en</strong><strong>de</strong> houding naar <strong>de</strong> pers principieel w<strong>en</strong>selijk vind. ‘Ja het<br />
gaat om beeldvorming, maar als je journalist<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> verl<strong>en</strong>gstuk van je voorlichting gebruikt gebruik je<br />
ze niet goed, je moet ruimte gev<strong>en</strong> voor hun opiniër<strong>en</strong><strong>de</strong> rol.’<br />
Hoewel het contact met <strong>de</strong> burger via vele kanal<strong>en</strong> verloopt, zoals radio, televisie, krant<strong>en</strong> <strong>en</strong> internet, is<br />
het voor kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> moeilijker om in <strong>de</strong> media voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> zichtbaar te zijn, stell<strong>en</strong> veel<br />
<strong>burgemeester</strong>s. Vaak zijn <strong>de</strong> lokale krant<strong>en</strong> het belangrijkste mid<strong>de</strong>l om burgers te informer<strong>en</strong> <strong>en</strong> om<br />
zichtbaar te zijn. Van Haersma Buma stelt dat huis-aan-huisblad<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> kleine geme<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>ige<br />
vorm is waarbij het lokaal bestuur <strong>de</strong> hoeveelheid publiciteit kan krijg<strong>en</strong> die het graag zou will<strong>en</strong>. ‘Televisie<br />
speelt voor mij nauwelijks e<strong>en</strong> rol. Voor RTV-West moet ik eerst e<strong>en</strong> crisis initiër<strong>en</strong> om daar op te kom<strong>en</strong>,<br />
dus dat is ge<strong>en</strong> mid<strong>de</strong>l. Dan heb je <strong>de</strong> regionale krant<strong>en</strong>. Je moet je bewust zijn, dat <strong>de</strong> lezersgroep daarvan<br />
beperkt is, <strong>en</strong> vaak e<strong>en</strong> beetje elitair, dus dan weet je <strong>de</strong> doelgroep <strong>en</strong> hoe je die het best kunt b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>en</strong>.<br />
In <strong>de</strong> huis-aan-huisblad<strong>en</strong> heb je e<strong>en</strong> vast ge<strong>de</strong>elte ingeruimd voor communicatie als geme<strong>en</strong>te voor lokaal<br />
politiek nieuws. In <strong>de</strong> media gaat het om het verkop<strong>en</strong> van je persoon, <strong>en</strong> het verkop<strong>en</strong> van je product.<br />
Dus het verkop<strong>en</strong> van <strong>de</strong> led<strong>en</strong> van het college <strong>en</strong> <strong>de</strong> verkoop van hun product. Wij mak<strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> over<br />
wanneer je e<strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>r in zet <strong>en</strong> wanneer je die publiciteit trekt. Nu hoef ik dat vaak niet te do<strong>en</strong>, want<br />
waar ik kom regel<strong>en</strong> <strong>de</strong> organisaties die ik bezoek <strong>de</strong> publiciteit al. Dus in <strong>de</strong> huis-aan-huisblad<strong>en</strong> kan hij<br />
zijn publiciteit zo hal<strong>en</strong>.’<br />
An<strong>de</strong>rs lijkt het er aan toe te gaan bij Jacques Wallage, <strong>burgemeester</strong> van e<strong>en</strong> grote stad, <strong>en</strong> iemand die <strong>de</strong><br />
omgang met <strong>de</strong> media vanuit zijn Haagse perio<strong>de</strong> goed k<strong>en</strong>t. ‘Ik weiger ie<strong>de</strong>re afspraak voor regionale<br />
televisie, omdat ik weiger als testbeeld te funger<strong>en</strong>. Ik vind het vreselijk dat Groningers dan twee of drie<br />
keer per dag hun <strong>burgemeester</strong> op het beeld voorbij zi<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Dat vind ik dus echt niks. Ik d<strong>en</strong>k dat ik<br />
e<strong>en</strong> beetje e<strong>en</strong> uitzon<strong>de</strong>ring b<strong>en</strong>, omdat ik e<strong>en</strong> lan<strong>de</strong>lijke politieke loopbaan achter <strong>de</strong> rug heb <strong>en</strong> daardoor<br />
makkelijker toegang tot <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>lijke media heb.’<br />
Expressief <strong>en</strong> krachtig <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
E<strong>en</strong> behoefte aan expressief <strong>en</strong> krachtig <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> wordt door <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s erk<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> noodzaak wordt ervan on<strong>de</strong>rschrev<strong>en</strong>. Burgemeesters moet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> verschijning in <strong>de</strong> media<br />
kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. ‘Als <strong>burgemeester</strong> kun je je in ie<strong>de</strong>r geval niet permitter<strong>en</strong> om ge<strong>en</strong> uitstraling te hebb<strong>en</strong>.<br />
Je zou will<strong>en</strong> dat het niet zo was maar daar ontkom je niet aan. Je moet je profiler<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />
zi<strong>en</strong> dat je meer b<strong>en</strong>t dan e<strong>en</strong> lint<strong>en</strong>doorknipper’, stelt Ineke van <strong>de</strong> Wel.<br />
Jacques Wallage herk<strong>en</strong>t <strong>de</strong> roep om e<strong>en</strong> krachtige <strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r ook vanuit zijn werk als voorzitter<br />
van <strong>de</strong> staatscommissie over overheidscommunicatie. Er is volg<strong>en</strong>s Wallage zeker behoefte aan e<strong>en</strong><br />
krachtiger <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. In het rapport van <strong>de</strong> overheidscommissie werd on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re geformuleerd dat er<br />
behoefte is aan ‘interactief <strong>de</strong>mocratisch <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>’ e<strong>en</strong> term die drie dim<strong>en</strong>sies bevat <strong>en</strong> in <strong>de</strong> richting<br />
komt van expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Wallage legt <strong>de</strong> drie dim<strong>en</strong>sies uit: ‘Interactief in <strong>de</strong> zin dat er e<strong>en</strong><br />
bestuursstijl wordt gehanteerd die uitdaagt tot dialoog. Democratisch in <strong>de</strong> zin dat je ook echt draagvlak<br />
<strong>en</strong> meer<strong>de</strong>rheid moet hebb<strong>en</strong>. Maar wel <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, namelijk, je moet wel zegg<strong>en</strong> waar het he<strong>en</strong> moet.<br />
Die drie dim<strong>en</strong>sies moet<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>lijk sam<strong>en</strong>vall<strong>en</strong>.’<br />
Pim Fortuyn heeft e<strong>en</strong> weg vrij gemaakt voor e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r type <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, stelt Wallage. Je zou kunn<strong>en</strong><br />
zegg<strong>en</strong> dat het Fortuynisme met name het afrek<strong>en</strong><strong>en</strong> is van politici die onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> interactief zijn <strong>en</strong> die<br />
onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratisch zijn. Ik d<strong>en</strong>k dat het min<strong>de</strong>r zit in populistische zichtbaarheid in <strong>de</strong> media, als<br />
wel in professionaliteit die te mak<strong>en</strong> heeft met inhou<strong>de</strong>lijke zichtbaarheid. Je moet erg<strong>en</strong>s voor staan <strong>en</strong><br />
wel <strong>de</strong>gelijk e<strong>en</strong> visie hebb<strong>en</strong>. Maar <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne <strong>burgemeester</strong> moet procesgericht zijn <strong>en</strong> min<strong>de</strong>r op het<br />
product, zijn eig<strong>en</strong> i<strong>de</strong>eën. Dus het i<strong>de</strong>e van die ‘Macher’, zoals Leers wordt beschouwd, is uitein<strong>de</strong>lijk niet<br />
wat in het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>stijdperk zal overlev<strong>en</strong>, omdat daar veel te veel <strong>de</strong> politieke belofte in<br />
door klinkt. Het moet meer zo zijn dat je <strong>de</strong> zorgvuldige inrichting van het proces verzorgt. Hij moet wat<br />
mij betreft <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische verkeerslei<strong>de</strong>r zijn, meer dan <strong>de</strong> eerste piloot. Hij is <strong>de</strong> midvoor <strong>en</strong> <strong>de</strong> coach<br />
van het <strong>de</strong>mocratische proces. Ik d<strong>en</strong>k dat dat meer bij <strong>de</strong>ze tijd past dan ‘Ik zal u wel ev<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> naar<br />
het land dat ik u beloofd heb’. Ik heb daar grote angst<strong>en</strong> voor.’<br />
69
Charisma zou Wallage liever niet als compet<strong>en</strong>tie will<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong> voor het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van<br />
<strong>burgemeester</strong>s. ‘Charisma is e<strong>en</strong> verra<strong>de</strong>rlijk woord. Je zou kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat het woord warmte op<br />
roept, het roept positieve emotie op, je volgt iemand om dat je in hem gelooft <strong>en</strong> omdat je hem<br />
sympathiek vind. Fortuyn was heel provocatief, heel geestig <strong>en</strong> heel erg zichzelf. Hij was daardoor e<strong>en</strong><br />
mediaf<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> <strong>en</strong> had charisma. Maar dat is absoluut ge<strong>en</strong> randvoorwaar<strong>de</strong> om e<strong>en</strong> geloofwaardige<br />
<strong>burgemeester</strong> te zijn. De randvoorwaar<strong>de</strong> is wel dat je in staat moet zijn, maar dat je ook bereid moet zijn<br />
om op <strong>de</strong> buis echt toelichting te gev<strong>en</strong> van waar je mee bezig b<strong>en</strong>t. Je moet m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> e<strong>en</strong> serieuze kijk<br />
gev<strong>en</strong> in waar je mee bezig b<strong>en</strong>t.’<br />
Volg<strong>en</strong>s Van Haersma Buma is <strong>de</strong> roep om krachtig <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> er zeker, maar moet<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> dat <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> in Ne<strong>de</strong>rland ook accepter<strong>en</strong>; het krachtige <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> moet meer kunn<strong>en</strong> zijn<br />
dan <strong>de</strong> waan van <strong>de</strong> dag. ‘We will<strong>en</strong> sterke lei<strong>de</strong>rs, maar als iemand wat vindt wordt hij ook weer heel snel<br />
aan zijn jas naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong>. Je b<strong>en</strong>t voor slag<strong>en</strong>d <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> erg van <strong>de</strong> media afhankelijk. Van<br />
Aarts<strong>en</strong> wordt het <strong>en</strong>e jaar gekoz<strong>en</strong> als beste politicus <strong>en</strong> het jaar daarna als slechtste.’<br />
Burgemeesters moet<strong>en</strong> zich afvrag<strong>en</strong> of ze wel het juiste type zijn als ze constater<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> krachtiger<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gew<strong>en</strong>st is in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>leving, waarschuwt Hannie Gro<strong>en</strong>. ‘Je moet als <strong>burgemeester</strong> vrag<strong>en</strong><br />
stell<strong>en</strong> als ‘Wie b<strong>en</strong> ik?’ <strong>en</strong> ‘Wat vind ik belangrijk?’. Burgemeester Leers van Maastricht is zeker e<strong>en</strong> sterke<br />
<strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> hij scoort goed, maar het is niet mijn stijl. De behoefte is er zeker, maar je moet<br />
het dichtst bij jezelf blijv<strong>en</strong>. Ga ge<strong>en</strong> Leers spel<strong>en</strong> als dat niet in je zit’<br />
De toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> media aandacht leidt er toe dat <strong>de</strong> politiek meer gaat om persoonlijkheid dan om inhoud,<br />
vrez<strong>en</strong> <strong>de</strong> meeste <strong>burgemeester</strong>s. Dat proces zal bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> alle<strong>en</strong> maar to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>.<br />
‘To<strong>en</strong> we hier bestuurlijke problem<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>, merkte ik dat het in <strong>de</strong> pers alle<strong>en</strong> maar ging over <strong>de</strong><br />
persoonlijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet over het on<strong>de</strong>rwerp van geschil’, zegt <strong>burgemeester</strong> Noor<strong>de</strong>rgraaf. ‘Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
merk ik dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vaak alle<strong>en</strong> <strong>de</strong> kopp<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet e<strong>en</strong> heel artikel in <strong>de</strong> krant. Dat betek<strong>en</strong>t dat het<br />
algem<strong>en</strong>e beeld <strong>en</strong> <strong>de</strong> algem<strong>en</strong>e vorm waarin iets gebeurt vaak belangrijker is. Er is e<strong>en</strong> groot risico voor<br />
populisme als <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> gekoz<strong>en</strong> wordt. Het zal er over gaan of iemand goed <strong>en</strong> aantrekkelijk over<br />
komt. Daarmee zie ik ook e<strong>en</strong> oppervlakkig bezig zijn van onze sam<strong>en</strong>leving. Ik doe zeker mee aan <strong>de</strong><br />
verkiezing<strong>en</strong>, want het moet niet zo zijn dat je gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> afhangt van het systeem. Maar het<br />
kan zo zijn dat ik verslag<strong>en</strong> wordt door iemand vanuit <strong>de</strong> cabaretwereld of vanuit <strong>de</strong> kroeg.’<br />
Wallage heeft e<strong>en</strong> groot vertrouw<strong>en</strong> in <strong>de</strong> kiezer <strong>en</strong> ziet het gevaar van populisme niet heel sterk aanwezig.<br />
‘Ik d<strong>en</strong>k dat <strong>de</strong> kiezers niet gek zijn. Ook al vind<strong>en</strong> ze je als persoon sympathiek, je kunt wel <strong>de</strong>gelijk<br />
programmatisch door <strong>de</strong> mand vall<strong>en</strong>. Het is niet zo dat als je e<strong>en</strong> behoorlijke goodwill hebt dat je je maar<br />
ie<strong>de</strong>r standpunt, of ge<strong>en</strong> standpunt kunt permitter<strong>en</strong>. Ik d<strong>en</strong>k dat <strong>de</strong> kijker <strong>en</strong> <strong>de</strong> lezer vele mal<strong>en</strong><br />
volwass<strong>en</strong>er is dan in red<strong>en</strong>ering<strong>en</strong> wordt veron<strong>de</strong>rsteld als: ‘Het gaat er alle<strong>en</strong> maar om of iemand aardig<br />
wordt gevond<strong>en</strong>.’ Dat vind ik e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme on<strong>de</strong>rschatting van <strong>de</strong> kiezer.’<br />
Ook zegt Wallage ge<strong>en</strong> aanhanger te zijn van <strong>de</strong> theorie dat <strong>de</strong> persoon los beoor<strong>de</strong>eld kan word<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
inhoud. ‘Het is wel zo dat je het vaak heel moeilijk hebt om <strong>de</strong> inhoud überhaupt aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> te krijg<strong>en</strong>. Ik<br />
krijg per maand drie a vier uitnodiging<strong>en</strong> om aan nationale televisiespelletjes mee te do<strong>en</strong>. Die weiger ik<br />
allemaal, omdat ik vind dat ik niet in die context moet optred<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s moet je hop<strong>en</strong> dat je wordt<br />
uitg<strong>en</strong>odigd over <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong> die voor jou wel belangrijk zijn, om daar iets over te mog<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong>,<br />
maar dat valt vies teg<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan heb ik nog niet e<strong>en</strong>s te klag<strong>en</strong> over toegang tot <strong>de</strong> media. Dus <strong>de</strong> aandacht<br />
voor <strong>de</strong> persoon is nog niet e<strong>en</strong>s het probleem, maar <strong>de</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>loze oppervlakkigheid waardoor serieuze<br />
vraagstukk<strong>en</strong> sowieso min<strong>de</strong>r aandacht krijg<strong>en</strong>. Daar leidt <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van <strong>de</strong> grote stad wel on<strong>de</strong>r,<br />
omdat ie<strong>de</strong>r rel, ie<strong>de</strong>re opgewond<strong>en</strong> berichtje breed wordt uitgemet<strong>en</strong>.’<br />
Autoritair <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Hoewel <strong>burgemeester</strong> Rehwinkel het nodig vindt dat <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> sterker <strong>en</strong> expressiever wordt, is volg<strong>en</strong>s<br />
hem e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> niet zon<strong>de</strong>r gevar<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. ‘Er kleeft e<strong>en</strong> risico<br />
aan e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. In <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong> moet je je sterker gaan profiler<strong>en</strong>, je moet <strong>de</strong><br />
verkiezing<strong>en</strong> in <strong>en</strong> gaan doorduw<strong>en</strong>.’ Die expressieve <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl zou ook wel e<strong>en</strong>s op veel teg<strong>en</strong>stand<br />
kunn<strong>en</strong> stuit<strong>en</strong>’, voorspelt Rehwinkel.<br />
Burgemeesters zull<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r gaan sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong> in hun contact<strong>en</strong> met allerlei lei<strong>de</strong>rs van organisaties <strong>en</strong><br />
meer voor zichzelf gaan als ze gekoz<strong>en</strong> zijn, stelt Ineke van <strong>de</strong> Wel in e<strong>en</strong> vooruit blik op wat kom<strong>en</strong> gaat.<br />
‘Vroeger had ik veel respect voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in mijn politieke omgeving als ze iets niet goed kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan<br />
70
probeer ik ze te help<strong>en</strong>. Maar als ik straks gekoz<strong>en</strong> b<strong>en</strong>, dan zeg ik: ‘Ik spring niet meer voor je in’.<br />
Burgemeesters zull<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r <strong>de</strong> verbin<strong>de</strong>r zijn.’ Burgemeester Waaijer stelt: ‘De roep om e<strong>en</strong> sterke <strong>en</strong><br />
expressieve lei<strong>de</strong>r is iets dubbelzinnigs. Voor e<strong>en</strong> Giuliani <strong>en</strong> e<strong>en</strong> Opstelt<strong>en</strong> is dat te begrijp<strong>en</strong>, maar hoe<br />
werkt dat in Sliedrecht? Krachtig <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is vooral gew<strong>en</strong>st bij crisissituaties, maar ver<strong>de</strong>r<br />
zijn wij vooral het land van met elkaar <strong>en</strong> bij elkaar’.<br />
Dat e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> te autoritair gaat word<strong>en</strong>, is <strong>de</strong> angst van Arie Noor<strong>de</strong>rgraaf. Vooral omdat<br />
belang<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> heel veel druk op <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> gaan uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>, stelt Noor<strong>de</strong>rgraaf. Jan Waaijer ziet<br />
ook dat e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> in zijn sam<strong>en</strong>werkingsnetwerk<strong>en</strong> eer<strong>de</strong>r dominant zal word<strong>en</strong>. ‘Je wordt als<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> eer<strong>de</strong>r dominant, omdat je e<strong>en</strong> overlever wordt. Als je maar die 51 proc<strong>en</strong>t van <strong>de</strong><br />
kiezers achter je hebt. De beroepsethiek van e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> is dat je er voor ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> b<strong>en</strong>t,<br />
maar bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> ga je voor <strong>de</strong> meer<strong>de</strong>rheid.’ Burgemeesters moet<strong>en</strong> altijd bouwers aan<br />
<strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap blijv<strong>en</strong>, vind Waaijer. ‘Daar zijn nu al misverstand<strong>en</strong> over. ‘Er is e<strong>en</strong> schijnteg<strong>en</strong>stelling<br />
tuss<strong>en</strong> beheergeme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> groeigeme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Fysiek aan e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te bouw<strong>en</strong> is één, maar bouw<strong>en</strong> aan<br />
e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap is e<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> <strong>en</strong> is zowaar moeilijker. Wat vaak verget<strong>en</strong> wordt is dat ie<strong>de</strong>re<br />
<strong>burgemeester</strong> moet bouw<strong>en</strong> aan geme<strong>en</strong>schapsvorming. We hebb<strong>en</strong> van daaruit géén behoefte aan e<strong>en</strong><br />
macho lei<strong>de</strong>r, maar aan e<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r. Gezag hebb<strong>en</strong> is belangrijk, maar aan macho-achtige of<br />
schreeuwerige lei<strong>de</strong>rs niet. Iemand als Herman Heinsbroek riep veel afschuw op <strong>en</strong> Fortuyn sprak bij éénzes<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> bevolking aan, maar bij vel<strong>en</strong> ook niet.<br />
Gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s die d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat ze meer e<strong>en</strong> expressieve <strong>en</strong> sterke lei<strong>de</strong>r moet<strong>en</strong> zijn, hebb<strong>en</strong><br />
meestal ge<strong>en</strong> goed beeld van zichzelf, zegt Hannie Gro<strong>en</strong>. ‘Als je erg d<strong>en</strong>kt dat je expressief moet zijn, dan<br />
wordt je autoritair, dat weet ik zeker. Als je met respect met sam<strong>en</strong>werkingspartners omgaat <strong>en</strong> goed<br />
luistert dan is dat risico er niet. En als je niet per se herkoz<strong>en</strong> wilt word<strong>en</strong>, hoef je je ook niet zo dui<strong>de</strong>lijk<br />
te profiler<strong>en</strong>.’<br />
In teg<strong>en</strong>stelling tot <strong>de</strong> meeste <strong>burgemeester</strong>s zi<strong>en</strong> Jacques Wallage <strong>en</strong> Michiel van Haersma Buma ge<strong>en</strong><br />
gevaar voor te dominante of autoritaire lei<strong>de</strong>rs bij e<strong>en</strong> directe verkiezing van het ambt. Volg<strong>en</strong>s Van<br />
Haersma Buma pass<strong>en</strong> autoritaire lei<strong>de</strong>rs niet in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse cultuur: ‘Nee, in Ne<strong>de</strong>rland krijg je daar<br />
<strong>de</strong> kans niet voor. Dit is e<strong>en</strong> land van compromis <strong>en</strong> cons<strong>en</strong>sus. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die zo zijn, word<strong>en</strong> direct naar<br />
b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> koud gemaakt. Dus je kunt je afvrag<strong>en</strong>: Opstelt<strong>en</strong>, Deetman of Wallage, zijn die nu<br />
autoritair? Ja, op hun eig<strong>en</strong> manier wel. Maar ze blijv<strong>en</strong> afhankelijk van hun omgeving in wat ze kunn<strong>en</strong><br />
prester<strong>en</strong>.’<br />
Van Haersma Buma ziet wel dat er uitgesprok<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s zijn in zijn contact met collega’s. ‘Ik b<strong>en</strong><br />
zelf ook e<strong>en</strong> uitgesprok<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. De vraag is voor e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> hoe vind je elkaar zodat je<br />
kunt bereik<strong>en</strong> wat je wilt voor <strong>de</strong> bevolking, want die wil niet dat je e<strong>en</strong> beetje ruzie zit te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> zit te<br />
bots<strong>en</strong>, want daar hebb<strong>en</strong> ze ook niks aan. We hebb<strong>en</strong> hier net e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijke herin<strong>de</strong>ling gehad. Dat<br />
is e<strong>en</strong> kwestie van je dreunt wat teg<strong>en</strong> je <strong>burgemeester</strong> van je buurgeme<strong>en</strong>te D<strong>en</strong> Haag aan <strong>en</strong> hij teg<strong>en</strong><br />
jou. Dat hoort ook in dat spel, want als je al meegaat b<strong>en</strong> je al weg. Als je al begint van ‘Joh, het maakt me<br />
niet uit, hier heb je mijn hele geme<strong>en</strong>te’, dan zegt die bevolking ‘B<strong>en</strong> je nou helemaal van <strong>de</strong> ratt<strong>en</strong><br />
besnuffeld!’. In zo’n on<strong>de</strong>rwerp mag je teg<strong>en</strong> elkaar aan bots<strong>en</strong>, maar als het gaat om geme<strong>en</strong>schappelijke<br />
belang<strong>en</strong> dan zoek je <strong>de</strong> oplossing sam<strong>en</strong> <strong>en</strong> leg je die oplossing aan <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap uit.’<br />
Jacques Wallage verwacht dat <strong>de</strong> bevolking er voor zal zorg<strong>en</strong> dat gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s in zijn geheel<br />
niet te autoritair zull<strong>en</strong> zijn, ook in hun contact<strong>en</strong> met an<strong>de</strong>re lei<strong>de</strong>rs. ‘Als je naar <strong>de</strong> cijfers kijkt van het<br />
on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong> beste <strong>burgemeester</strong>s, wat ik heb kunn<strong>en</strong> inkijk<strong>en</strong>, dan zie je dat Ivo Opstelt<strong>en</strong> <strong>en</strong> Gerd<br />
Leers op zev<strong>en</strong>tig proc<strong>en</strong>t zitt<strong>en</strong> als er wordt gevraagd ‘Zou je op h<strong>en</strong> stemm<strong>en</strong>?’ <strong>en</strong> Job Coh<strong>en</strong> <strong>en</strong> ik rond<br />
<strong>de</strong> vijftig proc<strong>en</strong>t. Job <strong>en</strong> ik zijn repres<strong>en</strong>tant van <strong>de</strong> meer bestuurlijke <strong>en</strong> integratieve <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong><br />
Gerd Leers <strong>en</strong> Ivo Opstelt<strong>en</strong> zijn wat meer activistische, meer politieke <strong>en</strong> misschi<strong>en</strong> meer populistische<br />
<strong>burgemeester</strong>s. Die zijn dus populair<strong>de</strong>r volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> laatste <strong>en</strong>quête. De vraag is, in mijn og<strong>en</strong>, of<br />
uitein<strong>de</strong>lijk, na e<strong>en</strong> paar ron<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> integratieve burgerva<strong>de</strong>rs toch niet <strong>de</strong> overhand hebb<strong>en</strong>. Ik verwacht<br />
dat wel.’<br />
7.3 Beeldvorming <strong>en</strong> verantwoording<br />
Dat <strong>burgemeester</strong>s met hoge verwachting<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geconfronteerd wordt door ie<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong><br />
erk<strong>en</strong>d, maar daarnaast wordt er ook geatt<strong>en</strong><strong>de</strong>erd op <strong>de</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> machtsincongru<strong>en</strong>tie van e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>. ‘Je wordt meer macht toegedi<strong>en</strong>d van buit<strong>en</strong> het stadhuis dan je van binn<strong>en</strong> hebt,’ zo<br />
vertaald Waaijer <strong>de</strong> machtsincongru<strong>en</strong>tie. Ook Wallage spreekt hierover: ‘Er is e<strong>en</strong> discrepantie tuss<strong>en</strong> wat<br />
71
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> feitelijke bevoegdhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. Je b<strong>en</strong>t min<strong>de</strong>r machtig dan <strong>de</strong><br />
burger d<strong>en</strong>kt.’ Volg<strong>en</strong>s Wallage is dit één van <strong>de</strong> grootste problem<strong>en</strong> van het huidige <strong>burgemeester</strong>sambt<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke red<strong>en</strong> waarom m<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> wil gaan kiez<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer invloed wil gev<strong>en</strong>. ‘Ik heb<br />
gemerkt dat m<strong>en</strong> van mij van buit<strong>en</strong> af ding<strong>en</strong> verwacht die ik in het interne proces niet bij b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring kan<br />
waarmak<strong>en</strong>’, aldus Jacques Wallage.<br />
De geconstateer<strong>de</strong> machtsincongru<strong>en</strong>tie leidt er toe dat <strong>burgemeester</strong>s verwachting<strong>en</strong> naar realistische<br />
proporties moet<strong>en</strong> terugbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Burgemeesters hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol in ‘het manag<strong>en</strong> van teleurstelling<strong>en</strong>’ <strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> - hoe vervel<strong>en</strong>d dat ook is - regelmatig ‘nee’ kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>, zo stell<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s. E<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> moet impopulaire beslissing<strong>en</strong> durv<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>, stelt Van Haersma Buma. ‘Je moet waar<br />
nodig ‘nee’ zegg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> str<strong>en</strong>g zijn. Als je er b<strong>en</strong>t om het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> zin te mak<strong>en</strong> is het e<strong>en</strong> hele saaie<br />
baan; er hoort ook e<strong>en</strong> stukje strijd bij.’<br />
Van Haersma Buma stelt dat <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> posities van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> daarbij bepal<strong>en</strong>d zijn <strong>en</strong> om<br />
e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re uitleg vrag<strong>en</strong>. ‘Je wisselt vaak van rol in <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> omgeving waarin je zit. Als ik<br />
voorzitter van het college b<strong>en</strong>, dan heb ik e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re rol dan dat als ik voorzitter van <strong>de</strong> raad b<strong>en</strong>. Dat<br />
moet je ook scherp uit elkaar houd<strong>en</strong>, want m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> het on<strong>de</strong>rscheid vaak niet zi<strong>en</strong>. Die d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
‘dat is <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>’. Ik b<strong>en</strong> hier an<strong>de</strong>rs, dan als ik in <strong>de</strong> wijk bezig b<strong>en</strong>. Voor <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
zal dat ook lastig zijn. E<strong>en</strong> van <strong>de</strong> roll<strong>en</strong> die je daarom bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> naar mijn m<strong>en</strong>ing<br />
moet beëindig<strong>en</strong> is het voorzitterschap van <strong>de</strong> raad, zeker nu <strong>de</strong> dualisering er is.’<br />
De mate waarin <strong>burgemeester</strong>s ding<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> belov<strong>en</strong> of burgers moet<strong>en</strong> teleurstell<strong>en</strong> hangt af van zijn<br />
bevoegdhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>schap over zijn college; als e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zijn wethou<strong>de</strong>rs mag<br />
b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontslaan zal hij zijn beloft<strong>en</strong> eer<strong>de</strong>r kunn<strong>en</strong> waarmak<strong>en</strong> <strong>en</strong> ding<strong>en</strong> daarom gemakkelijker<br />
kunn<strong>en</strong> belov<strong>en</strong> dan nu het geval is. Jacques Wallage stelt dat in <strong>de</strong> huidige situatie <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> soms<br />
weinig macht heeft, ondanks zijn me<strong>de</strong>verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor beleid. Soms wil het college iets wat jij<br />
niet wilt. Dan kun je dat bijna niet als e<strong>en</strong> min<strong>de</strong>rheidsstandpunt naar buit<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, want dat tast <strong>en</strong>orm<br />
je sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> aan. Dus je maakt je eig<strong>en</strong> opvatting<strong>en</strong> dan on<strong>de</strong>rgeschikt. Je moet dat<br />
vervolg<strong>en</strong>s ver<strong>de</strong>dig<strong>en</strong>. Als staatssecretaris moest ik ook binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> ‘boundries’ van <strong>de</strong> ministeriële<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid blijv<strong>en</strong>, maar ver<strong>de</strong>r was je wel politiek eig<strong>en</strong> baas. Als <strong>burgemeester</strong> beschik je over<br />
min<strong>de</strong>r mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevoegdhed<strong>en</strong>.’<br />
Daarnaast hang<strong>en</strong> <strong>de</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> om ding<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong> af van hoe er wordt<br />
gestuurd binn<strong>en</strong> het ambtelijke apparaat. Wallage zegt hierover: ‘De spanning tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> autonome<br />
ambtelijke organisatie die zijn eig<strong>en</strong> wett<strong>en</strong> <strong>en</strong> eig<strong>en</strong> norm<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t <strong>en</strong> e<strong>en</strong> politieke bestuur<strong>de</strong>r die ‘zegt wat<br />
hij d<strong>en</strong>kt <strong>en</strong> zal do<strong>en</strong> wat hij belooft’, is <strong>en</strong>orm. Ik b<strong>en</strong> erg voor <strong>de</strong> ambtelijke organisatie, maar je moet<br />
wel buit<strong>en</strong>gewoon secuur met die ambtelijke organisatie overweg gaan, want an<strong>de</strong>rs gebeurt er niks. Die<br />
spanning tuss<strong>en</strong> die man op <strong>de</strong> markt die zegt: ‘Daar wil ik he<strong>en</strong>’, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> die dat probeert<br />
echt te lever<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> knokpartij binn<strong>en</strong>shuis.’<br />
Reflectie <strong>en</strong> interne correctiemechanism<strong>en</strong><br />
De druk van verwachting<strong>en</strong> is volg<strong>en</strong>s <strong>burgemeester</strong>s groot <strong>en</strong> legt volg<strong>en</strong>s sommig<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote druk op<br />
h<strong>en</strong>. Het maakt <strong>de</strong> positie van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> soms e<strong>en</strong>zaam <strong>en</strong> het is dan moeilijk om over hun<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te reflecter<strong>en</strong> met an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. Burgemeesters zijn g<strong>en</strong>eigd te stell<strong>en</strong> dat zij zelf zeer ontvankelijk<br />
zijn voor feedback op hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, maar dat an<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong>s over het algeme<strong>en</strong> er weinig of veel<br />
min<strong>de</strong>r voor op<strong>en</strong> voor staan. ‘Ik merk on<strong>de</strong>r <strong>burgemeester</strong>s veel sterk <strong>en</strong> stoer gedrag. Ze zijn vaak<br />
weinig kritisch naar zichzelf. Ook in <strong>de</strong> discussie omtr<strong>en</strong>t <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> merk ik dat collega<br />
<strong>burgemeester</strong>s do<strong>en</strong> alsof ze <strong>de</strong> ‘red<strong>de</strong>r <strong>de</strong>s va<strong>de</strong>rlands’ zijn’, zegt Michiel van Haersma Buma. ‘Ik d<strong>en</strong>k dat<br />
het op<strong>en</strong> staan voor reflectie on<strong>de</strong>r <strong>burgemeester</strong>s erg teg<strong>en</strong>valt. Burgemeesters zijn beter in optred<strong>en</strong>, dan<br />
in aftred<strong>en</strong>. Ik heb zelf mijn publieke functies meestal zo’n acht jaar uitgevoerd. Bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die langer<br />
blijv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> merk je dat het afbreukrisico sterk to<strong>en</strong>eemt’, aldus Jacques Wallage. ‘Het valt mij op dat <strong>de</strong><br />
gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> behoorlijk arrogant is <strong>en</strong> erg met zichzelf ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong>; hun houding maakt h<strong>en</strong><br />
gevoeliger voor machtsmisbruik’, stelt Hannie Gro<strong>en</strong>.<br />
Vrouwelijke <strong>burgemeester</strong>s staan echter meer op<strong>en</strong> voor feedback dan mann<strong>en</strong>, gelooft Ineke van <strong>de</strong> Wel.<br />
‘Vrouw<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> het beter dan mann<strong>en</strong> omdat ze op<strong>en</strong>er met elkaar omgaan.’ Volg<strong>en</strong>s Van <strong>de</strong> Wel<br />
hebb<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> wel meer te mak<strong>en</strong> met jaloezie. ‘Als vrouw heb je te mak<strong>en</strong> met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in je omgeving<br />
die je het <strong>burgemeester</strong>schap niet gunn<strong>en</strong>. Als vrouwelijke <strong>burgemeester</strong>s vraag je wel e<strong>en</strong>s aan elkaar:<br />
72
‘Heb jij e<strong>en</strong> Laila in <strong>de</strong> raad?’ Daar bedoel<strong>en</strong> we mee of je iemand in <strong>de</strong> raad hebt zitt<strong>en</strong> die het je altijd<br />
lastig maakt omdat ze je het succes niet gunt. Dus ook al doe je het goed, je krijgt altijd kritiek.’<br />
Reflectie vanuit <strong>de</strong> omgeving wordt door <strong>burgemeester</strong>s uit verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> hoek<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d. Familie,<br />
collega’s of ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>, all<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong> zij e<strong>en</strong> noodzakelijke rol in het gev<strong>en</strong> van feedback stell<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s. Vooral familie, partner of kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> hier e<strong>en</strong> onbetwist aan<strong>de</strong>el in. De rol van <strong>de</strong><br />
ambtelijke organisatie verdi<strong>en</strong>t echter e<strong>en</strong> na<strong>de</strong>re toelichting.<br />
Veel <strong>burgemeester</strong>s b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> <strong>de</strong> rol van goe<strong>de</strong> feedback vanuit <strong>de</strong> ambtelijke organisatie.<br />
Burgemeesters hebb<strong>en</strong> soms vertrouw<strong>en</strong>sfigur<strong>en</strong> in <strong>de</strong> organisatie die e<strong>en</strong> belangrijke rol in het gev<strong>en</strong> van<br />
reflectie vervull<strong>en</strong>; het zijn vaak bepaal<strong>de</strong> individu<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> organisatie. ‘Ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> zijn over het<br />
algeme<strong>en</strong> erg loyaal, je moet ze wel prikkel<strong>en</strong> om reflectie te krijg<strong>en</strong>,’ zegt Hannie Gro<strong>en</strong>. Voor Arie<br />
Noor<strong>de</strong>rgraaf is <strong>de</strong> belangrijkste persoon voor eerlijke feedback zijn bestuurssecretaresse. ‘Mijn<br />
bestuurssecretaresse die weet alles van mij, <strong>en</strong> is e<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>spersoon. Ze weet wie je b<strong>en</strong>t <strong>en</strong> hoe je<br />
van binn<strong>en</strong> er uit ziet,’ aldus Noor<strong>de</strong>rgraaf.<br />
Jacques Wallage zegt <strong>de</strong> reflectie van <strong>en</strong> paar individu<strong>en</strong> bewust te organiser<strong>en</strong>. ‘Als je vraagt: ‘Hoe weet je,<br />
dat je je werk goed doet?’, <strong>en</strong>: ‘Wie praat daar over met jou?, dan heb ik één ding gedaan <strong>en</strong> dat is jonge<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> om mij he<strong>en</strong> gepoot. Echt jonge m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Ik heb nu e<strong>en</strong> bestuursadviseur van 26 die geschied<strong>en</strong>is<br />
heeft gestu<strong>de</strong>erd. To<strong>en</strong> hij binn<strong>en</strong>kwam sloeg ie<strong>de</strong>re<strong>en</strong> hier stijl achterover <strong>en</strong> dacht: ‘Wat krijg<strong>en</strong> we nu?,<br />
Wat zull<strong>en</strong> we nu meemak<strong>en</strong>? Dit is <strong>de</strong> belangrijkste adviespost in dit stadhuis!’ Dit heb ik ook altijd<br />
gedaan bij On<strong>de</strong>rwijs. Ik heb altijd jonge m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> om me he<strong>en</strong> verzameld <strong>en</strong> die getraind op ‘Zeg me wat<br />
je vindt’. Maar dat is altijd e<strong>en</strong> heel klein groepje. In D<strong>en</strong> Haag noem<strong>de</strong> ze dat spott<strong>en</strong>d mijn hofhouding,<br />
overig<strong>en</strong>s zeer onterecht. Maar die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> <strong>de</strong> ruimte krijg<strong>en</strong> om na afloop van e<strong>en</strong> verga<strong>de</strong>ring te<br />
zegg<strong>en</strong>: het zou <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> keer geweldig help<strong>en</strong> als je luistert in plaats van praat. Het gaat dus om jonge<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die van buit<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus kunn<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, ‘Wat gaat het allemaal raar hier.’<br />
Volg<strong>en</strong>s Jacques Wallage is het <strong>de</strong> vraag of <strong>burgemeester</strong>s in hun werkomgeving m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
organiser<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> wat ze echt vind<strong>en</strong>. Dat moet<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s zelf do<strong>en</strong>, maar Wallage<br />
pleit wel voor e<strong>en</strong> sterk autonoom ambtelijk apparaat. ‘Vernietig <strong>de</strong> ‘civil service’ gedachte niet. Ik bepleit<br />
met hartstocht voor het niet politiser<strong>en</strong> van <strong>de</strong> ambtelijke organisatie, want daar zit ook e<strong>en</strong><br />
‘countervailing partner’; die moet<strong>en</strong> je <strong>de</strong> wakk<strong>en</strong> in het ijs lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. Als je wilt dat <strong>de</strong> ambtelijke<br />
organisatie je slaafs volgt <strong>en</strong> probeert alle<strong>en</strong> je eig<strong>en</strong> ding<strong>en</strong> door te zett<strong>en</strong>, dan ga je <strong>de</strong> mist in. E<strong>en</strong> zeer<br />
belangrijke ‘countervailing partner’ teg<strong>en</strong> ij<strong>de</strong>lheid is in feite e<strong>en</strong> professionele ambtelijke organisatie.’<br />
Van buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> ambtelijke organisatie kan e<strong>en</strong> coach e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> in het begeleid<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s in<br />
hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Michiel van Haersma Buma heeft in teg<strong>en</strong>stelling tot <strong>de</strong> meeste <strong>burgemeester</strong>s al jar<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> professionele coach. ‘Ik doe al jar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> coachingstraject. Ik vind dat voor vanuit e<strong>en</strong> professionele<br />
instelling van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> wel nodig. Ik heb het ook voor al mijn wethou<strong>de</strong>rs geregeld. Ik raad het<br />
ie<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong> aan, maar oplegg<strong>en</strong> werkt uiteraard niet. Bij ie<strong>de</strong>re werknemer bested<strong>en</strong> we<br />
ontzett<strong>en</strong>d veel geld aan training <strong>en</strong> begeleiding, dus waarom voor e<strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>r of e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
niet?’<br />
Jacques Wallage gelooft wel in <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> van e<strong>en</strong> coach, maar ziet ook na<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. ‘Ik vermoed dat die<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wel over e<strong>en</strong> aantal attitu<strong>de</strong>s, <strong>en</strong> over e<strong>en</strong> aantal werkwijzeachtige ding<strong>en</strong> verstandige ding<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>, maar te weinig verstand van het vak hebb<strong>en</strong>. Ik zou heel achterdochtig zijn, als iemand<br />
mij wat zou will<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> maar <strong>de</strong> hitte van <strong>de</strong> dag niet k<strong>en</strong>t. Ik heb e<strong>en</strong> soort ingebouw<strong>de</strong> weerstand teg<strong>en</strong><br />
wijsneuz<strong>en</strong> die d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat als ze iets nog nooit gedaan hebb<strong>en</strong> dat ze er wel allerlei ding<strong>en</strong> over kunn<strong>en</strong><br />
zegg<strong>en</strong>. De behoefte aan e<strong>en</strong> coach vooron<strong>de</strong>rstelt dat <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r ook weet wat jij door maakt. Als het gaat<br />
om e<strong>en</strong> coach b<strong>en</strong> ik meer voor iemand die vanuit e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re professie jou coacht, zoals e<strong>en</strong> psycholoog.’<br />
De reflectie uit e<strong>en</strong> peergroup van collega <strong>burgemeester</strong>s valt nogal teg<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> <strong>de</strong> meeste<br />
<strong>burgemeester</strong>s. ‘Reflecter<strong>en</strong> over je <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> doe je niet met e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> uit het dorp naast je’,<br />
zegt Michiel van Haersma Buma. ‘Het is e<strong>en</strong> romantisch beeld dat <strong>burgemeester</strong>s dat met elkaar do<strong>en</strong>. Ik<br />
doe wel e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> ‘Round Table’ met lei<strong>de</strong>rs uit het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> semi-overheid waarin we<br />
prat<strong>en</strong> we over <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>’, aldus Van Haersma Buma. Volg<strong>en</strong>s Hannie Gro<strong>en</strong> zijn intervisie<br />
bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> of peergroups nuttig. ‘Ik zie er veel in. Maar het is wel belangrijk hoe zo’n groep wordt<br />
sam<strong>en</strong>gesteld; je moet niet teveel wijsneuz<strong>en</strong> erin hebb<strong>en</strong>.’<br />
‘De echte peergroup, die is echt afwezig’, zegt Jacques Wallage. ‘Ik praat wel vaak met Job Coh<strong>en</strong>, waar ik<br />
al meer dan <strong>de</strong>rtig jaar bevri<strong>en</strong>d mee b<strong>en</strong>, maar ver<strong>de</strong>r niet met collega’s in e<strong>en</strong> soort peergroup. Dat vind<br />
ik heel jammer. Het NGB zou daar wel e<strong>en</strong> grotere rol in kunn<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong>. Ik heb één keer met e<strong>en</strong> paar<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sessie gehad met <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> hun geme<strong>en</strong>tesecretariss<strong>en</strong> <strong>en</strong> griffiers <strong>en</strong> dat ging over<br />
hoe <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> nu werkelijk leiding gaf. Ik geloof dat die goed georganiseer<strong>de</strong> ‘peerreview’ e<strong>en</strong> heel<br />
73
goe<strong>de</strong> metho<strong>de</strong> zou kunn<strong>en</strong> zijn, ik b<strong>en</strong> daar erg voor. Maar je moet het goed voed<strong>en</strong> <strong>en</strong> goed organiser<strong>en</strong><br />
het moet niet e<strong>en</strong> beetje in- <strong>en</strong> uitprat<strong>en</strong> zijn.’<br />
Externe correctiemechanism<strong>en</strong> <strong>en</strong> het aflegg<strong>en</strong> van verantwoording<br />
In het eerste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong>ze paragraaf is geblek<strong>en</strong> dat <strong>burgemeester</strong>s word<strong>en</strong> geconfronteerd met hoge<br />
verwachting<strong>en</strong>, maar soms tegelijkertijd in e<strong>en</strong> ivor<strong>en</strong> tor<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> waarbij reflectie uit hun omgeving<br />
noodzakelijk is om e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r te zijn. Burgemeesters ervar<strong>en</strong> <strong>de</strong> druk van verantwoor<strong>de</strong>lijkheid,<br />
maar <strong>de</strong> vraag is of het aflegg<strong>en</strong> van rek<strong>en</strong>schap zal to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>, of veran<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, als <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> wordt.<br />
Volg<strong>en</strong>s Peter Rehwinkel zal het aflegg<strong>en</strong> van verantwoording an<strong>de</strong>rs zijn als <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
wordt; meer e<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>d <strong>de</strong>bat in het op<strong>en</strong>baar <strong>en</strong> in <strong>de</strong> media. In het huidige systeem speelt <strong>de</strong> raad<br />
volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> corriger<strong>en</strong><strong>de</strong> rol <strong>en</strong> Arie Noor<strong>de</strong>rgraaf wijst erop dat er in <strong>de</strong><br />
b<strong>en</strong>oemingsperio<strong>de</strong> van zes jaar drie keer e<strong>en</strong> evaluatie plaats vindt met <strong>de</strong> Commissaris van <strong>de</strong> Koningin.<br />
Veel <strong>burgemeester</strong>s betog<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> sterke afrek<strong>en</strong>cultuur is, die volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> <strong>de</strong> laatste jar<strong>en</strong> sterker<br />
is geword<strong>en</strong>, maar ook bij e<strong>en</strong> directe verkiezing zal to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Arie Noor<strong>de</strong>rgraaf geeft hiervan e<strong>en</strong><br />
voorbeeld: ‘We lev<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> geweldige afrek<strong>en</strong>cultuur. Dat heb ik zelf ervar<strong>en</strong> to<strong>en</strong> we hier e<strong>en</strong><br />
bestuurlijke crisis hadd<strong>en</strong>. An<strong>de</strong>rhalf jaar geled<strong>en</strong> werd er hier e<strong>en</strong> motie ingedi<strong>en</strong>d waarin twee<br />
wethou<strong>de</strong>rs naar huis werd<strong>en</strong> gestuurd. Na afloop van <strong>de</strong> verga<strong>de</strong>ring liep ik <strong>de</strong> zaal uit <strong>en</strong> <strong>de</strong> eerste vraag<br />
die <strong>de</strong> pers stel<strong>de</strong> was: ‘Maar <strong>burgemeester</strong>, wanneer treedt ú af?!’ Dat betek<strong>en</strong>t dat <strong>de</strong> pers mij ook zag als<br />
on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van het bestuurlijke probleem. Ik d<strong>en</strong>k dat je veel meer als persoon moet gaan lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> wat je<br />
wel <strong>en</strong> niet gedaan hebt.’<br />
Burgemeesters zi<strong>en</strong> voor hun functie spanning<strong>en</strong> in <strong>de</strong> verwachtingspatron<strong>en</strong>, <strong>de</strong> beeldvorming van e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> afrek<strong>en</strong>cultuur. Bij e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> is er in <strong>de</strong> eerste<br />
plaats e<strong>en</strong> grote verantwoording die naar <strong>de</strong> burger afgelegd moet word<strong>en</strong>. Jan Waaijer uitte zijn twijfels<br />
over het corriger<strong>en</strong><strong>de</strong> vermog<strong>en</strong> van <strong>de</strong> burger: ‘Ik vraag me af in hoeverre <strong>de</strong> burger wel over het gehele<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> kan beoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. De verantwoording wordt fletser. Het ambiti<strong>en</strong>iveau<br />
van <strong>de</strong> burger is immers niet heel hoog; <strong>de</strong> burger wil gewoon rustig won<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat <strong>de</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> goed<br />
zijn. Daarnaast is <strong>de</strong> burger teveel op <strong>de</strong> korte in plaats van <strong>de</strong> lange termijn gericht’, aldus Jan Waaijer.<br />
Arie Noor<strong>de</strong>rgraaf stelt dat <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> sterk politiek gelad<strong>en</strong> zal zijn <strong>en</strong> vraagt zich af of er<br />
wel e<strong>en</strong> kwalitatief <strong>en</strong> inhou<strong>de</strong>lijk goe<strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>ling mogelijk is.<br />
Peter Rehwinkel dicht het volk e<strong>en</strong> groot corriger<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong> toe, maar stelt dat m<strong>en</strong> att<strong>en</strong>t moet<br />
blijv<strong>en</strong> op <strong>de</strong> gevar<strong>en</strong> van machtsbe<strong>de</strong>rf. ‘Enerzijds d<strong>en</strong>k ik dat het <strong>de</strong>mocratische proces, <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong><br />
volksverteg<strong>en</strong>woordiging <strong>en</strong> <strong>de</strong> verkiezing<strong>en</strong>, voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> correctiemechanism<strong>en</strong> zijn. Maar er zijn in het<br />
nieuwe systeem grote risico’s van personificering <strong>en</strong> mannetjes die sterk haantjes gedrag verton<strong>en</strong>. Het<br />
aflegg<strong>en</strong> van publieke verantwoording helpt daarbij, maar er blijv<strong>en</strong> risico’s bestaan, daarom moet<strong>en</strong> we<br />
oppass<strong>en</strong> dat we niet teveel macht creër<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, zeker als <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> volg<strong>en</strong>s het presid<strong>en</strong>tiële mo<strong>de</strong>l wordt vormgegev<strong>en</strong>.’<br />
Waar <strong>burgemeester</strong>s als Ineke van <strong>de</strong> Wel, Hannie Gro<strong>en</strong> of Arie Noor<strong>de</strong>rgraaf toch wel bang zijn voor<br />
e<strong>en</strong> groter risico van machtsmisbruik bij het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap, ziet Michiel van Haersma Buma<br />
dat niet zo snel gebeur<strong>en</strong>. ‘Machtsmisbruik kan in dit land bijna niet. Je b<strong>en</strong>t afhankelijk van het<br />
budgetrecht van <strong>de</strong> raad <strong>en</strong> <strong>de</strong> verord<strong>en</strong><strong>de</strong> bevoegdhed<strong>en</strong>. Op het mom<strong>en</strong>t dat je over <strong>de</strong> schreef dreigt te<br />
gaan zijn er zoveel ding<strong>en</strong> die je naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> trekk<strong>en</strong>. Zoals je raadsled<strong>en</strong> of je ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>corps. We<br />
will<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> extreem sterke lei<strong>de</strong>rs hebb<strong>en</strong> in Ne<strong>de</strong>rland; daar houd<strong>en</strong> we helemaal niet van. Natuurlijk zal<br />
er wel e<strong>en</strong>s ev<strong>en</strong> chaotisch <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> ontstaan als <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> gekoz<strong>en</strong> wordt. Andre Hazes werd<br />
erg<strong>en</strong>s in e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>teraad gekoz<strong>en</strong> met weet ik niet hoeveel zetels, maar die sloeg natuurlijk ook ge<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>uk in e<strong>en</strong> pakje boter. Als H<strong>en</strong>k Westbroek zich in Utrecht kandi<strong>de</strong>ert wordt hij gekoz<strong>en</strong>, dat geloof ik<br />
wel. Maar <strong>de</strong> vraag blijft voor burgers naar verloop van tijd toch ‘Wat heeft hij gedaan’. Nu zitt<strong>en</strong> ze in het<br />
college van Utrecht <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ze hetzelf<strong>de</strong> probleem als alle partij<strong>en</strong>. Het is niet zo e<strong>en</strong>voudig van ‘dan<br />
draai ik me ev<strong>en</strong> om <strong>en</strong> dan is Hoog Catherijne heel an<strong>de</strong>rs georganiseerd’. Natuurlijk kan het e<strong>en</strong> paar<br />
jaar dur<strong>en</strong> voordat m<strong>en</strong> dat ziet, maar je kunt in die paar jaar nooit heel veel tot stand br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.’<br />
Noor<strong>de</strong>rgraaf vindt dat <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> behoorlijk incasseringsvermog<strong>en</strong> behor<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong> om met<br />
alle kritiek om te kunn<strong>en</strong> gaan. Tegelijkertijd moet e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> ook zegg<strong>en</strong> dat het fout is, als er iets<br />
mis is gegaan. Om <strong>de</strong>ze balans in het omgaan met <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te kunn<strong>en</strong><br />
toepass<strong>en</strong> maakt Noor<strong>de</strong>rgraaf e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rscheid, waarin hij zegt Ed van Thijn te volg<strong>en</strong>. ‘Ik maak e<strong>en</strong><br />
74
on<strong>de</strong>rscheid, dat ik vind dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> niet overal verantwoor<strong>de</strong>lijk voor gehoud<strong>en</strong> zou moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> als er in <strong>de</strong> ambtelijke organisatie e<strong>en</strong> cruciale fout gemaakt wordt <strong>en</strong> dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> daar<br />
conclusies uit zou moet<strong>en</strong> trekk<strong>en</strong>. Ik vind dat je niet <strong>de</strong> persoon die verantwoor<strong>de</strong>lijk is ook alles moet<br />
aanrek<strong>en</strong><strong>en</strong> wat er mis gegaan is. Er moet altijd e<strong>en</strong> knip gemaakt word<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> directe <strong>en</strong> indirecte<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijkheid.’<br />
Als het gaat om <strong>de</strong> balans tuss<strong>en</strong> kritiek <strong>en</strong>erzijds ter harte nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> an<strong>de</strong>rzijds van zich af te lat<strong>en</strong> glijd<strong>en</strong><br />
gelov<strong>en</strong> veel <strong>burgemeester</strong>s dat e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r strijdbaar op zijn doel moet af gaan maar wel altijd moet blijv<strong>en</strong><br />
luister<strong>en</strong>. Van Haersma Buma stelt dat e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> soms ook zijn verlies moet nem<strong>en</strong>, hoewel het<br />
moeilijk is ding<strong>en</strong> die mislukt zijn te accepter<strong>en</strong>. ‘Ik heb daar vaak <strong>de</strong> pest in. Ik wil altijd winn<strong>en</strong>. Mijn stijl<br />
blijft het zelf<strong>de</strong> als to<strong>en</strong> ik sportte; ik heb behoorlijk gehockeyd. Ik heb dan niet <strong>de</strong> illusie dat ik het nog ga<br />
redd<strong>en</strong> als ik vier-nul achter sta. Dan strijk ik <strong>de</strong> vlag <strong>en</strong> d<strong>en</strong>k ik: ‘Dat moet ik volg<strong>en</strong><strong>de</strong> keer wel beter<br />
do<strong>en</strong>.’ Ik lig er niet van wakker, maar ik wil wel graag winn<strong>en</strong>. Ik vind het ook het leukst als er e<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong>stan<strong>de</strong>r is om mee in <strong>de</strong>bat te gaan, <strong>en</strong> dat maakt je besluit ook vaak veel beter. Je moet altijd blijv<strong>en</strong><br />
luister<strong>en</strong>. Het meest bedreig<strong>en</strong><strong>de</strong> voor e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> is dat ze alle<strong>en</strong> maar boodschapp<strong>en</strong> uitz<strong>en</strong>d<strong>en</strong>;<br />
gelijk beginn<strong>en</strong> te toeter<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet bereid zijn om er over te prat<strong>en</strong>.’<br />
Volg<strong>en</strong>s Jacques Wallage behelst het dilemma twee verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vaardighed<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> bei<strong>de</strong><br />
moet hebb<strong>en</strong>. ‘Je moet van tijd tot tijd kunn<strong>en</strong> uitlegg<strong>en</strong>: ‘Dat vraagt u wel, maar dat gaan we dus helemaal<br />
niet do<strong>en</strong> <strong>en</strong> wel om <strong>de</strong>ze <strong>en</strong> <strong>de</strong>ze red<strong>en</strong><strong>en</strong> niet <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r <strong>de</strong> groet<strong>en</strong>.’ Dat moet je dus echt do<strong>en</strong> <strong>en</strong> is heel<br />
nuttig. Aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kant zeg ik, wij zijn personeel, wij zijn <strong>de</strong> baas niet maar wij zijn personeel. De raad<br />
is e<strong>en</strong> <strong>de</strong>mocratisch <strong>en</strong> controler<strong>en</strong>d orgaan. De raad moet voel<strong>en</strong> dat ze uitein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> baas is. To<strong>en</strong> ik in<br />
D<strong>en</strong> Haag zat war<strong>en</strong> kamercommissies positief over mij. M<strong>en</strong> zei: ‘Jij b<strong>en</strong> nooit te beroerd om iets dat wij<br />
will<strong>en</strong> do<strong>en</strong> on<strong>de</strong>r je arm<strong>en</strong> mee terug te nem<strong>en</strong>.’ Burgemeesters moet<strong>en</strong> naar het volk <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
volksverteg<strong>en</strong>woordiging, zon<strong>de</strong>r slaafs te zijn, wel serieus luister<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet het <strong>de</strong>mocratische proces als<br />
e<strong>en</strong> hobbel zi<strong>en</strong> die nu e<strong>en</strong>maal g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong>, vult Wallage aan.<br />
‘Verwachting<strong>en</strong> tot reële proporties terug br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> is heel belangrijk. Het bevalt me steeds beter om<br />
raadsled<strong>en</strong> uit te legg<strong>en</strong>: ‘Daar voel ik niets voor, want ik zie uitvoeringsproblem<strong>en</strong>.’ Mo<strong>de</strong>rne politieke<br />
lei<strong>de</strong>rs d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat je m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> mond moet prat<strong>en</strong>. Je moet goed luister<strong>en</strong> <strong>en</strong> dicht bij <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
uitkom<strong>en</strong>. Maar ik geloof dat dat niet zo is. Ik d<strong>en</strong>k dat wat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> will<strong>en</strong> is dat ze uiteraard op e<strong>en</strong><br />
serieuze manier aangehoord word<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat er serieus over hun i<strong>de</strong>eën wordt gesprok<strong>en</strong>. Maar ze<br />
accepter<strong>en</strong> voluit dat jij e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re verantwoor<strong>de</strong>lijkheid hebt dan zij, daar hebb<strong>en</strong> ze je namelijk voor<br />
neergezet,’ aldus Jacques Wallage.<br />
Wallage conclu<strong>de</strong>ert het volg<strong>en</strong><strong>de</strong> over <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid: ‘Er is veel meer ruimte om<br />
van tijd tot tijd niet populistisch te zijn, maar reg<strong>en</strong>tesk. In <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> zin van het woord. Ik beschouw<br />
mijzelf ook als e<strong>en</strong> mo<strong>de</strong>rne reg<strong>en</strong>t, namelijk iemand die zorgt dat er bestuurd wordt <strong>en</strong> dat er ding<strong>en</strong> tot<br />
stand kom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daar hoort dus bij dat je je bord schoon houdt van ding<strong>en</strong> die je niet wilt of niet kunt<br />
et<strong>en</strong>. En dat is lastig. Het komt er uitein<strong>de</strong>lijk op neer dat waar sommige m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rugg<strong>en</strong>graat hebb<strong>en</strong><br />
je ge<strong>en</strong> partijlijn krijgt. Daar bedoel ik mee, wees je eig<strong>en</strong> man. Uitein<strong>de</strong>lijk levert dat het meest respect op.<br />
Dus wel <strong>de</strong> dialoog aan gaan maar <strong>de</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> die daar aanvast zitt<strong>en</strong> in acht nem<strong>en</strong>. An<strong>de</strong>rs b<strong>en</strong> je e<strong>en</strong> Jan<br />
Doe<strong>de</strong>l <strong>en</strong> laat je je stur<strong>en</strong>. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> respect voor karakterloze, slaafse m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Als je<br />
verantwoord<strong>en</strong> serieus doet, is het alle inlichting<strong>en</strong> verstrekk<strong>en</strong>, zegg<strong>en</strong> waarom iets is zoals het is, maar<br />
ook e<strong>en</strong> doorkijkje gev<strong>en</strong> in wat je voor og<strong>en</strong> staat. Daar hoort dus ook bij dat het niet is van <strong>de</strong> af<strong>de</strong>ling<br />
‘u vraagt <strong>en</strong> wij draai<strong>en</strong>’. Dat is lastig want in <strong>de</strong> mo<strong>de</strong> van <strong>de</strong> dag hoort heel erg ‘ik neem dat mee’. De<br />
vraag is niet of iemand wat mee neemt, <strong>de</strong> vraag is waartoe hij dat me<strong>en</strong>eemt.’<br />
75
8 Burgemeesterlijk <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>; e<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
analyse<br />
8.1 Lei<strong>de</strong>rschap als id<strong>en</strong>titeitsvorming <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>binding<br />
De theoretische aannames over <strong>de</strong> rol die publieke lei<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s vervull<strong>en</strong> in het creër<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
communicer<strong>en</strong> van zingeving <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsgevoel zoals die in hoofdstuk 2 werd<strong>en</strong> verwoord blijk<strong>en</strong><br />
grot<strong>en</strong><strong>de</strong>els van toepassing te zijn op <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r. Zowel in Ne<strong>de</strong>rland als in<br />
Engeland, of het nu gaat om e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> of e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>; <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong>, ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>,<br />
wethou<strong>de</strong>rs, <strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s zelf, all<strong>en</strong> zijn het er over e<strong>en</strong>s dat <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> belangrijke rol<br />
vervull<strong>en</strong> in <strong>de</strong> vorming van lokale id<strong>en</strong>titeit <strong>en</strong> in het sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong> van <strong>de</strong> lokale geme<strong>en</strong>schap. Misschi<strong>en</strong><br />
zijn dit wel <strong>de</strong> belangrijkste roll<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> moet te vervull<strong>en</strong>. Dat het vermog<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> om <strong>de</strong>ze roll<strong>en</strong> te vervull<strong>en</strong> beperkt is, dat <strong>de</strong> reikwijdte van <strong>de</strong>ze functies zijn praktische <strong>en</strong><br />
normatieve gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t <strong>en</strong> dat <strong>de</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> hierin verschill<strong>en</strong>d<br />
word<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong>, komt in <strong>de</strong>ze paragraaf aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong>.<br />
De id<strong>en</strong>titeitsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol komt tot uitdrukking in uitéénlop<strong>en</strong><strong>de</strong> dagelijkse bezighed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>, zoals het bezoek<strong>en</strong> van diverse op<strong>en</strong>ingsev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, culturele of religieuze<br />
bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, in het houd<strong>en</strong> van toesprak<strong>en</strong> of in het schrijv<strong>en</strong> in geme<strong>en</strong>telijke publicaties. Vooral bij<br />
extreme situaties, bij gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> van vreug<strong>de</strong> <strong>en</strong> verdriet kan e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> <strong>de</strong>ze rol vervull<strong>en</strong>.<br />
Burgemeesters on<strong>de</strong>rstrep<strong>en</strong> het belang van symbolische <strong>en</strong> retorische betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> die <strong>de</strong>ze activiteit<strong>en</strong> in<br />
zich hebb<strong>en</strong>. Afhankelijk van hun persoonlijke stijl, vull<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s <strong>de</strong>ze rol soms op<br />
ongebruikelijke wijze in, getuige Ray Mallon, die <strong>de</strong> sultan van Dubai uitnodig<strong>de</strong> om naar Middlesbrough<br />
te kom<strong>en</strong>, of Hannie Gro<strong>en</strong>, die e<strong>en</strong> opvoedkundige rol op zich nam, door te prober<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> hun<br />
rechts-extremistische standpunt<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> herzi<strong>en</strong> door h<strong>en</strong> e<strong>en</strong> opstel te lat<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong>. Dergelijke<br />
method<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> vaak tot veel media aandacht <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> help<strong>en</strong> om id<strong>en</strong>titeitsversterk<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
boodschapp<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap over te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Het vermog<strong>en</strong> <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap van e<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeit te<br />
voorzi<strong>en</strong> is voor e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> echter niet onbeperkt <strong>en</strong> wordt door verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> factor<strong>en</strong> bepaald.<br />
T<strong>en</strong> eerste kan e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol niet alle<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> heeft daarbij hulp van diverse m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit het lokaal bestuur nodig. Te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valt hierbij aan zijn<br />
kabinetsled<strong>en</strong> (wethou<strong>de</strong>rs), met behulp van wat in Engeland ‘wardmembers’ <strong>en</strong> ‘beckb<strong>en</strong>chers’ word<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>oemd, <strong>de</strong>elgeme<strong>en</strong>tevoorzitters <strong>en</strong> soms ook ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>. De inhoud <strong>en</strong> <strong>de</strong> reikwijdte van id<strong>en</strong>titeit <strong>en</strong><br />
geme<strong>en</strong>schapsvorming moet dus in sam<strong>en</strong>spraak met <strong>de</strong>ze actor<strong>en</strong> bepaald word<strong>en</strong>.<br />
De speelruimte van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> is hierin wel afhankelijk van het bestuursmo<strong>de</strong>l waarbinn<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> opereert. Als e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> gekoz<strong>en</strong> is lijkt hij in ie<strong>de</strong>r geval meer ruimte te hebb<strong>en</strong>,<br />
want hij kan zich dan beroep<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> mandaat van <strong>de</strong> bevolking. Als <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> gekoz<strong>en</strong> is bepaalt<br />
ook zijn zegg<strong>en</strong>schap in het college zijn id<strong>en</strong>titeitsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> normstell<strong>en</strong><strong>de</strong> vermog<strong>en</strong>. Hij heeft meer<br />
autonomie als hij zijn wethou<strong>de</strong>rs mag b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>, zoals in <strong>de</strong> meeste Engelse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>. In het mo<strong>de</strong>l waarin e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> naast e<strong>en</strong> raadsmanager opereert, zoals in Stoke, is<br />
<strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> beperkt tot het stur<strong>en</strong> op hoofdlijn<strong>en</strong>.<br />
T<strong>en</strong> twee<strong>de</strong> zal e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol moet<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong><br />
met hulp van lei<strong>de</strong>rs uit het maatschappelijk midd<strong>en</strong>veld, waarbij hij zich ook op wijkniveau moet<br />
oriënter<strong>en</strong>. Het geme<strong>en</strong>schapsgevoel van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te als geografische éénheid is vaak beperkt, zeker als<br />
er sprake is van e<strong>en</strong> gefuseer<strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te. In bepaal<strong>de</strong> gevall<strong>en</strong> richt<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s zich wel op <strong>de</strong><br />
gehele geme<strong>en</strong>schap, bijvoorbeeld bij <strong>de</strong> nieuwjaarstoespraak, maar tegelijkertijd zijn <strong>burgemeester</strong>s zich<br />
bewust van het directe leefniveau van burgers, zoals <strong>de</strong> buurt, <strong>de</strong> school, <strong>de</strong> kerk of e<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>iging.<br />
Engelse <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s bezoek<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze plaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> prober<strong>en</strong> daarbij met <strong>de</strong> lokale nietbestuurlijke<br />
lei<strong>de</strong>rs in aanraking te kom<strong>en</strong>, naar h<strong>en</strong> te luister<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong> te prober<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> te<br />
on<strong>de</strong>rk<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> aan te pakk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld hiervan is het multi-faith-forum dat Dorothy Thornhill in<br />
Watford heeft opgezet.<br />
Burgemeesters hebb<strong>en</strong> t<strong>en</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> te mak<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving die e<strong>en</strong> hoge diversiteit k<strong>en</strong>t <strong>en</strong> door<br />
process<strong>en</strong> als individualisering zich moeilijker laat k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> stur<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> sterke persoonlijke invulling in<br />
76
het uitdrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke id<strong>en</strong>titeit met bijbehor<strong>en</strong><strong>de</strong> norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> waard<strong>en</strong>, is niet alle<strong>en</strong><br />
on<strong>de</strong>rhevig aan pragmatische gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>, het wordt ook als principieel onjuist ervar<strong>en</strong> door veel<br />
<strong>burgemeester</strong>s. Id<strong>en</strong>tificatie met <strong>de</strong> lokale eig<strong>en</strong>heid is voor e<strong>en</strong> goed <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> noodzakelijk. E<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> di<strong>en</strong>t zoveel mogelijk te sprek<strong>en</strong> met burgers <strong>en</strong> organisaties uit <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> naar<br />
h<strong>en</strong> te luister<strong>en</strong>.<br />
T<strong>en</strong> vier<strong>de</strong> speelt <strong>de</strong> persoonlijkheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl e<strong>en</strong> rol. Zo weet <strong>de</strong> charismatische<br />
<strong>burgemeester</strong> Ray Mallon uit Middlesbrough naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> <strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s zijn ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> <strong>en</strong> collega’s,<br />
<strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeit <strong>en</strong> het zelfbeeld van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap aanzi<strong>en</strong>lijk te beïnvloed<strong>en</strong>.<br />
Als het gaat om het sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong> van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap, dan word<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s geconfronteerd met<br />
conflicter<strong>en</strong><strong>de</strong> waard<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> die geme<strong>en</strong>schap. Het zijn niet alle<strong>en</strong> <strong>de</strong> multiculturele verschill<strong>en</strong>, maar<br />
het is ook vaak <strong>de</strong> on<strong>en</strong>igheid over ruimtelijke project<strong>en</strong>, waarbij <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> moet sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong>. De<br />
sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol is echter niet altijd ev<strong>en</strong> gemakkelijk te vervull<strong>en</strong>, blijkt uit e<strong>en</strong> aantal percepties van<br />
<strong>burgemeester</strong>s.<br />
De complexe <strong>en</strong> controversiële on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> bewuste <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gewog<strong>en</strong> invulling van <strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> retoriek <strong>en</strong> symboliek die e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> gebruikt. Zowel Engelse als<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> in meer of min<strong>de</strong>re mate het belang van op<strong>en</strong> communicatie <strong>en</strong><br />
interactie om burgers bij <strong>de</strong> besluitvorming te betrekk<strong>en</strong>, op het mom<strong>en</strong>t dat kritiek of maatschappelijke<br />
uitsluiting het gevolg van hun beleid is. De mate van kritiek die e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> bij het uitdrag<strong>en</strong> van<br />
id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> waard<strong>en</strong> krijgt <strong>en</strong> <strong>de</strong> mate waarin maatschappelijke uitsluiting kan ontstaan bij het<br />
formuler<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke id<strong>en</strong>titeit zal afhang<strong>en</strong> van <strong>de</strong> mate van abstractie. An<strong>de</strong>rzijds<br />
stell<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s dat ondui<strong>de</strong>lijkheid ge<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind; soms moet e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r knop<strong>en</strong> door<br />
hakk<strong>en</strong> of voor bepaal<strong>de</strong> waard<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> persoonlijke principes <strong>en</strong> <strong>de</strong> partijpolitieke invloed op <strong>de</strong> achtergrond meespel<strong>en</strong>.<br />
De verwachting<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> politieke partij kunn<strong>en</strong> het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> complicer<strong>en</strong>. De<br />
vraag is hoe groot <strong>de</strong> politieke invloed van <strong>de</strong> partij<strong>en</strong> is <strong>en</strong> hoe dat <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> burgerva<strong>de</strong>r rol<br />
beïnvloedt. Antwoord<strong>en</strong> op <strong>de</strong>ze vrag<strong>en</strong> hang<strong>en</strong> af van het type <strong>burgemeester</strong>. Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s<br />
zijn over het algeme<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>ing dat als <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> gekoz<strong>en</strong> zal word<strong>en</strong>, <strong>de</strong> functie politieker<br />
wordt <strong>en</strong> daarmee het vermog<strong>en</strong> om sam<strong>en</strong> te bind<strong>en</strong> kleiner. Sinds tijd<strong>en</strong> wordt in Ne<strong>de</strong>rland <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> gezi<strong>en</strong> als iemand die bov<strong>en</strong> <strong>de</strong> partij<strong>en</strong> staat. Als <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> gekoz<strong>en</strong> wordt, verwacht<br />
m<strong>en</strong> dat hij zich dui<strong>de</strong>lijker zal profiler<strong>en</strong> <strong>en</strong> veel dui<strong>de</strong>lijker partijstandpunt<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong> zal br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Die<br />
polarisatie zal <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol moeilijker realiseerbaar mak<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> uitzon<strong>de</strong>ring op <strong>de</strong>ze aanname is<br />
echter <strong>de</strong> perceptie van <strong>burgemeester</strong> Jacques Wallage. Volg<strong>en</strong>s hem valt tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> verkiezingscampagne<br />
polarisatie te verwacht<strong>en</strong>, maar zal <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong>maal aangetred<strong>en</strong> er voor <strong>de</strong> gehele geme<strong>en</strong>schap<br />
will<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> juist e<strong>en</strong> integratieve uitstraling hebb<strong>en</strong>; vooral die lei<strong>de</strong>rs zull<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De vraag<br />
is hoe <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong> hierin nu werkelijk zal gaan optred<strong>en</strong>.<br />
Op dit vlak biedt <strong>de</strong> land<strong>en</strong>vergelijking e<strong>en</strong> interessante kijk op het toekomstige <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>. Engelse gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong>, teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> verwachting<strong>en</strong> van veel<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s in, dat zij e<strong>en</strong> sterke sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol vervull<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat zij er in <strong>de</strong> eerste<br />
plaats voor <strong>de</strong> gehele geme<strong>en</strong>schap zijn. Dit zou <strong>de</strong> verwachting<strong>en</strong> van Jaqcues Wallage wel e<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong><br />
bevestig<strong>en</strong>; uitein<strong>de</strong>lijk wet<strong>en</strong> ook gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s vooral e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r te zijn <strong>en</strong> zijn<br />
ook <strong>de</strong> kiezers vooral g<strong>en</strong>eigd voor e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijk type te stemm<strong>en</strong>. Sommige factor<strong>en</strong> nuancer<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s<br />
<strong>de</strong>ze aanname, namelijk <strong>de</strong> persoonlijke <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl <strong>en</strong> <strong>de</strong> invloed van <strong>de</strong> politieke partij achter e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>. Steve Bullock stelt dat hij naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl heeft waarin hij <strong>de</strong> rol van<br />
politiek lei<strong>de</strong>r met die van burgerva<strong>de</strong>r combineert, meer dan an<strong>de</strong>re gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s dat volg<strong>en</strong>s<br />
hem wet<strong>en</strong> te combiner<strong>en</strong>. De Burgemeesters Mike Wolf <strong>en</strong> Ray Mallon zi<strong>en</strong> hun onafhankelijkheid - het<br />
feit dat ze ge<strong>en</strong> verantwoording aan e<strong>en</strong> partij schuldig zijn - als e<strong>en</strong> mogelijkheid om meer e<strong>en</strong><br />
burgerva<strong>de</strong>rrol voor <strong>de</strong> gehele geme<strong>en</strong>schap te kunn<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong>.<br />
Deze verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> inzicht<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> e<strong>en</strong> formulering van e<strong>en</strong> antwoord op <strong>de</strong> eerste <strong>de</strong>elvraag dichterbij.<br />
De eerste <strong>de</strong>elvraag van dit on<strong>de</strong>rzoek luid<strong>de</strong>: In hoeverre is <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r in staat<br />
om zowel <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> haar id<strong>en</strong>titeit te vorm<strong>en</strong>, waarbij gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met<br />
maatschappelijke uitsluiting tot mogelijk gevolg, als <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r die er voor <strong>de</strong> gehele<br />
geme<strong>en</strong>schap is? Als het dilemma vere<strong>en</strong>voudigd wordt tot e<strong>en</strong> sterke politieke <strong>en</strong> polariser<strong>en</strong><strong>de</strong> invulling<br />
van id<strong>en</strong>titeitsvorming aan <strong>de</strong> <strong>en</strong>e zij<strong>de</strong>, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> bov<strong>en</strong> <strong>de</strong> partij<strong>en</strong> staan<strong>de</strong><br />
burgerva<strong>de</strong>rrol an<strong>de</strong>rzijds, dan lijk<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> meeste Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s <strong>de</strong> twee zijd<strong>en</strong> van het<br />
77
dilemma ver<strong>de</strong>r uit elkaar te gaan ligg<strong>en</strong>, als <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> gekoz<strong>en</strong> wordt. Daarmee lijkt het dilemma<br />
uit <strong>de</strong> <strong>de</strong>elvraag groter te word<strong>en</strong>. De Engelse <strong>burgemeester</strong>s ton<strong>en</strong> echter aan dat <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> in Ne<strong>de</strong>rland wellicht gemakkelijker <strong>de</strong> twee zijd<strong>en</strong> van het dilemma zal combiner<strong>en</strong>, dan<br />
veron<strong>de</strong>rsteld. Hoewel <strong>de</strong> persoonlijke <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl <strong>en</strong> <strong>de</strong> partijpolitieke achtergrond van invloed blijft,<br />
zal <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> waarschijnlijk e<strong>en</strong> meer politieke <strong>en</strong> sterkere id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r zijn,<br />
maar ook <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> burgerva<strong>de</strong>r kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>.<br />
8.2 Media-isering <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
Ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele Ne<strong>de</strong>rlandse noch Engelse <strong>burgemeester</strong> zal <strong>de</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> rol van <strong>de</strong> media in politiek <strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>leving ontk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Ook bevestig<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s het belang van het werk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> positieve<br />
beeldvorming in <strong>de</strong> pers. Burgemeesters hebb<strong>en</strong> all<strong>en</strong> last van <strong>de</strong> media die vooral oog heeft voor het<br />
negatieve. De media word<strong>en</strong> door <strong>burgemeester</strong>s gebruikt voor meer dan simpelweg nieuwsvoorzi<strong>en</strong>ing.<br />
Het gaat erom dat e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zijn burgers in <strong>de</strong> pers het juiste beeld weet te ton<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s<br />
<strong>burgemeester</strong>s heeft e<strong>en</strong> burger niets aan <strong>de</strong>tails, <strong>en</strong> neemt <strong>de</strong> burger ook niet <strong>de</strong> moeite om zich grondig<br />
in <strong>de</strong> bestuurlijke materie te verdiep<strong>en</strong>. De <strong>burgemeester</strong> moet daarom het totaalplaatje van e<strong>en</strong><br />
beleidsissue kunn<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat is volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s voor vel<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> gemakkelijke opgave.<br />
De toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> invloed van <strong>de</strong> media vraagt om e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re houding van <strong>burgemeester</strong>s. Burgemeesters<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> relatie met <strong>de</strong> pers te hebb<strong>en</strong>, pro-actiever met <strong>de</strong> media om te gaan, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijke<br />
regiefunctie in het geme<strong>en</strong>telijke contact met <strong>de</strong> pers te hebb<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d standpunt wordt hierin<br />
ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door <strong>burgemeester</strong> Gro<strong>en</strong> van Uithoorn, die het principieel onw<strong>en</strong>selijk vindt als journalist<strong>en</strong><br />
als verl<strong>en</strong>gstuk van geme<strong>en</strong>telijke voorlichting word<strong>en</strong> gebruikt, omdat dat <strong>de</strong> opiniër<strong>en</strong><strong>de</strong> rol van <strong>de</strong><br />
media zou schad<strong>en</strong>.<br />
Hoewel het contact met <strong>de</strong> burger via vele kanal<strong>en</strong> verloopt, zoals radio, televisie, krant<strong>en</strong> <strong>en</strong> internet, is<br />
het voor kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> moeilijker om in <strong>de</strong> media voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> zichtbaar te zijn, stell<strong>en</strong> veel<br />
<strong>burgemeester</strong>s. Vaak zijn <strong>de</strong> lokale krant<strong>en</strong> het belangrijkste mid<strong>de</strong>l om burgers te informer<strong>en</strong> <strong>en</strong> om<br />
zichtbaar te zijn voor <strong>burgemeester</strong>s van kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. De Engelse sted<strong>en</strong> die on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el uitmak<strong>en</strong><br />
van Groot-Lond<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> moeite om <strong>de</strong> gew<strong>en</strong>ste zichtbaarheid in <strong>de</strong> dominante media te realiser<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast is het mogelijk dat in Engeland <strong>de</strong> pluriformiteit van bestuursmo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
beperktere aandacht van journalist<strong>en</strong> voor gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s leidt.<br />
In eerste instantie erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s dat er e<strong>en</strong> roep is om e<strong>en</strong> sterk <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. De<br />
w<strong>en</strong>selijkheid van dit proces hangt volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> af van <strong>de</strong> precieze invulling van <strong>de</strong>ze behoefte. Sommige<br />
<strong>burgemeester</strong>s gebruik<strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> vocabulaire om <strong>de</strong> vraag naar krachtig <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te<br />
duid<strong>en</strong>. Jules Pipe spreekt over ‘high profile lea<strong>de</strong>rship’, hetge<strong>en</strong> staat voor e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r waarmee m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
zich will<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> <strong>en</strong> die <strong>de</strong> nod<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap dui<strong>de</strong>lijk articuleert in <strong>de</strong> media om zich<br />
uit te strekk<strong>en</strong> naar datg<strong>en</strong>e wat e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap wil bereik<strong>en</strong> <strong>en</strong> daardoor ook meer<br />
on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>lingsmacht verkrijgt t<strong>en</strong> gunste van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap. Jacques Wallage spreekt over interactief<br />
<strong>de</strong>mocratisch <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, wat inhoudt dat e<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r uitdaagt tot dialoog, zoekt naar draagvlak <strong>en</strong><br />
meer<strong>de</strong>rheid, maar wel zegt waar het he<strong>en</strong> moet. Uit <strong>de</strong> vertog<strong>en</strong> van Jules Pipe, Jacques Wallage <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
an<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong>s is op te mak<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> erg<strong>en</strong>s op<strong>en</strong> staat voor het bied<strong>en</strong> van meer ruimte aan<br />
krachtig <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> erg<strong>en</strong>s wil m<strong>en</strong> ook <strong>burgemeester</strong>s die goed met <strong>de</strong> media-isering van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
om wet<strong>en</strong> te gaan, maar e<strong>en</strong> concrete <strong>de</strong>finiëring van <strong>de</strong>ze roep is moeilijk vast te stell<strong>en</strong>. Het is in zo’n<br />
geval zinvol, om te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> wat krachtig <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> in ie<strong>de</strong>r geval niet mag betek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Burgemeesters erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> unaniem dat <strong>de</strong> media-isering van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> heeft geleid tot e<strong>en</strong> grotere<br />
aandacht voor het persoonlijke; <strong>de</strong> aandacht voor <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> persoonlijkheid<br />
van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> is bepal<strong>en</strong>d voor zijn verschijning in <strong>de</strong> media. Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s<br />
verwacht<strong>en</strong> datg<strong>en</strong>e wat Engelse <strong>burgemeester</strong>s erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>; <strong>de</strong> media-aandacht voor <strong>de</strong> persoonlijke<br />
karakteristiek<strong>en</strong> neemt toe bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap. Zowel <strong>de</strong> meeste Engelse als <strong>de</strong> meeste<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s zi<strong>en</strong> dit in meer of min<strong>de</strong>re mate als e<strong>en</strong> negatieve ontwikkeling <strong>en</strong> sommig<strong>en</strong><br />
zijn bang voor populisme. Ray Mallon vormt hier echter e<strong>en</strong> uitgesprok<strong>en</strong> uitzon<strong>de</strong>ring op. Volg<strong>en</strong>s Ray<br />
Mallon is persoonlijkheid juist het belangrijkste in <strong>de</strong> politiek, want persoonlijkheid heeft <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong><br />
inspirer<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> motiver<strong>en</strong><strong>de</strong> kwaliteit<strong>en</strong> in zich. Het door an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> geformuleer<strong>de</strong> gevaar van het<br />
prevaler<strong>en</strong> van persoonlijkheid bov<strong>en</strong> inhoud, is er volg<strong>en</strong>s hem niet, want ‘inhoud is persoonlijkheid’,<br />
stelt Mallon. Engelse <strong>burgemeester</strong>s stell<strong>en</strong> dat het gevaar van populisme in <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> groter is bij<br />
78
onafhankelijke kandidat<strong>en</strong> dan <strong>burgemeester</strong>s die e<strong>en</strong> politieke partij achter zich hebb<strong>en</strong> waar zij rek<strong>en</strong>ing<br />
mee moet<strong>en</strong> houd<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong><strong>de</strong> nuancering op <strong>de</strong> aanname dat <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zal leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> grotere<br />
aandacht voor het persoonlijke in <strong>de</strong> politiek, is geformuleerd door Jules Pipe. De media-aandacht voor <strong>de</strong><br />
persoonlijkheid van e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s zal, zo stelt Pipe, volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> golfbeweging verlop<strong>en</strong>. De<br />
aandacht van <strong>de</strong> media <strong>en</strong> <strong>de</strong> populariteit die sommige <strong>burgemeester</strong>s bezitt<strong>en</strong> vanwege hun<br />
persoonlijkheid <strong>en</strong> niet zozeer vanwege hun politiek, zal na <strong>de</strong> grote mediahypes leidd<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> aandacht<br />
van zowel burgers als journalist<strong>en</strong> voor wat e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> werkelijk te zegg<strong>en</strong> heeft.<br />
Engelse <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat het waar is dat sterke persoonlijkhed<strong>en</strong>, die goed in<br />
staat zijn e<strong>en</strong> visie voor <strong>de</strong> lokale geme<strong>en</strong>schap uit te drag<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook niet noodzakelijkerwijs aan e<strong>en</strong><br />
politieke partij zijn verbond<strong>en</strong>, succesvol blek<strong>en</strong> in sommige <strong>burgemeester</strong>verkiezing<strong>en</strong>. Dit wil echter niet<br />
zegg<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze <strong>burgemeester</strong>s niet gericht zijn op <strong>de</strong> serieuze issues. Vaak war<strong>en</strong> zij juist gekoz<strong>en</strong><br />
vanwege hun begrip van <strong>de</strong> serieuze zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun bekwaamheid om <strong>de</strong> lokale zorg<strong>en</strong> daarover te<br />
repres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.<br />
Engelse <strong>burgemeester</strong>s stell<strong>en</strong> dat actor<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> in het netwerk van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> over het<br />
algeme<strong>en</strong> positief staan teg<strong>en</strong>over e<strong>en</strong> sterke gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. Sterke <strong>burgemeester</strong>s zijn over het<br />
algeme<strong>en</strong> door lei<strong>de</strong>rs van sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><strong>de</strong> organisaties gew<strong>en</strong>st omdat er dan vaak sneller <strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijker<br />
besluitvorming met <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te plaats vindt <strong>en</strong> omdat <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s vaak e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijke visie<br />
voor stad <strong>en</strong> omgeving hebb<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> dit raamwerk zijn <strong>burgemeester</strong>s in staat om e<strong>en</strong> breed overzicht<br />
te hebb<strong>en</strong> op hoe <strong>de</strong> publieke, <strong>de</strong> private <strong>en</strong> <strong>de</strong> vrijwilligers sector het beste met <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>telijke<br />
overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> om zowel aan <strong>de</strong> verwachting<strong>en</strong> van <strong>de</strong> burger tegemoet te<br />
kom<strong>en</strong>, als gezam<strong>en</strong>lijke doel<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong> die overe<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> met <strong>de</strong> verwachting<strong>en</strong> van nationaal <strong>en</strong><br />
regionaal bestuur. Hier moet word<strong>en</strong> opgemerkt dat in veel Engelse plaats<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> het vertrouw<strong>en</strong> in <strong>de</strong> bestuurlijke situatie van voor <strong>de</strong> komst van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong><br />
zo slecht was, dat m<strong>en</strong> grote verwachting<strong>en</strong> had van <strong>de</strong> nieuwe gekoz<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r.<br />
Veel Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s zi<strong>en</strong> het gevaar van autoritaire <strong>en</strong> dominante lei<strong>de</strong>rs ontstaan als er sterke<br />
<strong>en</strong> expressieve gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s kom<strong>en</strong>. Burgemeesters zull<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>eigd zijn <strong>de</strong><br />
sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol te vervull<strong>en</strong> in hun netwerk van betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> sterk geprofileer<strong>de</strong>,<br />
expressieve lei<strong>de</strong>r zou in zijn bestuurlijke omgeving op teg<strong>en</strong>stand kunn<strong>en</strong> stuit<strong>en</strong>. Toch zegg<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s er uitein<strong>de</strong>lijk op te vertrouw<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse cultuur waarin m<strong>en</strong> géén macholei<strong>de</strong>rs<br />
w<strong>en</strong>st <strong>en</strong> waarin cons<strong>en</strong>sus <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking e<strong>en</strong> groot goed zijn, er toe zal leid<strong>en</strong> dat autoritaire lei<strong>de</strong>rs<br />
het moet<strong>en</strong> aflegg<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> burgerva<strong>de</strong>rs.<br />
E<strong>en</strong> nuance die moet word<strong>en</strong> gemaakt is dat volg<strong>en</strong>s Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s <strong>de</strong> w<strong>en</strong>selijkheid <strong>en</strong> het<br />
draagvlak voor autoritair <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> afhangt van het beleidson<strong>de</strong>rwerp. Zo gev<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s<br />
voorbeeld<strong>en</strong> dat er eer<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> autoritaire lei<strong>de</strong>r in e<strong>en</strong> netwerk van geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> of sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
organisaties wordt geaccepteerd als het gaat om geme<strong>en</strong>telijke herin<strong>de</strong>ling of om ramp<strong>en</strong> <strong>en</strong> crises, zoals<br />
bij Giuliani in New York. In <strong>de</strong> meeste gevall<strong>en</strong> zal <strong>de</strong> voorkeur echter naar e<strong>en</strong> meer sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong>d<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> uitgaan.<br />
Hoewel <strong>de</strong> Engelse <strong>burgemeester</strong>s tot dusver ge<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met te autoritaire of te dominante<br />
<strong>burgemeester</strong>s, veron<strong>de</strong>rstell<strong>en</strong> zij dat het nieuwe systeem van directe verkiezing in theoretische zin dat<br />
gevaar wel in zich heeft, omdat <strong>de</strong> besluitvorming meer rondom één persoon is geconc<strong>en</strong>treerd. Ook hier<br />
ziet m<strong>en</strong> <strong>de</strong> risico’s sterker aanwezig bij onafhankelijke <strong>burgemeester</strong>s.<br />
De twee<strong>de</strong> <strong>de</strong>elvraag van dit on<strong>de</strong>rzoek luid<strong>de</strong>: In hoeverre is <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r in staat<br />
zowel leiding te gev<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> krachtige <strong>en</strong> expressieve wijze die mid<strong>de</strong>ls <strong>de</strong> media-isering van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
tot stand komt, als op e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> wijze, in het netwerk van betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong>? Deze vraag<br />
veron<strong>de</strong>rstelt e<strong>en</strong> (schijnbare) teg<strong>en</strong>stelling tuss<strong>en</strong> expressief <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong>d <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Zowel <strong>de</strong><br />
meeste Engelse als Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s zi<strong>en</strong> dat door toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> media-isering van <strong>de</strong><br />
sam<strong>en</strong>leving, die e<strong>en</strong> nog grotere rol zal spel<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>, e<strong>en</strong> expressiever <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
gew<strong>en</strong>st of in ie<strong>de</strong>r geval onvermij<strong>de</strong>lijk is. Daarbij erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> zij dat dit, in ie<strong>de</strong>r geval in theorie, e<strong>en</strong><br />
gevaar vormt voor <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol van <strong>burgemeester</strong>s, omdat <strong>de</strong> behoefte aan sterk <strong>en</strong> expressief<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> e<strong>en</strong> populistische <strong>en</strong> autoritaire lei<strong>de</strong>r voort kan br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Zowel e<strong>en</strong> populistische als<br />
autoritaire <strong>burgemeester</strong> zou in <strong>de</strong> praktijk echter wel e<strong>en</strong>s op weinig draagvlak kunn<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>. De<br />
burger zou wel e<strong>en</strong>s alle<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>r will<strong>en</strong>, als die lei<strong>de</strong>r meer is dan e<strong>en</strong> aansprek<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
persoonlijkheid <strong>en</strong> <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse cons<strong>en</strong>suscultuur zou e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r blijv<strong>en</strong> prevaler<strong>en</strong><br />
79
ov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> autoritaire lei<strong>de</strong>r die e<strong>en</strong> polariser<strong>en</strong><strong>de</strong> werking heeft. De Engelse on<strong>de</strong>rzoekscasus lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong><br />
dat <strong>burgemeester</strong>s zich ontpopp<strong>en</strong> als individu<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> krachtig electoraal mandaat <strong>en</strong> dat het netwerk<br />
van lokale partners behoefte heeft aan <strong>burgemeester</strong>s die krachtig hun visie uitdrag<strong>en</strong>, maar dat er<br />
tegelijkertijd voorkeur gegev<strong>en</strong> wordt aan cons<strong>en</strong>susvorming, sam<strong>en</strong>binding <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking aan<br />
geme<strong>en</strong>schappelijke publieke doel<strong>en</strong>.<br />
8.3 Beeldvorming <strong>en</strong> verantwoording<br />
De meeste Engelse <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s stell<strong>en</strong> dat zij geconfronteerd word<strong>en</strong> met hoge<br />
verwachting<strong>en</strong> aan hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. De gekoz<strong>en</strong> Engelse <strong>burgemeester</strong>s pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> e<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
combinatie van gezag <strong>en</strong> toegankelijkheid; m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> macht heeft <strong>en</strong> het verschil<br />
kan mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> tegelijk toegankelijk is; m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> dat ze hun gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> kunn<strong>en</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>en</strong><br />
in <strong>de</strong> supermarkt of op <strong>de</strong> straat.<br />
Tegelijkertijd hebb<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s beperkte mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> ter beschikking om die verwachting<strong>en</strong> te<br />
realiser<strong>en</strong>. Burgemeesters kunn<strong>en</strong> zich niet in <strong>de</strong>tail met alles bezighoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> maar e<strong>en</strong> beperkte<br />
zegg<strong>en</strong>schap over <strong>de</strong> lokale (semi-)publieke organisaties. Er is dan ook sprake van e<strong>en</strong><br />
machtsincongru<strong>en</strong>tie; er is e<strong>en</strong> discrepantie van wat burgers verwacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> feitelijke bevoegdhed<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> of e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
E<strong>en</strong> aantal factor<strong>en</strong> bepaalt <strong>de</strong> omvang van die machtsincongru<strong>en</strong>tie. De zegg<strong>en</strong>schap verschilt per<br />
positie, want e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> heeft e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re rol in <strong>de</strong> raad dan in het college. E<strong>en</strong> factor die bepal<strong>en</strong>d<br />
is voor het waar kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van beloft<strong>en</strong> is <strong>de</strong> zegg<strong>en</strong>schap binn<strong>en</strong> het college. Burgemeesters zijn<br />
sterk afhankelijk van het meer<strong>de</strong>rheidsstandpunt in hun kabinet. Opnieuw moet hier word<strong>en</strong> opgemerkt<br />
dat <strong>de</strong> bevoegdhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> mogelijkheid om zijn eig<strong>en</strong> beleidsvoorkeur<strong>en</strong><br />
te realiser<strong>en</strong>, bepaald wordt door <strong>de</strong> vraag of <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> presid<strong>en</strong>tiële macht wordt toebe<strong>de</strong>eld,<br />
namelijk <strong>de</strong> vraag of <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zijn eig<strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>rs mag b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontslaan. Vervolg<strong>en</strong>s is het<br />
realiser<strong>en</strong> van beloft<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> afhankelijk van <strong>de</strong> politieke besluitvorming in raad <strong>en</strong> college, maar ook<br />
van <strong>de</strong> stuurbaarheid van <strong>de</strong> ambtelijke organisatie. De ambtelijke organisatie speelt e<strong>en</strong> rol in <strong>de</strong> mate <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> snelheid van uitvoering van <strong>de</strong> beloft<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
Ondanks <strong>de</strong> beperkte macht <strong>en</strong> bevoegdhed<strong>en</strong> die <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, stell<strong>en</strong><br />
Engelse <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s dat <strong>de</strong> risico’s van machtsmisbruik groter zijn bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>. Het organiser<strong>en</strong> van eerlijke reflectie op hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> kan het isolem<strong>en</strong>t waarin<br />
<strong>burgemeester</strong>s kunn<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>, doorbrek<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> risico’s van machtsmisbruik beperk<strong>en</strong>. Burgemeesters<br />
gebruik<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> typering<strong>en</strong> om <strong>de</strong> houding van hun ambtsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> te duid<strong>en</strong>; <strong>burgemeester</strong>s<br />
zoud<strong>en</strong> zelfing<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, weinig kritisch, weinig op<strong>en</strong>staand voor reflectie <strong>en</strong> soms behoorlijk arrogant zijn.<br />
Wat het ook is, <strong>de</strong> houding <strong>en</strong> <strong>de</strong> e<strong>en</strong>zame positie van veel <strong>burgemeester</strong>s is zodanig dat zij gevoeliger<br />
zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn voor machtsmisbruik.<br />
Reflectie vanuit <strong>de</strong> omgeving wordt door <strong>burgemeester</strong>s uit verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> hoek<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d. Familie,<br />
collega’s of ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>, all<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong> zij e<strong>en</strong> noodzakelijke rol in het gev<strong>en</strong> van feedback stell<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s. Vooral familie, partner of kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> hier onbetwist e<strong>en</strong> aan<strong>de</strong>el in. De rol van <strong>de</strong><br />
ambtelijke organisatie verdi<strong>en</strong>t echter e<strong>en</strong> na<strong>de</strong>re toelichting. Veel <strong>burgemeester</strong>s b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> <strong>de</strong> rol van<br />
goe<strong>de</strong> feedback vanuit <strong>de</strong> ambtelijke organisatie. Burgemeesters hebb<strong>en</strong> soms vertrouw<strong>en</strong>sfigur<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />
organisatie die e<strong>en</strong> belangrijke rol in het gev<strong>en</strong> van reflectie vervull<strong>en</strong>. Het zijn vaak bepaal<strong>de</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit<br />
<strong>de</strong> organisatie waar <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> soort vertrouw<strong>en</strong>sband mee hebb<strong>en</strong> opgebouwd, zodat <strong>de</strong>ze<br />
ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> eer<strong>de</strong>r <strong>de</strong> ruimte krijg<strong>en</strong> om eerlijke feedback te gev<strong>en</strong>.<br />
Het gebruik mak<strong>en</strong> van professionele coaches komt relatief weinig voor on<strong>de</strong>r Engelse <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
<strong>burgemeester</strong>s. De <strong>burgemeester</strong> die wel e<strong>en</strong> coach heeft, Michiel van Haersma Buma, raad het ie<strong>de</strong>re<br />
<strong>burgemeester</strong> aan, maar verplicht stell<strong>en</strong> werkt echter niet. Het inschakel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> coach lijkt veel<br />
<strong>burgemeester</strong> wel zinvol, hoewel er ook wordt getwijfeld aan het nut van advies van iemand die van buit<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> organisatie komt <strong>en</strong> <strong>de</strong> bestuurspraktijk niet goed k<strong>en</strong>t.<br />
Reflecter<strong>en</strong> met collega’s, vanuit e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> peergroep, gebeurt bij Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s naar<br />
eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> te weinig. De Engelse <strong>burgemeester</strong>s kom<strong>en</strong>, op Ray Mallon na, wel regelmatig bij elkaar. Als<br />
klein g<strong>en</strong>ootschap van <strong>de</strong> eerste elf direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s in Engeland, was e<strong>en</strong> structureel sam<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> wellicht gemakkelijker te realiser<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s zou meer goed<br />
georganiseer<strong>de</strong> peergroepreflectie zeer welkom zijn. Burgemeesters wijz<strong>en</strong> wel op verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
80
faalfactor<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>de</strong>rgelijke reflectie; zo zou e<strong>en</strong> peergroepreflectie bestaan<strong>de</strong> uit <strong>burgemeester</strong>s van<br />
buurgeme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet bijdrag<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> op<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> eerlijkheid van <strong>de</strong> gesprekk<strong>en</strong>.<br />
Het organiser<strong>en</strong> van interne correctiemechanism<strong>en</strong> kan <strong>burgemeester</strong>s in staat stell<strong>en</strong> om externe<br />
verantwoordingsprocess<strong>en</strong> beter te doorstaan. Engelse <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s stell<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> druk<br />
om verantwoording af te legg<strong>en</strong> to<strong>en</strong>eemt bij e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap. De media speelt hier<br />
e<strong>en</strong> grote rol in, <strong>en</strong> het risico om niet herkoz<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> maakt <strong>de</strong> druk groot. Het nieuwe mo<strong>de</strong>l leidt er<br />
toe dat het aflegg<strong>en</strong> van rek<strong>en</strong>schap meer in het op<strong>en</strong>baar plaatsvindt. Sommige Engelse <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
<strong>burgemeester</strong>s hekel<strong>en</strong> <strong>de</strong> afrek<strong>en</strong>cultuur; e<strong>en</strong> cultuur waarin <strong>de</strong> media ie<strong>de</strong>re misstap vergroot <strong>en</strong> m<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>eigd is publieke lei<strong>de</strong>rs eer<strong>de</strong>r weg te stur<strong>en</strong>. Engelse <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
corriger<strong>en</strong><strong>de</strong> rol van raadsled<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> noodzakelijke ontwikkeling is.<br />
Daarnaast pleit<strong>en</strong> zij voor het introducer<strong>en</strong> van recall als extra verantwoordingsmechanisme.<br />
Sommige <strong>burgemeester</strong>s twijfel<strong>en</strong> eraan of <strong>de</strong> burger wel in staat is e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>ling te mak<strong>en</strong> van<br />
het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. De burger zou niet in alle b<strong>en</strong>odig<strong>de</strong> aspect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r<br />
geïnteresseerd zijn, noch er e<strong>en</strong> juiste beoor<strong>de</strong>ling over kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>. De aard van <strong>de</strong> media-aandacht<br />
zou bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> <strong>de</strong> risico’s van personificering in <strong>de</strong> hand werk<strong>en</strong>. An<strong>de</strong>re Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong>s<br />
dichtt<strong>en</strong> <strong>de</strong> burger wel e<strong>en</strong> groot corriger<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong> toe <strong>en</strong> zi<strong>en</strong> <strong>de</strong> bevoegdhed<strong>en</strong> van <strong>de</strong> raad <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse cultuur waarin zeer sterke lei<strong>de</strong>rs niet getolereerd word<strong>en</strong>, als voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> garantie om<br />
machtsmisbruik van gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s te voorkom<strong>en</strong>.<br />
Ook hier wijz<strong>en</strong> Engelse <strong>burgemeester</strong>s erop dat persoonlijke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> vooral in verkiezingstijd e<strong>en</strong> rol<br />
spel<strong>en</strong>, maar dat daarna <strong>de</strong> aandacht voor e<strong>en</strong> goed beleid <strong>en</strong> bestuur weer to<strong>en</strong>eemt. En ook hier geldt<br />
dat <strong>burgemeester</strong>s die veel aandacht ontvang<strong>en</strong> vanwege hun sterke persoonlijkheid niet<br />
noodzakelijkerwijs ge<strong>en</strong> aandacht zoud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> of krijg<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> serieuze issues. Vaak war<strong>en</strong> zij juist<br />
gekoz<strong>en</strong> vanwege hun begrip van <strong>de</strong> serieuze zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun bekwaamheid om <strong>de</strong> lokale zorg<strong>en</strong> daarover te<br />
repres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.<br />
De vraag of <strong>burgemeester</strong>s in staat zijn om met <strong>de</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> druk van verantwoording om te gaan,<br />
raakt het aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> gestel<strong>de</strong> dilemma van <strong>en</strong>erzijds reflectie ter harte nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> an<strong>de</strong>rzijds reflectie<br />
neger<strong>en</strong>. Burgemeesters moet<strong>en</strong> alle feedback, of die nu afkomstig is van interne dan wel externe<br />
correctiemechanism<strong>en</strong>, op hun merites beoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. De grote verantwoordingsdruk <strong>en</strong> <strong>de</strong> sterke<br />
afrek<strong>en</strong>cultuur vrag<strong>en</strong> om <strong>burgemeester</strong>s die e<strong>en</strong> groot incasseringsvermog<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor kritiek, maar<br />
tegelijkertijd fout<strong>en</strong> durv<strong>en</strong> toegev<strong>en</strong>, ongeacht <strong>de</strong> consequ<strong>en</strong>ties. De <strong>en</strong>e <strong>burgemeester</strong> acht zichzelf meer<br />
in staat om fout<strong>en</strong> van zich af te lat<strong>en</strong> glijd<strong>en</strong> dan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re, maar ie<strong>de</strong>re <strong>burgemeester</strong> ziet e<strong>en</strong> belangrijke<br />
rol weggelegd in het manag<strong>en</strong> van verwachting<strong>en</strong> <strong>en</strong> teleurstelling<strong>en</strong>.<br />
Burgemeesters stell<strong>en</strong> dat het noodzakelijk is te blijv<strong>en</strong> communicer<strong>en</strong> ook als burgers teleurgesteld<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Burgemeesters moet<strong>en</strong> uitlegg<strong>en</strong> waarom ding<strong>en</strong> niet mogelijk zijn of misgaan <strong>en</strong> daarbij<br />
zoveel mogelijk blijv<strong>en</strong> luister<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> burger. Jacques Wallage plaatst wel e<strong>en</strong> kanttek<strong>en</strong>ing bij <strong>de</strong><br />
noodzaak tot luister<strong>en</strong>. De tr<strong>en</strong>d van luister<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> burger, betek<strong>en</strong>t volg<strong>en</strong>s Wallage niet dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
naar <strong>de</strong> mond gepraat moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Burgemeesters moet<strong>en</strong> niet populistisch, maar soms wel reg<strong>en</strong>tesk<br />
zijn. Het ev<strong>en</strong>wicht ligt volg<strong>en</strong>s Wallage in het durv<strong>en</strong> var<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> koers, maar daarbij lat<strong>en</strong><br />
merk<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> burger <strong>en</strong> <strong>de</strong> raad het uitein<strong>de</strong>lijk voor het zegg<strong>en</strong> heeft.<br />
De <strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>de</strong>elvraag van dit on<strong>de</strong>rzoek luid<strong>de</strong>: In hoeverre is <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r in staat<br />
om door mid<strong>de</strong>l van interne correctiemechanism<strong>en</strong> verwachting<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te corriger<strong>en</strong><br />
naar realistische proporties, alsme<strong>de</strong> fout<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong> door van onbesprok<strong>en</strong> gedrag te zijn (actieve<br />
verantwoording), dan wel consequ<strong>en</strong>ties te verbind<strong>en</strong> aan ontstane beeld<strong>en</strong> door verantwoording (passieve<br />
verantwoording) af te legg<strong>en</strong>? Burgemeesters stell<strong>en</strong> dat er over het algeme<strong>en</strong> risico’s van machtsbe<strong>de</strong>rf<br />
aan e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap klev<strong>en</strong>. De toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> druk om rek<strong>en</strong>schap af te legg<strong>en</strong> zou <strong>de</strong><br />
risico’s van machtsmisbruik wel kunn<strong>en</strong> reducer<strong>en</strong>. Maar e<strong>en</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> media-aandacht die g<strong>en</strong>eigd is<br />
misstapp<strong>en</strong> te vergrot<strong>en</strong>, maakt het er voor <strong>burgemeester</strong>s waarschijnlijk niet gemakkelijker op.<br />
Burgemeesters hekel<strong>en</strong> <strong>de</strong> afrek<strong>en</strong>cultuur waarin publieke lei<strong>de</strong>rs soms te snel word<strong>en</strong> afgeserveerd. De<br />
grote verantwoordingsdruk <strong>en</strong> <strong>de</strong> sterke afrek<strong>en</strong>cultuur vrag<strong>en</strong> om <strong>burgemeester</strong>s die e<strong>en</strong> groot<br />
incasseringsvermog<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor kritiek <strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> koers durv<strong>en</strong> door te zett<strong>en</strong>, maar tegelijkertijd<br />
fout<strong>en</strong> durv<strong>en</strong> toe te gev<strong>en</strong>, ongeacht <strong>de</strong> consequ<strong>en</strong>ties, om e<strong>en</strong> goed lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te garan<strong>de</strong>r<strong>en</strong>.<br />
Het op<strong>en</strong>baar aflegg<strong>en</strong> van verantwoording door e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> draagt daar aan bij, maar ook<br />
interne correctiemechanism<strong>en</strong> zijn voor zowel e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> als voor e<strong>en</strong> goed lokaal bestuur,<br />
w<strong>en</strong>selijk <strong>en</strong> noodzakelijk om e<strong>en</strong> stabiel lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, met zo min mogelijk risico’s van<br />
machtsbe<strong>de</strong>rf, te realiser<strong>en</strong>.<br />
81
9 <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>; conclusies <strong>en</strong><br />
reflectie<br />
Dit slothoofdstuk vormt <strong>de</strong> plaats om terug te ker<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> hoofdvraag die aan dit on<strong>de</strong>rzoek t<strong>en</strong><br />
grondslag heeft geleg<strong>en</strong>. De theoretische diverg<strong>en</strong>tie in <strong>de</strong> vraag naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is door <strong>de</strong> verhal<strong>en</strong> uit<br />
<strong>de</strong> praktijk inzichtelijker gemaakt. Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>en</strong> Engelse <strong>burgemeester</strong>s hebb<strong>en</strong> getoond hoe zij omgaan<br />
met <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> dilemma’s waarmee zij in hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> geconfronteerd word<strong>en</strong>. Nu moet <strong>de</strong><br />
balans opgemaakt word<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> hoofdvraag beantwoord.<br />
Dit on<strong>de</strong>rzoek heeft tot doel inzicht te verkrijg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> process<strong>en</strong> waar <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> als publieke lei<strong>de</strong>r<br />
mee wordt geconfronteerd in <strong>de</strong> diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> daarvoor bepal<strong>en</strong><strong>de</strong> factor<strong>en</strong>.<br />
In het bijzon<strong>de</strong>r moet inzicht word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> toekomst van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>burgemeester</strong> als<br />
gekoz<strong>en</strong> lei<strong>de</strong>r. In dit hoofdstuk zal naast <strong>de</strong> beantwoording van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvraag ook word<strong>en</strong><br />
ingegaan op <strong>de</strong> toekomst van publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> in het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r.<br />
In hoofdstuk twee werd <strong>de</strong> hypothese c<strong>en</strong>traal gesteld dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> niet aan e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige vraag<br />
aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> moet voldo<strong>en</strong>, maar in staat moet zijn om te gaan met <strong>de</strong> diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag naar<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> daarmee verbond<strong>en</strong> spanning<strong>en</strong>, valkuil<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong>, zoals uit <strong>de</strong> drie verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
thema’s <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong> is geblek<strong>en</strong>.<br />
Allereerst kan gezegd word<strong>en</strong> dat, tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> gesprekk<strong>en</strong> die met <strong>burgemeester</strong>s hebb<strong>en</strong> plaats gevond<strong>en</strong>,<br />
is geblek<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> hypothese over <strong>de</strong> diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> niet verworp<strong>en</strong> hoeft te word<strong>en</strong>.<br />
Regelmatig werd<strong>en</strong> <strong>de</strong> spanning<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> door <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s<br />
gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> gesprekk<strong>en</strong> door h<strong>en</strong> zelf impliciet of expliciet aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> gesteld. Er moet wel word<strong>en</strong><br />
gezegd dat sommige <strong>burgemeester</strong>s eer<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>eigd war<strong>en</strong> e<strong>en</strong> spanning als valkuil of dilemma te<br />
bestempel<strong>en</strong> dan an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. De interviews blek<strong>en</strong> soms op zichzelf e<strong>en</strong> afspiegeling te zijn van <strong>de</strong><br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. Sommige <strong>burgemeester</strong>s sprak<strong>en</strong> zeer g<strong>en</strong>uanceerd over hun<br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> lek<strong>en</strong> vooral hun stad te will<strong>en</strong> promot<strong>en</strong>. Sommig<strong>en</strong> formuleerd<strong>en</strong> hun antwoord<strong>en</strong><br />
over het <strong>burgemeester</strong>ambt abstract <strong>en</strong> reflexief, an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> beperkt<strong>en</strong> zich vooral tot het vertell<strong>en</strong> van hun<br />
ervaring<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> bestuurspraktijk. Maar ook die verhal<strong>en</strong> vormd<strong>en</strong> waar<strong>de</strong>volle illustraties van <strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong>. In het algeme<strong>en</strong> war<strong>en</strong> <strong>de</strong> gesprekk<strong>en</strong> op<strong>en</strong>hartiger dan verwacht. Het empirische<br />
ge<strong>de</strong>elte lever<strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>lijk e<strong>en</strong> kleurrijk geheel aan on<strong>de</strong>rzoeksmateriaal op, wat grot<strong>en</strong><strong>de</strong>els weergegev<strong>en</strong><br />
is in <strong>de</strong> hoofdstukk<strong>en</strong> 6 <strong>en</strong>7.<br />
De on<strong>de</strong>rzoeksvraag beantwoord<br />
De inzicht<strong>en</strong> vanuit <strong>de</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>spraktijk over <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> thema’s waarin <strong>de</strong> diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag<br />
aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is on<strong>de</strong>rver<strong>de</strong>eld, zijn in het vorige hoofdstuk geanalyseerd <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> per <strong>de</strong>elvraag tot<br />
e<strong>en</strong> beknopt antwoord geformuleerd. De verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>elvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong><strong>de</strong> antwoord<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
inzicht<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> informatie voor beantwoording van <strong>de</strong> hoofdvraag van dit on<strong>de</strong>rzoek. De<br />
on<strong>de</strong>rzoeksvraag luid<strong>de</strong>: Welke factor<strong>en</strong> zijn voor <strong>de</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> bepal<strong>en</strong>d voor<br />
het kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>? Vanuit dit on<strong>de</strong>rzoek is geblek<strong>en</strong> dat <strong>de</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> in staat is te voldo<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, als rek<strong>en</strong>schap wordt<br />
gegev<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> nu volg<strong>en</strong><strong>de</strong> factor<strong>en</strong>.<br />
Thema 1: B<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s word<strong>en</strong> geconfronteerd met e<strong>en</strong> vraag naar<br />
id<strong>en</strong>titeitsvorming <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>binding. Om aan <strong>de</strong>ze vrag<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> zij met <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
factor<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong>:<br />
A. De id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol komt in dagelijkse bezighed<strong>en</strong> tot uitdrukking,<br />
maar vooral bij activiteit<strong>en</strong> rondom extreme situaties, bij gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> van vreug<strong>de</strong> of verdriet.<br />
B. Deze activiteit<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> door <strong>de</strong> persoonlijke stijl van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> of persoonlijke invulling<br />
van <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol, het belang van symbolische <strong>en</strong> retorische<br />
82
etek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>, die <strong>de</strong>ze activiteit<strong>en</strong> in zich hebb<strong>en</strong>, vergrot<strong>en</strong> (zoals <strong>de</strong> Engelse <strong>burgemeester</strong> Ray<br />
Mallon in Middlesbrough heeft lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>).<br />
C. Omdat voor e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> het vermog<strong>en</strong> tot <strong>de</strong> uitvoering van zijn id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong><br />
geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> functie beperkt is, di<strong>en</strong>t <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zich hierin te lat<strong>en</strong> bij staan<br />
door verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> actor<strong>en</strong> behor<strong>en</strong><strong>de</strong> tot het lokaal bestuur zoals, wethou<strong>de</strong>rs, met behulp van<br />
wat in Engeland ‘backb<strong>en</strong>chers’ word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd, <strong>de</strong>elgeme<strong>en</strong>tevoorzitters <strong>en</strong> soms ook<br />
ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>.<br />
D. De speelruimte van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> is hierin wel afhankelijk van het bestuursmo<strong>de</strong>l waarbinn<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> opereert; als e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> gekoz<strong>en</strong> is lijkt hij in ie<strong>de</strong>r geval meer<br />
speelruimte te hebb<strong>en</strong>; hij kan zich dan beroep<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> mandaat van <strong>de</strong> bevolking.<br />
E. Als <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> gekoz<strong>en</strong> is bepaalt ook zijn zegg<strong>en</strong>schap in het college zijn<br />
id<strong>en</strong>titeitsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> normstell<strong>en</strong><strong>de</strong> vermog<strong>en</strong>; hij heeft meer autonomie als hij zijn wethou<strong>de</strong>rs<br />
mag b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>.<br />
F. Omdat voor e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> het vermog<strong>en</strong> tot <strong>de</strong> uitvoering van zijn id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong><br />
geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> functie beperkt is, di<strong>en</strong>t <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zich hierin tev<strong>en</strong>s te lat<strong>en</strong><br />
bijstaan door verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> lei<strong>de</strong>rs uit het maatschappelijk midd<strong>en</strong>veld.<br />
G. In het uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeits- <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> rol di<strong>en</strong>t <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zich<br />
soms te richt<strong>en</strong> op <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap als geografisch geheel, maar omdat het geme<strong>en</strong>schapsgevoel<br />
van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te als geografische éénheid beperkt is, di<strong>en</strong>t hij zich ook op wijk- <strong>en</strong> buurtniveau<br />
te oriënter<strong>en</strong>.<br />
H. E<strong>en</strong> sterk persoonlijke invulling in het uitdrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke id<strong>en</strong>titeit met<br />
bijbehor<strong>en</strong><strong>de</strong> norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> waard<strong>en</strong>, is niet alle<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rhevig aan pragmatische gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>, het wordt<br />
vaak ook als onw<strong>en</strong>selijk beschouwd; id<strong>en</strong>tificatie met <strong>de</strong> lokale eig<strong>en</strong>heid is noodzakelijk.<br />
I. Complexe <strong>en</strong> controversiële beleidson<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> bewuste <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gewog<strong>en</strong><br />
invulling van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong><strong>de</strong> retoriek <strong>en</strong> symboliek; <strong>de</strong> mate van kritiek die e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> krijgt bij het uitdrag<strong>en</strong> van id<strong>en</strong>titeitsbepal<strong>en</strong><strong>de</strong> waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> mate waarin<br />
maatschappelijke uitsluiting kan ontstaan, zal afhang<strong>en</strong> van <strong>de</strong> mate van abstractie, maar<br />
ondui<strong>de</strong>lijkheid versterkt het sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> vermog<strong>en</strong> niet; <strong>burgemeester</strong>s di<strong>en</strong><strong>en</strong> soms voor<br />
bepaal<strong>de</strong> waard<strong>en</strong> te kiez<strong>en</strong>.<br />
J. Sterk profiler<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s die hun (partij)politieke achtergrond dui<strong>de</strong>lijk naar vor<strong>en</strong><br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> daar hun sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol in belemmer<strong>en</strong>; e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap<br />
leidt, blijkt uit <strong>de</strong> Engelse ervaring<strong>en</strong>, niet tot e<strong>en</strong> type <strong>burgemeester</strong> die <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol<br />
moeilijk kan vervull<strong>en</strong>.<br />
Thema 2: De toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> rol van <strong>de</strong> media in sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> bestuur, leidt tot <strong>de</strong> vraag om sterk <strong>en</strong><br />
expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, maar daarbij di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zijn sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> rol te blijv<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong>,<br />
ook in het netwerk van betrokk<strong>en</strong> (lokale) partners. Om aan <strong>de</strong>ze vrag<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> zij<br />
met <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> factor<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong>:<br />
A. Door <strong>de</strong> media-isering van bestuur <strong>en</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> relatie met <strong>de</strong> pers, e<strong>en</strong> pro-actieve<br />
omgang met <strong>de</strong> media nodig, waarin <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijke regiefunctie in het geme<strong>en</strong>telijke<br />
contact met <strong>de</strong> pers di<strong>en</strong>t te hebb<strong>en</strong>.<br />
B. De w<strong>en</strong>selijkheid van sterk <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> hangt van <strong>de</strong> invulling van <strong>de</strong>ze behoefte af; <strong>de</strong><br />
invulling di<strong>en</strong>t te staan voor e<strong>en</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> waarbij <strong>de</strong> burger zich met <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r wil id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>,<br />
waarbij <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r zoekt naar draagvlak <strong>en</strong> <strong>de</strong> nod<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap dui<strong>de</strong>lijk articuleert in <strong>de</strong><br />
media <strong>en</strong> richting <strong>en</strong> visie geeft.<br />
C. De toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> media-aandacht heeft geleid tot e<strong>en</strong> grotere aandacht voor het persoonlijke; <strong>de</strong><br />
aandacht voor <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> persoonlijkheid van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> is bepal<strong>en</strong>d<br />
voor zijn verschijning in <strong>de</strong> media; dit proces wordt versterkt bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
D. Sterke persoonlijkhed<strong>en</strong> die goed <strong>de</strong> visie voor <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap wet<strong>en</strong> uit te drag<strong>en</strong> zijn succesvol in<br />
<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>sverkiezing<strong>en</strong>, is geblek<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> Engelse ervaring<strong>en</strong>.<br />
E. Het succes van <strong>de</strong>ze persoonlijkhed<strong>en</strong> wil echter niet zegg<strong>en</strong> dat het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap niet<br />
gericht zal zijn op <strong>de</strong> inhoud van serieuze kwesties; vooral die <strong>burgemeester</strong>s die begrip van <strong>de</strong><br />
serieuze kwesties hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> bekwaamheid om lokale zorg<strong>en</strong> daarover te repres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gekoz<strong>en</strong>.<br />
83
F. Sterke gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s zijn over het algeme<strong>en</strong> door lei<strong>de</strong>rs van sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><strong>de</strong> organisaties<br />
gew<strong>en</strong>st omdat er dan vaak sneller <strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijker besluitvorming plaats vindt <strong>en</strong> omdat <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s vaak e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijke visie voor stad <strong>en</strong> omgeving hebb<strong>en</strong>.<br />
G. Binn<strong>en</strong> dit raamwerk zijn <strong>burgemeester</strong>s in staat om e<strong>en</strong> breed overzicht te hebb<strong>en</strong> op hoe <strong>de</strong><br />
publieke, <strong>de</strong> private <strong>en</strong> <strong>de</strong> vrijwilligers sector het beste met <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>telijke overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kan<br />
sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> om zowel aan <strong>de</strong> verwachting<strong>en</strong> van <strong>de</strong> burger tegemoet te kom<strong>en</strong>, als gezam<strong>en</strong>lijke<br />
doel<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong> die overe<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> met <strong>de</strong> verwachting<strong>en</strong> van nationaal <strong>en</strong> regionaal bestuur.<br />
H. Het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap kan, vooral bij onafhankelijke <strong>burgemeester</strong>s, leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> groter<br />
gevaar voor e<strong>en</strong> te autoritaire of te dominante <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl, omdat <strong>de</strong> besluitvorming meer<br />
rondom één persoon gec<strong>en</strong>treerd is.<br />
I. In e<strong>en</strong> cultuur waarin cons<strong>en</strong>sus <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking e<strong>en</strong> groot goed zijn, zull<strong>en</strong> <strong>de</strong> autoritaire lei<strong>de</strong>rs het<br />
moet<strong>en</strong> aflegg<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong><strong>de</strong> burgerva<strong>de</strong>rs; hoewel <strong>de</strong> ruimte hiervoor verschilt per<br />
beleidson<strong>de</strong>rwerp.<br />
Thema 3: De <strong>burgemeester</strong> di<strong>en</strong>t verwachting<strong>en</strong> aan zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te corriger<strong>en</strong> naar realistische<br />
proporties <strong>en</strong> tegelijkertijd di<strong>en</strong>t <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> rek<strong>en</strong>schap af te legg<strong>en</strong> over zijn <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Om aan<br />
<strong>de</strong>ze vrag<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> zij met <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> factor<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong>:<br />
A. De gekoz<strong>en</strong> Engelse <strong>burgemeester</strong>s pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> e<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong><strong>de</strong> combinatie van gezag <strong>en</strong><br />
toegankelijkheid; m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> macht heeft <strong>en</strong> het verschil kan mak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
tegelijk toegankelijk is, hetge<strong>en</strong> leidt tot e<strong>en</strong> hoge verwachting van het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
B. Deze hoge verwachting<strong>en</strong> van <strong>de</strong> burger <strong>en</strong> <strong>de</strong> beperkte zegg<strong>en</strong>schap van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> leidt<br />
tot e<strong>en</strong> machtsincongru<strong>en</strong>tie; er is e<strong>en</strong> discrepantie tuss<strong>en</strong> wat burgers verwacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> feitelijke<br />
bevoegdhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> of e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
C. Deze machtsincongru<strong>en</strong>tie is kleiner als <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zijn eig<strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>rs mag b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ontslaan <strong>en</strong> is tev<strong>en</strong>s afhankelijk van <strong>de</strong> stuurbaarheid van het ambtelijk apparaat.<br />
D. De hoge verwachting<strong>en</strong> aan hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, <strong>de</strong> houding <strong>en</strong> <strong>de</strong> e<strong>en</strong>zame positie kunn<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>s gevoeliger mak<strong>en</strong> voor machtsmisbruik.<br />
E. De risico’s van machtsmisbruik zijn groter bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>; het organiser<strong>en</strong> van<br />
eerlijke reflectie op hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> (interne correctiemechanisme) kan het isolem<strong>en</strong>t waarin<br />
<strong>burgemeester</strong>s kunn<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> doorbrek<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> risico’s van machtsmisbruik beperk<strong>en</strong>.<br />
F. Deze eerlijke reflectie kan word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> door vertrouw<strong>en</strong>sperson<strong>en</strong>; bepaal<strong>de</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>,<br />
professionele coaches, of peergroupreflectie kunn<strong>en</strong> all<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> intern correctiemechanisme<br />
werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> actieve verantwoording van e<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>.<br />
G. Door het organiser<strong>en</strong> van interne correctiemechanism<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s in staat word<strong>en</strong><br />
gesteld om externe verantwoordingsprocess<strong>en</strong> (passieve verantwoording) beter te door staan.<br />
H. De druk om passieve verantwoording af te legg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> op<strong>en</strong>baarheid neemt toe bij e<strong>en</strong> direct<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>; <strong>de</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> invloed van <strong>de</strong> media <strong>en</strong> <strong>de</strong> afrek<strong>en</strong>cultuur spel<strong>en</strong> hier e<strong>en</strong><br />
grote rol in, <strong>en</strong> het risico om niet herkoz<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> maakt <strong>de</strong> druk groot.<br />
I. De grote verantwoordingsdruk <strong>en</strong> <strong>de</strong> sterke afrek<strong>en</strong>cultuur vrag<strong>en</strong> om <strong>burgemeester</strong>s die e<strong>en</strong><br />
groot incasseringsvermog<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor kritiek, maar tegelijkertijd fout<strong>en</strong> durv<strong>en</strong> toegev<strong>en</strong>,<br />
ongeacht <strong>de</strong> consequ<strong>en</strong>ties.<br />
J. De aandacht voor persoonlijke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> spel<strong>en</strong> in <strong>de</strong> publieke<br />
beoor<strong>de</strong>ling van zitt<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s e<strong>en</strong> sterke rol, hetge<strong>en</strong> niet hoeft te betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat er<br />
uitein<strong>de</strong>lijk min<strong>de</strong>r aandacht is voor <strong>de</strong> serieuze on<strong>de</strong>rwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> beleidsresultat<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>.<br />
Reflectie: publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> <strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s in <strong>de</strong> toekomst<br />
In dit on<strong>de</strong>rzoek is stil gestaan bij <strong>de</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>aspect<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
ontwikkeling<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> belangrijke rol spel<strong>en</strong> in het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in <strong>de</strong> toekomst.<br />
Burgemeesters staan voor <strong>de</strong> uitdaging te voldo<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Er word<strong>en</strong><br />
vrag<strong>en</strong> aan hun <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gesteld die soms on<strong>de</strong>rling spanning<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> verton<strong>en</strong>. Burgemeesters<br />
moet<strong>en</strong> balancer<strong>en</strong>d om gaan met <strong>de</strong> dilemma’s op <strong>de</strong> lijn die door <strong>de</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>scontext wordt bepaald.<br />
84
De tijdgeest <strong>en</strong> <strong>de</strong> relatie met <strong>de</strong> volgeling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> publieke lei<strong>de</strong>r bepal<strong>en</strong> <strong>de</strong> route van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>; e<strong>en</strong><br />
weg die ook voor <strong>burgemeester</strong>s <strong>de</strong> nodige valkuil<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t.<br />
In dit on<strong>de</strong>rzoek was land<strong>en</strong>vergelijking tuss<strong>en</strong> Engeland <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rland ge<strong>en</strong> doel op zich. Het doel was<br />
vooral om inzicht te krijg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> vraag hoe het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> zal zijn als die gekoz<strong>en</strong><br />
gaat word<strong>en</strong> in Ne<strong>de</strong>rland. Veel uitsprak<strong>en</strong> over gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s zijn in Ne<strong>de</strong>rland nog al<br />
speculatief van aard. Opmerking<strong>en</strong> over <strong>de</strong> invulling van het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap zull<strong>en</strong>, zolang er<br />
in Ne<strong>de</strong>rland nog b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>s zijn, voor e<strong>en</strong> ge<strong>de</strong>elte speculatief blijv<strong>en</strong>. Maar ze kunn<strong>en</strong><br />
beter word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rbouwd wanneer ze zijn gebaseerd op ervaring<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> land<strong>en</strong> die wel e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Het lokale bestuur in Engeland bood inzicht<strong>en</strong> in <strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> van het<br />
<strong>burgemeester</strong>sambt in gekoz<strong>en</strong> vorm. De overgang naar e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap heeft in<br />
Engeland voor elf geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>telijk plaats gevond<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitbreiding van het aantal geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met<br />
e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> heeft e<strong>en</strong> plaats op <strong>de</strong> bestuurlijke ag<strong>en</strong>da. Daardoor is er daar, net als in<br />
Ne<strong>de</strong>rland, veel discussie over <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> van gekoz<strong>en</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
In <strong>de</strong> factor<strong>en</strong> die bepal<strong>en</strong>d zijn voor het voldo<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> diverger<strong>en</strong><strong>de</strong> vraag naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, zoals<br />
hierbov<strong>en</strong> weergegev<strong>en</strong>, is regelmatig vermeld hoe die factor<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beïnvloed door <strong>de</strong> directe<br />
verkiezing. Als <strong>de</strong> uitsprak<strong>en</strong> over factor<strong>en</strong> het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap betreff<strong>en</strong> dan zijn die<br />
uitsprak<strong>en</strong> vooral gebaseerd op <strong>de</strong> Engelse ervaring<strong>en</strong>. Het exporter<strong>en</strong> van ervaring<strong>en</strong> van <strong>de</strong> overgang<br />
naar het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap in Engeland naar <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse situatie, is echter niet altijd vali<strong>de</strong>.<br />
Eén van <strong>de</strong> belangrijkste red<strong>en</strong><strong>en</strong> daarvoor is dat m<strong>en</strong> in Engeland overstapte van e<strong>en</strong> bestuursmo<strong>de</strong>l<br />
waarin raadscommissies met e<strong>en</strong> raadslei<strong>de</strong>r <strong>de</strong> uitvoer<strong>en</strong><strong>de</strong> macht bekled<strong>en</strong>, naar e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> die sam<strong>en</strong> met zijn kabinet, <strong>de</strong> raadscommissies <strong>en</strong> <strong>de</strong> raadslei<strong>de</strong>r vervangt. Dit is dus e<strong>en</strong><br />
an<strong>de</strong>re situatie dan in Ne<strong>de</strong>rland waar <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, sam<strong>en</strong> met <strong>de</strong> wethou<strong>de</strong>rs, <strong>de</strong> executieve vormt<br />
<strong>en</strong> zich in <strong>de</strong> toekomst wellicht zal lat<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong>. Toch zijn er bruikbare inzicht<strong>en</strong> die uit <strong>de</strong> Engelse<br />
ervaring<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong> zijn gekom<strong>en</strong> over <strong>de</strong> waar<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> transformatie in het lokaal <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
Het bestuursmo<strong>de</strong>l van raadscommissies met e<strong>en</strong> raadslei<strong>de</strong>r, die ie<strong>de</strong>r jaar rouleert, leidt in Engeland<br />
regelmatig tot e<strong>en</strong> instabiel lokaal bestuur. Dit was voor Tony Blair e<strong>en</strong> belangrijke red<strong>en</strong> om het lokaal<br />
bestuur te hervorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> via het mo<strong>de</strong>l van ‘local self governm<strong>en</strong>t’ verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> opties voor<br />
e<strong>en</strong> nieuw bestuursmo<strong>de</strong>l aan te bied<strong>en</strong> (zie hoofdstuk 4). In dat zelf<strong>de</strong> hoofdstuk kwam aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> dat<br />
vooral geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die werd<strong>en</strong> geconfronteerd met e<strong>en</strong> lage kwaliteit van politiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, met elkaar<br />
bestrijd<strong>en</strong><strong>de</strong> partijpolitici <strong>en</strong> e<strong>en</strong> lange termijn dominantie van lokale politiek door e<strong>en</strong> regeringspartij, e<strong>en</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> aansteld<strong>en</strong>. Deze k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in <strong>de</strong> gesprekk<strong>en</strong> met Engelse <strong>burgemeester</strong>s<br />
bevestigd. De k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> leidd<strong>en</strong> er toe dat er in e<strong>en</strong> aantal geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sterke ‘anti-establishm<strong>en</strong>t’<br />
houding bij <strong>de</strong> burgers was ontstaan waardoor veel geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> koz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> kandidaat van e<strong>en</strong><br />
oppositiepartij <strong>en</strong> ook vaak, teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> verwachting<strong>en</strong> in, voor e<strong>en</strong> onafhankelijke kandidaat. Sterke,<br />
charismatische <strong>en</strong> expressieve kandidat<strong>en</strong>, die niet tot e<strong>en</strong> politieke partij behoord<strong>en</strong>, zoals Ray Mallon <strong>en</strong><br />
Mike Wolf, werd<strong>en</strong> <strong>en</strong>thousiast door <strong>de</strong> lokale bevolking ontvang<strong>en</strong>.<br />
Welke inzicht<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze Engelse ervaring<strong>en</strong> ons nu oplever<strong>en</strong> die bruikbaar zijn voor <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse discussie? Dat m<strong>en</strong> in Engeland vaak negatief is over het raadscommissie systeem <strong>en</strong><br />
daardoor <strong>en</strong>thousiast is over het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap zegt voor <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse situatie niet<br />
zoveel, zoals hierbov<strong>en</strong> is uitgelegd. Er kunn<strong>en</strong> wel twee conclusie word<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong> die voor <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse situatie bruikbaar zijn. T<strong>en</strong> eerste kan word<strong>en</strong> gesteld dat vooral geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> lage<br />
kwaliteit van bestuur <strong>en</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> behoefte lijk<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />
twee<strong>de</strong> dat die geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> meer behoefte hebb<strong>en</strong> aan sterke <strong>en</strong> expressieve lei<strong>de</strong>rs die niet tot e<strong>en</strong> politiek<br />
partij behor<strong>en</strong>.<br />
In Ne<strong>de</strong>rland lijkt <strong>de</strong> discussie omtr<strong>en</strong>t het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap uitsluit<strong>en</strong>d te word<strong>en</strong> gevoerd in<br />
term<strong>en</strong> van uniformiteit. Het Engelse ‘local self governm<strong>en</strong>t’ mo<strong>de</strong>l, het mo<strong>de</strong>l waarin aan geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zelf<br />
wordt over gelat<strong>en</strong> hoe zij hun lokale <strong>de</strong>mocratie will<strong>en</strong> inricht<strong>en</strong>, lijkt in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse discussie ge<strong>en</strong><br />
plaats te hebb<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> tijdperk, waarin door sam<strong>en</strong>voeging van tal van organisaties <strong>en</strong> autoriteit<strong>en</strong>, of dat<br />
nu geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, schol<strong>en</strong>, ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>, of an<strong>de</strong>re publieke organisaties zijn, wordt <strong>de</strong> besluitvorming steeds<br />
ver<strong>de</strong>r gec<strong>en</strong>traliseerd. Nog afgezi<strong>en</strong> van process<strong>en</strong> als europeanisering <strong>en</strong> globalisering waarin ook <strong>de</strong><br />
private organisaties hun besluitvorming steeds meer c<strong>en</strong>traliser<strong>en</strong>. Hiermee krijgt <strong>de</strong> lokale eig<strong>en</strong>heid<br />
min<strong>de</strong>r ruimte in het lev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> burger <strong>en</strong> in <strong>de</strong> publieke besluitvorming, terwijl daar nu juist wel e<strong>en</strong>s,<br />
als e<strong>en</strong> contra-reactie, meer behoefte aan zou kunn<strong>en</strong> zijn. Het mo<strong>de</strong>l van lokale variatie is daarom op zijn<br />
minst het overweg<strong>en</strong> waard.<br />
85
Als het mo<strong>de</strong>l van ‘local self governm<strong>en</strong>t’ in Ne<strong>de</strong>rland toegepast zou gaan word<strong>en</strong>, zoals het refer<strong>en</strong>dum<br />
over <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in Engeland, dan zou m<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong>s, vooral in Ne<strong>de</strong>rlandse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> lage<br />
bestuurskwaliteit, voor e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> kunn<strong>en</strong> stemm<strong>en</strong>, net als in Engeland het geval is<br />
geweest. In die geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> lijkt <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>tie voor vernieuwing vaak het grootst te zijn. Tegelijkertijd zou<br />
dan ook kunn<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> dat veel geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet kiez<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap. In<br />
Engeland werd<strong>en</strong> <strong>de</strong> voorstan<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> teleurgesteld door het feit dat slechts e<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>r<strong>de</strong> van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waar e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>dum werd gehoud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> direct gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>. Sommige teg<strong>en</strong>stan<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> bewer<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> er niet moet kom<strong>en</strong>, omdat het <strong>de</strong> burger niet interesseert hoe <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> wordt<br />
aangesteld. Het invoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> zou daarom niet <strong>de</strong>mocratisch zou zijn. Als het<br />
mo<strong>de</strong>l van ‘local self governm<strong>en</strong>t’ zou word<strong>en</strong> gebruikt, dan zou kunn<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> of <strong>de</strong> burger er wel of<br />
niet in is geïnteresseerd. Misschi<strong>en</strong> dat ook hier maar e<strong>en</strong> min<strong>de</strong>rheid van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> stemt. Het mo<strong>de</strong>l van lokale variëteit maakt het op<strong>en</strong>baar bestuur in ie<strong>de</strong>r geval<br />
<strong>de</strong>mocratischer.<br />
In het begin van dit on<strong>de</strong>rzoek werd gesteld dat <strong>de</strong> roep om <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> wellicht krachtiger is geword<strong>en</strong>,<br />
omdat <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> door <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia he<strong>en</strong> behoorlijk is ingeperkt. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> behoefte aan<br />
publieke lei<strong>de</strong>rs die bijdrag<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> id<strong>en</strong>titeitsvorming van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap, aan lei<strong>de</strong>rs die <strong>de</strong> norm<br />
kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>, visie hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> waar het he<strong>en</strong> moet. Lei<strong>de</strong>rs di<strong>en</strong><strong>en</strong> wellicht krachtiger <strong>en</strong><br />
expressiever te zijn in hun optred<strong>en</strong>. Tegelijkertijd blijft e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>bind<strong>en</strong>d <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> gew<strong>en</strong>st, vooral<br />
lei<strong>de</strong>rs die e<strong>en</strong> interactieve, integratieve <strong>en</strong> cons<strong>en</strong>suele <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>sstijl ton<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> <strong>de</strong> publieke voorkeur<br />
te hebb<strong>en</strong>. Deze og<strong>en</strong>schijnlijk ambival<strong>en</strong>te roep om <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> vormt <strong>de</strong> kern van <strong>de</strong><br />
<strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>suitdaging, zo ook voor <strong>de</strong> toekomstige <strong>burgemeester</strong>s.<br />
In dit on<strong>de</strong>rzoek is <strong>de</strong>ze ambival<strong>en</strong>te roep toegespitst op <strong>de</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>praktijk van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> in<br />
b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> positie. Tal van gepres<strong>en</strong>teer<strong>de</strong> process<strong>en</strong> <strong>en</strong> factor<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> zich, ongeacht<br />
<strong>de</strong> aanstellingswijze van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>. Sommige process<strong>en</strong>, zoals <strong>de</strong> media-isering, personalisering of<br />
profilering van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> vind<strong>en</strong> plaats bij e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>, maar word<strong>en</strong><br />
door het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap wel versterkt. Het pot<strong>en</strong>tieel van e<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>wichtige omgang met<br />
<strong>de</strong>ze <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re process<strong>en</strong> vraagt extra aandacht voor <strong>de</strong> verantwoordingskant van het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s.<br />
De vraag om e<strong>en</strong> sterke <strong>en</strong> expressieve <strong>burgemeester</strong>, die bekwaam weet om te gaan met <strong>de</strong> retoriek <strong>en</strong><br />
symboliek van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, doet bij vel<strong>en</strong> <strong>de</strong> begrijpelijke risico’s opdoem<strong>en</strong> van populisme in plaats van<br />
beleidsinhoud, over machtsbe<strong>de</strong>rf in plaats van integriteit, <strong>en</strong> immoreel in plaats van moreel <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
De ervaring<strong>en</strong> uit Engeland hebb<strong>en</strong> nieuw licht geworp<strong>en</strong> op <strong>de</strong> schaduwzijd<strong>en</strong> van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> bij<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>s. De valkuil<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> reëel maar min<strong>de</strong>r groot dan soms veron<strong>de</strong>rsteld. Toch zijn<br />
correctiemechanism<strong>en</strong> nodig om e<strong>en</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijk expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> om te<br />
voorkom<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> in dit on<strong>de</strong>rzoek g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> gevar<strong>en</strong> werkelijkheid word<strong>en</strong>. Hoe meer er ruimte er komt<br />
voor krachtig <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>, <strong>de</strong>s te meer aandacht moet er zijn voor <strong>de</strong> verantwoordingskant.<br />
Naast <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> hoeveelheid aandacht die er is voor het aflegg<strong>en</strong> van publieke verantwoording, als<br />
belangrijk k<strong>en</strong>merk van het gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>schap, mag <strong>de</strong> rol van interne correctiemechanism<strong>en</strong><br />
niet word<strong>en</strong> verget<strong>en</strong>. Daarom moet<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze vorm<strong>en</strong> van reflectie <strong>en</strong> correctie word<strong>en</strong> gestimuleerd. Het<br />
Ne<strong>de</strong>rlands G<strong>en</strong>ootschapschap van Burgemeesters zou bijvoorbeeld e<strong>en</strong> rol kunn<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong> in het<br />
organiser<strong>en</strong> van meer <strong>en</strong> betere peergroepreflectie. Geme<strong>en</strong>telijke organisaties kunn<strong>en</strong> niet dwing<strong>en</strong>, maar<br />
wel stimuler<strong>en</strong> dat <strong>burgemeester</strong>s m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> om zich he<strong>en</strong> verzamel<strong>en</strong> die h<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> van eerlijke<br />
feedback. Dergelijke vorm<strong>en</strong> van reflectie kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> waar<strong>de</strong>volle aanvulling zijn op <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong><br />
op<strong>en</strong>bare verantwoordingsmechanism<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee <strong>de</strong> risico’s van sterk <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong><br />
verklein<strong>en</strong>.<br />
De roep om <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> is niet van vandaag. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> sturing <strong>en</strong> richting in <strong>de</strong> anarchie van <strong>de</strong><br />
chaos die ontstaat als er e<strong>en</strong> gebrek aan <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> wordt getoond. In <strong>de</strong>ze tijd wordt <strong>de</strong> invulling van <strong>de</strong><br />
roep om <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> verschill<strong>en</strong>d verwoord, maar ook gek<strong>en</strong>merkt door e<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komstige behoefte<br />
aan zichtbaar, visionair, sterk <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Vanuit <strong>de</strong>ze behoeft<strong>en</strong> is meer nodig dan e<strong>en</strong><br />
publieke lei<strong>de</strong>r die slechts <strong>de</strong> publieke besluitvorming faciliteert. Lei<strong>de</strong>rschap is door <strong>de</strong> afgelop<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>c<strong>en</strong>nia he<strong>en</strong> behoorlijk ingeperkt. Het is daarom niet verwon<strong>de</strong>rlijk dat er zo vaak stemm<strong>en</strong> opgaan dat<br />
er e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong> moet kom<strong>en</strong> die ‘werkelijk iets te vertell<strong>en</strong> heeft’, waar vaak mee wordt<br />
bedoeld dat <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> meer bevoegdhed<strong>en</strong> krijgt <strong>en</strong> kan bestur<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s het presid<strong>en</strong>tiële mo<strong>de</strong>l.<br />
Lei<strong>de</strong>rs moet<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong> <strong>en</strong> mobiliser<strong>en</strong>. Als <strong>burgemeester</strong>s m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> will<strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
86
mobiliser<strong>en</strong> dan moet<strong>en</strong> zij ruimte krijg<strong>en</strong> om ding<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> belov<strong>en</strong> die ook waargemaakt kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>.<br />
Meer ruimte voor <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> moet mogelijk zijn, mits er maar voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> correctiemechanism<strong>en</strong> zijn, om<br />
absolutisme in <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te voorkom<strong>en</strong>. Montesquieu’s leer van scheiding <strong>de</strong>r macht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
machtsev<strong>en</strong>wicht<strong>en</strong> zal dan ook in <strong>de</strong> toekomst voor het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>burgemeester</strong>s actueel blijv<strong>en</strong>.<br />
Langzaam lijkt in <strong>de</strong> egalitaire cultuur waarin m<strong>en</strong> weinig op heeft met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die het hoofd bov<strong>en</strong> het<br />
maaiveld stek<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarin <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>lmaat regeert, e<strong>en</strong> antithese te ontstaan. On<strong>de</strong>r die beweging valt<br />
waarschijnlijk ook <strong>de</strong> roep om krachtiger <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> te schar<strong>en</strong>. Ne<strong>de</strong>rland heeft lei<strong>de</strong>rs nodig die met<br />
<strong>de</strong>ze roep goed om kunn<strong>en</strong> gaan. Lei<strong>de</strong>rs die gezag uitstral<strong>en</strong> e<strong>en</strong> daarbij altijd toegankelijk blijv<strong>en</strong>.<br />
Daarvoor zijn ge<strong>en</strong> machtsbeluste type’s nodig, maar geïnspireer<strong>de</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die oog hebb<strong>en</strong> voor <strong>de</strong><br />
publieke nod<strong>en</strong>. Dat klinkt i<strong>de</strong>alistisch, maar <strong>de</strong>mocratie kan niet an<strong>de</strong>rs dan gebaseerd zijn op i<strong>de</strong>al<strong>en</strong>.<br />
<strong>Publiek</strong>e lei<strong>de</strong>rs moet<strong>en</strong> hun nek durv<strong>en</strong> uitstek<strong>en</strong> <strong>en</strong> bereid zijn daarvoor tegelijkertijd verantwoording af<br />
te legg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie wordt bepaald door m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die naar <strong>de</strong>ze <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>suitdaging op zoek<br />
durv<strong>en</strong> te gaan <strong>en</strong> zich hiervoor beschikbaar durv<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>.<br />
87
Literatuur<br />
Abma, T. (2000) Telling Tales: on evaluation and narrative. In: Beleidswet<strong>en</strong>schap, nr. 4.<br />
Albeda, H. (2000) Het an<strong>de</strong>re be<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratie. Hoe overheidsorganisaties aantoonbaar betere<br />
di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing bied<strong>en</strong> <strong>en</strong> verantwoording aflegg<strong>en</strong> aan burgers. Amsterdam: Stichting Rek<strong>en</strong>schap.<br />
Almond, G. & S. Verba (1963) The Civic Culture. Princeton, N.J.: Princeton University Press.<br />
Ankersmit, F.R. (1996) Aesthetic Politics, Political Philosophy Beyond Fact and Value. Stanford: Stanford<br />
University Press.<br />
Babbie, E.R. (1998) The Practice of Social Research. Eighth Edition. Belmont: Wadsworth.<br />
Beuk<strong>en</strong>holdt, M.A., H.H.F.M. Daem<strong>en</strong> & L. Schaap (2002) Participatiebevor<strong>de</strong>ring in het Ne<strong>de</strong>rlands<br />
Op<strong>en</strong>baar Bestuur, 1975-2000. Rotterdam: CLD.<br />
Blair, T. (1998) Leading the Way: A New Vision for Local Governm<strong>en</strong>t. London: Institute for Public<br />
Policy Research.<br />
Blon<strong>de</strong>l, J. (1987) Political Lea<strong>de</strong>rship: towards a g<strong>en</strong>eral analysis. New York: Sage.<br />
Bor, J., E. Petersma & J. Kingma (red.) (2000) De verbeelding van het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Amsterdam/Antwerp<strong>en</strong>:<br />
Contact.<br />
Bov<strong>en</strong>s, M.A.P. (1987) Bescherming van klokk<strong>en</strong>lui<strong>de</strong>rs. In: Beleid & Maatschappij, mei editie.<br />
Bov<strong>en</strong>s, M.A.P. (1990) De veelvormigheid van verantwoor<strong>de</strong>lijkheid, uit: Bov<strong>en</strong>s, M.A.P.<br />
Verantwoor<strong>de</strong>lijkheid <strong>en</strong> organisatie. Beschouwing<strong>en</strong> over aansprakelijkheid, institutioneel burgerschap <strong>en</strong><br />
ambtelijke ongehoorzaamheid. Zwolle: W.E.J. Tje<strong>en</strong>k Willink.<br />
Bov<strong>en</strong>s, M.A.P & A. Hemerijck (red.) (1996) Het verhaal van <strong>de</strong> moraal. Meppel: Boom<br />
Burns, J.M. (1978) Lea<strong>de</strong>rship. New York: Harper and Row.<br />
Brunschot, A.G.M. van, N. Kastelein, M.J.W. van Twist, A.J.M. Verheij (2004) Rekrutering <strong>en</strong> selectie van<br />
<strong>burgemeester</strong>s <strong>en</strong> wethou<strong>de</strong>rs. Utrecht: Ber<strong>en</strong>schot.<br />
Bryson, J.M. & B.C. Crosby (1992) Lea<strong>de</strong>rship for the Common Good. Tackling Public Problems in a<br />
Shared-Power World. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.<br />
Cachet, A., H.H.F.M. Daem<strong>en</strong>, R.M. Noppe, A.B. Ringeling, L. Schaap (2002) Buit<strong>en</strong>landse<br />
Burgemeesters Bekek<strong>en</strong>. Rotterdam: CLD.<br />
Chemers, M.M. (1997) An Integrative Theory of lea<strong>de</strong>rship. Mahwah, NJ: Lawr<strong>en</strong>ce Erlbaum Associates.<br />
Commissie ‘Van Thijn’ (1993) De <strong>burgemeester</strong> ontket<strong>en</strong>d, Twee<strong>de</strong> Kamerstukk<strong>en</strong>, verga<strong>de</strong>rjaar 1992-<br />
1993, 21427, nrs. 34-35.<br />
Covey, S. R. (1998, 1989 oorspronkelijke uitgave) De zev<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van effectief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>.<br />
Groning<strong>en</strong>: Wolters-Noordhoff.<br />
Council of Europe (2000), Communes et Régions d’Europe, nr. 56. Bruxelles : Council of Europe.<br />
88
Curtice, J. & R. Jowell (1997) Trust in the Political System, in: Jowell, R. (ed) British Social Attitu<strong>de</strong>s, the<br />
14 th report: the <strong>en</strong>d of the conservative values? Vermont: Ashgate.<br />
Dales, C. I. (1994) Om <strong>de</strong> integriteit van het op<strong>en</strong>baar bestuur, In: Huberts, L.W.J.C. (red.) Machtsbe<strong>de</strong>rf<br />
ter discussie. Bijdrag<strong>en</strong> aan het <strong>de</strong>bat over bestuurlijke integriteit. Amsterdam: VU Uitgeverij.<br />
Derks<strong>en</strong>, W. (1980) Tuss<strong>en</strong> loopbaan <strong>en</strong> carrière – Het <strong>burgemeester</strong>sambt in Ne<strong>de</strong>rland. D<strong>en</strong> Haag:<br />
VUGA.<br />
Derks<strong>en</strong>, W. & M.L. van <strong>de</strong>r San<strong>de</strong> (red.) (1984) De <strong>burgemeester</strong>, van magistraat tot mo<strong>de</strong>rn bestuur<strong>de</strong>r.<br />
Dev<strong>en</strong>ter: Kluwer.<br />
Derks<strong>en</strong>, W. & L. Schaap (2004) Lokaal bestuur. ‘s Grav<strong>en</strong>hage: Elsevier Bedrijfsinformatie.<br />
Doop, W. (2002) Hoge bom<strong>en</strong> in het publieke <strong>en</strong> private domein. E<strong>en</strong> discussie-essay voor <strong>de</strong> masterclass<br />
publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. NGB.<br />
Door<strong>en</strong>, R. van (1994) Mess<strong>en</strong>gers from the Promised Land; an interactive theory of political charisma.<br />
Leid<strong>en</strong>: DSWO Press.<br />
Doorn, F. van (1997) Inleiding, in: Machiavelli, N. (1997) De heerser. Amsterdam: Ath<strong>en</strong>aeum – Polak &<br />
Van G<strong>en</strong>nep.<br />
E<strong>de</strong>lman, M. (1988) Constructing the Political Spectacle. Chicago/London: The University of Chicago<br />
Press.<br />
Eet<strong>en</strong>, M.J.G. van, M.J.W. van Twist, P.R. Kal<strong>de</strong>rs (1996) Verhal<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong>. Van e<strong>en</strong> normatieve<br />
bestuurskun<strong>de</strong> naar e<strong>en</strong> postmo<strong>de</strong>rne beweerkun<strong>de</strong>. In: Bestuurskun<strong>de</strong>, nr. 4.<br />
Elchardus, M. & I. Glorieux (red.) (2002) De symbolische sam<strong>en</strong>leving: e<strong>en</strong> exploratie van <strong>de</strong> nieuwe<br />
sociale <strong>en</strong> culturele ruimtes. Tielt: Lannoo.<br />
Elgie, R. (1995) Political lea<strong>de</strong>rship in Liberal Democracies, London: MacMillan.<br />
Fiorina, M.P. & K.A. Shepsle (1989) Formal Theories of Lea<strong>de</strong>rship: Ag<strong>en</strong>ts, Ag<strong>en</strong>da-setters, and<br />
Entrepr<strong>en</strong>eurs, in: Jones, B.D. (ed.) Lea<strong>de</strong>rship and Politics. Lawr<strong>en</strong>ce: University of Kansas Press.<br />
Friss<strong>en</strong>, P.H.A. (1999) De lege staat. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds.<br />
Friss<strong>en</strong>, P.H.A. (2002) De staat: e<strong>en</strong> drieluik. Amsterdam: De Balie.<br />
Ginnek<strong>en</strong>, J. van & R. Kouijzer (red.) (1986) Politieke psychologie: Inleiding <strong>en</strong> overzicht. Alph<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong><br />
Rijn: Samsom.<br />
Giuliani, R. W. (2002) Lei<strong>de</strong>rschap. Utrecht: Uitgeverij Het Spectrum.<br />
Goe<strong>de</strong>, P.J.M. <strong>de</strong> (2000) De gedragslijn voor klokk<strong>en</strong>lui<strong>de</strong>rs. In: Bestuurswet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, nr. 1. ’s<br />
Grav<strong>en</strong>hage: VNG.<br />
Gunster<strong>en</strong>, H. van (1974) D<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over politieke verantwoor<strong>de</strong>lijkheid. Inaugurele re<strong>de</strong> uitgesprok<strong>en</strong> op<br />
<strong>de</strong> Rijksuniversiteit Leid<strong>en</strong>. Alph<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> Rijn: Samson.<br />
Gunster<strong>en</strong>, H. van & R. An<strong>de</strong>weg (1994) Het grote ong<strong>en</strong>oeg<strong>en</strong>. Over <strong>de</strong> kloof tuss<strong>en</strong> burgers <strong>en</strong> politiek.<br />
Bloem<strong>en</strong>daal: Aramith Uitgevers.<br />
89
Hague, R., M. Harrop & S. Breslin (1998) Comparative Governm<strong>en</strong>t and Politics, an Introduction. 4 th<br />
edition. London: MacMillan Press LTD.<br />
Hakvoort, J..L.M. (1995) Method<strong>en</strong> <strong>en</strong> techniek<strong>en</strong> van bestuurskundig on<strong>de</strong>rzoek. Delft: Eburon.<br />
Hambleton, R. (2000) Mo<strong>de</strong>rnising Political managem<strong>en</strong>t in Local Governm<strong>en</strong>t. In: Urban Studies, Vol.<br />
37, No. 5-6.<br />
Hambleton, R & D. Sweeting (2003) US-style Lea<strong>de</strong>rship for English Local Governm<strong>en</strong>t? In: Public<br />
Administration Review, nr. June 2003.<br />
’t Hart, P. (2000). Hervorm<strong>en</strong>d <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Over veran<strong>de</strong>ringskunst in het op<strong>en</strong>baar bestuur. Utrecht:<br />
Lemma.<br />
’t Hart, P. & M. t<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong> (2004) Op zoek naar <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Reger<strong>en</strong> na <strong>de</strong> revolte. Amsterdam: De<br />
Balie.<br />
H<strong>en</strong>driks, F. & A.F.A. Korst<strong>en</strong> (2001) Media in <strong>de</strong> politieke <strong>de</strong>mocratie. In: Bestuurskun<strong>de</strong>, nr. 7, jaargang<br />
10.<br />
Heuvel, J.H.J. van d<strong>en</strong>, L.W.J.C. Huberts & S. Verkerk (1999) Integriteit in drievoud. E<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek naar<br />
geme<strong>en</strong>telijk integriteitsbeleid. Utrecht: Lemma.<br />
Heuvel, J.H.J. van d<strong>en</strong>, L.W.J.C. Huberts & S. Verkerk (2002) Het morele gezicht van <strong>de</strong> overheid.<br />
Utrecht: Lemma.<br />
Hertz, N. (2001) The Sil<strong>en</strong>t Takeover. Global capitalism and the <strong>de</strong>ath of <strong>de</strong>mocracy. London:<br />
Heinneman.<br />
Hoog<strong>en</strong>dijk, A. (2004) De schoonheid van coach<strong>en</strong>. Over vitaliser<strong>en</strong><strong>de</strong> coaching. Amsterdam: Uitgeverij<br />
Contact.<br />
Huberts, L.W.J.C. (1994) Machtsbe<strong>de</strong>rf ter discussie. Bijdrag<strong>en</strong> aan het <strong>de</strong>bat over bestuurlijke integriteit.<br />
Amsterdam: VU Uitgeverij.<br />
Hupe, P.L. (2000) Machiavelli’s less<strong>en</strong> voor bestuur<strong>de</strong>rs, in: Op<strong>en</strong>baar Bestuur, 2000, vol. 5.<br />
John, P. (2001) Local Governance in Western Europe. London: Sage Publications.<br />
Kellett, J.B., R. H. Humphrey & R.G. Sleeth (2002) Empathy and complex task performance: two routes<br />
to lea<strong>de</strong>rship. In: The Lea<strong>de</strong>rship Quarterly, vol. 13. Elsevier Sci<strong>en</strong>ce Inc.<br />
Kellerman, B. (1984) Lea<strong>de</strong>rship as a political act, in: B. Kellerman (ed), Lea<strong>de</strong>rship: Multidisciplinary<br />
Perspectives, Englewood Cliffs: Pr<strong>en</strong>tice-Hall.<br />
Kets<strong>de</strong>Vries, M. (1993) Lea<strong>de</strong>rs, fools and impostors: essays on the psychology of lea<strong>de</strong>rship. San<br />
Fransisco: Jossey-Bass.<br />
Kets<strong>de</strong>Vries, M. (1995) Life and <strong>de</strong>ath in the executive fast lane: essays on irrational organizations and<br />
their lea<strong>de</strong>rs. San Francisco: Jossey-Bass.<br />
Kets<strong>de</strong>Vries, M. (1996) De uitdaging van het <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Schoonhov<strong>en</strong>: Aca<strong>de</strong>mic Service.<br />
Kets<strong>de</strong>Vries, M. (1999) Auth<strong>en</strong>tizotic organizations: global lea<strong>de</strong>rship from A to Z. Fontainbleau: Insead.<br />
Kets<strong>de</strong>Vries, M. (2003) Lei<strong>de</strong>rschap ontraadseld. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds.<br />
90
Kickert, W.J.M. (1993) Internationaal perspectief. In: Kickert, W.J.M. (red.) Veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in managem<strong>en</strong>t<br />
<strong>en</strong> organisatie bij <strong>de</strong> rijksoverheid. Alph<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> Rijn: Samsom H.D. Tje<strong>en</strong>k Willink.<br />
Kickert, W.J. M. (ed.) (1997) Public Managem<strong>en</strong>t and Administrative Reform in Western Europe.<br />
Chelt<strong>en</strong>ham: Edward Elgar.<br />
Kickert, W. J.M. & T. Beck Jorg<strong>en</strong>s<strong>en</strong> (1995) Introduction. Managerial Reform tr<strong>en</strong>ds in Western Europe.<br />
In: International Review of Administrative Sci<strong>en</strong>ces, vol. 61, nr. 4. London: Sage<br />
Klein, N. (2000) No Logo: No space, no choice, no jobs: taking aim at the brand bullies. London:<br />
Flamingo.<br />
Korst<strong>en</strong>, A.F.A., A.F.M. Bertrand, P. <strong>de</strong> Jong, J.M.L.M. Soeters (red.) (1995) Internationaal-vergelijk<strong>en</strong>d<br />
on<strong>de</strong>rzoek. ’s Grav<strong>en</strong>hage: VUGA Uitgeverij.<br />
König, K. (1997) Entrepr<strong>en</strong>eurial Managem<strong>en</strong>t or executive Administration: the Perspective of Classic<br />
Administration. In: Kickert, W.J.M. (ed.) Public Managem<strong>en</strong>t and Administrative Reform in Western<br />
Europe. Chelt<strong>en</strong>ham: Edward Elgar.<br />
Kouijzer, R. (1986) Lei<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> volgeling<strong>en</strong>. In: Ginnek<strong>en</strong>, J. van & R. Kouijzer (red.) Politieke<br />
psychologie: Inleiding <strong>en</strong> overzicht. Alph<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> Rijn: Samsom.<br />
Lijphart, A. (1968) Verzuiling, pacificatie <strong>en</strong> k<strong>en</strong>tering in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse politiek. Amsterdam: De Bussy.<br />
Loughlin, J & B.G. Peters (1997) State Traditions, Administrative Reform and regionalism. In: Keating, M.<br />
& R.J. Loughlin (eds.) The Political Economy of Regionalsim. London: Cass.<br />
Maar<strong>en</strong>-van Bal<strong>en</strong>, L. van (2003) Hoezo Burgemeester. Ervaring<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> van Leeuward<strong>en</strong><br />
1999-2001. ’s Grav<strong>en</strong>hage: Uitgeverij BZZTôH.<br />
Machiavelli, N. (1997, 1513 oorspronkelijke uitgave) De Heerser. Amsterdam: Ath<strong>en</strong>aeum – Polak & Van<br />
G<strong>en</strong>nep.<br />
Machiavelli, N. (1997, 1513 oorspronkelijke uitgave) Discorsi: gedacht<strong>en</strong> over staat <strong>en</strong> politiek.<br />
Amsterdam: Ambo.<br />
Macoinis, J.J. & K. Plummer (1998) Sociology. A Global Introduction. Upper Saddle River, NJ: Pr<strong>en</strong>tice-<br />
Hall.<br />
Miller, W., M. Dickson & G. Stoker (2000) Mo<strong>de</strong>ls of Local Governance. Palgrave<br />
Mintzberg, H. (1973) The Nature of Managerial Work. New York: Harper & Row.<br />
Ne<strong>de</strong>rlands G<strong>en</strong>ootschap van Burgemeesters (2004) <strong>Publiek</strong> <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> van <strong>en</strong> in het op<strong>en</strong>baar bestuur.<br />
D<strong>en</strong> Haag: NGB.<br />
Neliss<strong>en</strong>, N. (1993) De ‘revival’ van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong> bij <strong>de</strong> overheid. In: Op<strong>en</strong>baar Bestuur, nr.<br />
Neustadt, R. (1960) Presid<strong>en</strong>tial Power: The Politics of Lea<strong>de</strong>rship. New York: John Wiley.<br />
OECD (1990) Public Managem<strong>en</strong>t Developm<strong>en</strong>ts. Paris: OECD.<br />
Oost<strong>en</strong>dorp, J.H.W. (red.) (2004) De dynamiek van dualisering. Rol <strong>en</strong> positie van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> bij<br />
initiatiev<strong>en</strong> voor vernieuw<strong>en</strong>d geme<strong>en</strong>tebestuur. D<strong>en</strong> Haag: Contain Organisatie Advies.<br />
91
Peters, T.J. & R.H. Waterman (1982) In Search of Excell<strong>en</strong>ce. New York: Harper and Row.<br />
Politt, C. (1993) Managerialism and the Public services, second edition. Oxford: Blackwell.<br />
Politt, C. (2000) Democracy: Some curr<strong>en</strong>t <strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>ts in the UK. Note for the CCMD international<br />
governance network. (www.ccmd-ccg.gc.ca/ign/papers/<strong>de</strong>m_uk.pdf)<br />
Pollitt, C. & G. Bouckaert (2000) Public Managem<strong>en</strong>t Reform. A Comparative Analysis. Oxford: Oxford<br />
University Press.<br />
Praag, Ph. van (2001) Media <strong>en</strong> op<strong>en</strong>baar bestuur. De uitdaging van interpreter<strong>en</strong><strong>de</strong> journalistiek. In<br />
Bestuurskun<strong>de</strong>, nr. 7, jaargang 10.<br />
Procee, H. (2000) Reflecties bij integriteit in het op<strong>en</strong>baar bestuur, in: Beleid & Maatschappij (B&M),<br />
jaargang 27, no. 1.<br />
Rallings, C., M. Trasher & D. Cowling (2002) Mayoral Refer<strong>en</strong>dums and Elections. In: Local Governm<strong>en</strong>t<br />
Studies, Vol. 28, no. 4.<br />
Randall, A. (2004) Mayors Mid-term. Lessons from the first eighte<strong>en</strong> months of directly elected mayors.<br />
London: NLGN.<br />
Rao, N. (2003) Options for Change: Mayors, Cabinets or the Status Quo? In: Local governm<strong>en</strong>t Studies,<br />
vol. 29, no. 1.<br />
Robbins, A. (1986) Unlimited Power. New York: Simon & Schuster, Inc.<br />
Ros<strong>en</strong>thal, U, A.B. Ringeling, M.A.P. Bov<strong>en</strong>s, P. ’t Hart & M.J.W. van Twist (1996) Op<strong>en</strong>baar Bestuur.<br />
Organisatie, beleid <strong>en</strong> politiek. Alph<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> Rijn: Samsom H.D. Tje<strong>en</strong>k Willink.<br />
Ros<strong>en</strong>thal (2001) De media: machtsuitoef<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> controle op <strong>de</strong> macht. In: Bestuurskun<strong>de</strong>, nr. 7,<br />
jaargang 10.<br />
Ringeling, A.B. (1993) Het imago van <strong>de</strong> overheid. De beoor<strong>de</strong>ling van prestaties van <strong>de</strong> publieke sector.<br />
’s Grav<strong>en</strong>hage: VUGA.<br />
Ringeling, A.B. & L. Schaap (1999) Hoezo <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>? Lei<strong>de</strong>rschap in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse politiekbestuurlijke<br />
cultuur. Paper voor het Lokaal Forum van <strong>de</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke Raad voor het<br />
regeringsbeleid. Rotterdam: <strong>Erasmus</strong> Universiteit Rotterdam<br />
Sabine, G. H. (1973) A History of Political Theory, fourth edition. Revised by T. L Thorson. Orlando:<br />
Harcourt Brace College Publishers.<br />
Sandford, M. (2004) Elected Mayors I: Political Innovation, Electoral Systems and Revitalising<br />
Democracy. In: Local Governm<strong>en</strong>t Studies. Volume 30, nr.1.<br />
Schaap, L., A. van Sluis <strong>en</strong> A. Cachet (2002) Buit<strong>en</strong>landse Burgemeesters Bekek<strong>en</strong> - III. Direct gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> in collegiale verhouding<strong>en</strong> in Hess<strong>en</strong>. Rotterdam: CLD.<br />
Schaap, L., A. Cachet, H.H.F.M. Daem<strong>en</strong>, R.M. Noppe, A.B. Ringeling (2004) Ler<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong>landse<br />
<strong>burgemeester</strong>s. Positie <strong>en</strong> functioner<strong>en</strong> van <strong>burgemeester</strong>s in zes Europese land<strong>en</strong>. In: Bestuurskun<strong>de</strong>.<br />
Jaargang 13, maart 2004, nummer 2.<br />
Schouw, G. & P. W. Tops (1998) Stijl<strong>en</strong> van bestur<strong>en</strong>. Over lei<strong>de</strong>rs, managers, verbin<strong>de</strong>rs, ambassa<strong>de</strong>urs<br />
<strong>en</strong> beheer<strong>de</strong>rs. Amsterdam/Antwerp<strong>en</strong>: Uitgeverij Atlas.<br />
92
Staatscommissie Dualisme <strong>en</strong> lokale <strong>de</strong>mocratie (2000). Dualisme <strong>en</strong> lokale <strong>de</strong>mocratie: rapport van <strong>de</strong><br />
staatscommissie Dualisme <strong>en</strong> lokale <strong>de</strong>mocratie. Alph<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> Rijn: Samsom.<br />
Soeters, J.M.L.M., A.F.M. Bertrand, P. <strong>de</strong> Jong, A.F.A. Korst<strong>en</strong> (1995) Internationaal-vergelijk<strong>en</strong>d<br />
on<strong>de</strong>rzoek: E<strong>en</strong> overzicht in hoofdlijn<strong>en</strong>. In: Korst<strong>en</strong>, A.F.A., A.F.M. Bertrand, P. <strong>de</strong> Jong, J.M.L.M.<br />
Soeters (red.) Internationaal-vergelijk<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek. ’s Grav<strong>en</strong>hage: VUGA Uitgeverij.<br />
Stri<strong>en</strong>, P.J. van (1986) Praktijk als wet<strong>en</strong>schap. Methodologie van het sociaal-wet<strong>en</strong>schappelijk han<strong>de</strong>l<strong>en</strong>.<br />
Ass<strong>en</strong>: Van Gorcum.<br />
Stoker, G. (2004) How Are Mayors Measuring Up? London: ELG/ODPM.<br />
Taylor, C.M. (1992) Multiculturalism and the Politics of Regocnition. Princeton, NJ: Princeton University<br />
Press.<br />
Terpstra, M.J. (2002) Omstred<strong>en</strong> besluit<strong>en</strong>. Filosofische aspect<strong>en</strong> van bestur<strong>en</strong>. Amsterdam: SUN.<br />
Toon<strong>en</strong>, S. (1992) Op zoek naar charisma. Amsterdam: VU.<br />
Tops, P. W. (1992) Mo<strong>de</strong>rnisering van <strong>de</strong> lokale <strong>de</strong>mocratie <strong>en</strong> <strong>de</strong> aanstelling van <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong>. In:<br />
Korst<strong>en</strong>, A.F.A., H. Spoormans, F.A.M. Stroink, F.P.C.L. Tonnaer, R. Vaarkamp (red.) De b<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> of<br />
gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. Ass<strong>en</strong>/Maastricht: Van Gorcum.<br />
Tops, P.W. & P. Depla (1992) Mo<strong>de</strong>rnisering van <strong>de</strong> lokale politiek, in: Op<strong>en</strong>baar Bestuur. Nr. 4.<br />
Tops, P.W. (1994) Mo<strong>de</strong>rne reg<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Over lokale <strong>de</strong>mocratie. Amsterdam/Antwerp<strong>en</strong>: Uitgeverij Atlas.<br />
Tops (2004) Burgemeesters <strong>en</strong> publiek <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Over betek<strong>en</strong>isgeving <strong>en</strong> expressief <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. NGB.<br />
Twist, M.J.W. (1995) Verbale vernieuwing. Aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> over <strong>de</strong> kunst van bestuurskun<strong>de</strong>. ’s<br />
Grav<strong>en</strong>hage: VUGA Uitgeverij.<br />
Vel<strong>de</strong>, H. te (2002) Stijl<strong>en</strong> van <strong>lei<strong>de</strong>rschap</strong>. Persoon <strong>en</strong> politiek van Thorbecke tot D<strong>en</strong> Uyl. Amsterdam:<br />
Uitgeverij Wereldbibliotheek.<br />
Ver<strong>en</strong>iging van Ne<strong>de</strong>rlandse Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (2003) ‘Gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>’, in VNG-Magazine, 10 januari<br />
2003. D<strong>en</strong> Haag: VNG.<br />
Weber, M. (1999, 1919 oorspronkelijke uitgave) Politiek als beroep. Baarn: Uitgeverij Agora.<br />
Wertheim, W.F. & H.J. Brasz (1961) Corruptie. Ass<strong>en</strong>: Van Gorcum.<br />
Wester, F.P.J. (1991) Strategieën voor kwalitatief on<strong>de</strong>rzoek. Mui<strong>de</strong>rberg: Coutinho.<br />
Willig<strong>en</strong>burg, T. van, A. van d<strong>en</strong> Beld, F.R. Heeger & M.F. Verwey (1999) Ethiek in praktijk. Ass<strong>en</strong>: Van<br />
Gorcum.<br />
Yin, R.K. (1994) Case Study Research. Design and Methods. Second Edition. Thousand<br />
Oaks/London/New Delhi: Sage Publications.<br />
Young, K. & N. Rao (1999) ‘Revitalising Local Democracy’, in: Jowell, R. (ed.) British Social Attitu<strong>de</strong>s:<br />
The 19 th Report. Al<strong>de</strong>rshot: Ashgate.<br />
Yukl, G.A. (2002) Lea<strong>de</strong>rship in Organisations, fifth edition. Upper Saddle River, NJ: Pr<strong>en</strong>tice Hall<br />
International.<br />
93
Zoon<strong>en</strong>, L. van (2004) De direct gekoz<strong>en</strong> <strong>burgemeester</strong>. Vier sc<strong>en</strong>ario’s voor persoonlijke politiek.<br />
Amsterdam: The Amsterdam School of Communication Reserach, Universiteit van Amsterdam.<br />
94
Footnotes<br />
1 Enkele voorbeeld<strong>en</strong> zijn: Tom Peters & Robert Waterman (In search of Excell<strong>en</strong>ce), Steph<strong>en</strong> Covey<br />
(The sev<strong>en</strong> habits of highly effective people), Anthony Robbins (Unlimited Power).<br />
i Zie ’t Hart (2000, 2004 met T<strong>en</strong> Hoov<strong>en</strong>), Neliss<strong>en</strong> (1993) <strong>en</strong> Tops (1994, 1998 met Schouw, 2004).<br />
2 Minister Dales van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> sprak hierover op het Congres van <strong>de</strong> Ver<strong>en</strong>iging van Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (VNG) op 2 juni 1992 te Apeldoorn.<br />
3 Zo had het jaarcongres Lan<strong>de</strong>lijk Congres <strong>de</strong>r Bestuurskun<strong>de</strong> (21/22 mei 2001) te D<strong>en</strong> Haag het thema 'Op<strong>en</strong>baar<br />
Bestuur <strong>en</strong> Media'. En versche<strong>en</strong> in dat zelf<strong>de</strong> jaar e<strong>en</strong> themanummer met diverse wet<strong>en</strong>schappelijke bijdrag<strong>en</strong> over<br />
<strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> media in het op<strong>en</strong>baar bestuur in het tijdschrift ‘Bestuurskun<strong>de</strong>’.<br />
iv De cijfers over <strong>de</strong> bevolkingsomvang van <strong>de</strong> Engelse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn afkomstig van hun eig<strong>en</strong> websites<br />
(www.hackney.gov.uk, www.lewisham.gov.uk, www.middlesbrough,gov.uk, www.newham.gov.uk, www.stoke-ontr<strong>en</strong>t.gov.uk,<br />
www.watford.gov.uk). Omdat <strong>de</strong> meet- of publicatiedatum per geme<strong>en</strong>te verschilt is gekoz<strong>en</strong> om <strong>de</strong><br />
getall<strong>en</strong> af te rond<strong>en</strong>.<br />
v Dank gaat hierbij ook uit naar Dr. David Sweeting, University of the West of England, Bristol, die in <strong>de</strong> begin fase<br />
van het on<strong>de</strong>rzoek e<strong>en</strong> adviser<strong>en</strong><strong>de</strong> rol heeft vervuld.<br />
vi Volg<strong>en</strong>s het European Public Administration Network (EPAN) ligt in Ne<strong>de</strong>rland ligt ruim 70 proc<strong>en</strong>t van <strong>de</strong><br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in <strong>de</strong> grootteklasse van 10.000 tot 100.000 inwoners, ruim twintig proc<strong>en</strong>t in <strong>de</strong> grootteklasse 5000 tot<br />
10.000, <strong>en</strong> nog ge<strong>en</strong> vijf proc<strong>en</strong>t ligt in <strong>de</strong> grootteklasse meer dan 100.000 inwoners. Terwijl in het Ver<strong>en</strong>igd<br />
Koninkrijk volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> meer dan 60 proc<strong>en</strong>t van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> groter is dan 100.000 inwoners. De gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong><br />
omvang van e<strong>en</strong> Engelse geme<strong>en</strong>te is meer dan ti<strong>en</strong> maal groter dan <strong>de</strong> omvang van geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in <strong>de</strong> rest van<br />
Europa. Bron: Council of Europe (2000), Communes et Régions d’Europe, nr. 56.<br />
vii De cijfers over <strong>de</strong> bevolkingsomvang van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn afkomstig van <strong>de</strong> website van <strong>de</strong><br />
Ver<strong>en</strong>iging van Ne<strong>de</strong>rlandse Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (VNG) (www.vng.nl). De getall<strong>en</strong> zijn net als bij <strong>de</strong> Engelse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
afgerond.<br />
viii Dank gaat hierbij ook uit naar drs San<strong>de</strong>r Luitwieler, promov<strong>en</strong>dus politicologie op <strong>de</strong> <strong>Erasmus</strong> Universiteit<br />
Rotterdam <strong>en</strong> drs Rob Pauluss<strong>en</strong> van adviesbureau Linea Partners, die tijd<strong>en</strong>s het on<strong>de</strong>rzoeksproces nuttig<br />
comm<strong>en</strong>taar hebb<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>.<br />
ix Volg<strong>en</strong>s Van Dale Groot Woord<strong>en</strong>boek <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlandse Taal.<br />
x www.hackney.gov.uk, www.lewisham.gov.uk, www.middlesbrough,gov.uk, www.newham.gov.uk,<br />
www.stoke-on-tr<strong>en</strong>t.gov.uk, www.watford.gov.uk<br />
xi Zelfs reisgids<strong>en</strong> over Engeland, zoals Lonely Planet, weid<strong>en</strong> uit over <strong>de</strong>ze won<strong>de</strong>rlijke<br />
<strong>burgemeester</strong>sverkiezing, <strong>en</strong> daarmee is <strong>de</strong> bek<strong>en</strong>dheid van het stadje, met nog ge<strong>en</strong> 90.000 inwoners, behoorlijk<br />
vergroot.<br />
xii Dat Stuart Drummond grote kans heeft om herkoz<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> kwam tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> gesprekk<strong>en</strong> met <strong>en</strong>kele<br />
<strong>burgemeester</strong>s uit <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoekscasus naar vor<strong>en</strong>. Ook prof. Rao vertel<strong>de</strong> dat Drummond zich in zijn rol als<br />
<strong>burgemeester</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk heeft wet<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong> (zie ook Sandford, 2004).<br />
xiii Kickert (1993) stelt dat hele ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> <strong>en</strong> ministerploeg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> soort ‘ont<strong>de</strong>kkingsreiz<strong>en</strong>’ naar het Ver<strong>en</strong>igd<br />
koninkrijk maakte, om te zi<strong>en</strong> hoe <strong>de</strong> hervorming<strong>en</strong> zich daar voltrokk<strong>en</strong>.<br />
xiv De verhoudingswaar<strong>de</strong> over invloed van vertrouw<strong>en</strong>scommissies is afkomstig uit Derks<strong>en</strong> & Schaap (2004).<br />
95
3 Dit verklaar<strong>de</strong> Ed van Thijn in e<strong>en</strong> televisie-uitz<strong>en</strong>ding van Nova op 23 maart 2004.<br />
4 An<strong>de</strong>re geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarin geëxperim<strong>en</strong>teerd werd met e<strong>en</strong> raadpleg<strong>en</strong>d refer<strong>en</strong>dum om <strong>de</strong> <strong>burgemeester</strong> te<br />
b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> war<strong>en</strong> Leid<strong>en</strong>, Best, Vlaarding<strong>en</strong>, Boxmeer <strong>en</strong> Delfzijl.<br />
xvii Hierbij moet ter specificatie gezegd word<strong>en</strong> dat vooral prof. K<strong>en</strong> Young, als teg<strong>en</strong>stan<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> direct gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong>, pleit voor e<strong>en</strong> verstevig<strong>de</strong> controler<strong>en</strong><strong>de</strong> taakopvatting van raadsled<strong>en</strong>. Young is teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong><br />
<strong>burgemeester</strong> omdat dat volg<strong>en</strong>s hem tot teveel machtsconc<strong>en</strong>tratie leidt.<br />
96