Untitled - Tento.be

•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Hans Memling
(Seligenstadt ts. 1430 en
1440-Brugge 1494)
Portret van een Man met
een Munt
(niet voor 1480)
Olieverf op paneel,
31 x 23,2 cm
(zonder niet-originele lijst)
Inventarisnummer: S
Antwerpen, Koninklijk Museum
voor Schone Kunsten
De man, van middelbare
leeftijd, is geschilderd in een
landschap, in driekwart naar
rechts gekeerd. Ondanks het
feit dat de figuur een groot
deel van het schilderijoppervlak
in beslag neemt,
werd nog een hele
achtergrond uitgewerkt.
Men merkt een riviertje of
meer met zwanen en rechts
zelfs een exotische palmboom.
Onderaan houdt het
personage een munt in zijn
rechterhand. Daarop komt
volgende tekst voor: "NERO
Inhoudsopgave
CLAUD. CAESAR AVG.
GERM. TR. P. IMPER.".
Het zou een afbeelding zijn
van een munt uit de oudheid,
ten tijde van de Romeinse
keizer Nero geslagen. Dit is de
enige aanduiding die iets over
de identiteit zou kunnen
ontsluieren.
Voortgaande op deze
gegevens, op het voorkomen
van een palmboom en
rekening houdend met het
zuiders aandoende type van de
geportretteerde hebben
verschillende kunsthistorici
gepoogd de man een naam te
geven. Zo werd hij eerst met
Nicolo di Forzo Spinelli
vereenzelvigd, een graveur van
penningen die in 1499 in Lyon
overleed. Vervolgens zag men
in hem de Italiaanse medaillist
Giovanni di Candida.
Deze was tussen 1472 en
1480 verbonden aan het hof
van de Bourgondische
Hertogen en graveerde
ondermeer medailles en
munten voor Karel de Stoute
en ter gelegenheid van het
huwelijk van Maria van
Bourgondië met Maximiliaan
van Oostenrijk in 1477.
Anderen beweerden dat het
ook een muntverzamelaar kan
zijn gezien de antieke munt
veeleer als een collectiestuk
kan beschouwd worden.
Het blijft echter gissen; noch
de identiteit, noch de
oorspronkelijke bestemming
van het schilderij, dat steeds
aan Memling werd
toegeschreven, zijn gekend.
Hans Memling, het succes van een kunstenaar
Magister Johannes Memmelinc
Geboorte en jeugdjaren
Op weg naar Brugge
Memling vestigt zich definitief in Brugge
Opdrachtgevers en ceuvre
Stijl en techniek
Slotbeschouwing
Auteursidentificatie
blz. 43
blz. 44
blz. 46
blz. 46
blz. 52
blz. 69
blz. 79
Hilde Lobelle-Caluwé studeerde Kunstgeschiedenis en
Oudheidkunde aan de RUG. Ze is nu werkzaam als conservator
bij de Stedelijke Musea Brugge waar ze ondermeer
verantwoordelijk is voor het beheer van de voormalige
O.C.M.W.-musea: het Memlingmuseum - Sint-Janshospitaal en het
Museum Onze-Lieve-Vrouw ter Potterie .
Alle werken van
Hans Memling in kleur
afgebeeld, worden
bewaard in Belgische
musea.
Groeningemuseum
Dijver 12, 8000 Brugge,
OS0/33.99. 1 I
Open: april-september
dagelijks van 9.30 u tot 17 u;
oktober tot maart dagelijks
9.30 u tot 12.30 u - 14 u tot
17 u; dinsdag gesloten
Toegang: 130 fr.;
reductiehouders I 00 fr.;
scholen 70 fr.; gezinsticket
260 fr.
Koninklijke Museum voor
Schone Kunsten
Leopold de Waelplaats, 2000
Antwerpen, 03/238.78.09
Open: dagelijks van I 0 u tot
17 u; gesloten op maandag,
I januari, I mei, 12 mei en
2S december
Toegang: I 00 fr.; 80 fr. voor
CJP, studenten, 6S+ en
groepen; SO fr. voor scholen;
gratis tot 12 jaar
Koninklijke Musea voor
Schone Kunsten, Museum
voor Oude Kunst
Regentschapsstraat 3,
I 000 Brussel, 02/S08.32. 1 I
Open: dagelijks van I 0 u tot
12 u - 13 u tot I 7 u; gesloten
op maandag, I januari, I mei,
I en I I november,
2S december
Toegang: gratis
Memlingmuseum/Sint­
Janshospitaal
Mariastraat 38, 8000 Brugge,
OS0/33.99. 1 I
Open: oktober tot april
dagelijks 9.30 u tot 12.30 u -
14 u tot 17 u, gesloten op
woensdag; april tot september
dagelijks van 9.30 u tot 17 u
Toegang: 130 fr.;
reductiehouders I 00 fr.;
scholen 70 fr.; gezinsticket
260 fr.
Copyright OKV
Niets uit deze uitgave mag
worden verveelvoudigd en/of
openbaar gemaakt door
middel van druk, fotokopie.
microfilm of op welke andere
wijze ook zonder voorafgaande
toestemming van de uitgever.
Herkomst van de
illustraties
Hugo Maertens, Brugge:
blz. 44-4S, 48, SI, S3, S7, S8,
60-6 1, 64 (boven), 6S (boven),
68, 74, 7S, 76, 78, 79 (boven),
79 (onder), 80 (links), 80
(rechts)
I.R.P.A./K.I.K., Brussel:
blz. 49, S2, SS (links), SS
(rechts), S6, S9, 60 (onder
links), 60 (onder rechts), 61,
64-6S (onder), 70 (boven
rechts), 70 (onder), 78 (onder)
Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten, Antwerpen:
blz. 4 1, 42
Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten, Brussel: blz. 73
Mauritshuis, Den Haag: blz. 72
(onder links), 72 (onder rechts)
Musée du Louvre, Paris: blz. 66,
72 (boven)
National Gallery of Victoria,
Melbourne: blz. S4
Sankt-Annen-Museum, Lübeck:
blz. 63
Speltdoorn en zoon, Brussel:
blz. 70 (rechts), 71 (rechts), 71
(links), 71 (rechts), 77
Stedelijke Musea, Brugge:
blz. 47
Uitgeverij Peeters, Leuven:
blz. 61 (onder)
Vormgeving
Rob Buytaert
Annemie Vandezande
Correctie
Els Peeters
Eindredactie en produktie
Rudy Vercruysse
Marc Devos
Druk aflevering, Museumkaart
en Mededelingenblad
Drukkerij Lannoo N.V., Tielt
Opbergband
De Vooght b.v., Montfoort
De fotogravure
voor dit nummer
werd vervaardigd door
Kortrijksesteenweg 1142A
90S I Sint-Denijs-Westrem
09/220.40.40
Lid van de Unie
van de Uitgevers van
de Periodieke Pers

Hans Memling, het succes van een kunstenaar
Magister Johannes Memmelinc
... MAGISTER JOHANNES MEMMELINC, QUEM
PRAEDICABANT PERITISSIMUM FUISSE ET
EXCELLENTISSIMUM PICTOREM TUNC ORBIS
CHRISTIANI ...
Rombout De Doppere, 1494
Een halve eeuw later, in 1540, zal Jacobus
De Meyer of Meyerus, in zijn aantekeningen ter
voorbereiding van de "Annales Flandriae" volgende
tekst noteren: " ... Memling die geroemd wordt als de
bekwaamste en uitstekendste schilder van heel de
toenmalige Christenwereld ... ". Hij had waarschijnlijk
de hierboven aangehaalde Latijnse dagboeknotitie
voor ogen, die Rombout De Doppere op
12 augustus 1494 neerschreef, de dag na Memlings
overlijden.
De Doppere moet zeker de meesterwerken van
Memling, bewaard in het Sint-Janshospitaal te
Brugge, gekend hebben. Hij was immers aanwezig in
de hospitaalkerk op het feest van Ursula en de
I 1.000 Maagden op 21 oktober 1489. Op die dag
werden de relieken vanuit een oud schrijntje met
veel plechtigheid overgebracht naar en opgeborgen
in het Ursulaschrijn van Hans Memling. Dit gebeurde
in aanwezigheid van de hospitaalbroeders en
-zusters en van talrijke geestelijke en wereldlijke
genodigden. Logischerwijze mag men verwachten
dat ook de meester, onder wiens leiding dit
schitterend kunstwerk tot stand kwam, zich bij de
genodigden bevond. Rombout De Doppere tekende
de translatieakte of het officiële document waarin
het overbrengen van relieken opgetekend wordt,
als notarius. Hij trad op als secretaris voor Egidius,
bisschop van Sarepta, die als wijbisschop de
Doornikse prelaat vertegenwoordigde.
Naar alle waarschijnlijkheid kende De Doppere
de schilder dus persoonlijk en kan dit aan de basis
liggen van de meer dan positieve beoordeling van
Memling en van zijn oeuvre.
Hoewel andere geschreven bronnen over de
eigentijdse appreciatie van zijn kunst ontbreken,
wijzen verschillende elementen er op dat
Hans Memling grote faam genoot en een succesvol
kunstenaar moet geweest zijn.
Het relatief grote aantal nog bewaarde werken
vormt een eerste aanduiding. De bekende
kunstcriticus M.J. Friedländer schreef een honderdtal
schilderijen op naam van Memling. Momenteel
worden aan de meester een twintigtal altaarstukken
toegeschreven, naast een twintigtal panelen met
diverse thema's en een dertigtal portretten. Hierbij
dient opgemerkt dat verschillende schilderijen uit
meerdere delen zijn samengesteld. In vergelijking
met het oeuvre van andere 15de-eeuwse meesters
uit de Nederlanden is dit wel een indrukwekkend
ensemble.
Het lijstj e van de opdrachtgevers die zijn
geportretteerd in combinatie met religieuze
taferelen of als individueel portret, leert dat Memling
opdrachten heeft vervuld voor een zeer gevarieerd
publiek; zowel voor de geestelijkheid als voor de
welstellende adel en burgerij, zowel voor
Bruggelingen als voor buitenlanders. Hij moet in
al deze kringen zeker veel faam genoten hebben.
Marcus Van Vaernewyck, de Gentse rederijker,
verhaalt nog in Die Historie van Be/gis, diemen, anders
namen mach: Den Spieghel der Nederlandtscher
audtheyt... (Gent, 1574), dat kerken en huizen te
Brugge versierd zijn met schilderijen van "Meester
Hughe [van der Goes], Meester Rogiers [van der
Weyden], ende den Duytschen Hans".
Memlings Duitse afkomst staat vast. Het grootste
deel van zijn artistieke loopbaan heeft hij echter in
de Bourgondische Nederlanden doorgebracht en
welbepaald in Brugge. Hier huwde hij trouwens,
hier werden zijn kinderen geboren en werd hij
begraven.
Zijn werk past helemaal in de traditie van de
beroemde Nederlandse paneelschilderkunst die
gedurende de 15de eeuw een ongeloofiijke bloei
en faam genoot. Hij was één van de eindfiguren van
deze groep schilders die in de kunstgeschiedenis
met de naam "Vlaamse Primitieven" werd bedacht.
Primitief is dan wel bedoeld als synoniem voor de
oudste vorm van schilderkunst op paneel of op
doek ontstaan in onze gewesten, maar slaat zeker
niet op de kwaliteit van deze kunst.
Memlings stij l zal nog verschillende generaties Brugse
kunstenaars beïnvloeden.
Het onbegrip van de daaropvolgende eeuwen
heeft de middeleeuwse kunstenaar dikwijls in het
vergeethoekje doen belanden. In Brugge is de naam
van Hans Memling zeker blijven voortleven in het
Sint-Janshospitaal. De vier werken die hij voor dit
middeleeuwse gasthuis schilderde zijn nooit in
ongenade gevallen of naar een zolder verhuisd.
In 18de-eeuwse reisbeschrijvingen zal een bezoek
aan het Sint-Janshospitaal aan de kunstkenners reeds
warm aanbevolen worden.
De belangstelling voor deze meesterwerken, nog in
situ bewaard, zal vanaf het begin van de 19de eeuw
hoe langer hoe groter worden. Ze zullen een
belangrijke rol spelen in de "herontdekking van
de Rijnlandse school en de Vlaamse meesters".
In een sfeer van legende, romantiek en heimwee
naar de middeleeuwen zullen Duitse kunstkenners
en schrijvers naar Brugge komen om er het
middeleeuwse Sint-Janshospitaal en de werken van
Hans Memling, "Eine wahre Schatzkammer", te
bezoeken. Goethe wil afibeeldingen zien.
Johanna Schopenhauer komt ter plaatse, maar het
zijn vooral de gebroeders Melchior en Sulpiz
Boisserée die het authentieke oeuvre van Hans
Memling, bewaard in het hospitaal, in Duitsland
bekend zullen maken bij een breed publiek van
geïnteresseerden.
In onze gewesten zal de lange toespraak die de
toenmalige gouverneur van Oost-Vlaanderen,
43

Baron de Keverberg, in 1818 hield ter gelegenheid
van het eerste eeuwfeest van de Brugse Academie
voor Teken- en Schilderkunst, er ongetwijfeld toe
bijgedragen hebben om Memling opnieuw in de
belangstelling te brengen.
Een feit is dat het romantische enthousiasme voor
deze figuur de wetenschappelijke studie van schilder
en oeuvre erg gestimuleerd heeft.
Hans Memling werd lang voor andere ISde-eeuwse
schilders uit de vergetelheid gehaald. Het is de
verdienste geweest van de Engelse archeoloog
James Weale om de eerste ernstige Memlingstudie
te publiceren, gesteund op bronnenmateriaal,
waardoor bepaalde verhalen voorgoed naar het rijk
van legenden en mythen konden verwezen worden.
Memlingpanelen waren op verschillende
tentoonstellingen te zien en vielen erg in de smaak
van het publiek.
Ondanks de negatieve appreciatie van enkele
kunsthistorici, neergeschreven in de jaren twintig
en vijftig, blijft het oeuvre van Hans Memling nog
steeds een talrijke menigte boeien. Ook in de
kunsthistorische wereld wordt nu met meer
objectiviteit naar deze werken gekeken, die als
parels van de Brugse kunstproduktie mogen
beschouwd worden.
Geboorte en jeugdjaren
Documenten die betrouwbare gegevens
verstrekken over het leven en werk van een
ISde-eeuwse kunstenaar zijn dun gezaaid.
Toch hebben geduldige speurders in enkele
Brugse en ook Duitse fo ndsen, nog verschillende
inlichtingen over Hans Memling geoogst, zodat
enkele belangrijke gegevens uit zijn levensweg
met zekerheid vaststaan.
Dit is het geval voor zijn geboortestad.
De naam Memling liet veronderstellen dat de
meester wel eens afkomstig zou kunnen zijn uit
het plaatsje Mömlingen, gelegen in de nabijheid
van Aschaffenburg-am-Main (Zuid-Duitsland).
In 1938 publiceerde de toenmalige Brugse
stadsarchivaris RA Parmentier zijn Indices op de
Brugsche Poortersboeken, dl 2, periode 1450-1794.
Bij de vermelding van Memlings inschrijving als
Brugs poorter is duidelijk geschreven: "jan van
Mimmelinghe Hammans (of Harmans) zuene
ghebooren Zaleghenstat..." (f72v"). Er bestaat geen
twijfel over dat het stadje Seligenstadt hier wordt
bedoeld. Het is eveneens aan de Main gelegen,
ten zuiden van Frankfurt. In de nog bewaarde
kerkrekeningen van de nu verdwenen parochiekerk
van Seligenstadt, vindt men de naam van
Hans Memling verschillende malen ingeschreven in
het hoofdstuk dat handelt over de jaargetijden.
Bij een overlijden werd dikwijls een stichting
gefundeerd, waarbij een bedrag ter beschikking
werd gesteld om bij elke verjaardag van het
afsterven, misvieringen en eventueel uitdelingen
44
te houden ter herinnering aan de overledene.
Ook voor Hans Memling is zeker gedurende de
eerste helft van de 16de eeuw een dergelijke
stichting gekend, in de parochiekerk van zijn
geboortestad. In deze registers vindt men
meermaals zijn naam terug, vergezeld van de naam
van de stad waar hij verbleef en stierf: "Pruck of
Bruck in Flandern". Deze tweevoudige verwijzing
laat er dus geen twijfel over bestaan dat Hans
Memling het daglicht zag in Seligenstadt. Het kleine
stadje, dat toen iets meer dan I 000 inwoners telde,
stond onder het gezag van de aartsbisschop,
keurvorst van Mainz.
Ondanks het feit dat een belangrijke
benedictijnerabdij binnen de stadsmuren gevestigd
was, speelde Memlings geboorteplaats in de eerste
helft van de ISde eeuw geen rol meer in de
rijkspolitiek. Het was een rustig agrarisch centrum,
waar ook verschillende ambachtslui hun atelier
hadden. Het was eveneens een halte voor de
kooplieden, die met hun karavanen voorbij trokken.
De namen van Memlings ouders worden in een
ISde-eeuws register, eveneens met aantekeningen
over jaargetijden, verscheidene malen vermeld
omstreeks het midden van de ISde eeuw.
Zijn moeder, Luca Styrn, huwde eerst met Henricus
Appel. De familie was welbekend in Seligenstadt en
een andere tak woonde in het cijnsdorp Klein­
Krotzenberg. Verschillende familieleden bekleedden
hier het ambt van burgemeester. Sommigen waren
pachter van de abdij van Seligenstadt, waardoor
men kan veronderstellen dat zij nauwe banden
hadden met deze benedictijnerabdij.
Luca Styrn sloot een tweede huwelijk met Hamman
(Harman of Herman) Momilingen, de vader van de
schilder. De verschillende schrijfwijzen van deze
naam zouden er wel op kunnen duiden dat de
familie oorspronkelijk inderdaad uit Mömlingen
afkomstig was.

Meer gegevens over zijn vader zijn helaas niet
bekend. In 145 I wordt reeds betaald voor een
jaargetijde, wat er op kan wijzen dat hij in 1450
overleed. Daar de geboortedatum van de meester
nergens neergeschreven is, kan men er enkel naar
gissen. Vast staat dat het jaar 1450 zeker als een
datum "ante quem" beschouwd mag worden.
Sommige auteurs hebben, uitgaande van vermeende
zelfportretten op schilderijen, een geboortedatum
voor Hans Memling willen vooropstellen. Al bij al
lijken dit zeer gewaagde veronderstellingen,
daar eerst en vooral de ontstaansdatum van de
aangehaalde werken niet altijd juist te achterhalen is.
Daarnaast is het soms moeilijk bepaalde van deze
personages als zelfportretten te gaan beschouwen !
Rekening houdend echter met cijfergegevens, zoals
de sterfdatum van zijn vader, een redelijke periode
tussen het eerste en het tweede huwelijk van zijn
moeder, een aanvaardbare leeftijd waarop een jonge
man de wereld intrekt om zijn vak te leren, zijn
inschrijving als volwaardig meester in de Brugse
poortersboeken in 1465, zijn huwelijk en ten slotte
zijn dood in 1494, mag een geboortedatum tussen
14 30 en 1440 wel vooropgesteld worden.
Over zijn prille jeugd en eerste opleiding zijn geen
gegevens bekend. Seligenstadt had op dat ogenblik
geen vermaarde schildersateliers en de vraag blijft
dan ook open hoe de jonge Hans Memling in
contact gekomen is met het schildersbedrijf en op
welke wijze zijn roeping zich gemanifesteerd heeft.
Heeft de benedictijnerabdij als intellectueel en
cultureel centrum hierin een rol gespeeld ?
Het is bekend dat de abdij in de loop van de
I 5de eeuw verschillende kunstenaars in dienst
heeft genomen. Werd de jonge knaap gefascineerd
door de produktie van een lokaal atelier ? Had hij de
kooplieden horen vertellen over Keulen of werd
hij geboeid door de economische en culturele
aantrekkingskracht van de Bourgondische
Nederlanden ? Het is wel een feit dat Seligenstadt
op de handelsroute lag van Noord naar Zuid.
Zowel over land als via de rivieren Main en Rijn
reisden de karavanen heen en terug.
Sinds 1362 beschikten de kooplieden van
Nürenberg in Brugge reeds over een privilegie dat
later nog werd hernieuwd.
De "Grosse Ravensburger Handelsgesellschaft"
richtte in Brugge een filiaal op in de 15de eeuw.
Een halve eeuw geleden werd in Seligenstadt het
verhaal nog aangehaald dat de maten van
Seligenstadts smalste stadspoort in Brugge gekend
waren. Dit liet de kooplui toe hun wagens op
zodanige wijze te laden dat de vrachten
ongehinderd onder deze stadspoorten door konden.
Een oude handelsroute verbond ook Keulen,
via Maastricht, Leuven, Mechelen of Brussel en Gent
met Brugge.
Eens moet de jonge schilder deze route gevolgd
hebben, maar in welk jaar en welk seizoen is niet
geweten!
46
Op weg naar Brugge
Over de steden en centra die Memling
aangedaan heeft tijdens zijn tocht noordwaarts,
zijn evenmin vaststaande gegevens bekend.
Een nauwgezette studie van zijn werk laat wel toe
enkele conclusies naar voor te brengen.
Het zou bijna onwaarschijnlijk zijn dat de schilder
geen halte zou gemaakt hebben in Keulen. Op dat
ogenblik werkten daar enkele meesters verder in de
traditie van de "internationale stijl", die omstreeks
1400 in heel Europa een grote bloei kende en erg
geraffineerde en zeer kleurrijke taferelen
voortbracht. Een van de beroemdste was Stefan
Lochner ('ca 1400) die in Keulen overleed in 1451.
Mogelijk heeft Memling hem nog persoonlijk gekend,
maar zeker is het feit dat hij zich geïnspireerd heeft
op bepaalde van zijn composities. Ook de verfijnde
stijl in behandeling van figuren en decor, evenals het
gevarieerde kleurgebruik van de Keulse meester
hebben Memling beïnvloed.
Een tweede vaststelling is de stijlverwantschap met ·
het oeuvre van de beroemde schilder die in het
midden van de 15de eeuw in Brussel gevestigd was:
Rogier van der Weyden (' 1 399 of 1400 - t 1464).
Memling is dikwijls bij hem te rade gegaan, vooral
voor wat het formele aspect betreft. Dit is duidelijk
te zien in sommige composities, evenals in de vorm
en houdingen van figuren. Dit kan er op duiden dat
hij mogelijk een hele tijd in Rogiers atelier heeft
doorgebracht, als gezel of om zich te vervolmaken.
Dat was trouwens zeer gebruikelijk in deze periode
en het werd als een voorrecht beschouwd dat de
meest begaafde leerlingen de schetsboeken van hun
meesters erfden. G. Vasari noemt Hans Memling in
zijn Le vite de 'piu eccellenti orchitetti, pittori, et
scultori itolioni ... , verschenen in I 550, de leerling van
de Brusselse meester. In een inventaris van 15 I 6
met de beschrijving van de verzameling van
Margareta van Oostenrijk wordt een drieluik
beschreven als een gezamenlijk werk van beide
kunstenaars.
Rogier van der Weyden verbleef in 1450 in Italië
en men veronderstelt dat hij in 145 I opnieuw in
Brussel werkzaam was. Hij overleed op 18 juni 1464
en in januari 1465 was Memling in Brugge gevestigd.
Het is dus best mogelijk dat hij tussen 145 I en 1465
in Brussel verbleef in het atelier van Rogier.
Memling vestigt zich definitief in Brugge
Een legende die zeker reeds in de 17de eeuw
ontstond, in de 18de eeuw met enkele pittige details
werd aangedikt, om bij sommige 19de-eeuwse
schrijvers uit te groeien tot een verhaal vol
gezwollen romantiek, dramatiek en moraliserende
voorbeelden, verhaalt de aankomst van Memling in
Brugge. Vooral G. Bosboom-Toussaint publiceert in
1858 nog een fraai voorbeeld van een dergelijk
stichtend verhaal.

Eduard August Wallays
(1813-ca.1891)
Memling schildert het
Ursulaschrijn
tussen 1861 en 1872
Tafereel geïnspireerd door de
"Memlinglegende"
Inventarisnummer: 195
Brugge. Stedelijke Musea
Op een gure winteravond in maart 1478 wordt
aangeklopt aan de grote poort van het Brugse
Sint-Janshospitaal. Een uitgeputte man stort neer
en wordt door de broeders opgenomen.
De mysterieuze persoon blijkt een huursoldaat te
zijn uit het leger van
Karel de Stoute, die na de veldslag van Nancy waar
de hertog sneuvelde, beroofd en zwaar gekwetst en
ten koste van grote inspanningen naar Vlaanderen
terugkeerde. Hij doet erg geheimzinnig en leeft
teruggetrokken. Om hem bezig te houden bezorgen
de broeders hem een schildersezel en ander
materiaal om te schilderen. En het wonder gebeurt:
uit dankbaarheid maakt hij het Ursulaschrijn en een
groot genie blijkt geboren. Hij blijft in het gasthuis
en voert verschillende bestellingen uit voor
allerhande opdrachtgevers. Maar op een dag
ontdekt meester Floreins het geheim van de
schilder. Heimwee naar wat een onmogelijke liefde
was, verteert hem. Memling zal de beeltenis van zijn
geliefde steeds weer opnieuw schilderen.
Rede en stichtend leven halen echter de bovenhand.
De dame is in het klooster getreden en zal kort na
het weerzien sterven van weemoed. De meester zal
verder in het Sint-janshospitaal blijven. Geïnspireerd
door zijn liefdeservaring zal hij, teruggetrokken uit
de wereld, het groot altaarstuk maken dat hij het
Mystieke huwelijk van Sint-Katharina zal noemen.
Hij verdwijnt op even mysterieuze wijze om naar
Spanje te trekken.
Het hele verhaal houdt natuurlijk geen steek en
werd enkele jaren later ontwricht door j. Weale;
toch hield de legende lange tijd hardnekkig stand.
In het Sint-Janshospitaal wordt de "meesterskamer"
nu nog steeds de "Memlingkamer" genoemd.
Een feit is dat Memling op 30 januari 1465
ingeschreven wordt in de "Poortersboeken" van de
stad Brugge. Vanaf dat ogenblik mag men aannemen
dat hij in deze stad woont en de toelating heeft om
er een beroep uit te oefenen.
De juiste reden waarom hij zich hier vestigde, is niet
te achterhalen. Brugge was een geliefde verblijfplaats
van het Bourgondische hof en de rol van Filips de
Goede als kunstminnaar en mecenas is welbekend.
Daarbij bleef Brugge een wereldstad, zetel van
internationale handelscompagnieën, verblijfplaats van
makelaars en bedrijvig in de geldhandel.
Gedurende de hele 15de eeuw zal Brugge de
ontmoetingsplaats blijven van alle Europese naties.
Ook de Brugse geestelijkheid en de burgerij waren
potentiële opdrachtgevers voor kunstenaars.
Tussen 1465 en 1494 zal Memling talrijke
opdrachten uitvoeren voor dit rijke cliënteel.
De schilder had zonder twijfel een bloeiend atelier
en was een welstellend man.
Dit wordt trouwens door enkele feiten bevestigd.
Namen van leerlingen staan opgetekend in het
register van het schildersambacht. Op 8 mei 1480
wordt (H)annekin Verhanneman vermeld en in 1483
of '84 Passchier vander Mersch.
47

te 1nteg1-e1·en 1n een achtergmnd.
opgebouwd als een
logisch decor.
De vluchtliJnen gevormd doo1·
de tapijtboorden en de voegen
van de tegelvloer. ziJn
de1·gelijke pogmgen tot het
toepassen van lineai1·
perspect1ef. Ve1·de1· zal de
meester het meer trad1t1onele
atmosfensche perspectief
gebruiken.
Zoals bij de andere "Vlaamse
Pnm1tieven" ZIJn de panelen
h1er ook niet in hun geheel als
fotografische afbeeldingen van
een 1·ealite1t te beschouwen.
Wel zijn verschillende
onderdelen de weergave van
de toenmalige werkelijkheld
of van realia: zoals bijvoorbeeld
de afgebeelde kelk.
de monstrans, het tapiJt.
sommige onderdelen van het
kostuum. het B1·ugse stadsgeZICht
en zeker de portretten
van de opdrachtgevers.
Wat de opbouw en techn1ek
betreft. valt Memlings oeuvre
en zeker dit drieluik. volledig in
de traditie van de "Vlaamse
Pnmit1even" te Situeren.
De gangbMe trad1tionele
opbouw is aanwezig: de eikehouten
drager en o1·iginele lijst:
de w1tte prepa1·atielaag
bestaande uit k1·ijt en diel"lijke
lijm. die na het drogen
gepolijst werd; de onderliggende
tekening met afbeelding
van de volledige compositie
en aanduid1ngen voor het
modelleren; een isolerende
laag; verschillende verflagen.
bestaande uit een basistonaliteit,
waarop glacislagen
werden aangebracht die licht.
vorm en kleu1· geven. als
bindmiddel wordt drogende
ol1e gebnuikt. Glac1s IS een
doorschiJnende verflaag. die
verkregen wordt door een
beetje pigment en veel helder
bindmiddel te gebru1ken. De
laatste laag is vernis bestaande
uit natuurlijk hars.
Waarneming met het blote
oog. fotografische technieken.
röntgenopnamen,
1nframodreflectografie en
laborato1·iumonderzoek
hebben meer inzicht gegeven
in het ontstaansproces en de
typische werkwijze van Hans
Memling. D1t is zeker het geval
voor d1t drieluik, illustrat1ef
voor deze eigen stijl. d1e ook
1n andere van ziJn werken zal
terug te vinden zijn.
M1ddenpaneel en Zijluiken zijn
gemaakt uit verschillende
eikehouten planken van zeer
goede kwaliteit. Ook de lijsten
zijn orig1neel. evenals al de
verganngen. De panelen waren
reeds 1ngelijst vooraleer de
50
schilder ziJn we1·k aanvatte.
De omlijsting van de zijlu1ken
aan de keerZIJde draagt nog
sporen van oo1·spronkei1Jke
beschilde1·ing. met name
marmerim1tat1e.
De klass1eke k1·ij tlaag met
dierlijke liJm. achteraf gepoliJSt.
vormt hier ook de achtergrond
voor de onderliggende
tekening. T yp1sch voor Memling
is het fe1t dat hij als een van de
ee1·sten gebruik zal maken van
een zwao1e steen of steen van
P1emont om sommige
onderdelen te schetsen. ook
het gebnuik van een harder
voorwerp, wellocht een
ganzepen met waarschijnlijk
grijze verf. is aan te wijzen.
Memling heeft een heel
particuliere. erg ono·ustige
tekenstijL HoofdliJnen worden
hemomen. arceringen zijn vrij
getekend en woo·den soms op
een veeleeo· sloo·dige wijze
overkrast Heel typisch zijn de
vele wiJzigongen, d1e
aangebracht woo·den in
houdongen van figuren en zelfs
in onderdelen van landschap en
ao-chitectuurdecor.
Bepaalde volumes worden
enkel aangedu1d, noet in detail
uitgetekend, definitieve vormen
en modelé woo·den verkregen
in een veo·deo· stadium.
De getekende vormen ziJn
doorgaans smaller dan het
geschilderde e1ndresultaat.
De gebnuikte pigmenten zijn
traditooneel.
De schildeo-stechniek leunt aan
bij deze van de voorgangers.
maar ook hoer zal Memling
enkele typ1sche o·ecepten
gebo·uiken. Algemeen kan
gesteld worden dat de
structuur eenvoudiger wordt of
dat er minder en dunnere
verflagen voorkomen.
Hij zal ziJn modelé en
materiaalweergave hoe langer
hoe meeo· verkrijgen door
borsteltrekken aan te brengen
in de nog natte glacis of er na
drogen nog met verftoetsen op
te werken. Dank zij zijn
degelijke vakkennis zal het
optisch effect echter
grotendeels behouden blijven.
Het kleed van de Madonna op
het middenpaneel is
bijvoorbeeld traditioneel
opgebouwd. hoewel veel
minder lagen aanwezog z1jn als
bijvoorbeeld bij Van Eyck.
De doorsnede on de schaduw
van een plooo toont eerst de
plamuurlaag. de tekening.
een isolerende laag en de
verflagen bestaande uit een
vermiljoenlaag met een weinig
gefixeerde kraplak na het
drogen werden hierop nog één
of meer glaCISlagen met kraplak
aangebracht. Het bindm1ddel is
drogende olie. Voor andere
kleuren wordt soms vertrokken
van een wotte basislaag in
loodwot. bedekt met slechts
één laag kleur. Dit is
biJVOOI"beeld het geval voor
sommige blauwe partiJen met
als pigment azuo·iet. soms
gemengd met het kostbare
lapis lazuli. Hetzelfde merkt
men ook bij het gebnuik van
andere colcrieten zoals paars.
groen, bnuin.
De vernislaag is van recentere
datum.
Het meest typische voor
Memling. dat ook hier aan te
wiJzen valt. is het go·ote verschil
tussen de onderliggende
tekenong en het uiteindelijk
resultaat dat de toeschouwer
ziet. In alle fasen zal h•J nog
wijzigingen aanbrengen tot hij
de personages op aanvaardbare
w1jze in zojn uiteondelijk
evenwichtig opgebouwde
compositoes kan integreren.
Op de origmele lijst onderaan
het middenpaneel komt de
naam van Hans Memling en de
datum 14 79 voor. Het werd
door de opdrachtgevers.
broedeo·s en zusters van het
Brugse S1nt-janshospitaal.
waarschijnlijk o·eeds besteld
vooo· I 75. Antonius Seghers
overleed immers dat jaar. Het
voorkomen van de twee
patroonheiligen van het
gasthuis laat er niet veel twiJfel
over bestaan dat het dneluik
bestemd was om als altaarstuk
het hoofdaltaar te sieren van
de kerko·uimte.
Deze ruomte maakte deel uit
van de ziekenzalen, zodat het
schilderij ook voor de zieken
en lijdenden een belofte 1nhield
voor een betere wereld on het
hiernamaals. temidden de
heiligen. in Memlings nustgevende
sfeer.
Het schilderij bevindt zich
nog in de ziekenzalen van het
middeleeuwse Sint-Janshospltaal.
nu museum
geworden.
Hans Memling
Drieluik van Jan Floreins
1479
Olieverf op paneel
56.7 x 33.7 cm (luoken)
56.7 x 67 cm (midden)
Inventarisnummer: O.SJ 1 73.1
Brugge, Memlingmuseum­
Sint-janshospltaal
Open toont dit werk drie
taferelen uot de cyclus van
jezus' Jeugd. Op het linkerluik
wordt de Geboorte afgebeeld
in een bouwvallige stal.
Vooraan heeft de knielende
Maagd het naakte kind op een
hoek van haar mantel gelegd.
Twee engeltjes in albe knielen
neer voor de H. jozef. Deze
heeft een brandende kaars 1n
de handen. symbool voor de
aanwezigheod van het
"Goddelijk Locht''. Achter de
os en de ezel strekt zich een
stad u1t.
Op het middenpaneel os on een
gelijkaardig bouwvallig
symmetnsch archotecturaal
decor de Aanbidd1ng der
Wijzen geschilderd.
Centraal, in vooraanzocht
houdt de Maagd het Kind op
haar schoot. Het houdt de
armpjes gespreid en draait zich
met het bovenlichaam naao· de
toeschouwer. De overige
figuren op het voorplan lijken
opgesteld volgens twee
schuine assen, symmetrisch
gelegen ten opzichte van de
vertoeale middelliJn. Aan de
basis rechts knielt de oudste
koning die de voeten van het
Kind kust. Achter hem rechts
stapt de zwarte konong binnen
terwijl hij met een zwaai van
zijn arm het hoofd ontbloot.
In z1jn rechterhand houdt hij
een geschenk. Volgens de
legende boden de Wojzen
goud. wierook en morre aan.
De koning van moddelbare
leeftijd. links geknield,
presenteert met ZIJn
rechterhand een vaas in
edelsmeedwerk. Achter hem
knielt de schenker. Jan Floreins.
Hij was op dat ogenblik
broeder en werd achteraf ook
meester.
Zijn open gebedenboek ligt
op het muurtje voor hem.
De jonge man achteo· hem zou
z1jn broer Jacob kunnen ziJn of,
volgens de overlevenng, een
zoon van de schilder. Rechts
staat de H. jozef. naar
middeleeuwse gewoonte iets
op de achtergrond met een
van de geschenken on de hand.
De os en de ezel vooo· een
houten schutting scheo·men het
voorplan af. Een mlddeleeuws
stadsgez1cht dient als
achteo·grond. Enkele ruiters en
zelfs een kameel animeo·en het
tafereel.
Op het rechterzijluik z1et men
de opdracht on de tempel.
De scène speelt zoch af 1n een
kerkinteneur dat
geïdentificeerd werd als de nu
verdwenen Sint-Donaaskerk.
Doorheen de open deur zoet
men een stadsplein. De Maagd
geeft het kind aan Simeon.
Tussen beiden z1et men de
profetes Anna. Achter de
centrale groep. links. haalt
jozef een tortelduif uot ziJn
mandje, de gift der armen.
Onder zijn leren schoenen.
draagt hij houten zolen of
trippen.
Gesloten z1jn beide luiken
opgevat als symmetnsche
portieken, waarachter zich
een landschap in de doepte
uotstrekt. De zuiltjes z•Jn
versierd met beeldjes. Links z1t
Johannes de Doper met het
lam en op de achtergrond
wordt het doopsel van
Christus afgebeeld. Rechts
toont Veronica. eveneens
gezeten. het doek met het
ware gelaat van Chnstus.
De lijsten hebben nog hun
oorspronkeliJke beschildenng
in marmermitatie. Ook het
smeediJzeren slotje is orig1neel.
H1er ook werden paneel en
lijst al vergaard voor
beschildering.
In deze triptoek ontleent
Memling verschillende
schema's aan ziJn leermeester
Rog1er van der Weyden.
Het architecturaal decor en
de centrale groep van het
middenpaneel ZIJn te
vergelijken met de aanb1ddmg
op van der Weydens
Colomba-altaar (München.
Alte P1nakothek).
De composit1e van het
linkerluok slu1t aan biJ Rogoers
geboorte op het moddenpaneel
van het Bladelin-altaar (Berlin,
Staatliche Museen).
Het Floreinsaltaar vertoont
verwantschap met Memlongs
dneluik bewaard te Madnd
(Museo del Prado) en zou in
dezelfde penode ontstaan ZIJn.
Op de lijst komt eveneens het
jaartal 14 79 voor en de naam
van Hans Memling. Samen met
het Johannesaltaar os dot
het en1ge gedateerde en
gesigneerde paneel.
Ook jan Floreins wordt
vermeld. broeder van het S•ntjanshospotaal.
d1e volgens het
Jaartal naast ziJn hoofd toen
36 jaar oud was. Het dneluokJe
was waarschojnlijk bestemd
voor het broederklooster en
bleef steeds in het hosp1taal
bewaard.

Zijn lidmaatschap van het godsdienstige broederschap
van Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuw, gevestigd
in de Brugse Onze-Lieve-Vrouwekerk, duidt op een
aanzienlijke sociale status.
In 1473-'74 wordt hij er ingeschreven. Verschillende
schilders en musici, naast leden van clerus, adel en
burgerij zijn lid en ontmoeten elkaar tijdens de
en:!dien . sten.
Men trof er Ladewijk van Gruuthuse, die naast de
kapel van het broederschap zijn oratorium had
mogen bouwen. Ook Willem Moreel, voor wie
Memling opdrachten zal uitvoeren en Ladewijk van
Valkenaere, een familielid van zijn echtgenote,
maken deel uit van het gezelschap.
Memling hoorde bij de groep burgers die als
geldschieters optraden voor de Stad Brugge om de
oorlog van Maximiliaan van Oostenrijk tegen de
Franse koning Ladewijk XI mede te fi nancieren.
In .1 480-'8 1 wordt hij terugbetaald en hieruit kan
men afleiden dat hij toen bij de I 07 meest welstellende
inwoners van de stad mocht gerekend
worden. Hij was gehuwd met Tanne de Valkenaere.
Zij overleed in 1487 en uit de registers van
wezengoederen kan opgemaakt worden dat hij als
weduwnaar achterbleef met drie minderjarige
kinderen: Hannekin, Neelkin en Claykin.
Zij bewoonden toen twee aan elkaar palende huizen
aan de oostzijde van de Sint-Jorisstraat met
daarachter in de tuin een huisje, dat uitgaf in de
Jan Miraelstraat.
Memling verbleef daar waarschijnlijk tot aan zijn
dood op I I augustus 1494. Rombout De Doppere
vermeldt dat hij "ad Aegidii", dit is in de
Sint-Gilliskerk of op het omliggende kerkhof, werd
begraven.
52
Opdrachtgevers en oeuvre
De onderwerpen die Memling schildert
passen volledig in de traditionele iconografie van
de ISde-eeuwse Nederlandse schilderkunst.
Deze schilderkunst was voorbehouden voor het
afbeelden van het meest respectvolle, van de
hoogste waarden en betrachtingen. Voor de ISdeeeuwse
mens uit onze gewesten was dit nog steeds
het bovenmenselijke, het Goddelijke dat door de
christelijke godsdienst via de katholieke kerk
verkondigd werd. Een van de hoofdbetrachtingen
was het streven naar het leven in het hiernamaals
in gezelschap van de heiligen en in aanschouwing
van God. Om dit te bereiken moest het voorbeeld
van Christus en van de heiligen gevolgd worden.
Deze te volgen voorbeelden werden ondermeer
in de schilderkunst gevisualiseerd en aangeleerd.
De aanwezigheid van de schenker met zijn
patroonheilige is een bewijs van vroomheid en
dus een introductie tot het hiernamaals.
Religieuze literatuur vormt dikwijls de onmiddellijke
inspiratiebron voor de kunstenaars.
Ook Hans Memling haalt zijn onderwerpen uit het
Oude en Nieuwe Testament, uit heiligenlevens of
andere religieuze teksten. Deze iconografie wordt
hier ook meestal gecombineerd met portretten
van opdrachtgevers in gezelschap van hun
patroonheiligen. Het zijn dikwijls veelluiken, die
moeten dienen om altaren te sieren van kerken
en kapellen, gesticht door deze schenkers.
De Madonna blijkt voor meester Hans een geliefd
onderwerp te zijn. De Maagd wordt afgebeeld in
halve lengte, waarbij het accent ligt op de
diepmenselijke moeder- en kindrelatie.
Hans Memling
Drieluik met tronende
Madonna en Schenker.
Linkerluik met Johannes de
Doper en rechterluik met
Johannes de Evangelist
tussen 1480 en 1488
Wien, Kunsthistorischen
Museum

Men ziet haar ook tronend als hemelkoningin in
gezelschap van heiligen en engelen.
Dikwijls komen opdrachtgevers op evenwaardige
plaatsen voor als de hemelbewoners, wat hun wel
een uitzonderlijk belangrijke status bezorgt.
Deze iconografie komt voor op werken met groot
formaat en al dan niet in veelluikvorm, maar ook
op een hele reeks kleinere schilderijtjes.
Deze paneeltjes en veelluikjes kunnen gediend
hebben als huisaltaartjes. Het Drieluik met Schenker
(Wien, Kunsthistorisches Museum),
dat omstreeks 1485 gedateerd wordt is hier een
mooi voorbeeld van. De tronende Madonna op het
middenpaneel is vergezeld van een knielende engel
links en rechts; in een gelijkwaardige positie treft
men een onbekende opdrachtgever aan in
gebedshouding. Op de buitenluiken ziet men
Adam en Eva in nissen opgesteld.
Op een gelijkaardige compositie ziet men de
Madonna met twee Engelen zonder opdrachtgever
(Firenze, Uffizi).
Eveneens typisch voor de periode zijn de
zogenaamde "Andachtsbilder" of, zoals sommige
auteurs het formuleren, een uitvergroot
devotieprentje geschilderd op paneel. Deze meestal
kleinere formaten waren bestemd voor het
woonhuis en hadden als fu nctie de individuele
devotie te stimuleren door meditatie over lijden en
dood van Christus en martelingen van de heiligen.
Hier kan als voorbeeld de Onze-Lieve-Vrouw toont de
Man van Smarten (Melbourne, National Gallery)
aangehaald worden. De datum 1475 staat op het
kapiteel. Het thema van Christus die zijn wonden
toont is zeer populair in Vlaanderen.
De achtergrond is bezaaid met de zogenaamde
passiewerktuigen.
Waarschijnlijk zijn de veelluikjes, twee- of driedelig,
gecombineerd met portretten waar de devote
opdrachtgever(s) te zien is (zijn) in halve lengte of
buste, ook voor het woonhuis bestemd.
Daarnaast vormen de talrijke bewaard gebleven
individuele portretten nog een ander genre, waarin
Hans Memling uitmuntte. Enkele paneeltjes dienen
nog vermeld met allegorische, moraliserende
onderwerpen, soms gecombineerd met een allusie
op vergankelijkheid en dood.
Twee werken bewaard in het Brugse Sint-janshospitaal
zijn gedateerd ( 1479) en dragen tevens
zijn naam op de lijst. Deze vormen de vaste kern
waarrond het oeuvre gegroepeerd kan worden.
Van verschillende andere is de ontstaansdatum
eveneens vermeld of gekend. Dikwijls laten
aanduidingen op de werken zelf, zoals bijvoorbeeld
wapenschilden en wapen-spreuken, toe de
bestemming en opdrachtgevers te achterhalen.
Ook bronnenmateriaal kan soms meer klaarheid
verschaffen.
Met al de tot nog toe gekende gegevens voor ogen
mag men stellen dat de hele produktie met
zekerheid te situeren valt tussen 1468 en 1492.
54
Gedurende deze periode is Hans Memling in Brugge
gevestigd. Hij wordt er immers voor het eerst
vermeld in 1465 en overlijdt er in 1494.
Het is dan ook in deze stad dat de belangrijkste
opdrachtgevers dienen gezocht te worden.
Een eerste vraag is of de meester in dienst zou
geweest zijn van de Bourgondische hertogen.
Sommige auteurs maken gewag van een
geprivilegieerde positie omwille van het feit dat hij
niet ingeschreven is in de registers van het Brugse
schildersambacht en er ook nooit bestuursambten
vervulde. Sommige kunstenaars in dienst van het hof
werden immers van deze taken en plichten
vrijgesteld. Nergens echter is er ook maar één
aanwijzing te vinden dat Memling voor de
verschillende Bourgondische hertogen zou hebben
gewerkt.
Hans Memling
Onze-Lieve-Vrouw toont de
Man van Smarten
1475
Cat 1335/3
Melbourne, National Gallery of
Victoria

Hans Memling
Portret van Gilles Joye
1472
Cat. 408
Williamstown, Sterling and
Francine Clark Art lnstitute
Hans Memling
Madonna met twee Engelen
ca. 1490-1491 ?
Inventarisnummer I 024
Firenze, Galleria degli Uffizi
55

Hij moet de vorsten wel gekend hebben, want hij
kwam in Brugge aan toen Filips de Goede nog
regeerde en bij de dood in 1482 van diens
kleindochter, Maria van Bourgondië, was de schilder
nog in de volle bloei van zijn carrière.
Hij voerde wel opdrachten uit voor personen uit
hun omgeving of met wie zij contacten moeten
onderhouden hebben. Een aanwijzing vormt het
Portret van Gilles joye (Williamstown, Sterling and
Francine Clark Art lnstitute). Het is een van de
vroegere werken. Op de lijst staat de datum 1472.
Gilles Joye (t 1483) is op 47-jarige leeftijd
geportretteerd. Hij was kanunnik van Sint-Donaas
sinds 1464. Daarbij was hij een heel bekende
componist, verbonden aan de muziekkapel van
Filips de Goede.
Een ander personage dat zeker contacten met
het Bourgondische hof moet onderhouden hebben
is john Donne of Kidwelly ('ca 1430 - t 1503).
Memling schilderde voor hem de Donne-triptiek
(London, National Gallery). Hij was luitenant van de
Engelse koning Edward IV die in de "Rozenoorlog"
verwikkeld raakte. Hij maakte deel uit van het gevolg
van Margaretha van York, zuster van Edward IV,
toen deze prinses in 1468 huwde met Karel de
Stoute. Dit gaf in Brugge aanleiding tot grootse
plechtigheden en feesten, die tien dagen duurden.
John Donne kwam achteraf nog verschillende malen
naar Noord-Frankrijk en Brugge. Men veronderstelt
dat hij het drieluik liet uitvoeren omstreeks 1479-
'80, tijdens een van zijn diplomatieke zendingen.
In Brugge was er een belangrijke Italiaanse kolonie
56
Hans Memling
Middenpaneel van de John
Donne Triptiek
ca. 1480
Cat. 6275
London, National Gallery

Hans Memling
Triptiek met het Laatste
Oordeel
1467- 1 473
Inventarisnummer: M/568/MPG
Gdansk, Muzeum Pomorskie
58

gevestigd. De naties uit Genua en Firenze bezaten
hier een natiehuis of loge. Daarnaast hadden de
Medici's, het beroemdste bankiersgeslacht uit
Firenze, hier ook een filiaal, dat van 1466 tot het
einde van de I 5de eeuw gevestigd was in het
"Hof Bladel in" in de Naaldenstraat. Memling voerde
voor twee "filiaaldirecteurs" opdrachten uit voor
Angelo Tani en voor leden van de Portinarifamilie.
Angelo Tani verblijft in Brugge tussen 1450 en 1464.
Daarna keert hij nog enkele malen naar onze
gewesten terug om zaken af te handelen voor de
bank. Hij huwt in 1466 met de veel jongere
Catharina Tanagli. Hij wordt samen met zijn
echtgenote afgebeeld op de buitenluiken van een
drieluik, dat het Laatste Oordeel voorstelt (Gdansk,
Muzeum Pomorskie). De compositie van het
middenpaneel is geïnspireerd op een gelijkaardig
onderwerp dat Rogier van der Weyden
vervaardigde voor kanselier Rolin en zijn echtgenote.
Dit laatst vermelde veelluik, bestemd voor het
Hótei-Dieu, is nu nog te Beaune te bewonderen.
Het linkerluik van Memlings schilderij met de rij
gelukzaligen die het paradijs worden binnengeleid
vertoont gelijkenis met Stefan Lochners
Laatste Oordeel (Köln, Wallraf-Richartz-Museum).
Memlings schilderij zou oorspronkelijk bestemd
geweest zijn voor een kapel in de kloosterkerk van
Fiesole. Het betrof een stichting van Cosimo de
Medici in 145 I , voleindigd door zijn zoon Piero in
1496. De heerser van Firenze had het
patronaatsrecht van alle zijkapellen voorbehouden
voor de families die hem in de verschillende
banknederzettingen vertegenwoordigd hadden.
In 1466, bij de afwerking van de kerk, moet Angelo
Tani reeds het patroonsrecht bezeten hebben van
de eerste zijkapel aan de rechterzijde, waar zijn
wapenschild nu nog te zien is.
Meer dan waarschijnlijk heeft hij Memlings drieluik
voor dit altaar besteld, dat toegewijd was aan zijn
patroonheilige, de H. Michaël. Deze staat op het
middenpaneel trouwens centraal afgebeeld.
Het schilderij werd op de "San Matteo" ingescheept
door Tani's opvolger te Brugge, T ommaso Portinari.
Het zou echter nooit zijn plaats van bestemming
bereiken. Het schip, via Engeland op weg naar Pisa,
werd gekaapt door Paul Benecke, die voor rekening
van de Duitse Hanze werkte. De kaper schonk het
drieluik aan de Mariakerk van Gdansk. Het ontstond
tussen 1466 en 1473, dit wil zeggen na Tani's
huwelijk en voor de kaping. Mogelijk werd het
vervaardigd in 1467-'68, toen Angelo Tani tijdelijk in
Brugge verbleef. Indien dit alles klopt is dit het
eerste werk dat met zekerheid op naam van de
meester mag gezet worden.
T ommaso Portinari, die Angelo Tani te Brugge
opvolgt en er verblijft tot 1497, huwt in 1470 de
14-jarige Maria Maddalena Baroncelli.
Dit is waarschijnlijk de aanleiding voor de bestelling
van het Panorama met Passietaferelen (T orino,
Galleria Sabauda). De opdrachtgevers knielen bijna
onopvallend, onderaan in beide uithoeken.
Het passieverhaal wordt "verteld" in talrijke kleine
tafereeltjes, verspreid over het hele schilderij.
Eenheid wordt verkregen door het "decor" waarin al
de toneeltjes genesteld zitten: de stad Jeruzalem en
het omliggende landschap. De stad is opgebouwd
met verschillende reële architectuurelementen die
samen één "fantastisch" geheel vormen.
Deze narratieve taferelen, die zich niet terzelfdertijd
konden afspelen, worden georganiseerd tot een
aanvaardbaar geheel. Dit dankzij een overzichtelijk,
goed opgebouwd ruimtelijk decor. Het illustreert
Hans Memling
Fragmenten uit het
Panorama met de Passie
1470- 1471
Inventarisnummer. 8
Torino, Galleria Sabauda
59

60
Hans Memling
Twee luiken met de
Portretten van Tommaso
Portinari en Maria Baroncelli
1470
Inventarisnummer: 14.40.626-
627
New-York, Metropolitan
Museum of Art, Bequest of
Benjamin Altman

Hans Memling
Maarten van Nieuwenhove
1487
Inventarisnummer O.SJ 178.1
Brugge, Memlingmuseum -
Sint-janshospitaal
Infraroodfoto met
constructieschema van het
perspectief naar D. de Vos in:
De constructie van Memlings
Van Nieuwenhoveportret: een
probleem van interpretatie van
de voorbereidende tekening, in
Oud Holland, I 00, nr. 3/4,
pg. 165- 169.
De volle lijnen door Memling
getekend, zijn op de infraroodfoto
zichtbaar. De stippellijnen
vervolledigen het vooropgestelde
constructieschema.
61

een van Memlings typische werkwijzen. Het paneel
werd besteld voor het hospitaal Santa-Maria-Nuova
in Firenze, gesticht door de familie Portinari.
Eveneens omstreeks 1470 worden de portretten
van beide echtgenoten (New York, Metropolitan
Museum of Art) gedateerd. Ze zijn in buste
afgebeeld, naar elkaar toe gekeerd. De biddende
houding wijst erop dat beide luiken oorspronkelijk
deel uitmaakten van een drieluik met mogelijk
centraal de voorstelling van een Madonna.
De Triptiek van Benedetto Portinari uit 1487 vormde
dus oorspronkelijk eveneens een drieluik (zijluiken:
Firenze, Uffizi; middenpaneel: Berlin, Staatliche
Museen). Op het linkerpaneel wordt de
H. Benedictus afgebeeld. Hij is waarschijnlijk de
patroonheilige van de geportretteerde op het
rechterluik. De opdrachtgever wordt hierdoor
geïdentificeerd als Benedetto Portinari, neef van
T ommaso. Zijn wapenspreuk is op de keerzijde
geschilderd. Centraal bevindt zich een Madonna.
De eenheid van achtergrond, kamer en landschap
pleit voor het ontstaan van de nu verspreide drie
taferelen als één geheel. De twee zijluiken zijn
afkomstig uit het hospitaal Santa-Maria-Nuova.
Dit kan een aanwijzing zijn dat de geportretteerde
inderdaad een lid is van de familie Portinari.
Op het einde van zijn leven zal de schilder een van
zijn belangrijkste werken leveren aan een lid van de
Duitse Hanze. Heinrich Greverade, koopman uit
Lübeck, staat als opdrachtgever op het linkerluik van
62
het Veelluik met de Passie (Lübeck, Sankt-Annen­
Museum). De datum 1491 komt voor op de lijst.
Greverade verbleef dikwijls in Brugge in het
Oosterlingenhuis dat de Hanze gebouwd had op het
plein met dezelfde naam. Het werd een groot en
omvangrijk schilderij, eigenlijk een drieluik met
dubbele zijluiken. Dit type zou geïnspireerd zijn op
Duitse voorbeelden. Gesloten wordt een Boodschap
afgebeeld. Bij het openen van het eerste paar
zijluiken ziet men vier panelen met de
patroonheiligen van de kapel: de H. Blasius,
Johannes de Doper, Hieronymus en Sint-Gillis.
Bij het openen van het tweede paar zijluiken wordt
links de Kruisdraging afgebeeld, in het midden de
Kruisiging en rechts de Verrijzenis. Het altaarretabel
was bestemd voor de kapel in de Dom in Lübeck,
gesticht door Heinrich Greverade en door zijn broer
Adolf. die in 1494 Domheer zal worden.
Een van Memlings laatste opdrachten, naar men
veronderstelt. kwam uit Spanje. In Brugge verbleven
talrijke Spaanse kooplieden maar niets bewijst dat zij
het waren die een rol speelden in deze bestelling.
Het betrof een monumentaal altaarstuk met negen
vaste panelen in twee registers, bestemd voor de
kerk van Najera. Enkel het bovendeel met Christus
en musicerende Engelen (Antwerpen, Koninklijk
Museum voor Schone Kunsten) bleef bewaard.
Naast al deze buitenlandse opdrachtgevers vormt de
Brugse burgerij een aanzienlijk deel van Memlings
cliënteel.
Hans Memling
Veelluik met de Passie
1491
Middenpaneel met Kruisiging.
links de Kruisdraging, rechts de
Graflegging en Verrijzenis
Eerste sluiting met de
HH. Blasius, Johannes de
Doper. Hiëronymys, Egidius
Inventarisnummer: 1948/138
Lübeck. Sankt-Annen-Museum
Hans Memling
Triptiek van Benedetto
Portinari
1487
Middenpaneel met Madonna
Inventarisnummer: 528B
Berlin, Staatliche Museen
Linkerluik met de
H. Benedictus en Rechterluik
met het Portret van
Benedetto Portinari
Inventarisnummers: I I 00 en
1090
Firenze, Galleria degli Uffizi

Hans Memling
Kruisigingsdrieluik van Jan
Crabbe
ca. 1478 ?
Middenpaneel met de
knielende opdrachtgever
Inventarisnummer: A297
Vicenza, Museo Civico
Links een biddende oude
vrouw met de H. Anna, rechts
een biddende man met de
H. Wilhelm van Malevalle
New York, Pierpont Morgan
Library
Hans Memling
Panorama met Taferelen
uit het Leven van Maria of
de Zeven Vreugden van
Maria
1480
Inventarisnummer: WAF668
München, Alte Pinakothek
64
In 1478 bestelden de bekende boekverluchter
Willem Vrelant (actief in Brugge tussen 1454 en
1481) en zijn echtgenote twee zijluiken voor een
retabel. Het werd geschonken aan de kapel van de
librariërs, gevestigd in de Eekhoutabdij.
De nu verdwenen panelen werden in 1480 op het
altaar geplaatst.
Eveneens in 1480 werkt Memling voor Pieter Bultinc
en zijn vrouw Katelijne van Rijebeke. Datum en
namen kwamen voor op de nu verdwenen lijst.
Het wordt weer een verhaal in verschillende
episoden, een Panorama met Taferelen uit het Leven
van Maria (München, Alte Pinakothek).
De opdrachtgevers maken hier ook bijna deel uit
van de miniatuurtaferelen, die weerom geordend
worden in een stadsdecor en landschap.
Pieter Bultinc, koopman en huidevetter, zit links
onderaan geknield in gezelschap van zijn zoon.
Ze kijken door een raampje naar het
Geboortetafereel. Katelijne van Rijebeke zit rechts
onderaan. Naast de verschillende illustraties van
gebeurtenissen uit Maria's leven, komen ook
momentopnamen voor uit het leven
van de 15de-eeuwse mens die maait vist, wandelt;
kortom: een bonte mengeling van historische
65

Hans Memling
Madonna met jacob Foreins
en familie in Gezelschap
van de H. Jacobus, links en
rechts de H. Benedictus
ca. 1490 ?
Inventarisnummer: R.F.2 15
Paris, Musée du Louvre
66
bijbelse gebeurtenissen en scènes uit het dagelijkse
leven. Het grote rechthoekige paneel werd
geschonken aan het ambacht van de huidevetters.
Het sierde hun kapel in de Onze-Lieve-Vrouwekerk.
In 1484 kwam de "Moreeltriptiek" (Brugge,
Groeningemuseum) tot stand.
De "Madonna met Jacob Floreins en Familie"
wordt door J. Weale omstreeks 1485 gesitueerd.
Hij identificeerde de opdrachtgevers als
Jacob Floreins en zijn Spaanse echtgenote. Floreins
was lid van de "Neerynghe van de Cruydhalle"
en behoorde tot een gefortuneerde familie.
De familieleden in gezelschap van de patroonheiligen
zijn streng symmetrisch opgesteld, naast een
tronende Onze-Lieve-Vrouw. Jacob is de broer van
Jan Floreins, broeder en later meester van het Sint­
Janshospitaal. Voor deze laatste schilderde Memling
een drieluik dat nog ter plaatse bewaard wordt.
De bekende abt van de Koksijdse Duinenabdij,
Jan Crabbe, liet zich eveneens portretteren door
Hans Memling. Het Kruisigingsdrieluik is nu verspreid
over verschillende collecties (middenpaneel:
Vicenza, Museo Civico; binnenluiken: New York,
Pierpont Morgan Library; buitenluiken: Brugge,
Groeningemuseum). Op het centrale paneel zit de
cisterciënzerabt ( 1457- 1 488) in biddende houding
naast de gekruisigde Christus met achter hem de
H. Bernardus. De Maagd en Maria Magdalena vullen
de compositie aan samen met Johannes de
Evangelist en Johannes de Doper. De bejaarde dame
op het linkerluik met de heilige Anna, zou de
moeder zijn van de abt. De jonge man op het
rechterluik is dan zijn broer Willem met
patroonheilige, Willem van Malevalle.
De buitenluiken stellen "de Boodschap" voor.
Het drieluik werd besteld voor de huiskapel van
Jan Crabbe, ingericht in zijn residentie in de
Snaggaardstraat in Brugge. Het altaar werd op
4 februari 1478 ingewijd. Het drieluik kan dus in
1478 ontstaan zijn en hoort bij de vroegere werken.
Bij de geestelijken die aan Hans Memling opdrachten
gaven valt een erg bijzondere groep te vermelden.
Het zijn de broeders en zusters van het Brugse
Sint-Janshospitaal. Zij plaatsten zeker vier
bestellingen, wat een groot aantal mag genoemd
worden. Dit fenomeen heeft dan ook sedert lange
jaren vele vragen doen rijzen over de band Memling
- Sint-Janshospitaal. In de rekeningen of andere
archiefstukken is geen spoor van betalingen terug
te vinden zodat men zich kan afvragen wie deze
kostbare kunstwerken fi nancierde.
Op alle vier worden broeders en zusters
geportretteerd. Twee zijn gedateerd en gesigneerd,
wat eveneens uitzonderlijk is.
Het feit dat ze nog allemaal ter plaatse bewaard zijn
in hun middeleeuws kader is ook uiterst zeldzaam.
De hospitaalgemeenschap had omstreeks het
midden van de 15de eeuw herhaaldelijk twisten met
het Stadsbestuur, dat de instelling beheerde.
Om zich gedeeltelijk aan dit gezag te onttrekken,
kon de lekengemeenschap met steun van de
Doornikse bisschop in 1459 evolueren naar een
canonieke gemeenschap. Voortaan legden zij
geloften af en droegen zij het habijt. In 1463 was de
rust teruggekeerd, maar de nieuwe religieuze status
werd behouden. Dit moet de kloostergemeenschap
heel wat meer prestige en aanzien verschaft hebben.
De vraag kan dan ook gesteld worden of de
gemeenschap zich door Memling liet portretteren
om haar grotere onafhankelijkheid tegenover het
bestuur te manifesteren of om haar nieuwe sociale
status te tonen aan zieken en bezoekers. In dit
daglicht zou het groot drieluik, bestemd voor het
hoofdaltaar van de ziekenzaalkerk, als een soort
politiek en sociaal pamflet kunnen beschouwd
worden.
Eén van de grootste drieluiken ooit door Memling
gemaakt is dit Altoorstuk van Sint-jon de Evangelist en
Sint-jon de Doper of het johannesaltoor uit 1479
(Brugge, Memlingmuseum - Sint-Janshospitaal). Uit
hetzelfde jaar dateert het Floreinsdrieluik. Een
gelijkaardig werk, maar iets kleiner, is het Drieluik van
Adrioon Reins. Het is bovenaan op de originele lijst
1480 gedateerd.
Het wereldbekende Ursuloschrijn (voor 1489) mag
als een van Memlings meest populaire werken
beschouwd worden.
De opdrachtgevers van de portretten horen
tot dezelfde groep buitenlandse en Brugse burgers
die men op de hierboven besproken taferelen
met religieuze onderwerpen aantreft. Zoals reeds
aangehaald zijn het allemaal halffiguren of busteportretten.
Men vindt deze mannen en vrouwen op
"devotiestukken". Dit zijn dan tweeluiken of
drieluiken waarop ze in gebedshouding voorkomen
in combinatie met een Madonna of met een heilige.
De geciteerde veelluiken op bestelling van T ommaso
Portinari en zijn echtgenote Maria Maddalena
Baroncel I i en van hun neef Benedetto Portinari
kunnen hier nogmaals als voorbeeld voor dit
specifieke genre aangehaald worden.
Een mooi voorbeeld van eer1 paneel opgevat als een
individueel portret is dit van de Man met de Medaille
(Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone
Kunsten).
Voor de Brugse burgerij maakte Hans Memling
de Portretten van Willem Moreel en Borboro van
Vloenderberch (ca. 1472 - 1475), oorspronkelijk
waarschijnlijk als een drieluik opgevat (Brussel,
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België).
Een heel mooi voorbeeld van een devotieportret
is het Tweeluik met de Madonna en Moorten van
Nieuwenhove uit 1487 (Brugge, Sint-Janshospitaal).
Een tweede portret, zoals het voorgaande afkomstig
uit het voormalige Sint-Juliaanshospitaal, werd in het
begin van de 19de eeuw eveneens bij de verzameling
van het Sint-Janshospitaal gevoegd. Het is als
individueel paneel ontstaan in 1480 en stelt een
jonge vrouw voor, ook de Sibyllo Sombetho genaamd.
67

Stijl en techniek
De stijl van Hans Memling is goed herkenbaar.
Gedurende de lange periode dat hij actief was, is hij
op consequente wijze het eigen esthetisch ideaal dat
hij gecreëerd had, trouw gebleven.
Een van de meest typische kenmerken van zijn kunst
is de betrachting om de figuren en taferelen op een
zo logisch mogelijke wijze in hun omgeving te
integreren. Hij zal ook steeds pogen deze omgeving,
zowel interieur als landschap, te structureren.
Hij moet reeds enige notie gehad hebben van de
regels van het lineair perspectief, die men in Italië
toen al geruime tijd onder de knie had.
Onze meesters hebben deze techniek echter op
empirische wijze geleerd en dat is bij Memling
eveneens nog te merken. Om de ruimte op
aanvaardbare wijze te organiseren zal hij allerlei
systemen gebruiken. Herhaaldelijk plaatst hij
bijvoorbeeld op het voorplan een driehoekige
compositie zodat reeds onmiddellijk diepte
geschapen wordt. Dit is het geval op het
middenpaneel van het johannesretabel (Brugge,
Sint-Janshospitaal). Hetzelfde schema vindt men
terug op de john Donne-triptiek (London, Nation al
Gallery), op de Madonna met Schenker (Wien,
Kunsthistorisches Museum) en op talrijke andere
"Madonnapanelen".
Om een voorplan af te bakenen van een landschap,
zal hij bijvoorbeeld verticale architectuurelementen
gebruiken, of centraal een eredoek plaatsen.
Doorzichten blijven er steeds zodat naar de diepte
toe ruimte gecreëerd wordt. Talrijke voorbeelden
kunnen aangehaald worden waaronder het
johannesaltaar (Brugge, Sint-Janshospitaal),
het Floreinsdrieluik (Brugge, Sint-Janshospitaal).
De schilder maakt, zoals zijn tijdgenoten, gebruik
van het atmosferisch perspectief. Dit wil zeggen dat
in de realiteit de lucht als een soort scherm werkt
dat de omtrekken van de verst verwijderde
voorwerpen doet vervagen waarbij zij aan
kleurintensiteit verliezen.
Het panoramische landschap, al dan niet met
stadsgezichten gecombineerd, wordt tot een
eenheidgevend element opgebouwd uit verschillende
"decoronderdelen" ontleend aan de realiteit. Deze
leiden de blik van de toeschouwer over het hele
schilderijoppervlak. Op deze wijze zal de schilder
narratieve of verhalende onderwerpen waarvan de
verschillende episodes zich niet gelijktijdig afspelen,
op een aanvaardbare wijze ten tonele brengen, door
ze te scheiden door middel van het decor.
Een ander opvallend aspect van Memlings stijl is de
betrachting bepaalde figuren te idealiseren en dit
schoonheidsideaal steeds te herhalen. Het meest
typische voorbeeld is wel de Madonnafiguur.
Ze is slank met een ovaalvormig aangezicht.
Deze uitgezuiverde eivorm zal men trouwens ook bij
andere heiligenfiguren en zelfs bij portretten
terugvinden. Het is onmogelijk hier alle voorbeelden
69

70
Hans Memling
Portret van een onbekende
jonge Man
niet voor 1480
Inventarisnummer 56. 1 129
Montréal, Musée des Beaux­
Arts
Hans Memling
Portret van een jonge Man
niet voor 1480
Inventarisnummer: 586
Venezia, Galleria deii'Academia
aan te halen. Alleen reeds de Madonna's afgebeeld
op de schilderijen bewaard in het Sint-janshospitaal
te Brugge horen bij dit "ideale type". Dezelfde
basisvorm ziet men ook bij het Portret van een
onbekende Dame in dezelfde verzameling.
Het groot aantal overgebleven portretten wijst er
op dat Memling erg geliefd moet geweest zijn als
portretschilder. Zijn stijl zal de meeste
opdrachtgevers wel degelijk geflatteerd hebben.
De algemene omtrek van aangezicht en hoofd
wordt uitgezuiverd. Hij individualiseert niet tot het
uiterste, maar behoudt de essentiële trekken en laat
te realistische en onesthetische details achterwege.
De opbouw van de aangezichtvormen gebeurt
delicaat zonder grote licht-schaduwcontrasten en
met een gladde schilderstechniek. Hij beeldt zijn
opdrachtgevers af in de meest gevarieerde
omgevingen. Traditioneel, tegen een donkere
neutrale achtergrond zoals ondermeer de vermelde
Portinariportretten (New York, Metropolitan
Museum of Art), of in een interieur vol licht met

doorzicht naar buiten zoals het rechterluik van de
Madonna met Maarten van Nieuwenhove (Brugge,
Sint-Janshospitaal). Volledig nieuw is de opvatting
om personages in een landschap te plaatsen.
Talrijke voorbeelden zijn bekend van zulke
mannelijke halffiguren in een landschap
geportretteerd zoals het Portret van een Man
(Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten),
een Portret van een onbekende jonge Man (Montreal,
Musée des Beaux-Arts) en het Portret van een jonge
Man bewaard te Venetië (Galleria dell' Accademia).
Deze laatste werkwijze herinnert aan Italiaanse
voorbeelden.
Heel typisch voor Memling is de aandacht die hij
besteedt aan de afbeelding van heraldiek.
Bij verschillende portretten zal de keerzijde van het
paneel volledig in beslag genomen worden door
dergelijke composities bestaande uit wapenschilden
en vergezeld van teksten geschilderd in een uiterst
geraffineerd sierschrift.
Dit vindt men bijvoorbeeld terug op de keerzijden
van de portretten van het echtpaar Moreel (Brussel,
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten), Benedetto
Portinari (Firenze, Uffizi), Portret van een man
(Den Haag, Mauritshuis).
Opvallend ook is het gebruik van decoratieve
elementen ontleend aan de vormentaal van de
Italiaanse schilderkunst. Dergelijke architectuuronderdelen
in renaissancestijl zoals zuilen en bogen
vindt men terug op het portret van Benedetto
Portinari uit 1487 (Firenze, Uffizi). Ook op het
Drieluik met de Verrijzenis (Paris, Louvre),
De Madonna met Schenker (Wien, Kunsthistorisches
Museum) en een Madonna bewaard in het Uffizi te
Firenze. Op deze laatste schilderijen ziet men deze
elementen gecombineerd met kleurrijke
plantenslingers vastgehouden door putti's.
Dit wijst erop dat Hans Memling Italiaanse
voorbeelden moet gezien hebben. De vraag kan
gesteld worden of zijn Italiaanse opdrachtgevers hier
een rol in gespeeld hebben ? Beschikte de meester
over tekeningen of had hij rechtstreekse contacten
71

Hans Memling
Drieluik met de Verrijzenis
tussen 1485 en 1490
Links de Marteling van de
H. Sebastiaan, rechts de
Hemelvaart van Christus
Inventarisnummer: M.l.247 -249
Paris, Musée du Louvre
72
Hans Memling
Portret van een biddende
Man met Wapen op de
keerzijde
ca. 1480
Inventarisnummer: 595
Den Haag, Mauritshuis

met Italiaanse kunstenaars ? Allemaal vragen die
hopelijk eens een antwoord krijgen.
Ook aan zijn voorgangers uit de Nederlanden
is de meester schatplichtig. De "Ars Nova",
gegroeid uit de pre-Eyckiaanse miniatuurkunst
(ca. 1380 - ca. 1420), zal zich vanaf ca. 1420
manifesteren. De "Vlaamse Primitieven" trachten op
hun schilderijen de reële wereld af te beelden.
Het paneel wordt beschouwd als een open raam
dat uitzicht geeft op een driedimensionele wereld,
gekenmerkt door diepte en continu'1leit.
Vanaf het begin zal de figuur van Jan van Eyck deze
kunststroming beheersen. Zijn analytische visie met
humanistische inslag is bij Memling terug te vinden in
de interesse die de meester toont voor het
afbeelden van de mens in zijn omgeving.
Hij analyseert de elementen uit de realiteit en zal
bepaalde details gebruiken om er zijn composities
mee op te bouwen. Hierbij besteedt hij veel
aandacht aan licht, kleur en materiaalweergave.
Voorbeelden hiervan zijn overal terug te vinden.
Op het laatste tafereel van het Ursulaschrijn ziet
men de omstaanders weerkaatst in het kuras van de
middelste krijger, wat diepte geeft aan de
compositie. Hetzelfde effect wordt betracht door
het aanbrengen van de spiegel op de Diptiek met
Maarten van Nieuwenhove. De weergave van textiel
en kostuumonderdelen, de afbeelding van juwelen,
de wijze waarop voorwerpen zoals boeken of
muziekinstrumenten zijn geschilderd, dit alles is bijna
tastbaar. Reële objecten hebben hier als voorbeeld
gediend. Ook in het landschap of het stadsgezicht
worden bestaande gezichten verwerkt. Het mooiste
voorbeeld is het panoramisch gezicht op de stad
Keulen dat op drie taferelen van het Ursulaschrijn
met veel nauwkeurigheid is weergegeven.
Dezelfde aandacht wordt besteed aan de imitatie
van de fauna en vooral van de fiora. Talrijke reële
planten, delicaat geschilderd, komen voor
op het Ursulaschrijn, op de Moreeltriptiek, op het
A Reinsa/taar.
De invloed die Memling zal ondergaan van
Rogier van der Weyden is van een heel andere aard.
Reeds verschillende malen werd er op gewezen
dat Memling fo rmele oplossingen zoals vorm en
compositie zal ontlenen aan Rogier. Opvallend voor
de Brusselse meester is de aandacht besteed aan de
vorm en expressie van zijn figuren en composities.
Zij vertolken de dramatiek van gebeurtenissen en
drukken het innerlijke gevoelsleven uit.
Hans Memling zal de dramatische spanningen en
tegenstellingen verzachten in een welbewust zoeken
naar het uitzuiveren van vormen en naar het
creëren van rust en evenwicht. De gebruikte
technieken zijn conform aan die van de andere
ISde-eeuwse Nederlandse Meesters. Ook wat dit
aspect betreft sluit Memlings oeuvre volledig aan bij
de produktie van de "Vlaamse Primitieven".
De dragers bestaan, voor zover origineel,
uit eikehouten planken. Daarop wordt een witte
74
plamuurlaag aangebracht, waarop de volledige
compositie meestal wordt geschetst.
Dankzij infraroodopnamen heeft men veel van deze
onderliggende tekeningen kunnen fotograferen.
Dit vormt een interessant gegeven voor de kennis
van het ontstaansproces en voor de bevestiging van
toeschrijving op stilistische gronden. Soms vertellen
deze onderliggende vondsten ook over het aandeel
van het atelierwerk en het hergebruik van motieven
of inlassen van portretfiguren.
Eigenaardig bij Memling is de zeer onrustige indruk
die uitgaat van deze tekeningen. De omtreklijnen
zijn zelden vloeiend, houdingen worden gewijzigd,
lijnen worden hernomen. Sommige auteurs
interpreteren dit als een bewijs dat de meester
rechtreeks schetste op zijn paneel. Toch kan men
zich moeilijk van de indruk ontdoen dat het veeleer
een uiting is van het zoeken en steeds opnieuw
proberen om tot het statische eindresultaat te
komen, zo typisch voor de schilder.
Het eindresultaat zal verkregen worden door het
aanbrengen van verschillende olieverfiagen.
Deze worden laag na laag geschilderd op een droge
ondergrond. Bij Memling merkt men ook dat hij
kleurschakeringen in de natte verf aanbrengt.
Naast olieverf wordt in sommige zones ook
tempera of kleurstof met een waterig bindmiddel
gebruikt. De pigmenten zijn vergelijkbaar met deze
van andere ISde-eeuwse schilderijen. Opbouw en
techniek zijn traditioneel, al dient opgemerkt dat
de verfiagen dunner zijn en minder talrijk dan bij
bijvoorbeeld Jan van Eyck.
Hans Memling
Detail uit het zesde tafereel
van het Ursulaschrijn
met weerkaatsing van het
tafereel in het kuras van de
krijger
voor 1489
Inventarisnummer: O.SJ 176.1
Brugge, Memlingmuseum -
Sint-janshospitaal
Hans Memling
Detail met spiegel uit het
Rechterluik van het
Tweeluik van Maarten van
Nieuwenhove
1487
Inventarisnummer: O.SJ 178.1
Brugge, Memlingmuseum -
Sint -janshospitaal

Hans Memling
Panoramisch gezicht van de
Stad Keulen op het vijfde
en zesde tafereel van het
Ursulaschrijn
voor 1489
Inventarisnummer: O.SJ 176.1
Brugge, Memlingmuseum -
Sint-janshospitaal
78
Hans Memling
Vier musicerende engelen
met nauwkeurige
afbeelding van volgende
instrumenten: een
psalterion, een vedel, een
luit en een draagorgel
Dakschilden van het
Ursulaschrijn
voor 1489
Inventarisnummer: O.SJ 17 6/ I
Brugge, Memlingmuseum -
Sint-janshospitaal
Hans Memling
Detail uit het linkerluik van
het Johannesaltaar met
gedetailleerde afbeelding
van planten
1479
Inventarisnummer: O.SJ 175.1
Brugge, Memlingmuseum -
Sint-janshospitaal

Hans Memling
Detail uit het middenpaneel
van het Johannesaltaar
1479
Afbeelding van de kraan op
het Kraanplein te Brugge.
Rechts is een broeder van het
Sint-Janshospitaal de inhoud
van een wijnvat aan het peilen
of aan het vergieren. Het
vergieren was een stedelijk
privilege aan het Sintjanshospitaal
toegekend in de
14de eeuw.
Inventarisnummer: O.SJ 1 75.1
Brugge, Memlingmuseum -
Sint-janshospitaal
Slotbeschouwing
Zowel stijl als techniek laten toe
Hans Memling, ondanks zijn Duitse afkomst,
als een van de grote figuren van de 15de-eeuwse
Nederlandse schilderkunst te beschouwen.
Zoals zijn tijdgenoten Dirk Bouts Ct Leuven 1475)
en Hugo van der Goes Ct Brussel 1482) zal hij
verder werken in de traditie van zijn beroemde
voorgangers, Jan van Eyck Ct Brugge 1441) en
Rogier van der Weyden Ct Brussel 1464).
In zijn oeuvre zal men een synthese vinden van
beide strekkingen. Ook Italiaanse invloeden vallen
niet te negeren. Memling zal dit alles echter
verwerken tot een eigen, zeer typische stijl.
Deze is gekenmerkt door een streven naar
evenwicht en symmetrie die hij verkrijgt door het
zoeken naar een logische integratie van figuren en
groepen in hun omgeving. Het uitzuiveren van
vormen en emoties, samen met de kleurenrijkdom
en het lichtspel, vertolken een sereen wereld- of
paradijsbeeld waar heiligen en mensen onderling in
harmonie leven. Een mystiek ideaal uitgedrukt door
middel van een contemplatieve kunst.
Memlings produktieve periode is volledig in Brugge
te situeren. Zijn erg persoonlijke stijl ligt aan de basis
van wat de "Brugse stij l" wordt genoemd, gezien de
navolging en het succes die zijn fo rmules nog lang
kenden. Hij zal verschillende belangrijke kunstenaars
die op het einde van de 15de eeuw te Brugge
verblijven beïnvloeden, zoals Gerard David Ct 1523),
Miehiel Sittow (te Brugge tussen 1484 en 1491) en
Juan de Flandes, die te Palencia in Spanje overlijdt in
1519. Zijn stijl zal tot het begin van de 16de eeuw
ook voortleven bij verschillende Anonieme Brugse
Kleinmeesters: de Meester van 1473, de Meester
van de Lucialegende, de Meester van de
Baroncel I i portretten.
De naam van Hans Memling is en blijft met Brugge
verbonden. Hij is een van de getuigen van de eeuw
van Bourgondië, waarin Brugge nogmaals een
glorietijd beleefde. Van de "felheid des levens"
zoals Huizinga het uitdrukte, is in zijn werken echter
niets terug te vinden. Over de woelige periode
gekenmerkt door oorlogen, ziekte en hongersnood,
die Brugge ria de dood van Maria van Bourgondië
beleefde, brengt de meester geen ooggetuigenverslag.
Zijn wereld blijft sereen, bij hem kan men
terecht om rust en vrede te ervaren.
Bibliografie
G. Bosbom - Toussaint, Een arme die rijk maakt. Legende uit het
St. Jonsgosthuis te Brugge, in: Aurora, jaarboekje voor I 858,
Haarlem, 1858, pp. 239-79.
Catalogus Tentoonstelling, 800 jaar Sint-jonshospitoof, Brugge,
1976: M.G. Goetinck en M.R. Ryckaert, Hans Memling ("co I 433 -
f I 494) Brugse Archivalia betreffe nde Hans Memfing, in: dl. 11,
pp. 495-50 I; H. L. Lobelle, Hans Memfing
("ca I 433 - f I 494) Hans Memfing en zijn werken bewaard in het
Hospitaal, dl. 11, pp. 502-5 17; A Viaene, Vijf Eeuwen Ontmoeting
met het Sint-Jonshospitool, dl. I, pp. 225-245.
P. Coremans, R. Sneyers en J. Thissen, Memfincs mystiek Huwelijk
van de H. Cothorino, in: Bulletin van het Koninklijk Instituut voor het
Kunstpatrimonium Brussel, dl. 2 ( 1959), pp. 83-96.
D. De Vos, Memfing (M emlinc), Hans Gohonnes, jon), schilder, in:
Notionaal biografisch Woordenboek, Brussel, 1987, pp. 5 19-534.
H. Dussart, Fragments inédits de Romboudt de Dappere, découverts
dons un monuscrit de Jacques De Meyere, Chronique brugeoise de
I 49 I -98, Brugge, 1 892.
M.J. Friedländer, Eorfy Netherlondish Pointing, Rogier van der
Weyden ond the Moster of Ffémolle, dl. 11, heruitgave met
commentaar, Brussel-Leiden, 1967.
M.J. Friedländer, Eorfy Netherfondish Pointing, Hans Memfing ond
Gerard David, dl. VI I en 2, heruitgave met commentaar, Brussel­
Leiden, 1971.
J. Foucart en G.T. Faggin, Tout f'ceuvre peint de Memfing, Parijs,
1973.
W. jahn, Der Maler Hans Memfing ous Sefigenstodt. Burger zu Pruck
in Ffondern gewest, in: Archiv ru r hessische Geschichte und
Aftertumskunde, dl. 38 ( 1980), pp. 45-94.
H. Lobelle, Memfingmuseum, Brugge, 1985.
H. Lobelle, Het Ursufoschrijn van Hans Memling. Beschouwingen
over de Constructie en het oorspronkelijke Uitzicht, in: jaarboek
I 99 I -92 Stedelijke Musea Brugge, Brugge, 1993, pp. 253-269.
E. Panofsky, Eorfy Netherfondish Pointing. lts Origins ond Chorocter,
4de druk, Harvard, 1966, p. 347.
C. Perier - D' leteren, Colyn de Co ter et fa technique picturale des
peintres f1omonds du XVe siècle, Brussel, 1985.
M. Rohlmann, lm Sturm der Wogen und Geschäfte, Die Fforentiner
Auftroggeber von Hans Memfings Donziger "Weltgericht", in:
Frankfurter Allgemeine Zeitung, nr. 154 (6/07/ 1991 ).
M. Smeyers, B. Cardon, S. Vertongen, K. Smeyers, R. Van Dooren,
Noer Notueren Ghefike. Vlaamse Miniaturen voor Van Eyck
(co. I 350-co. I 420), Leuven, 1993.
M. Sonkes, Le Dessin sous-jocent chez fes Primitifs f1omonds. in:
Bulletin van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpotrimonium, dl. 12
( 1970), pp. 212-2 17.
H.W. Strasser, Hans Memfing te Seligenstodt, in: Handelingen van
het Genootschop voor Geschiedenis Société d'Emulation,
dl XCVIII(I961), pp. 97- 1 00.
W.H.j. Weale, Documents outhentiques concernont fa Vie, fa Familie
et fa Position sociale de Jean Memfing, découverts àBruges, in:
Journol des Beoux-Arts, 3 ( 1 861 ), pp. 20-28, 34-36, 45-49,
53-55.
79

•
•
•
•
•
.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
. J
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bijvoegsel bij OKV 1994/2
OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN
Tweeëndertigste jaargang
mei - juni - juli - augustus
1994/nr. 2
driemaandelijkse periodiek voor inwijding in
de beeldende kunsten door reprodukties, teksten en
radiouitzendingen
Uitgave van Openbaar Kunstbezit in Vláanderen v.z.w.
onder de auspiciën van de Vlaamse provincies en
in samenwerking met de B.R.T.N.
Mededelingen
'Hans Memling'
komt aan bod:
bij Radio I in 'Eenhoorn'
op dinsdag 17 mei
tussen 13.30 u. en 15.00 u.
bij Radio 2 in
'Het Narrenschip'
op donderdag 19 mei
tussen 20.00 u. en 22.00 u.
bij Radio 3 in 'De Kunstberg'
op woensdag I 8 mei
tussen 18.30 u. en 20.00 u.
bij radio Donna in 'Foyer'
op maandag I 6 mei
tussen 15.00 u. en 17.00 u.
Verantwoordelijke uitgever.
Et. de Cuyper
Secretariaat, redactie en
abonnementendienst
Kasteelstraat 97 - 8700 Tielt
tel.: 05 1 /42.42.99
fax.: 05 1 /40.84.78
B.T.W.-nummer: 427. 190. 176
Bankrelaties: 448-00073 61-87
220-0722400-77
000-0099920- 1 0
135.20 (NL)
Lid van de Unie
van de Uitgevers van
de Periodieke Pers
Foto: Pjerpol Rubens
Dit Mededelingenblad
werd samengesteld door
Rudy Vercruysse,
Marijke Declercq en
Marc Devos
OKV -Aanbied ing
Trees De Mits
Porseleinpaneeltje
in zinken kistje
1994
Een oplage van
I 0 porselein­
paneeltjes,
beschilderd
met engobe
en geglazuurd,
achter glas in
een zinken kistje
zie pagina 3

Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1994 biedt
I . Kasteel van Gaasbeek
2. Hans Memling
3. Provinciaal Galla-Romeins Museum Tengeren
4. Hedendaagse fotografie in België
Abonnementsprijs 1994:
700,- fr. of 41,5 NLG
In de abonnementsprijs voor 1994 zijn begrepen:
I . vier thematische afleveringen
2. vier Mededelingenbladen
3. de OKV-Museumkaart 94
Hoe kan U zich abonneren ?
Niets is eenvoudiger dan dat:
U stort 700,- fr. (zonder opbergband) of 970,- fr. (mét opbergband)
op rekeningnummer 448-000736 1-87 van Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen, Tielt.
Graag venmelden: ' 1994'.
CJP-ers genieten een gunsttarief: 600,- fr. i.p.v. 700,- fr.
Let op !
Vanuit Nederland kan U ook abonnee worden !
Uitsluitend door storting van 41 ,5 NLG (zonder opbergband) of
59,5 NLG (mét opbergband) op gironummer 135.20 van OKV in Tielt.
Graag venmei den: ' · 1994'.
Vanuit alle andere landen bent U eveneens welkom als abonnee !
Een abonnement kost dan I .000,- fr. (zonder opbergband) of
1.320,- fr. (mét opbergband) uitsluitend te betalen op
PCR 000-0099920- 1 0 van OKV in Tielt of via internationale postwissel.
2
BRTN Departement Cultuur
Affiche
Op TV2, elke donderdag om 22.30 u.
Op TV1 , elke zaterdag om 12.30 u. (herhaling)
Affiche bestaat uit de volgende delen:
- Agenda: een vlugge en vlotte montage van een tiental
komende of lopende tentoonstellingen, concerten,
theater- en dansvoorstellingen
- Accent een korte reportage over een actueel
kunstgebeuren, waarin de betrokken kunstenaar centraal
staat. lntervieuws door Régine Clauwaert.
- Apart nieuw of bestaand beeldmateriaal over een
manifestatie in de (ruime) kunstsfeer
Kortom, een actueel en informatief programma over kunst
in al haar vormen.
Het programma wordt verzorgd door Jan Siondeel en
Marianne Soetewey (regie),
Régine Clauwaert (samenstelling, redactie en presentatie),
Johan vande Loock (samenstelling en produktie), Katrien
Wanten (assistentie) en Hilde de Palmenaere (grafiek).
Deze "Mededelingen" zijn
een bijvoegsel bij de OKVaflevering
nr. 2 van de
jaargang 1994:
"Hans Memling"
Auteur:
Hilde Lobelle-Caluwé
Dit jaar is het precies vijf eeuwen
geleden dat Hans Memling uit
Seligenstadt te Brugge gestorven
is. In de Belgische musea hangen
in totaal 14 werken van zijn
hand. In deze editie van
Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen worden ze allemaal
afgebeeld en van commentaar
voorzien door Hilde Lobelle­
Caluwé, conservator van het
Memlingmuseum/Sint­
Janshospitaal (Brugge) en het
Museum Onze-Lieve-Vrouw ter
Potterie (Brugge).
Naast een biografische
kennismaking met de schilder,
geeft de auteur een overzicht
van het reuvre van Hans
Memling aan de hand van zijn
opdrachtgevers. Een artikel over
zijn stijl en techniek vervolledigt
deze editie.
Losse nummers
Losse nummers kosten
200,- fr. of 1 1,- NLG
portokosten inbegrepen
Bestellen kan door storting op
rekening 448-000736 1 -87 (in
België) of 135.20 (in Nederland)
van Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen, met venmelding
'Hans Memling'.
Extra nummer !
Gotische beeldhouwkunst
Van 19 september tot
27 november loopt in het
Gentse Museum voor Schone
Kunsten de tentoonstelling
"Meesterwerken van de gotische
beeldhouwkunst". Ta/rijke
meesterlijke sculpturen uit de
tijd van Van Eyck zullen daar te
bewonderen zijn.
Vlaanderen en Wallonië tellen
evenwel nog een belangrijk
aantal parels van gotische
beeldhouwkunst die niet
konden of mochten worden
verplaatst. In de extra-editie
van OKV geeft auteur jan
Klinckaert een overzicht van
deze schatten "te velde".
Bij bestelling van dit
extra-nummer (u betaalt
hiervoor 150 fr.) wordt u
een toegangsticket voor
de tentoonstelling aangeboden.
De waarde van
dit ticket bedraagt 150 fr. !
Voor meer details over dit
uitzonderlijke en niet te missen
aanbod verwijzen wij u naar de
advertentie op de laatste
pagina van dit "Mededelingen­
blad".
Volgende editie
Het Provinciaal Gallo-Romelns
Museum in Tongeren
(verschijnt hal( september)
Museumkaart 1994
In alle Stedelijke Musea van
Brugge wordt op vertoon van de
OKV-Museumkaart '94 toegang
verleend tegen groepstarief.
Deze musea zijn:
het Groeningmuseum;
het Gruuthusemuseum;
het Memlingmuseum;
het Brangwynmuseum;
het Steinmetzkabinet;
het Archeologisch museum;
het Belfort;
de Gotische zaal van het
Stadhuis;
het Museum Onze-Lieve-Vrouw
ter Potterie;
het Museum voor Volkskunde;
het Guido Gezellemuseum;
de Sint-Janshuismolen.
De entreeprijs tot de Memling­
tentoonstelling bedraagt op
vertoon van de Museumkaart '94
250,-fr. i.p.v. 300,-fr.
Erratum: Per vergissing werd
op de Museumkaart 1994
venmeld dat de houders van de
O.K. V.-Museumkaart gratis
toegang krijgen in het Koninklijk
Museum voor Schone Kunsten
te Antwerpen. Er is evenmin een
reductie voor de tijdelijke
tentoonstellingen. Via deze weg
willen wij ons zowel bij de
houders van de O.K.V.­
Museumkaart als bij het
Koninklijk Museum voor Schone
Kunsten Antwerpen,
verontschuldigen voor deze
vergissing.

OKV-Aanbieding
Trees De Mits
Porseleinpaneeltje in
zinken kistje
1994
Foto: Pjerpol Rubens
Voor Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen realiseerde Trees
De Mits tien porseleinpaneeltjes
( 19 x 19 cm). Deze paneeltjes
werden beschilderd met engobe,
een zeer fijne poederklei
gemengd met water en oxyden
om de kleuren te bekomen.
Na beschildering werden de
paneeltjes gebakken en
geglazuurd. Trees De Mits
presenteert de paneeltjes in een
zinken kistje (40 x 40 cm).
Prijs
Voor abonnees: 14.000 fr.
(FL.778)
Voor niet-abonnees: 15.000 fr.
(FL.833)
Hoe kan U bestellen ?
Door storting of overschrijving
van het nodige bedrag
op rekeningnummer
448-0007361-87 van OKV in
Tielt;
vanuit Nederand: uitsluitend
op gironummer 135.20 van
OKV in Tielt.
U kunt een exemplaar
telefonisch (05 1 /42.42.99)
reserveren of per fax
(05 1 /40.84.78).
Uw reservatie blijft 3 werk­
dagen geldig en wordt definitief
bij ontvangst van uw betaling.
U kunt het kunstwerk zelf
afhalen na telefonische afspraak
(05 1 /42.42.99).
Door de aard van het werk is
opsturen onmogelijk.
Trees De Mits maakte nogal vlug
de stap van student tot docent
aan St.-Lucas Gent, o.l.v. Mamix
Hoys en Rik Vandewege. Door
het experimenteren met de
mogelijkheden van engobes en
glazuren van verschillende types.
kwam zij tot porseleinpaneeltjes.
De beheersing van deze
technieken vindt zij noodzakelijk
om op een spontane vrije manier
haar gevoelens in keramiek om
te zetten.
Bij de kommen is het koloriet
sober gehouden. Hierdoor komt
de kracht van de eenvoud van
de vomn naar voor, welke nog
wordt geaccentueerd door
subtiele details: gebroken randen,
krassen. deuken, op of door het
dunne porselein.
fo to Joris Luyten
In de Classic IV-catalogus
onschrijft Cis Verhamme het
werk van Trees De Mits als
"speelse eenvoud, in porselein
gevat, een kwetsbare
confrontatie van materie en
techniek. gekoppeld aan een
hamnonieuze verfijning van
vomnen en oppervlakken".
(met dank aan Christian
Oosterlinck/Kwintessens)
Publikaties
Gemeentelijk Museum van
Elsene
door Nicole d'Huart
(conservator) en
Bruno Fomari (adjunct­
conservator), 1993,
Musea Nostra nr. 30. Ludion,
21 x 28 cm., 128 blz. paperback.
hardcover, 140 kleurenillustraties.
595 fr. paperback. 950 fr.
hard-cover
Het dertigste deel van de reeks
Musea Nostra is gewijd aan de
bijzondere museumcollectie van
het Gemeentelijk Musem van
Elsene. Het museum ontstond na
de schenking van de
kunstverzameling van Edmond
de Pratere.
Elsene was rond de
eeuwwisseling een belangrijk
artistiek en creatief centrum.
In de gemeente vond men veel
verzamelaars met interessante
contacten, dat is af te leiden aan
het uitzicht van de huidige
collectie die de voornaamste
stromingen van de 19de en de
20ste eeuw weerspiegelt.
De jaren '30 in België.
De massa in verleiding
1993, Ludion, 320 blz.,
I 00 kleurillustraties en
300 zwart-witafbeeldingen,
1.280 fr. ISBN 90-5544-0 15-9
Dit boek verschijnt naar
aanleiding van de ASLK­
tentoonstelling De jaren '30 in
België. De massa in verleiding.
Het boek is een bundeling
van essays geschreven o.l.v. Prof.
H. Balthazar. die elk een ander
aspect van deze woelige periode
belichten: cultuur, bevolking,
politiek. consumptie, opvoeding,
stedebouw, toegepaste kunst.
Het boek is rijkelijk ge·11lustreerd
met foto's, karikaturen, affiches
en andere documenten. Deze
kroniek van de jaren '30 leidt de
lezer door een tijd van euforie
en wanhoop van het decennium
die uitmondde in de Tweede
Wereldoorlog.
Bervoets, grafische notities
door jan Cools
1994, een uitgave van de
"Vrienden van De Zwarte
Panter", 25 x 3 I cm, 134 blz.,
gebonden, 1.900 fr.
Vorig jaar organiseerde de
Warande de tentoonstelling
"Fred Bervoets - grafische
notities". Aansluitend aan deze
tentoonstelling werd een gelijk­
namig boek uitgegeven door
de "Vrienden van De Zwarte
Panter". Sinds 1953 heeft Fred
Bervoets de principes van het
etsen veelvuldig verwerkt in zijn
artistieke produktie. Hij doet dit
echter niet in de traditionele
optiek van de graveur -een
reproduceerbaar artistiek
produkt maken - maar als een
autonoom en volwaardig
plastisch expressiemiddel met
specifieke kwaliteiten. In zijn
tekstbijdrage belicht auteur Jan
Cools de onorthodoxe attitude
van Fred Bervoets ten overstaan
van grafiek en het etsen. Tal rijke
illustraties in kleur schetsen een
uitstekend beeld van de evolutie
in het werk van schilder/etser
Fred Bervoets.
Grisailles
door Bart janssen
1994, Lannoo, 140 x 21 cm,
64 blz., genaaid met stofomslag,
495 fr., ISBN 90-209-2393-5
De gedichten in de bundel
Grisailles worden onomwonden
gepresenteerd als beeld­
gedichten, als poëzie bij
schilderijen en sculpturen. Niet
-.....
--
Historische stedenatlas van
België - Tielt
door Ronny Ostyn
1994, Gemeentekrediet.
34 x 24,5 cm, 132 blz., 1850 fr.,
ISBN 90-5066- 127-0
Na Lier en Brugge presenteert
het Gemeentekrediet het derde
deel in de reeks Historische
Stedenatlas van België. Het is
gewijd aan Tielt, een vrij
bescheiden stad in het hart van
West-Vlaanderen. Auteur Ronny
Ostyn schetst een levendig beeld
van de groei van Tielt vanaf
de prehistorie tot vandaag.
In het tweede gedeelte brengt
hij samen met Frans Hollevoet
onder de titel "Merktekens in
het stedelijk landschap", een
korte beschrijving van de
belangrijkste openbare en
kerkelijke gebouwen in Tielt.
Zoals gebruikelijk bevat dit boek
talrijke kleurenreprodukties
van kaarten, plannen en
stadgezichten. Deze illustraties,
van een bijzonder hoge kwaliteit,
werden gerealiseerd door
fotograaf Pjerpol Rubens.
alleen verwijst de titel van de
bundel naar een temn uit de
beeldende kunst, ook de
gedichten zelf worden voor­
gesteld naast hun plastische
tegenhanger. De dichter Bart
Janssen ( 1 959) debuteerde in
1987 in het literair tijdschrift
De Brakke Hond en publiceerde
o.a.in Dietsche Warande & Belfort.
... ukc: .. K>Im

"
...!< )
'
' -

Hilde Lobelle
Kunst is geen dromerij
Conservator Hilde Lobelle-Coluwé bij het Ursuloschrijn van Hans Memling,
bewaard in het Brugse Memlingmuseum/Sint:fonshospitool.
(foto Joris Luyten)
Hilde Lobelle zegt: 'De afstand tussen mij en de hedendaagse
kunst is groot. Ik blijf daar nogal redelijk onbewogen door.
Het is eerder een gevoel van onwennigheid dat me overvalt
tussen al die installaties. ja, van hulpeloosheid zelfs.'
Dan bevalt de modeme muziek
haar beter. 'De twintigsteeeuwse
componisten nemen hun
muziek en hun gehoor voor
volwassen. Luister naar
A/ban Berg. Naar Schönberg.
Die vertellen iets. Toen ik jaren
geleden hoog van de toren blies
met Leonard Bemstein, bekeek
men mij meewarig.
Nu is Bemstein ingeburgerd.
Klassiek. Tijden veranderen,
goede muziek duurt eeuwig.
Zet Mahler op. En Bach. Eeuwig.'
Haar belangstelling voor vocale
muziek kwam later ('Opera is zo
mooi.'). Maar zwol aan tot een
ware passie. Een passie voor
gezang die in de tijd ophoudt bij
de polyfone muziek ('Nee, dank
u. Echt niet.'). Solisten vindt ze
benijdenswaardig: 'Die kunnen zo
ver hun zinnen doordrijven.
Kunnen via de muziek zichzelf
leren kennen. Kunnen zich
uitleven ook. Kunnen een
partituur doorgronden. Kunnen
een compleet filhanmonisch
orkest omspitten. Solisten
kunnen. Solisten mogen.'
Hilde Lobelle zegt: 'In het
Memling-complex leef ik gelukkig
en tevreden. De verzameling
voert me door zoveel werelden.
Hier zijn alle vonmen van kunst
samengebracht. Hier vallen alle
mogelijkheden open.
Een tentoonstelling over het
zilver ? Het kan.
Een tentoonstelling over
Memling ? Het kan.'
Wat Hilde Lobelle bijzonder
boeit is de relatie tussen kunst
en algemeen nut. Ze gaat bij het
6
Ursulaschrijn van Memling staan
en ze zegt: 'Het schrijn bevatte
oorspronkelijk een veertigtal
relieken. De middeleeuwer
benaderde het dus met veel
schroom. Vervuld van vrome
gedachten. Ging er voor knielen.
Bidden. Ondertussen streelden
zijn ogen een absoluut
kunstwerk. Uit de archieven kon
ik opmaken dat Pieter Peurbus
het Sint-Ursulaschrijn op
feestdagen kwam groeten. En hij
was niet alleen. Groot en klein
werd door het juweel
aangetrokken. Je moet weten:
het schrijn stond hier in de kapel.
Centraal tussen de zieken. Elke
dag werd het aanbeden. Elke dag
bewonderd. Slechts veel later
kreeg het een museumfunctie.'
Een overdaad aan raffinement
hoeft voor haar niet altijd Grote
Kunst op te leveren. In de
middeleeuwen ging men niet
altijd evenwichtig te werk. zegt
ze. 'Wel hadden de ambachtslui
zoveel zin voor afwerking en
kwaliteit ontwikkeld dat
adembenemende kunstwerken
uit hun handen ontsprongen.'
Hilde Lobelle trekt de lijn kunst/
nut door als conservator van het
Memling-museum: 'Kunst is geen
dromerij. Kunst vraagt ook veel
zorg. Kunst eist onderhoud.
Wil uitleg. Verlangt verklaringen.
Smeekt om toelichting.
Als conservator heb ik me er
bovendien toe verbonden om de
collectie zo goed mogelijk voor
de bezoekers en het nageslacht
uit te stallen en te bewaren.
En dit historisch pand moet
beschenmd, onderhouden en
ingericht worden. Het zijn
allemaal taken die hoe dan ook
rechtstreeks en onrechtstreeks
met kunst te maken hebben.'
Ook de (middeleeuwse) zin voor
symboliek houdt haar aandacht
vast: 'Wat zie ik ? Wat stelt dit of
dat voor ? Wat betekent het ?
Die vraagstukken houden me
wakker.'
Hilde Lobelle vraagt: 'Weet je
wat werkelijk prettig is in dit
leven ? iets leren kennen. Inzicht
krijgen. En de emoties die deze
ervaringen losweken op een of
andere manier te leren
verwerken. Dat allemaal is:
louterend. Het kan in deze
onbanmhartige tijden wat dwaas
en overtrokken klinken, maar ik
geloof in de factor cultuur als
bron van levensvreugde.'
Hilde Lobelle zegt: 'Thuis ben ik
geen verzamelaar. Een
onverstoorbare muur vind ik
prachtig. En ik omring me graag
met wat leegte. Daar zet ik dan
mooie werkjes in. Vooral om die
leegte te benadrukken en om de
schoonheid naar het werk te
laten terugkeren. Niets geen
overdaad. Gewoon leven met
een paar mooie dingen. Met
ruimte. En met daarin: muziek.'
Paul De Moor
Opendeur: achter de coulissen van de musea
Brussel viert in april en mei 1994
Europa met een reeks
manifestaties. De Koninklijke
Musea voor Schone Kunsten
organiseren naar aanleiding van
dit "Feest van Europa" een
opendeurdag op zondag 8 mei,
aansluitend bij "Blikken op
Brussel", een intitiatief van de
Stichting voor Kunst te Brussel.
Op 8 mei staan niet alleen alle
deuren van alle zalen van het
Museum voor Oude en
Modeme Kunst wijd open van
I 0 tot 17 u, maar ook een aantal
reserves van het Museum voor
Modeme Kunst. De bibliotheek
en het restauratieatelier zijn
toegankelijk voor de houders van
de "Pass Culture & Arts", ter
plaatse te koop. De educatieve
Luc Peire overleden
Foto: Notho/ie Derneester
Op 7 februari 1994 overleed te
Parijs de kunstenaar Luc Peire.
Luc Peire (0 1946 te Brugge)
verbleef sinds 1959 te Parijs,
maar bracht telkens de
zomenmaanden door in zijn
atelier in Knokke.
Luc Peire is één van de
belangrijkste vertegenwoordigers
van de constructieve-abstracte
kunst. Vanuit het Vlaams
expressionisme evolueerde zijn
beeldtaal geleidelijk naar zuivere
abstractie. Het verticalisme,
dominant stijlkenmerk in het
oeuvre, symboliseert voor Luc
Peire de mens, het einig levend
wezen dat staande leeft.
"Horizontaal betekent voor mij
de dood, rust, passiviteit.
Verticaal daarentegen is activiteit.
strijd, het leven zelf."
Met de realisatie van zijn
dienst organiseert voor de
gelegenheid allerlei activiteiten,
de "Midis du Cinéma" zorgen
voor filmprojecties over kunst en
aan de balie van Forum van het
Museum voor Oude Kunst biedt
de Artshop u gunstkoopjes aan.
Afspraak dus op 8 mei in de
Koninklijke Musea voor
Schone Kunsten Brussel.
Regentschapsstraat 3, ingang van
het Museum voor Oude Kunst
of het Koningsplein 1-2, ingang
van het Museum voor Modeme
Kunst. Info: 02/508.32. 1 I.
Environment I in 1967 brengt hij
de mens letterlijk in zijn oeuvre.
Nadien projecteert Peire zijn
artiestieke visie ook in de
omgeving: sinds 1968 realiseerde
hij talrijke architecturale
integraties. Zijn laatste bijdrage in
de architectuur is de prachtige
integratie in het metrostation
Albert te Brussel, dat eind 1993
werd ingehuldigd.
De kunstenaar laat een veelzijdig
oeuvre na, dat tegelijk van een
grote eenheid getuigt en dat
zowel schilderijen, grafies,
environments, gravures als
integraties omvat.
(Bie Demeester/Sint-Lukasgalerij)

Memlingjaar 1994
Hans Memling, vijf eeuwen werkelijkheid en
fictie
Precies 500 jaar geleden overleed Hans Memling, beroemdste
en meest bewonderde figuur der "Vlaamse Primitieven".
Geen grootmeester sprak ooit zo tot de verbeelding sinds
de hernieuwde belangstelling voor het middeleeuwse
verleden vanaf de 19de eeuw. Hoogtepunt van het Memling­
jaar is ongetwijfeld de Memling-tentoonstelling georganiseerd
door de Stedelijke Musea van Brugge. Memlings werken zijn
over de hele wereld verspreid, maar naar aanleiding van het
Memlingjaar 1994 worden ze nog eenmaal samengebracht
te Brugge. Ze worden uitgeleend door diverse musea en
collecties in Europa, Australië en de V.S ..
In de marge van de Memling-tentoonstelling worden tal van
activiteiten georganiseerd, zoals geleide bezoeken, bankets,
concerten en een museumreis. De Memlingtentoonstelling is
uitgeroepen tot "Cultureel Ambassadeur van Vlaanderen"
en loopt onder het hoge beschermheerschap van Zijne
Koninklijke Hoogheid Albert 11.
Hans Memling
Hans Memling (ca. 1435/40-
1494) is afkomstig uit
Seligenstadt, nabij Frankfurt.
Wellicht genoot Memling een
vooropleiding in Keulen voor hij
in het atelier van Rogier Van der
Weyden terecht kwam in 1459-
60. Onmiddellijk na de dood van
Rogier trok Memling naar
Brugge. In 1465 liet hij zich
onder de naam "jan van
Mimmelinghe" inschrijven als
poorter te Brugge; die naam is
een fonetische vervlaamsing van
zijn Duitse naam. Na de dood
van Petrus Christus was Memling
de enige en belangrijkste
professionele portrettist in
Brugge. Een Bruggeling uit die
tijd omschreef Memling als "de
meest talentvolle en
uitmuntende schilder van de
gehele Christelijke wereld". De
voortreffelijkheid van Memlings
schilderkunst blijkt alleen al uit
zijn zogenaamde "Mona Lisa van
Brugge of het Portret van een
jonge vrouw". Dit portret kan
Hans Memling, detail uit het Ursulaschrijn, ca. 1489.
(Brugge, Memlingmuseum).
gerust een vergelijking aan
en overigens was Hans Memling
een tijdgenoot van Leonardo
Da Vinci. Hans Memling overleed
op I I augustus 1494.
Vijf eeuwen werkelijkheid
en fictie in het Groeningemuseum
12 aug. - 15 nov.
De veronderstelling dat Hans
Memling (ca. 1435/40- 1494)
kennis opdeed in het atelier van
Van der Weyden wondt met
fotografische documenten
duidelijk gemaakt, mogelijke
stijlverwantschappen en -
invloeden worden zichtbaar.
Onder de Brugse werken
ontdekken we de vier voor de
kerk van het Sint-janshospitaal
geschilderde panelen, de
"Fioreintriptiek of Aanbidding
der Wijzen", de "Reinstriptiek of
Bewening van Christus", het
"Sint -jansretabel of Mystiek
Huwelijk van de H. Catharina"
en het "Ursulaschrijn". Ook in
Brugge bewaard zijn de "Sybilla
Sambetha of Portret van een
jonge vrouw", de "Van
Nieuwenhovediptiek", de twee
buitenluiken met de
"Annunciatie" en de
monumentale "Moreel- of
Christoffeltriptiek". Uit het
buitenland zijn er nog enkele
diptieken en triptieken. Deze
verspreide panelen zijn op de
tentoonstelling voor de eerste
maal weer in hun oorspronkelijke
samenstelling verenigd !
Memling als tekenaar wordt
gereveleerd met venrassende
röntgenopnamen en infraroodreflectogram-
montages.
Memlings schilderijen vertellen
veel over de laatmiddeleeuwse
levenswijze en -stijl.
Ook meubilair, gebruiks- en
siervoorwerpen, kledij, sieraden,
muziekinstrumenten, beeldhouwwerk
en schilderijen van
tijdgenoten illustreren de
levenscultuur uit die tijd.
Verder wordt nog aandacht
besteed aan verschillende
anonieme meesters die bij
Memling werkten of hem
navolgden. De herwaardering
van Memling dateert van de
vroege negentiende eeuw.
De reconstructie van Memlings
ceuvre en de modeme
kunsthistorische benadering
startte vanaf 1900.
Memling Tentoonstelling
anno 1939
Na Hans Memlings dood in
1494 wordt zijn naam slechts
sporadisch vermeld, voornamelijk
in Italië. In de eeuw van de
verlichting is Memling vergeten.
We moeten wachten op de
negentiende eeuw voor de
herwaardering van deze Duits­
Brugse grootmeester.
In 1839 wordt het Sint-janshospitaal-museum
opgericht
waar werk van Memling prijkt.
De eerste grote tentoonstelling
van oudnederlandse meesters
heeft plaats te Brugge in 1867.
De eerste tentoonstelling
uitsluitend gewijd aan Hans
Memling, werd in 1939,
net voor de tweede wereldoorlog,
geopend door Koning
Leopold lil. Ze had plaats in het
Groeningemuseum en was
georganiseerd ter gelegenheid
van de 500ste veaardag van de
geboorte van de "VIaamschen
Meester". De catalogus bevatte
toen 46 schilderijen en
7 tekeningen. De Memlings
werden zeer summier
besproken, zoals ook de
toegeschreven werken en enkele
tekeningen.
Hans Memling. Portret van een jonge vrouw, 1480.
(Brugge, Memlingmuseum).
1'1\GELECtNHOD VAN DE"N500:VER IAARIJA
nFR GEllOORTf
VAN DEN \'1..1\AI•IS CHfl\ MEE$ 1 f
ioNOER DE HCX>Cit BESCtiERMJNG W,N ZM.PE."KONIN
EN VAN Of BELGISCHE REGEERING
24 JVNI - I OCl OBFR 1939
NHETSTf,fEIJJM\'SE\'M GK':ll'fM)ll:OORf 'i U-\.O\'IIN9'1\"'T I9"V
Praktische informatie:
De huldetentoonstelling anno
1994 is in weinig opzicht te
vergelijken met de aanpak van
een halve eeuw geleden, enkel
Memlings ceuvre is nog even
fris ... als 500 jaar geleden.
Groeningemuseum, Dijver 12, 8000 Brugge, Memling-info-telefoon
050/34.79.59
Open: dagelijks van I 0 tot 21 u. Di., do. en vrijd. vanaf I 8 u enkel
bezoek na reservatie en betaling.
Sluiting kassa om 20 u.
Toegang: 300 fr., 250 fr. met OKV-Museumkaart.
Reservaties zijn mogelijk en aan te raden voor elk tijdsblok.
Rondleiding: I 200 fr. voor groepen van max. 20 pers., reservatie
op 050/34.79.59
7

Mercatorjaar 1994
Gerardus Mercator. Toekomst uit Verleden.
400 Jaar na zijn overlijden wordt Mercator eervol herdacht.
Het MercatorTnuseum en de tentoonstelling Sterren in Beelden.
Astrologie in de eeuw van Mercator werden reeds geopend.
Van mei tot september zal het accent in Rupelmonde liggen,
geboorteplaats van Mercator, met de zonnewijzerroute,
exposities van oude kaarten en wetenschappelijke toestellen,
en verschillende toeristische manifestaties. In de zomer start te
Sint-Niklaas een wetenschappelijke tentoonstelling over
cartografie en economische beeldvorTning. In Rupelmonde
worden activiteiten georganiseerd onder het motto Mercator
en het Water.
In het najaar opent de tentoonstelling Van Mercator tot Morgen
over cartografie en de hedendaagse toepassing ervan.
De expositie over de bibliotheek van Mercator sluit het
Mercatoaar af. Naast vele publikaties waaronder de Musea
Nostra - Mercator en Vlaanderen, Van Mercator tot Morgen
(Davidsfonds), de Annalen (Koninklijke Oudheidkundige Kring),
de studiecatalogus Sterren in Beelden, wordt ook een
documentaire film gemaakt door de Dienst Wetenschappen
van de BRTN.
Gerardus Mercator
Gerard De Cremer, alias
Gerardus Mercator werd op
5 maart I 5 I 2 geboren in
Rupelmonde, destijds een
welvarende stad. Hij overleed
400 jaar geleden in Duisburg.
Mercator studeerde aan de
Leuvense universiteit en legde
hier de basis voor zijn weten­
schappelijk werk In zijn tijd was
hij een beroemd cartograaf en
hij was ook werkzaam op vele
andere domeinen van de
wetenschap, zoals astronomie,
filosofie, astronomische
instrumentenbouw, theologie
en wiskunde.
De astronomie speelde een
primordiale rol in de zgn.
"wetenschappelijke revolutie"
die in de loop van de 16de eeuw
een aanvang nam. Tijd- en
vakgenoten van Mercator waren
Copemicus en Galilei.
Copemicus verwierp in I 543 het
ptolemaeïsche zonnestelsel ten
gunste van een heliocentrisch
systeem waarvan de zon het
middelpunt vormde.
De telescopische waarnemingen
van Galilei leidden tot de
definitieve ineenstorting van het
traditionele ptolemaeïsche
systeem. Het proces van
Copemicus en Galilei ( 1 616)
heeft zich tijdens Mercators leven
afgespeeld en hijzelf werd ook
van ketterij beschuldigd op grond
van zijn filosofische en
cosrnagrafische inzichten. Maar
hij heeft doorgezet en vandaag
kunnen we hem beschouwen als
een glorieus lichtbaken van de
21ste eeuw.
Nieuw Mercatormuseum in
Sint-Niklaas
De Mercator-herdenking vormde
een ideale gelegenheid om de
Mercatorcollectie en de
presentatie ervan te actualiseren.
Sedert 1850 verzamelde de
Koninklijke Oudheidkundige Kring
van het Land van Waas kaarten,
Kaart van de Britse eilanden, in: G. Mercator, Atlas, Amsterdam,
j. Hondius, 1613. (Antwerpen, Museum Plantin-Moretus).
atlassen, globes, brieven en
publikaties van en rond Gerard
Mercator.
Deze rijke Mercatorcollectie
werd volledig gerenoveerd en
ondergebracht in een modem
museum van de cartografie, het
Mercatormuseum. De collectie
wordt ingebed in een brede
historische context.
De geschiedenis van de
cartografie wordt aanschouwelijk
gemaakt bij een historische
wandeling door de evoluerende
wereldbeeldopvattingen.
In de schatkamer van Mercator
ontdekken we de globes, de
kaarten en atlassen, studies en
geschriften. De aard- en
hemelglobe werden
gerestaureerd in het atelier
P. Peters, de Italiaanse atlas met
ca. I 00 kaarten werd behandeld
in het restauratieatelier De Witte
uit Gent. Mercator profileerde
zich als polytechnische geograaf.
cartograaf, filosoof, kasmoloog
en als humanist.
In een derde deel van de
opstelling wordt ingegaan op de
toepassingsgebieden van de
hedendaagse cartografie.
Boven het Mercatormuseum zal
een studie-en documentatie­
centrum met bibliotheek- en
archiefruimte ingericht worden.
Mercatormuseum -
Stedelijk Museum Sint-Niklaas,
Zwijgershoeksken, 9100
Sint-N iklaas, 03/776.07.53.
25 vrijkaarten
Stedelijk Museum,
Sint-Niklaas
Sterren in Beelden.
Astrologie in de eeuw van
Mercator
tot 5 juni
In deze expositie wordt de
problematiek van de astrologie
duidelijk gemaakt aan de hand
van verschillende thema's die
samen de basisbestanddelen van
de astrologie vormen. De vier
elementen, de vier
temperamenten, de twaalf
maanden en de vier seizoenen en
vooral de zeven planeten onder
de vorm van ISO originele
kunstobjecten illustreren de 16de
eeuwse interpretatie van de
astrologie.
Volgens de "Antieke", heidense
astrologie was de aarde het
centrum van het universum,
omgeven door de zeven
concentrische planetensferen van
de Maan, Mercurius, Venus, de
Zon, Mars, Jupiter en Saturnus.
Hierrond bevond zich het coelum
stellatum, het sterrenfirmament
en daarrond het primum mobile,
de "eerste oorzaak", dat alles in
beweging zet.
De Christelijke opvatting voegde
aan dit zonnestelsel de
allesoverheersende God toe.
Midden van de 16de eeuw
ontdekte Copemicus het
heliocentrisme: niet de aarde,
maar de zon stond centraal in
het planetenstelsel. De aarde,
vroeger zgn. centrum van de
hemel, was in werkelijkheid
slechts één der planeten. Deze
ontdekking won slechts langzaam
veld, ten nadele van het
geocentrisme. Het (huidige)
verschil tussen astrologie en
astronomie kende men toen niet.
Men onderscheidde wel de
astrolagio notura/is of "natuurlijke"
astrologie die verweven was met
de wetenschappen, politiek,
godsdienst en kunst, en de
astrolagio iudicialis of de
"voorspellende" astrologie die
niet emstig werd genomen.
Stedelijk Museum,
Regentsiestraat 61-63, 9100
Sint-Niklaas, info en reservaties:
03/777.29.42
Open: di. tot zat. van 14.00 tot
17.00, zon. van I 0.00 tot 17.00.
Toegang: I 00 fr., 80 fr. voor
groepen en kortinghouders,
25 vrijkaarten
Museum Plantijn-Moretus,
Antwerpen
Mercator en de geografie in
de Zuidelijke Nederlanden
30 april tot 24 juli
Het atelier van meesterdrukker
Plantijn fungeerde tijdens de
16de eeuw als spil in de
verkoop van de beroemde
Mercatorkaarten en globes die in
die tijd in geheel West-Europa
fel gegeerd waren. In diezelfde
Officina Plantiana werden ook
cartografische werken, kaarten
en atlassen, gedrukt. De kaarten
uit de Plantijn-Moretus-collectie,
verschillende uitgaven van
Mercators atlas en zijn werken
over chronologie en kalligrafie
worden tesamen met materiaal
van tijdgenoten zoals Gemma
Frisius en Abraham Ortelius
tentoongesteld.
In het tweede luik van deze
expositie wordt aandacht
besteed aan 16de eeuwse
reisverhalen met betrekking tot
exotische streken van toen.
Museum Plantijn-Moretus,
Vrijdagmarkt 22, 2000
Antwerpen, 03/233.02.94.
Open elke dag van I 0 tot 17 u.
(behalve op maandag, I en
1 1 mei).
25 vrijkaarten
9

Vijfde Zomer van de
Fotografie
Antwerpen
juni tot september
Voor de vijfde maal wordt te
Antwerpen van juni tot
september de "Zomer van de
Fotografie" georganiseerd.
Deze tweejaarlijkse manifstatie is
hienmee aan zijn eerste lustrum
toe. Zes kunstinstellingen, met
een publiekskarakter, verzorgen
de kerntentoonstellingen van
deze vijfde Zomer van de
Fotografie.
Het I.C.C. (Meir 50) toont
"Peaceful Action", fotografische
herinneringen van anonieme
militairen van de Amerikaanse en
Russische bevrijdingslegers in
Europa 1946. In het Hessenhuis
(Falconrui 53) worden 136 foto's
getoond van Beiroet. Zes
internationaal gerenommeerde
fotografen van verschillende
nationaliteit en filosofische
overtu iging, geven hun
fotografische kijk op het tot puin
geschoten stadscentrum.
Voor een beeld van de aktualiteit
vroeger en nu, gezien door de
lens van persfotografen, kan u
terecht in de Koningin
Fabiolazaal Qezusstraat 28).
"World Press Photo 94"
confronteert de bezoeker met
een selectie van de
hoogtepunten van de
internationale fotojournalistiek
Naast het overzicht van 1993
wondt een retrospectieve
gebracht van de voorbije 35 jaar
wereldgeschiedenis.
De jonge Canadese fotografe
Geneviève Cadieux exposeert
haar monumentale foto's in het
MUHKA (Leuvenstraat 32).
Centraal in haar werk staat de
kwetsbaarheid van het menselijk
lichaam. Foto's van een andere
fotografe, de mexicaanse Flor
Garduno, worden in het
Museum voor Fotografie
(Waalse Kaai 47) tentoongesteld
onder de titel "Witness of
Time". De laatste in het rijtje van
kerntentoon-stellingen is
"Fotogrammen" in het Sint-Jorispand
(Sint-jorispoortstraat
27bis). Een aantal fotografen
zullen er tonen welke resultaten
zij bereiken met deze fotografische
techniek waarbij een
foto tot stand komt zonder
gebruik te maken van een
camera.
Net als bij vorige edities zullen
ook dit jaar tal van kleine
initiatieven de geciteerde
kerntentoonstellingen van de
10
Antwerpse "Zomer van de
Fotografie" aanvullen.
Infonmatie over de vijfde "Zomer
van de Fotografie", van juni tot
september in Antwerpen, geeft
men u graag aan de balie van het
Museum voor Fotografie,
Waalse Kaai 47 (open van
dinsdag tot zondag, van I 0 tot
17 u). Telefonisch: 03/2 16.22. 1 I.
Heropening wordt
"Een schitterend feest"
Provinciaal Museum
Sterckshof · Zilvercentrum,
Deurne
Op 12 juni heropent het
Provinciaal Museum Sterckshof ­
Zilvercentrum. Het museum was
14 maanden gesloten voor de
renovatie van het kasteel en de
herinrichting van de zalen.
Het Zilvercentrum toont de
ontwikkeling van erts tot
kunstobject. In de thematische
zalen komen respectievelijk de
ontginning en recyclage. de
stijlevolutie, de merken en het
kerkelijk en burgerlijk zilver aan
bod.
Van 12 juni tot en met 28
augustus herneemt het museum
de tentoonstelling "Een
schitterend feest", die door het
Vlaams Instituut voor Zelfstandig
Ondernemen naar aanleiding van
Antwerpen 93 werd
georganiseerd. Deze expositie
toont hedendaags Europees
zilver, waarvan enkele stukken
door het museum werden
aangekocht.
Provinciaal Museum Sterckshof
- Zilvercentrum
Hooftvunderlei 160, 21 00
Deurne, tel. 03/360.52.52
Openingsuren: I 0- 17 u,
gesloten op maandag
T oegong: gratis
KunstenFESTIVALdesArts
Brussel
30 opril tot 5 juni
In de maand mei gaat het hart
van Brussel even sneller kloppen.
Voor de eerste keer vindt dan in
zeventien Brussele
schouwburgen en locaties, zowel
Nederlandstalige als Franstalige,
een kunstenfestival plaats.
KunstenFESTIVALdesArts is een
artistiek project, gesneden op de
maat van een stad als Brussel:
een cosmopolitische stad waarin
verschillende culturen, talen en
politieke gemeenschappen
samen aanwezig zijn maar elkaar
zelden ontmoetten. Tussen
30 april en 6 juni staan zo'n 34
produkties ( 130 voorstellingen)
op de affiche. Het grootste pak
zijn theatervoorstellingen waarin
de tekst opnieuw centraal wordt
geplaatst: het oeuvre van
Pasolini, teksten van de onlangs
overleden Werner Schwab en tal
van andere auteurs uit het
wereldrepertoire. Daarnaast
toont het
KunstenFESTIVALdesArt ook
een serie voorstellingen waarin
muziek een creatieve dialoog
aangaat met theater en dans
(nieuwe creaties van o.a. Wim
Vandekeybus). Speciaal voor het
festival wondt in het Paleis voor
Schone Kunsten een
tentoonstelling opgezet naar een
idee van john Cage:
"Museumcircle".
KunstenFESTIVALdesArts.
Voor infonmatie en tickets:
02/223.23.00 (fax 02/223.23.33).
Een telefoontje volstaat om
de handige gids van het
KunstenFESTIVALdesArts gratis
Vrijwilligers gezocht
Koninklijke Musea voor Kunst
en Geschiedenis, Brussel
Het Jubelparkmuseum kampt
met een tekort aan personeel.
Toch wil men de schatten die
tot nu toe in de reserves
opgeborgen bleven toegankelijk
maken voor het publiek.
De opening, dit vooaar,
van dertig nieuwe zalen vereist
echter meer mensen dan thans
beschikbaar zijn. Omdat de
kredieten te beperkt zijn om
bijkomend personeel aan te
werven doet het Museum
beroep op vrijwilligers.
Wie meldt zich vrijwillig om in
te staan voor het onthaal en wie
wil graag de ploeg zaalwachters
ondersteunen ? Hebt u interesse:
bel dan naar Anna Van Waeg:
02/74 1.72.97.
T entoonstelli ngsnieuws
Spelregels gratis tickets
U kan een gratis ticket
bekomen door een gele
briefkaart te sturen naar
Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen, Kasteelstraat 97,
8700 Tielt.
Bij de tentoonstellingen die een
gratis ticket aanbieden, vindt u
onderaan het artikel een
blauwe balk met het aantal ter
beschiklkng gestelde tickets.
Door loting wondt bepaald wie
een ticket krijgt toegestuurd.
Let op:
I . één ticket per
tentoonstelling en per persoon
2. één ticket per gele
briefkaart
3. de gewenste tentoonstelling
venmelden
Antwerpen
deSingel. Internationaal
Kunstcentrum, Antwerpen
Hans Kollhoff. Projecten
voor Berlijn
tot 29 mei
Hans Kollhoff is zich zeer bewust
van de ingreep die elk gebouw
betekent op het grondplan en de
ruimte van de stad Berlijn.
De individuele architectonische
kwaliteit t.o.v. het globale uitzicht
van de stad is voor Kollhoff een
zeer belangrijk stedebouwkundig
principe. Hij staat niet achter de
modernistische ''tabula rasa"gedachte,
noch achter het
opnieuw toepassen van
traditionele en regionale
bouwstijlen. De kwaliteit van zijn
ontwerpen zit in het begrijpen
van de bestaande vonm en
patronen van een grootstad.
Op de bestaande en omgevende
elementen interpeleert Kollhoff
op fijnzinnige, doch verbluffende
wijze. Met deze grootse planning
sluit Kollhoff aan bij een Berlijnse
traditie van een bewuste
''grootstad-architectuur'',
zoals we die reeds ontdekten
bij architecten Karl Friedrich
Schinkel, Alfred Messel. Peter
Behrens en Mies van der Rohe.
deSingel,
Desguinlei 25, 20 18 Antwerpen,
03/248.38.00
Open: dagelijks van 14u tot 18 u.
Maandag gesloten.
Archief en Museum voor
het Vlaamse Cultuurleven,
Antwerpen
Moeder, waarom leven wij ?
De wereld van Lode Zielens
tot 28 mei
Toen Lade Zielens op
28 november 1944 dodelijk
werd getroffen door een V-bom
liet hij niet minder dan negen
romans en zes verhalenbundels
na, waaronder Het duistere bloed
en Nu begint het leven. De twee
postuum gepubliceerde delen
van zijn trilogie Menschen als wij
bewijzen dat hij een auteur in
volle opbloei was. Zijn naam blijft
nadrukkelijk verbonden met
Moeder. waarom leven wij ?
in 1934 bekroond met de
Staatsprijs voor Proza.
De TV-reeks naar deze roman
heeft hem meer dan ooit terug
in de belangstelling gebracht.
De expositie geeft een overzicht
van leven en werk van Lade
Zielens aan de hand van boeken,
manuscripten, brieven, foto's en
affiches. Lade Zielens werkte
ook als journalist voor
De Volksgazet en was een actief
kunstcriticus.
Archief en Museum voor het
Vlaamse Cultuurleven,
Minderbroedersstraat 22,
2000 Antwerpen, 03/232.55.80
Open: dagelijks van I 0 tot 17 u.
Maandag en zondag gesloten
Toegang: 75 fr., 30 fr. voor
groepen, 60+, CJP; gratis voor
inwoners van Antwerpen en
25 vrijkaarten

Nationaal
Scheepvaartmuseum,
Antwerpen
De Antwerpse
marineschilders Henri
( 1848-1919) en Maurice
( 1883- 1 959) Seghers
tot 31 juli
Henri Seghers ( 1 848- 1919) was
de zoon van Henri Louis Charles
Joseph Seghers, kalligraaf­
tekenaar van Koning Leopold I.
Zoon Henri tekende vooral de
Schelde, de haven en de
havenbedrijvigheid, de dokken,
de schepen en Schelde­
landschappen die hij waarheids­
getrouw en met zin voor
anekdotiek weergaf. Henri
tekende als autodidact vlot en
karaktervol. Ook was hij een
begaafd aquarellist, een gevoelig
etser en lithograaf. Door zijn zin
voor realisme en detail bezit zijn
werlk een documentaire en
historische waarde. Hetzelfde
geldt voor de werlken van diens
zoon Maurice. Maurice Seghers
( 1 883-1959) volgde lessen aan
de Antwerpse Koninklijke
Academie voor Schone Kunsten.
Zoals zijn vader was hij een
getalenteerd schilder, tekenaar,
aquarellist en etser. Marines,
landschappen, rivier- en zee-
gezichten venraden de invloed
van het impressionisme. Hij had
ook grote interesse voor
scheepsbouw. Aan de hand van
een selectie schilderijen, prenten,
tekeningen, schetsboeken en
scheepsmodellen uit het ceuvre
van vader en zoon Seghers
wordt een beeld geëvoceerd van
de scheepvaart op de Schelde,
de binnenvaart en de visserij
vanaf het einde van de 19de
eeuw tot 19 50. De werlken
komen uit de collecties van het
Stedelijk Prentenkabinet en het
Nationaal Scheepvaartmuseum
en uit de omvangrijke privé­
collectie van de heer Jules Van
Beylen, internationaal erlkend
specialist op het tenrein van de
maritieme geschiedenis.
Nationaal Scheepvaartmuseum,
Steenplein I , 2000 Antwerpen,
03/226.25. 16
Open: dagelijks van I 0 tot 17 u.
Maandag, I mei en 12 mei
gesloten.
Toegang: 75 fr.; 30 fr. voor
groepen (minimum 20
personen), -18, werklozen,
studenten en + 3 pas; gratis voor
scholen, - 12, miliciens en
inwoners van Antwerpen.
25 vrijkaarten
Henri Seghers, Stoomschip met hulpzeilvermogen, gemeerd aan de
Scheldekooien te Antwerpen. (Antwerpen, Stedelijk Prentenkabinet).
Nationaal
Scheepvaartmuseum,
Antwerpen
Hugo Van Kuyck,
de architect van de landing
I 8 juni tot 3 I oktober
50 jaar na de bevrijding belicht
het Nationaal Scheepsvaart­
museum de Belgische architect
Hugo Van Kuyck In opdracht van
de geallieerden bracht Van Kuyck
tijdens de Tweede Wereld­
oorlog de kusten van Nonrrandië
in kaart. Deze kaarten werden
gebruikt ter voorbereiding van
de landing van de geallieerden
op 4 juni 1944.
De tentoonstelling heeft plaats
op de sleepspits Lauranda in het
Maritiem Park naast het
Nationaal Scheepvaartmuseum.
Hessenhuis, Antwerpen
Mobiele fresco's van het
Noorden
tot 5 juni
Voor het eerst wordt een
totaaloverzicht geboden van de
evolutie van het wandtapijt
geweven in legwerlk (dit is
tapijtwerk waarin figuren of
voorstellingen zijn ingeweven)
vanaf de I 6de eeuw tot heden.
In een eerste luik presenteert
het Hessenhuis een vijftal
schitterende reeksen met
verschillende onderwerpen,
daterend uit de I 6de en 17 de
eeuw. Ze werden geweven in
bekende Vlaamse weefateliers
in Brussel, Oudenaarde, Edingen
en Brugge. Deze historische
wandtapijten werden in bruik­
leen gekregen van het Henrritage
museum in St.-Petersburg en het
Kunsthistorisches Museum in
Wenen.
In de 18de en 19de eeuw ligt de
wandtapijtproduktie nagenoeg
stil. Voor de wereldtentoon­
stellingen te Brussel ( 1 935), Parijs
(1937) en New Yorlk (1939)
werden wandtapijten geweven
naar ontwerpen van befaamde
artiesten, door de drie grote
manufacturen: Braquenié,
Chaudoir en De Wit.
De heropbouw na WO 11
schept een ideaal klimaat voor
de promotie van monumentale
kunsten: in 194 7 wordt te
Doomik het "Forces Murales"­
collectief gesticht. In Vlaanderen
ligt Julien Van Vlasselaer ( 1 907-
1982) aan de heropbloei van de
monumentale muurtechnieken,
gevolgd door verdienstelijke
wandtapijtkunstenaars zoals:
G. De Wit, J. Crunel Ie,
J. Van Noten e.a.
Het laatste luik belicht de
hedendaagse creaties van de
jaren '80 en '90.
Hessenhuis, Falconrui 53,
2000 Antwerpen, 03/232.84.28
Open: dagelijks van I 0 tot
16.45 u. Gesloten op maandag
en op I en 12 mei
Toegang: ISO fr., I 00 fr. voor
-25, + 3 pas, groepen, 75 fr. voor
scholen, gratis voor kinderen -12.
De NMBS biedt speciale trein­
ingangstickets
Cataloog: 980 fr.
Etnografisch Museum,
Antwerpen
De Luba. Aan de bronnen
van de Zaïre
28 mei tot 4 september
Het Lu ba-volk. dat leeft aan de
bovenloop van de Zaïrestroom,
is bekend om zijn hoogstaande
kunst. Buiten de voorouder­
beelden maken zij gezags­
symbolen die het sociale of
religieuze prestige van hun
bezitters moeten benadrukken.
De bekendste zijn de hoofd­
mansstaven, de pijldraagsters en
de kariatidestoelen.
Deze tentoonstelling liep tijdens
de voorbije winterperiode in het
Museum Dapper te Parijs en
kende een groot succes.
De ontleende Luba-sculpturen
van het Etnografisch Museum
vonrrden er een bijzonder
attractiepunt
Etnografisch Museum
Suikerrui 19, 2000 Antwerpen,
03/232.08.82
Open: elke dag I 0- 17 u,
gesloten op maandag
25 vrijkaarten
Museum Maagdenhuis -
Centrum Elzenveld,
Antwerpen
Roger Raveel
tot 22 mei
Roger Raveel wordt dit jaar 73.
Het Centrum Elzenveld
organiseert in het Sint-Jorispand
een retrospectieve tentoon­
stelling aangevuld met recent
werk
Na zijn studies keert Raveel
terug naar zijn geboortedorp
Machelen-aan-de-Leie, waar hij
tot vandaag is blijven wonen en
werlken. Vanaf 1948 ontstaan de
bekende Raveel-schilderijen met
de extra picturale elementen.
De schilderijen vloeien uit in de
omgeving door inbreng van
uitsparingen en leegtes. In 1955
zoekt Raveel een spontaner
contact met de hem omringende
natuur. In 1962 keert hij terug
naar zijn figuratieve beeldtaal van
weleer. Vier jaar later realiseert
hij samen met Etienne Elias,
Raoul de Keyser en Lucassen een
aantal muurschilderingen in de
keldergangen van het Kasteel de
Kerckhove de Denterghem te
Beervelde.
Tot op heden blijft Raveel de
plastische mogelijkheden van zijn
eigengereide beeldtaal verder
onderzoeken.
Museum Maagdenhuis -
Centrum Elzenveld,
Antwerpen
25 jaar Zwarte Panter
25 juni tot I I september
Het verhaal van galerij
"De Zwarte Panter" begon in
1968. Adriaan Raemdonck zocht
een ruimte voor een galerij.
Hij vond een leegstaand huis op
de hoek van de Wisselstraat en
de Oude Beurs. Daar was
vroeger een handel in lichte
zeden onder de benaming "De
Zwarte Panter". In 1970 kreeg
Raemdonck van toenmalige
COO (nu OCMW) de gotische
kapel van het Sint-Julianusgastuis
ter beschikkng.
De Zwarte Panter herleefde en
de tentoonstellingen volgden
elkaar in snel tempo op. In 1974
ontstond het zeefdrukatelier o.l.v.
Roger Vandaele. Dit jaar viert
galerij "De Zwarte Panter" haar
25-jarig bestaan. In het Elzenveld
wordt met affiches, bibliofiele
uitgaven, documenten, originele
werlken en video's een beeld
geschetst van 25 jaar kunst in
"De Zwarte Panter".
Museum Maagdenhuis -
Centrum Elzenveld
Sint-Jorispand, Lange Gasthuis­
straat 27bis, 2000 Antwerpen,
03/23356.28
11

Volkskundemuseum,
Antwerpen
Schuttersgilden uit de
Antwerpse Kempen
6 mei tot 2 I augustus
De schuttersgilden, die tot de
oudste verenigingen uit onze
gewesten behoren, hebben een
belangrijke rol gespeeld in de
geschiedenis van steden en
gemeenten. Waar zij aanvankelijk
instonden voor de beveiliging
van de gemeenschap,
evolueerden zij naar louter
ontspanningsverenigingen.
Traditionele gebruiken zoals
schietspelen en Gildefeesten
werden in ere gehouden van
generatie op generatie.
De tentonstelling in het
Antwerpse Volkskundemuseum
schetst met voorwerpen uit
diverse musea, archieven en
verzamelingen een beeld van de
schuttersverenigingen uit de
Antwerpse Kempen. De nadruk
wordt niet gelegd op het
historisch belang maar op de
sociale functie van deze gilden.
Volkskundemuseum
Gildekamerstraat 2-6,
2000 Antwerpen, 03/220 86.66
Museum Vleeshuis,
Antwerpen
Henri Cassiers
tot 12 juni
50 jaar geleden overleed de
Antwerpse kunstenaar Henri
Cassiers ( 1858- 1 944), vooral
bekend als aquarellist van
landschappen, marines,
stadsgezichten en genretaferelen.
Naar aanleiding hiervan wordt
Cassiers in Antwerpen en later in
Nederland (in het Katwijks
Museum van 25 juni tot 24 sep.)
eervol herdacht met een
overzichtstentoonstelling.
Henri Cassiers was een veelzijdig
kunstenaar: hij maakte zeer
indrukwekkende affiches voor de
"American Red Star Line", één
van de grote zeevaartlijnen die
Europa destijds met Engeland en
de V.S. verbond, daarnaast voor
diezelfde zeevaartlijn: luxetelegramkaarten,
menukaarten,
prentkaarten, reistickets enz ..
Als illustrator verluchtte hij menig
boek van Emile Verlhaeren, Stijn
Streuvels en Cyriel Buysse en
verscheidene tijdschriften.
Ook was hij bedrijvig als
ontwerper van een "huisstijl".
Museum Vleeshuis,
Vleeshouwersstraat 3 8,
2000 Antwerpen. 03/233.64.04
12
Fotos van de Mexicaanse fotografe Flor Gardui'io in het Museum voor
Fotografie.
Provinciaal Museum voor
Fotografie, Antwerpen
Flor Garduiio - Witnesses of
Time
I 7 juni - I I september
De Mexicaanse Flor Gardui'io
(0 1957) was een leerling van Kati
Horna en in 1979 assistente van
Manuel Alvarez Bravo. In 1981-
82 maakte ze deel uit van de
fotografische equipe o.l.v.
Mariana Yampolsky die de meest
afgelegen Indianennederzettingen
in Mexico opzocht en
fotografeerde. Flor Garduf\o is nu
één van de belangrijkste
fotografen in Mexico. Haar
zwart-wit foto's zijn sober, maar
krachtig. Ze is gefascineerd door
de vitaliteit der overgebleven
Indianenculturen in Midden- en
Zuid-Amerika. Haar portretten,
landschappen en taferelen uit het
dagelijks leven vibreren van een
interne sacrale kracht. Als
Mexicaanse is zij op zoek naar de
wortels van haar eigen bestaan
en in haar foto's tracht zij door te
dringen in de geestelijke wereld
en kosmologie der Indianen.
Haar ceuvre kan dan ook
beschouwd worden als een
eerbetoon aan de authenticiteit
en de waardigheid van deze
gediscrimineerde bevolkingsgroep.
Provinciaal Museum voor
Fotografie, Waalse Kaai 47,
2000 Antwerpen, 03/2 16.22. 1 I
Open: dagelijks van I 0 tot 17 u.
Gesloten op maandag.
Provinciaal
Diamantmuseum
Antwerpen
Diamant ... in vrije val
3 juni tot 2 I augustus
Op de expo "Diamant... in vrije
val" stellen twintig jonge
juweelontwerpers in opleiding
hun juweelcreaties voor.
Deze tentoonstelling in het
Provinciaal Diamantmuseum is
het resultaat van een project dat
het museum in oktober 1993
opstartte. Er werd gevraagd aan
de studenten om een basisconcept
voor een artistiek
diamantjuweel te ontwerpen.
Het te ontwerpen sieraad mocht
vervaardigd zijn uit de meest
verscheidene materialen maar
het gebruik van één of meer
diamanten moest geaccentueerd
worden.
Een deskundige jury boog zich
over de ontwerpen en uit de
I 09 inzendingen werden de 20
meest veelbelovende finalisten
weerlhouden.
Hun afgewerkte creaties werden
in april voorgesteld aan jonge
fotografen die hun visie op het
juweel vertaalden in een
"kunstfoto".
Juwelen en kunstfoto's vormen
samen een collectie die van
3 juni tot 21 augustus in het
Provinciaal Diamantmuseum
worden voorgesteld. Later reist
de expo naar diverse steden in
België en Luxemburg.
Provinciaal Diamantmuseum,
Lange Herentalsestraat 3 1-33,
20 18 Antwerpen, 03/226.20.49
Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten,
Antwerpen
Octave Landuyt
tot 15 mei
Octave Landuyt (0 Gent 1922)
is een veelzijdig kunstenaar met
een omvangrijk ceuvre, dat zowel
schilderijen, beelden, tekeningen,
grafiek als edelsmeedkunst
omvat. Wat hij aanraakt krijgt
als het ware een "surrealistisch
leven", een poëtische en
geheimzinnige kracht, uitgedrukt
in een geraffineerde vormgeving.
Zijn werk vernieuwt zich steeds
onder invloed van buiten, van
andere en oudere culturen.
Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten,
Plaatsnijdersstraat 2.
2000 Antwerpen. 03123878 09
Cultureel Centrum
Berchem
Achter het werkelijke.
Mario Callens - Marco
Pellizola - Gianni Guidi
tot 19 juni
Drie Italiaanse kunstenaars
illustreren individueel wat
"realiteit" kan zijn en worden.
Ze creëeren een dialoog tussen
"kunst" en "beelden uit de
werkelijkheid". In hun werk is er
een duidelijke verwijzing naar
situaties waarbij het beeld
gemakkelijk te herkennen is en
toch vervreemdend werkt.
De perceptie van de
werkelijkheid is hun vertrekpunt
voor een onderzoek dat veel
verder gaat. Mario Cal lens,
gefascineerd door de taal der
objecten, ontwikkelt een eigen,
geheime beeldtaal. Wat de
artiest bedoelt, blijft vaak een
mysterie, maar dat de
toeschouwer zelf een betekenis
geeft aan de dingen die hij ziet is
juist interessant. Marco Pellizola
is geïntrigeerd door het spel der
schaduwen, ook de schaduwen
van het menselijk bestaan.
Oorlog en geweld zijn duistere
kanten van de mensheid.
Hij tekent het landschap als een
eenvoudig silhouet. of
hoofddeksels waarvan de dragers
ontrukt zijn en wolken die zelf
een schaduw hebben. Gianni
Guidi assembleert sculpturen.
Eerst creërt hij schetsen en
tekeningen van een mogelijke
sculptuur, ze worden zelfstandige
objecten, zoals ook zijn
beeldhouwwerken een eigen
leven hebben.
Cultureel Centrum Berchem,
Driekoningenstraat 126, 2600
Berchem, 03/239.59.08
Open: dagelijks van I 0 tot 17 u.
Gesloten op maandag.
Brussel
Koninklijk Museum voor
Midden-Afrika, Brussel
Sahara-Sahel,
het land van de Toeareg
tot 31 juli
Naar aanleiding van het
lntemationale jaar van de
Inheemse Volkeren van de
Verenigde Naties presenteert
het Koninklijk Museum voor
Midden-Afrika een tentoonstellingsprogramma
over de
Toeareg, het meest tot de
verbeelding sprekende volk
in Afrika. Al eeuwen trekken
de nomadische Toeareg door
de woestijnen van West-Afrika.
In dit barre milieu hebben zij
een merkwaardige levenswijze
(overlevingswijze) en cultuur
ontwikkeld. De tentoonstelling
belicht alle facetten van deze
typische woestijn-cultuur.
prehistorische sites, veeteelt
en landbouw, tentenkampen en
woonomgeving, kleding, wapens,
juwelen, lichaams- en hoofdtooi,
kunstambachten, kamelenkaravanen
en het sociale leven in
de familie, clans en standen.
Niet alleen het traditionele leven
komt aan bod, maar ook het
leven van vandaag: de nieuwe
beroepen, het actuele bestaan,
de sedentarisatie en de steden.
Dit alles wordt voorgesteld
aan de hand van honderden
voorwerpen, foto's, kaarten,
grafieken, videofilm en een
reconstructie van een Toearegkamp.
In de rotonde van het Museum
loopt tegelijk een fototentoonstelling
over ontwikkelingsorganisaties
met projecten in
die regio. In de marge van de
tentoonstellingen worden
kinderateliers en concerten
georganiseerd.
Op geregelde tijdstippen
zal een Toeareg de tentoonstelling
animeren met een
theeceremonie en andere
demonstraties.

Koninklijk Museum voor
Midden-Afrika,
Leuvensesteenweg 13, 3080
Tervuren, 02/769.52.00
Open: di-zo 9 tot 17.30 u
(gesloten op maandag)
Toegang: SO fr .. 20 fr. voor
studenten en kinderen, 30 fr.
voor groepen (min. IS
personen). Voor een gids
betaalt u I .200 fr. per uur van
dinsdag tot vrijdag en 1.400 fr. in
het weekend (voor groepen van
max. 2S personen.
25 vrijkaarten
Bibliotheca Wittockiana,
Brussel
Japanse verftechniek op
textiel
4 mei tot 4 juni
Dat de Japanse designers in de
hedendaagse creatie een
voorname plaats innemen, mag
niet doen vergeten dat de
eeuwenoude tradities door
talrijke kunstenaars wordt
voorgezet of in ere hersteld.
In de Bibliotheca Witthockiana
kan u kennismaken met het werk
van professor Shinzo Kajiwara,
docent design en textiel. Hij is
een groot specialist van de
"Katazome", een ambachtelijke
verftechniek van Japanse
oorsprong daterend uit een veel
vroeger tijdperk dan de
druktechniek Uitgaande van een
in papier gesneden patroon en
een soepele maar sterke materie
op basis van rijstmeel en -
zemelen, worden modellen
gecreëerd die kunnen vergeleken
worden met de met was
bedekte batikweefsels. Voor het
verven van de kimonos, foulards
of wandweefsels worden louter
plantaardige kleurstoffen
gebruikt. Als basis gebruikt
professor Kajiwara katoenen,
linnen en zijden weefsels die hij
meestal zelf heeft geweven.
Bibliotheca Wittockiana
Berneistraat 21-23, I ISO Brussel,
02/770.53.33
Open: di. tot zat., I 0- 17 u
Toegang: I 00 fr.; SO fr. voor
groepen en studenten
Koninklijke Musea voor
Kunst en Geschiedenis,
Hallepoort
Het accordeon in onze
volkscultuur
tot 23 oktober
De accordeon was en is nog
steeds hét volkse instrument bij
uitstek In de loop der tijden
evolueerde de accordeon van
een eenvoudige trekzak naar een
zeer complex instrument met tal
van knoppen en kleppen. In de
Hallepoort kan u tot 23 oktober
alles te weten komen over de
historische en bouwtechnische
evolutie van het accordeon in
Vlaanderen, Wallonië en Brussel.
Regelmatig is er ook een
accordeondeuntje te beluisteren.
Voor deze tentoonstelling
werden in het Instrumenten­
museum dertig accordeons
grondig gerestaureerd. Een
eerste luik laat de bezoeker
kennis maken met de
verschillende Belgische ateliers;
vanaf het atelier van François
Verhasselt aktief van 1810 tot
18S3, tot Sabatini en Boland, de
bouwers van de moderne
unisonore standaard­
instrumenten. Een tweede luik
van de tentoonstelling toont een
aantal Europese familieleden van
de accordeon gebouwd in
Frankrijk Duitsland, Engeland,
Tsjechië, Rusland en Oekrainïe.
Wie wil weten hoe een
accordeon precies ineensteekt
komt zeker aan zijn trekken.
Voor minder technische geesten
zijn er tal van nostalgische foto's
te bekijken. De tentoonstelling
wordt op 2 1 oktober afgesloten
met een concert door de
bekende Engelse
concertinaspeler Alister
Anderson. Tijdens de
tentoonstelling worden er
concerten georganiseerd met
Belgische accordeonisten.
Hallepoort
Open: dagelijks van I 0 tot 17 u
(kassa tot 16.30 u), gesloten op
maandag en op I mei. Info: 021
S34.2S.52.
Koninklijk Museum voor
Kunst en Geschiedenis,
jubelparkmuseum, Brussel
Naar Tibet met Kuifje
I 0 juni tot /4 augustus
In 1979 ontdekten meer dan
60.000 bezoekers in het Paleis
voor Schone Kunsten te Brussel
"Het imaginaire museum van
Kuifje". Tien jaar later vierde
de Fondation Hergé de 60ste
veaardag van Kuifje en stelde
zij in exclusiviteit meer dan 300
originele platen, schetsen en
andere tekeningen voor,
gerealiseerd door Hergé.
De Fondation Hergé, zich
bewust van de rijkdom van dit
werk neemt zich voor de jonge
reporter opnieuw uit te nodigen.
Doel van de reis is dit keer Tibet
Aan de hand van de originele
schetsen van het album "Kuifje in
Ti bet", voor het eerst
tentoongesteld, worden de jonge
en en minder jonge bezoekers
geconfronteerd met de
Tibetaanse wereld in zijn geheel,
niet als een beschaving waarvan
slechts bepaalde invalshoeken
worden belicht.
Koninklijke Musea voor
Schone Kunsten van België,
Museum voor Moderne
Kunst, Brussel
Henri Evenepoel ( 1872-
1899)
tot 12juni
De beloftevolle carrière van
Henri Evenepoel werd abrupt
afgebroken, hij overleed amper
27 jaar oud. Zijn talent werd
door de meeste kunstcritici van
die tijd erkend. Eerst volgde hij
lessen aan de Parijse Ecole des
Beaux-Arts bij Pierre-Victor
Gal land, later in het atelier van
Gustave Moreau. Evenepoel was
een eigengereid schilder, ook al
bewonderde hij E. Manet, H. de
T oulouse-Lautrec en E. Degas.
Inderdaad ontdekken we soms
lichtelijk de invloed van deze
Parijse schilders op het werk van
Evenepoel. Toch had hij zijn
eigen stijl: hij was een aandachtig
observator en bezat een ironisch,
soms bijtend scepticisme.
Hij schilderde buitenfeesten,
markttaferelen, de buitenwijken
van Parijs, het vermaak in
herbergen en op caféterrassen,
portretten en herinneringen aan
zijn verblijf in Algerije. Typisch is
zijn begripsvolle benadering van
de wereld van het kind. Zijn stijl
is eenvoudig en realistisch.
Zijn penseelstreek is fors en
expressief.
Op de expositie zijn ongeveer
200 werken te zien: schilderijen,
pastels, tekeningen, aquarellen,
gravures, affiches en foto's
afkomstig uit zowel nationale als
buitenlandse officiële én vooral
privé-collecties.
Samen met de opening van de
retrospectieve verschijnen drie
publikaties: de Monografie met de
CEuvrecatalogus en de volledige
publikatie, - met commentaar en
annotaties -, van de BriefWisseling
tussen Henri Evenepoe/ en zijn
vader tijdens zijn Parijse jaren
(1892- 1 899).
KMSK van België, Museum voor
Moderne Kunst, Koningsplein
1-2, I 000 Brussel, OS/S08.33.SO
Open dagelijks van I 0 tot 17 u
Toegang: 120 fr., I 00 fr. voor
groepen volwassenen, 80 fr. voor
scholen
25 vrijkaarten
Henri Evenepoel met kinderen: Charles en Henriette.
(Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, Archief voor
hedendaagse Kunst).
Paleis voor Schone
Kunsten, Brussel
Hooglied. De Beeldwereld
van Religieuze Vrouwen in
de Zuidelijke Nederlanden,
vanaf de IJ de eeuw
tot 22 mei
Men zou het niet meteen
vermoeden, maar in vrouwen­
kloosters en begijnhoven worden
al eeuwenlang ontelbare
kunstwerken bewaard. Voor
deze religieuze gemeenschappen
werd een eigen godsdienstige
iconografie geschapen die vorm
kreeg in schilderijen, beelden,
retabels, textiel en andere
kunstobjecten. De expositie
"Hooglied" brengt voor het eerst
deze onbekende beeldende
kunst aan het licht. Het is
duidelijk dat bij deze werken niet
de esthetische schoonheid, maar
de uitdruklkngskracht ervan een
primordiale rol speelt, de diepe
innerlijke betekenis van het werk
dat inspireerde tot meditatie en
bezinning over het leven, het
hiernamaals en het lijden van
Christus.
"Hooglied" volgt de trend van
exposities van en over
vrouwelijke kunstenaars, maar
gaat verder in de tijd en graaft
dieper in de betekenis van het
ondervverp.
Paleis voor Schone Kunsten,
Koningsstraat I 0, I 000 Brussel,
info en reservaties 021S07.84.64
Open: dagelijks van I 0 tot 17 u.
Maandag gesloten.
Toegang: 2SO fr., 200 fr. voor
groepen en 6S+, ISOfr. voor
I 8 tot 2S jr., 80 fr. voor scholen,
6 tot 12 jr.
Catalogus: 980 fr.
13

Landcommanderij Alden
Biesen, Bilzen
Papier als middelpunt
tot 19 juni
In samenwerking met Aksent vzw
organiseert de Landcommanderij
Alden Biesen een aantal
manifestaties rond het thema
papier. Kem van de manifestatie
is de tentoonstelling "Papier als
middelpunt".
De tentoonstelling bestaat uit
drie luiken. Elk luik toont de
hedendaagse artistieke werkwijze
uit drie verschillende continenten:
Europa (Eros Vegetale),
Azië (Hanga Washi) en Amerika
(Artbooks).
Voor het luik "Eros Vegetale"
maken tien kunstenaars uit België
en Nederland gebruik van de
inherente eigenschappen
verbonden aan papier, en zoeken
naar de eros van de vezel.
Een tweede luik "Hanga Washi"
toont grafisch werk op Japans
papier van zowel Belgische als
Japanse kunstenaars. Onder de
titel "Artbooks" worden
boekobjecten van kunstenaars
tentoongesteld. Prachtige
papiersoorten, speciale
typografieën en inbindingen,
poëzie ... vomnen de kunstboeken
in deze tentoonstelling.
Op I I en 14 mei komen de drie
continenten opnieuw aan bod.
In de workshop "3 x Scheppen"
worden diverse technieken
(o.a. het Japanse "Tosa Washi")
en vaardigheden aangeleerd.
Landcommanderij Alden Biezen,
Kasteelstraat 6, 3740 Bilzen,
089/41.39. 13
Open: alle dagen van I 0 tot 18 u,
gesloten op maandag,
uitzonderlijk open op 23 mei.
Kunsthalle Lophem,
Loppem
jef Geys. Een project voor
de Kunsthalle Lophem
tot 21 mei
Kunstenaar jef Geys werkt tot
21 mei aan een kunstproject dat
speciaal voor deze kunsthal
ontwenpen is. Uitgangspunt is
de "kunstmatige intelligentie".
Deze modeme installatie is
bedoeld als denkplatfomn en
reveleert verschillende
gelaagdheden.
De installatie kan dan ook niet
zonder de noodzakelijke lezingen
die, op zich beschouwd, één der
gelaagdheden van het kunstwerk
betekenen. Naamnate de
lezingen vorderen ontstaat het
kunstwerk. Dit "work in
progress" bezit aldus een aparte
socio-culturele dimensie die het
gewone kunstcincuit overstijgt.
14
Onder rubriek "Lezingen" vindt
u meer infomnatie over het
kunstproject van jef Geys.
Kunsthalle Lophem,
T orlnoutsesteenweg 5 2A,
82 10 Loppem-Zedelgem,
050/84.02.63
Open: dagelijks van 14 tot 18u.
Zondag gesloten
Timmermans­
Opsomerhuis, Lier
Kunstsmid Lodewijk Van
Boeckel ( 1857-1944)
30 april - 30 oktober
Vooral de gesmede
dierenvoorstellingen van
kunstsmid Ledewijk Van Boeckel
zijn bij het grote publiek bekend.
Daarnaast creëerde L. Van
Boeckel en zijn atelier ook
anchitecturaal smeedwerk voor
gebouwen in binnen- en
buitenland. De tentoonstelling
schetst zijn volledig ceuvre aan
de hand van een dertigtal
smeedwerken. In zijn
interieurstukken herkennen we
invloeden van Art Nouveau en
Art Déco. Foto's, archivalia en
krantenknipsels wenpen nieuw
licht op het leven en het werk
van deze bijzonder begaafde
kunstsmid. Tegelijk met de
opening van deze retrospectieve
verschijnt een monografie van
auteur Henri Manckx over
Ledewijk Van Boeckel en zijn
atelier.
Timmermans-Opsomerhuis,
Netelaan 4, 2500 Lier, 03/
489.1 1.1 1
Open: dagelijks van I 0 tot 12 u
en van 13.30 tot 17.30 u.
Maandag en vrijdag gesloten.
Sint-Dimpna- en
Gasthuismuseum, Geel
Glans van oud tin van de
16de tot de 19de eeuw
23 april tot I 2 juni
Tin werd gebruikt in de liturgie,
het kerkelijk leven, het huish­
ouden en de geneeskunde. Een
tentoonstelling over antiek tin in
het voomnalige Geelse Gasthuis
is dan ook zeer gepast.
Het museum ontleent een groot
deel van zijn collectie aan de
Augustinessen, een kloosterorde
die zich op ziekenvenpleging
toelegde. Twee exemplaren
vallen op: het zijn zogenaamde
"kardinaalschotels" (zo genoemd
naar hun vomn) en ze dateren uit
de achttiende eeuw. Het
merkteken op de onderzijde
toont de burcht van Antwenpen
in lauweren, op de andere
schotel staan de initialen P.H. van
Antwenpenaar Petrus Hellaert en
de gekroonde roos. Dat
merkteken staat voor de
kwaliteit van "roostin" dat
bestaat uit een legering van 94 %
zuiver tin en 6 % lood. In
Antwenpen vierde het ambacht
van de tinsmederij hoogtij. De
expositie bevat de meest
waardevolle stukken uit collecties
in binnen- en buitenland. De
geschiedenis van tin, bekend
sinds de bronstijd, wordt
verduidelijkt. Er wordt ingegaan
op tinontginning en -produktie,
tinlegeringen, vomngeving en
sierelementen, de grootmeesters
van het veredeld tin,
tinmerktekens en het ambacht
van de "Meerseniers" waartoe
de "tenenpotghieters"
behoorden.
Sint-Dimpna- en
Gasthuismuseum,
Gasthuisstraat I, 2440 Geel
Open: Dagelijks van 14 tot
17.30 u. Gesloten op maandag.
Campo Santo, Gent
Patriek Merckaert
tot 23 mei
Patriek Merckaert ( 1956)
exposeert installaties.
Hij definieert ze als "ruimtelijke
integraties", doelend op de
hechte relatie tussen werk en de
omringende ruimte. Telkens
realiseert Menckaert een uniek
en plaatsgebonden concept.
Hij neemt bezit van de ruimte
die gevuld wordt met beeld,
klank en licht. De toeschouwer
ondergaat een intense
individuele ervaring, alsof hij
actor wordt in die
geassembleerde ruimte.
Kem van deze "Gesamt­
kunstwerke" zijn foto's ontdaan
van hun concreetheid en
getransfomneerd tot "visuele
statements". Ook de raster van
het televisieschemn is
nadrukkelijk aanwezig. Woorden
in het werk suggereren een
mogelijk verband met het beeld.
Menckaerts "ruimtelijke
integraties" vomnen "bewust­
zijnsruimten" waarbij de
toeschouwer kunst fysiek en
metafysisch ervaart.
Campo Santo, St-Amandsberg,
Gent, 09/225. 18.15
Open: vrijd., zat, zondag en
feestdagen van I I tot 19 u
Oudheidkundig Museum
van de Bijloke, Gent
De vier Gentse militaire
hoofdgilden
I mei - 19 juni
De vier Gentse hoofdgilden:
de Sint-joris-, de Sint­
Sebastiaans-, de Sint-Antonius­
en de Sint-Michielsgilde,
vervulden eeuwenlang een
belangrijke functie in de middel­
eeuwse stad Gent Ze waren in
het leven geroepen om de
veiligheid, de rust en de
beschemning der Gentse
bewoners te verzekeren. Echter
na de middeleeuwen verloren ze
aan militaire betekenis. Toch
bleven ze bestaan en speelden
een rol in het sociale en
economische leven van de stad.
De geschiedenis van hun
oprichting, ontwikkeling en
organisatie wordt belicht. Tijdens
de schuttersfeesten werden
schutterskoningen gekroond en
tijdens deze schitterende feesten
werden wapens, gouden
gildebreuken en zilveren
pronkbekers gebruikt. De rijke
gildehuizen waren versierd met
schilderijen van schietingen en
van vooraanstaande gildeleden.
Oudheidkundig Museum van
de Bijloke, Godshuizenlaan 2,
9000 Gent, 09/225. 1 1.06
Museum voor Sierkunst,
Gent
Retrospectieve
Emiel Veranneman
7 mei tot I I september
Meubelontwenper en binnenhuis­
architect Emiel Veranneman
werd 70 jaar geleden geboren in
Kortrijk Op aanraden van zijn
oom Constant Pemneke trok
Veranneman naar de, door
Henry Van de Velde opgerichtte,
school voor binnenhuis­
architectuur Ter Kameren in
Brussel. Hij leerde er zijn 'vak',
een vak waar hij nog steeds
verliefd op is.
Veranneman startte zijn canrière
begin jaren '50 met ontwenpen
voor Vlaamse meubelfabricanten
als V-fomn in Deinze en
Vandenberghe-Pauvers in Gent
Eind jaren '50 stapt Veranneman
uit het industriële circuit
Individuele, exclusieve meubels
en totaalconcepten krijgen vanaf
dan zijn volle aandacht. Zo geeft:
hij in '67 de 'Trois Suisses'
winkels een andere look en ook
de Belgische paviljoenen voor de
wereldtentoonstellingen van
Osaka en Montreal dragen zijn
signatuur.
Veranneman noemt zichzelf een
anti-designer. Zijn ontwenpen zijn
niet gebonden aan trends maar
tijdloze kunstwerken: zuivere,
strakke vomnen in alle kleuren
van de regenboog verwijzend
naar Oosterse mystiek en
natuurlijke vomnen als schelpen
en keien.
Museum voor Sierkunst,
jan Breydelstraat 5, 09/225.66.76
Open: di. tot zo. 9.30 tot 17 u;
maandag gesloten, wel open op
31 mei, 19 en 26 juli
Toegang: ISO fr., I 00 fr., 70 fr.
25 vrijkaarten

Museum voor Schone
Kunsten, Gent
Meesterwerken van de
gotische beeldhouwkunst.
/8 sep. - 27 nov.
De paneelschilderkunst uit de
laat-middeleeuwse periode is
veel beter gekend dan de
beeldhouwkunst uit diezelfde tijd.
ledereen kent de meesters
Jan Van Eyck. Rogier Van der
Weyden of Hans Memling.
Maar wie kent de grote namen
van Laat-gotische beeldhouwers
en geelgieters 1 Tijdens deze
tentoonstelling wordt ingegaan
op het ontstaan en de
verspreiding van de Laat -gotische
beeldhouwkunst in de
Bourgondische Nederlanden.
In de grote centra van de
Bourgondische Nederlanden
zoals Antwerpen, Brugge,
Brussel, Doomik. Gent, Rijsel en
Utrecht bestonden grote
beeldhouwersateliers. De
beelden en retabels kwamen
terecht in kerken, abdijen,
kastelen en paleizen verspreid
over heel Europa.
De verspreiding en de kwetsbaarheid
van dit beeldhouwwerk
werkten in het nadeel van hun
behoud. Vele werken gingen
verloren, of erger, ze wenden
vernietigd en verbrand tijdens de
Beeldenstorm, de Franse
Revolutie en de twee wereldoorlogen.
Toch wenden meer
dan I 00 beeldhouwwerken van
bijzondere kwaliteit in Gent
samengebracht. De beeldhouwkunst
uit deze periode wordt
voorgesteld in haar verscheidenheid
van thema, voorstellingswijze
en vervaardigingstechniek.
Aan de hand van stijlvergelijking
tracht men verschillende
produktieateliers en/ of centra te
onderscheiden. Ook wordt de
nadruk gelegd op de variëteit van
materialen. Dit schitterend
project werd uitgeroepen tot
"Cultureel Ambassadeur van
Vlaamderen" en wordt gesteund
door de Vlaamse Gemeenschap
die dit jaar bijzondere aandacht
besteedt aan de Vlaamse
Primitieven.
Midden september verschijnt
over de gotische beeldhouwkunst
een extra-aflevering van
Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen.
Museum voor Schone Kunsten,
Nicolaas de Liemaeckereplein 3,
9000 Gent, 09/222. 1 7.03
Open: dagelijks van 9.30 tot 17u
De extra-editie van Openbaar
Kunstbezit in Vlaanderen over de
gotische bouwkunst wordt
aangeboden tegen de prijs van
ISO fr., in deze prijs is een
toegangsticket tot de expositie
inbegrepen.
Provinciaal Textiel- en
Kostuummuseum
Vrieselhof, Oelegem
Wol en wandtapijt
tot 30 november
In de nieuwe museumopstelling
is wol de rode draad. Directe
aanleiding tot de vernieuwing van
de presentatie is de actie "S.O.S.
Wandtapijt", gelanceend door
de Koning Boudewijnstichting,
met de financiële steun van de
Nationale Loterij. Zo kon het
17de eeuwse Antwerpse tapijt
"Dansende putti in een
tuinlandschap" gerestaureerd
wonden, het krijgt de ereplaats
tijdens de expositie. Destijds was
Vlaanderen een bijzonder
belangrijk centrum voor de
wandtapijtproduktie, met centra
als Doomik. Brussel,
Oudenaarde en Antwerpen.
Nu nog worden wandtapijten
geweven volgens de traditionele
manier in de Koninklijke
Manufactuur van Wandtapijten
Gaspard De Wit (Mechelen) en
bij Borsa (Antwerpen). Julien Van
Vlassela er ( 1907 -1982) van wie
een tapijt en een ontwerp te
zien is, liet zijn ontwerpen door
de Mechelse ateliers Gaspard
De Wit of Braquenié uitvoeren.
Kleding uit laken en wol of
woldamast zijn te zien, ook
kostbare Kasjmirsjaals en hun
Europese imitaties, en vilten
hoofddeksels.
Maandelijks, van mei tot
september wonden
demonstraties, rondleidingen,
voordrachten en ateliers
georganiseerd. Ook wonden een
kunstambachtendag, jeugddag,
verfdag en kantdag
georganiseerd.
Provinciaal Textiel- en
Kostuummuseum Vrieselhof,
Schildesteenweg 79, 2520
Oelegem, 03/383.46.80.
Geleid bezoek 1500 fr. voor
groepen van max. 20
volwassenen. 750 fr. voor
scholen. Creatief (rondleiding,
demonstraties en ateliervverk) en
demonstratiebezoek 1500 fr.
voor groepen van max. I 0
volwassenen. 750 fr. voor
scholen. Studiebezoek richt zich
tot bezoekers met enige
voorkennis: 1500 fr. voor een
groep van max. I 0 volwassenen.
Open: dagelijks van I 0 tot 17 u.
Gesloten op maandag.
Stedelijk Museum,
Oostende
Retrospectieve van
kunstschilder-graficus Julius
Collen-Turner ( 1881-1948)
4 juni - 30 aug.
Julius Collen-Tumer wend in
188 1 geboren in Schievelbein
(D). Julius was bijzonder sportief
en leerde voor gymnastiekleraar,
vandaar zijn tweede naam
T umer. Bij het schermen raakte
hij emstig gewond en tijdens de
herstelperiode ontwikkelde hij
zijn latent kunstenaarstalent
Tijdens de Eerste Wereldoorlog
diende hij als officier in het
Duitse leger in de campagne in
Polen en Rusland. Het eerste luik
van de expositie behandelt zijn
grafisch werk uit die tijd.
Na de oorlog vestigt hij zich in
Berlijn en werkt als portrettist
en graficus. Meestal tekent hij
de Berlijnse binnenstad,
de spoorvveg, de schepen,
de fabrieken en sporttaferelen.
Als het nazisme opkomt, wijkt hij
uit naar Oostende. Hier ontdekt
hij andere thema's: de zee,
de haven, Brugge en het
polderlandschap. In 1940 wordt
hij aangehouden en overgebracht
naar het gevangenenkamp
in Gurs (Zuid-Frankrijk).
Zijn tekeningen uit deze periode
getuigen van de ellendige
leefomstandigheden in het kamp.
Na de oorlog keerde hij terug
naar Brugge en Oostende waar
hij overleed in 1948.
Stedelijk Museum, Wapenplein,
8400 Oostende
Open: dagelijks van I 0 tot 12 u
en van 14 tot 17 u. Gesloten op
dinsdag
Toegang: 50 fr., 25 fr., gratis voor
kinderen
25 vrijkaarten
Museum voor Moderne
Kunst (PMMK), Oostende
jef Verheyen, retrospectief
tot 13 juni
De VlamingJefVerheyen (1932-
1984) was één der eerste
"monochrome" schilders in
West-Europa. Na experimenten
met gouden en zilveren vlakken
ging hij in de periode 1957- 1958
over op de monochromie.
In 1958 was Verheyen betrokken
bij de oprichting van G-58.
Na een meningsverschil met de
andere leden trok Verheyen naar
Milaan en ontmoette er Lucio
Fontana, Piero Manzoni en
Crippa. Terug in Antwerpen
introduceert hij de Zero-groep
en werkt hij samen met andere
plastische kunstenaars als
Engelbert Van Anderlecht en
Fontana, en met de auteurs Paul
De Vree en Ivo Michiels.
De retrospectieve in het
Museum voor Modeme Kunst
omvat ongeveer I 00 werken en
is de eerste na Verheyens
overlijden in 1984.
Benoît
tot 13 juni
Als eerste in een reeks tentoonstellingen
over cartoonisten
wordt het werk van Benoît Van
IS

lnnis in het Museum voor
Modeme Kunst getoond. Benoît
werd in 1960 in Brugge geboren.
Hij studeerde schilderkunst bij
Dan Van Severen. Zijn cartoons
verschenen in diverse kwaliteits­
bladen. De figuurtjes van Benalt
zijn houterige typetjes met
uitgestreken gezichten en
strenge maatpakken. De sfeer is
gereserveerd en bevreemdend.
De personages zijn duidelijk van
goede huize, hun (soms al te
ruime) leefruimtes bleven niet
verstoken van bourgeoistrekjes
en snobisme.
Bij Uitgeverij Loempia verscheen
het boek Felle Hemel met werk
van Benoît. Ter gelegenheid van
deze tentoonstelling verschijnt
daarvan een paperbackeditie.
Museum voor Moderne Kunst,
PMMK, Romestraat I I,
8400 Oostende, 059/50.8 1.18
Museum voor Moderne
Kunst (PMMK), Oostende
Rik Wouters
2 juli tot 25 september
Rik Wouters ( 1 882-1916)
ontwikkelde zich in zijn korte
leven tot één van onze meest
veelbelovende kunstenaars van
zijn generatie. Aanvankelijk
vooral actief als beeldhouwer,
begon hij te schilderen, eerst in
intimistisch impressionisme,
later in een stijl waarin vormen
en kleuren veel vrijer en
suggestiever werden aangewend.
Hij werd de belangrijkste
vertegenwoordiger van het zgn.
"Brabants Fauvisme".
Tdens de Eerste Wereldoorlog
vluchtte hij naar Nederland.
Zijn leven lang bleef zijn vrouw
Nel zijn favoriete model.
De retrospectieve in het PMMK
toont een I 50-tal werken.
Museum voor Moderne Kunst,
PMMK, Romestraat 1 1 ,
8400 Oostende, 059/50.8 1.18
Open: dagelijks van I 0 tot 18 u,
tot 30 juni gesloten op dinsdag,
vanaf 4 juli gesloten op maandag
16
De Warande, Turnhout
A Quick Look at Art News
7 mei tot I 2 juli
Uitgangspunt van het werk van
Denmark (Antwerpen, 1950)
is het overaanbod aan tekst­
informatie dat de hedendaagse
mens overspoelt. Met de dragers
van deze overvloed: boeken,
kranten, tijdschriften, computer­
outprints .... vormt Denmark
nieuwe beelden als reactie tegen
"het zogenaamd niet te missen
informatiepakket, de ingebeelde
behoefte om bij te blijven".
Denmark neutraliseert de
informatie door de dragers
onleesbaar te maken. Ze worden
ingepakt, begraven, geperst,
gelijmd ...
De nieuwe installaties van
Denmark zijn minder zwaar­
wichtig, minder moraliserend.
Zijn uitganspunt is weliswaar
nog steeds hetzelfde maar de
verwerking is minder streng.
Een speelse ironie, doet haar
intrede: "In één nacht kan ik
nog niet één krant of tijdschrift
omwerken terwijl op dat
ogenblik weer miljoen druksels
het daglicht zien".
Naast recent werk zoals Keep it
Cool, Daily Dusc Art News ... toont
Denmark in de Warande twee
nieuwe installaties: Broeikas 111 en
A Quik look at Art News.
De Warande, Warandestraat 42,
2300 T umhout, 0 1 4/4 1.0 1 .41
Cultureel Centrum Kasteel,
Zonnebeke
Johan Parmentier -
Etienne Van Doorslaer
6 mei - 5 juni
De sculpturen van Johan
Parmentier zijn als stille poëzie:
meditatief, roerloos, eeuwig,
mooi en raadselachtig. De steen
wordt minimaal bewerkt en in
haar bewerking heerst maximale
subtiliteit. Voor wie oog heeft
voor het innerlijke, het sensibele
en het krachtig eenvoudige zijn
deze beelden een revelatie.
Het beeld fluistert stil en in haar
stilte is het beeld welsprekend.
Meditatie en mysterie zijn ook
kernwoorden in het c:euvre van
Etienne Van Doorslaer.
Gedurende meer dan twintig jaar
schildert hij het meest ongrijp­
bare en immateriële in de natuur:
het licht. Deze onaardse
spirituele ruimte penseelt hij
geduldig met alle denkbare
witten. Zijn schilderkunst is een
"état d' esprit", een levens­
houding.
Cultureel Centrum Kasteel,
leperstraat 8980 Zonnebeke,
OS I /7704.4 1
Uitslag verlotingsactie 1994
Alle winnaars zijn persoonlijk vervvittigd.
Eerste prijs: "Sevilla-zitje" van Frans van Praet.
Vandervvaerden Gustaaf uit Denderleeuw
Prijs steunabonnees: verlblijf in een hotel in Duitsland.
De Buck C., Dendermonde; Van Eyck-Van Der Stallen, Waasmunster: Dieriek Michel, Afsnee; Noel
Eleonore, Berchem.
Volgende winnaars wonnen een posterboek "Henry van de Velde". Zij kregen hun prijs inmiddels
toegestuurd.
Adriaenssens-De Decker J., Mere; Anthierens Marcel, Brugge; Asscherickx G., Denderleeuw; Baelus
Koen, Turnhout; Baudevvyn jean-Pierre, Outer: Beirnaert Wed., Beveren (Waas); Biesemans J.,
Brugge; Billiau Alfons, Linden; Bloemen Willy, Bilzen; Bocken lsabella, Tongeren; Bocklandt Joseph,
Hamme; Bogaerts G., Berchem; Bonte-Cafmeyer G., T orlhout; Bossens Roger, Grimbergen;
Braeekmans Luc, Antwerpen; Brauns Raymond, Bilzen; Broothaerts jozef. Dendermonde; Caerlens
Emiel, Genk; Capiau Marie-Christine, Diksmuide; Castille Valerie, Gent; Cerfontaine Jan, Sinaai­
Waas; Claessens Jan, Berchem; Claeys Urlbain, Antwerpen; Coessens Hubert, Arendonk; Coninx
Danny, Kapelle-op-Bos; De Schryver Maria, Dendermonde; De Gendt Cesar, Mechelen; De Vare
Paula, Ganshoren; De Cort Willy, Sint-Niklaas; De Kesel Leon, Gent; De Waele Antoinette,
Harelbeke; De Wachter Florent, Mechelen; De Witte E., Sint-Niklaas; De Crom Julien, Mortsel; De
Meester lgnas, Zoersel; De Lembre Roland, Gentbrugge; De Keyser Linda, Lovendegem; De Meyer
Hugo, Meerlbeke; De Vleeschauwer L.M.A., St.-Genesius Rode; De Smedt P.A., Aalst; De Keyser 1.,
Gent; Debuck Pierre, Wommelgem; Decock-Heylen, Westmeerlbeek; Decroos Maria, Diksmuide;
Dekesel M., Sint-Niklaas; Delagey Karel, Gent; Delaruelle Frans, Sint-Niklaas; Demeuse, Mechelen;
Deneekere Henrietta, Brugge; Deneve Hugo, Zottegem; Depauw Marc, Evergem; Deturck Conny,
Brakel; Devalkeneer, Anderlues; Devleeschouwer R., Mechelen; Devolder Marc, De Haan;
Dewettinck D., Gent; Dewinter-De Poorter, Zulte; Dieriek H., Westerlo; Dorssemont jozef,
Antwerpen; Du Jardin E., Schoten; Duysburg Hugo, Sint-Niklaas; Ectors Robert, Bertem; Electeur
Jozef, Wemmel; Eyckerman T., Antwerpen; Fache Pierre, Tienen; Fiems Raf. Koekelare; Fore Jean,
Kortrijk; Franckx-Dirckx, Berchem; Francus Gustaaf, Aartselaar: Franquet Raoul, Deurne; Geluykens
Alfons, Zandhoven; Ghysen-Verleysen, Hasselt; Goris Jozef. Hove; Govaert Marcel, Antwerpen;
Grymonprez Albert, Roeselare; Hanson Michel, Kuurne; Hautekiet Myriam, Gent; Herlbots-Van
Hamme B., Vilvoorde; Herremans Christian, Antwerpen; Hespeel Aviation nv, Zaventem; Heyse­
Herman Y., Stekene; Hollebeke Patrick, Wervik; Huenens R., Brussel; Huyberts AL., Puurs;
Huybrechts john, Mechelen; jacobs Jhoni, Appels; jans A., Mechelen; Janssen H.J., Lier: janssen Albert,
Tessenderlo; jonckheere Marcel, T orlhout; joosen Els, Bonheiden; Kloek Willy, Antwerpen; Knops
Hendrik, Mechelen; Laridon Erna, Roeselare; Lebacq Emile, Assebroek; Leemans J., Mortsel; Lehaen
Mariette, Neerpelt; Lembrechts Mariene, Honsem Opvelp; Lemmens joannes, Edegem; Lindemans
Arnold, Lier: Maes Felix, Antwerpen; Maltliet M., Stabroek; Mattelaer Dirk, Tielt; Mestdagh­
Vanvvynsberghe, Brugge; Meyers justine, Tongeren; Michiels Marcel, Lokeren; Minner Andre,
Roosdaal; Minnoye Frans, Loven joel; Missant Frank, Tielt; Nackaerts Julien, Berchem; Neefs Segers
Jan, Borsbeek; Nevens Theophilus, St. Kruis; Nicolai Guido, Wijnegem; Nijs joe, Tessenderlo; Nijs
M., Oud-Heverlee; Nijs-Mertens Cyriel, Ravels; Nuyts Maria, Mol; Olbrechts bvba, Grimbergen;
Pappaert R., Tienen; Pasques Guy, Gent; Pattyn Claude, Roeselare; Peene Marc, Kortrijk; Peeters
Paul, Keerlbergen; Pepermans Herman, Berchem; Pepermans Albert, Mortsel; Philippaerts Andre,
St. T ruiden; Pierre A., Kessei-Lo; Piot Georges, Winksele; Pycarelle Rene, lngelmunster: Raemakers
C.L., hk Nymegen; Roelofs J.H.F., da Wychen; Roest W.M., tn Wateringen; Sabbe Fernand, Knokke­
Heist; Samyn F., Roeselare; Sanders Diana, Wilrijk; Schepers Hubertus, Houthalen; Schoolmeesters
Jacques, Meeuwen; Schouteten Patrick, Harelbeke; Seghers Marc, Ledeberg; Serlippens Noel,
Nazareth; Sermeus-Smedts R., Kontich; Sinnaeve jaak, Winksele; Smeets Guillaume, Hasselt; Smits
Marcel, Brasschaat; Sniekers J.H., ac Weert; Somers Edouard, Lier: Somers Jacques, Assebroek;
Sorlber Serge, Antwerpen; Staal j.P., xg Bergen op Zoom; Stichelbaut jaak, Bissegem; Stroobants
Ai me, Dendermonde; Struijs Kris, Dilbeek; Swennen Petrus, Mechelen; T eirlynck, Gent; Terrijn
Roger, Haacht; Thielens Gabriel, Gent; Traest Lau rent, Sint-Niklaas; Traest J., Brussel; Uyttendaele
lrma, Lochristi-Zaffelare; Van Cappellen, Wemmel; Van Vooren Hubert, Gent; Van Braeekhoven
j., Kontich; Van Rensbergen R., Lokeren; Van den Bossche Carl, Kortrijk; Van Delm R., Oud-Heverlee;
Van Acker Dirk, Deinze; Van Eyen, Borgerlhout; Van de Walle Stefaan, Gent; Van de Moere G.,
Assenede; Van Caeneghem-Degreef W., Mol; Van Crombrugghe-De Schrijver, Merchtem; Van
Gooien-Van Praet Marcel, Buggenhout Van de Sompele Godfried, Knokke-Heist; Van Haelevvyck
Frans, T emse; Van Beylen C., Gent; Vanaudenaerde Bart, Middel kerke; Vanbeveren Felix, Oostende;
Vanbruwaene Norlbert, Gentbrugge; Vandooster Luc, Menen; Vandaele Rogier, Kortrijk;
Vandeborght, Tienen; Vandepoei G., Diest; Vander Linden R., Mechelen; Vandommele Willy,
Berlare; Vanhecke Yvonne, Antwerpen; Vanheesvvyck Stefaan, Halen; Vanhoecke Omer,
Varsenaere; Vanlerlberghe Luc, lngelmunster: Vanlgenakker-Janssens, Kessei-Lo; Vanneste Daisy,
Gent; Vanroose Jan, Brugge; Vantulder-De Wilde Wilfried, Blanden; Verlbeken jan, Brussel; Vervvimp
Rosalia, Geel; Vilyn Al i, Sint-Amandsberg; Visschers-Bogaerts, Hasselt; Vlieghe P., Gent; Vossimo nv,
Oudenaarde; Weber josef. Eupen; Wernaers Florentijn, Edegem.
Proficiat !

Fotografiecircuit
Aalbeke
C.C. Aalbeke, Krugerstraat 9
o 7/S-2/6: Marc Gomme
o 4/6-30/6: Syvlie Verhaeghe
o 2/7-8/9: Roger Van Namen
Antwerpen
C.C. Luchtbal, Colombiastraat I I 0
o 6/S-3 1 /S: Michel Stevens
o 3/6-28/6: Chris Walraed
o 1/7-6/9: Eva Depoorter
C.C. Bomem, St.
Amandsesteenweg 4 1
o 4/S-30/S: Eva Depoorter
o I /6-27/6: Leo Hasenbroeckx
o 29/6-S/9: Bart Leye
Elcker-lk
o 2/S-3 1 /S: Bart Leye
o 6/6-26/6: Krist Demasure
o 27/6-3 1/8: jan Kempenaers
Heist-op-den-Berg
C.C. Zwaneberg, Bergstraat
o 6/S-3 1 /S: Bemand Antkowiak
o 3/6-28/6: Michel Stevens
o 1/7-6/9: Chris Walraed
Heusden-Zolder
C.C. Heusden-Zolder, Dekenstraat
40
o 6/S- 1 /6: Dany Lobe
o 3/6-29/6: Bemand Antkowiak
o 7/7-7/9: Michel Stevens
Hoeselt
C.C. Hoeselt, Europalaan 2
o 6/S- 1 /6: Luc Van Muylem
o 3/6-29/6: Dany Lobe
o 1/7-7/9: Bemard Antkowiak
Knokke-Heist
C.C. Scharpoord, Meerlaan 30A. OI
61.37.6 1
o 7/S-2/6: Greet Verlinden
o 4/6-30/6: Frank Balboa
o 217-8/9: Luc Van Muylem
Kortrijk
C.C. Kortrijk, St. Maartenskerkhof
8
o 7/6-2/6: Sylvie Verhaeghe
o 4/6-30/6: Roger Van Namen
o 217-8/9: Greet Verlinden
O.C. Marke, Hellestraat 6
o 7/S-2/6: Bob Van Den Bempt
o 4/6-30/6: Marc Gomme
o 217-8/9: Sylvie Verhaeghe
Menen
O.C. 't Ghelandt, Waalvest
o 7/S-2/6: Jean Alleyn
o 4/6-30/6: Bob Van Den Bempt
o 217-8/9: Marc Gomme
Sint-Truiden
C.C. De Bogaard,
Minderbroederstraat 29
o 6/S- 1 /6: Frank Balboa
o 3/6-29/6: Luc Van Muylem
o 1/7-7/9: Dany Lobe
18
Strambeek-Bever
C.C. Strombeek-Bever,
Gemeenteplein
o 4/S-30/S: Chris Walraed
o 1/6-27/6: Eva Depoorter
o 29/6-S/9: Leo Hasenbroekx
Tielt
C.C. Tielt, St. Michielsstraat 9
o 7/S-2/6: Robert Van Namen
o 4/6-30/6: Greet Verlinden
o 217-8/9: Frank Balboa
Turnhout
C.C. De Warande, Warandestraat
42
BBL
o 4/S-29/S: Leo Hasenbroekx
o 1/6-27/6: Bart Leye
o 29/6-S/9: Krist Demasure
Wevelgem
O.C. Wevelgem, Iepenstraat 20
o 7/S-2/6: janou Slegers
o 4/6-30/6: Jean Alleyn
o 217-8/9: Bob Van Den Bempt
DE BANK DIE VERDER DENKT
DAN EEN BANK
T entoonstellingsagenda
België
Provincie Antwerpen
Antwerpen
Academiegalerie
Mutsaertstraat 29
o I 8 - 28 mei: Katja De Kok.
juweelontwerpen
o I - I I juni: Pascale Brant.
juweelontwerpen
o IS - 2S juni: Lili Luo,
juweelontwerpen
Archief en Museum voor het
Vlaamse Cultuurleven
Minderbroedersstraat 22,
03/232.5S.80
o tot 28 mei: Leven en werk
van Lode Zielens aan de hand
van foto's, handschriften, brieven
en documenten (*)
o 2S juni - I okt.: In het licht
van de dood. Post-mortem
fotografie
BACOB-Bank Provinciale Zetel
Generaal Lemanstraat 27,
03/240 04 09
o 30 mei - 14 juli: "Bewust" -
Fotokollektief Visie 4, in het
kader van Sde Zomer van de
Fotografie
o 2S juli - 26 aug.: schilderijen
van Ragas
Cultureel Centrum Luchtbal
Colombiastraat I I 0, Antwerpen
3, 03/S42.49.40
o 22 apr. - 29 mei: "De Kus"
tentoonstelling opgebouwd rond
het boek van Johan Vermote en
Piet Nys "De kus, de trouwste
afstand tussen twee harten"
Centrum 't Elzenveld
Lange Gasthuisstraat 4S,
03/223.56.28
o tot 22 mei: Roger Raveel
(Sint-Jorispand)
o 29 apr. - 29 mei:
Huldetentoonstelling Remi De
Cnodder (Prof. Sommezaal)
o 3 juni - 26 juni: Fotokring Iris
o 28 mei - 19 juni: Samurai,
Japanse wapens en wapen­
uitrustingen (Sint-jorispand)
o 24 juni - I I sep.: Zomer van
de Fotografie (Sint-Jorispand)
o 2S juni - I I sep.: 2S jaar
Zwarte Panter (Sint-jorispand)
Dagbladmuseum
Lombardvest 6, 03/887.0 1 .78
0 tot 3 I dec.: D-Day, SO jaar na
de landing. Normandië 6 juni
1944
de Singel
Desguinlei 2S, 03/248.38.00
o tot 29 mei: Hans Kollhoff.
Projecten voor Berlijn (*)
Etnografisch Museum
Suikenrui 19, 03/232.08.82
o 28 mei - 4 sep.: De Luba­
cultuur (Centraal Afrika, Za:lre,
Shaba) (*)
Hessenhuis
Falconrui S3, 03/232.84.28
o tot S juni: Mobiele fresco's
van het Noorden. Wandtapijten
uit onze gewesten, 16de tot
20ste eeuw (*)
o 29 jul. - 30 okt.: "Beiroet" -
Foto's van Gabriele Basilica,
Robert Frank. René Bunr, Fouad
Elkour, Raymond Deparden en
Josef Koudelka - i.k.v. Vijfde
Zomer van de Fotografie
I.C.C.
Meir SO, 03/226.03.06
o 18 jun. - I I sept: "Peaceful
Action" i.k.v. Vijfde Zomer van
de Fotografie
KB Technocentrum
Eiermarkt 20, 03/202.96.33
o tot 9 sep.: Lichten en ver­
lichten, technologie om te zien
KB-Toren
Grote Markt 19
o tot 17 juni: Kan't 1 !
Tentoonstelling van kanten
kunstwerken door de Beverse
kantschool
Koningin Fabiolazaal
jezusstraat 28, 03/23 1.57.93
o 17 juni - 21 aug.: "World
Press Photo 1994". Historisch
overzicht 3S jaar World Press
Photo
Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten
Leopold de Waelplaats 1-9,
03/238.78 09
o tot IS mei: Octave Landuyt:
schilderijen, sculpturen,
tekeningen, grafiek en
edelsmeedkunst (*)
Museum Plantin Moretus en
Stedelijk Prentenkabinet
Vrijdagmarkt 22. 03/233.02.94
o 30 apr. - 24 juli: Gerand
Mercator en de Geografie in de
Zuidelijke Nederlanden tijdens
de 16de eeuw (*)
Museum Vleeshuis
Vleeshouwersstraat 38-40,
03/233.64.04
o tot 12 juni: Henri Cassiers
( 1 8S8- 1 944) ontwerper van de
indrukwekkende affiches voor de
"Red Star Line" (*)
Museum voor Hedendaagse
Kunst Antwerpen
Leuvenstraat 32, 03/238.59.60
o tot 29 mei: T rans/actions.
Dennis Adams (USA)
o 18 juni - 28 aug.: Geneviève
Cadieux: Macht en Onmacht
(in het kader van de Zomer van
de Fotografie)
o I 8 juni - 28 aug.: Mark
Manders (NI)
Nationaal Scheepvaartmuseum
Steenplein I, 03/232.08.50
o tot 3 I juli: De Antwerpse
marineschilders Henri ( 1 848-
1919) en Maurice ( 1 883- 1 9S9)
Seghers (*)
o IS mei: "Maritiem Festival"
zeemansliederen en animatie in
het Maritiem Park
o 18 juni - 3 I okt.: Hugo Van
Kuyck (locatie: sleepspits
Lauranda) (*)
Onze-Lieve-Vrouwkathedraal
Info-kathedraal 03/23 1 .30.33
o juli: Orgelconcerten,
vrijdagavond telkens om 20.30 u.
o Augustus en september:
"Orgel na de noen", reeks van
9 middagconcerten op vrijdag
( 1 2.4S tot 13.30 u).
Provinciaal Diamantmuseum
Lange Herentalsestraat 31-33,
03/23 1 .86.4S
o 3 juni - 21 aug.: "Diamant ... in
vrije val"
Prov. Museum voor Fotografie
Waalse Kaai 47, 03/2 16.22. 1 I
o tot 16 juni is het museum
gesloten (verbouwingswerken)
o 17 juni - I I sep.: Fotografie
van Flor Garduiio (Mex):
"Witnesses of Time"
(in het kader van De Sde Zomer
van de Fotografie) (*)
Provinciaal Museum voor
Kunstambachten Sterckshof ­
Zilvercentrum
Hooftvunderlei I 60,
03/324.02.07 of 03/324.7 1.76
o heropening op 12 juni
o 12 juni - 28 aug.:
"Een schitterend feest"
tentoonstelling VIZO
Ronny Van de Velde
Ijzerenpoortkaai 3, 03/2 1 6.30.47
o tot 26 juni: René Magritte.
Peintures et Gouaches
Stedelijk Prentenkabinet
Vrijdagmarkt 22. 03/233.02.94
o tot 3 1 mei: De Antwerpse
marineschilders Henri ( 1 848-
1919) en Maurice ( 1 883- 1 9S9)
Seghers (*)
Volkskundemuseum
Gildekamerstraat 2-6,
03/220.86.53
o 6 mei - 21 aug.:
Schuttersgilden uit de Antwerpse
Kempen
Berchem
C.C. Berchem
Driekoningenstraat 126, 2600
Berchem, 03/239.59.08
o tot 19 juni: Achter het
werkelijke. Werk van Mario
Callens, Marco Pellizola en
Gianni Guidi (*)
Bornem
Ter Dilft
Sint -Amandsesteenweg 4 1-4 3,
2880 Bomem, 03/889.7S.63
o 7 - 23 mei: Ter Dil ft in
Kunstlicht
o 28 mei - 12 juni: Kunst uit
Klein-Brabant
o I 8 juni - 3 juli:
Eindejaarstentoonstelling teken­
academie
Edegem
Gemeentelijk Kunstcentrum -
Huis Hellemans
Strijdersstraat 14, 03/4S7.22.44
o 7 mei - S juni: Dialoog:
Woord en Beeld

Geel
St.-Dimpna- en Gasthuis­
museum
Gasthuisstraat I, 0 14/S9. 1 4.43
o tot 12 juni: Glans van oud tin
(*)
Lier
Timmermans-Opsomerhuis
Netelaan 4, 03/489. 1 1.1 I
o 30 april - 30 okt.:
Kunstsmid Ledewijk Van Boeckel
( 1 8S7 - 1 944) (*)
Lille
Galerij 't Zand VZW
Balsakker 28, 0 14/88.04.72
o 8 apr. - IS mei: lngrid
Castelein, schilderkunst
o 20 mei - 2S juni: Linda Vind

20
REUA­
HOTEL
BeDevue
Trsben­
Trarbach
TRABEN-TRARBACH
Een dubbelstadje gelegen aan de oever van de Moezel, halfweg
Koblenz en Trier. Dit uiterst gezellig wijnstadje, omgeven door
Hunsrück en Eifel, biedt de toerist niet alleen de rustige natuurlijke
schoonheid van de Moezelvallei met zijn eindeloze wijnvelden en
de "gemütlichkeit" der lokale bevolking, maar ook een schat aan
bezienswaardigheden. Hiertoe behoren de prachtige
oeverpromenade, het Mittelmoselmuseum, het lkonencentrum, de
Mant Royale-vesting, de ruïne Grevenburg, de prachtige vakman­
Jugendstilhuizen en patriciërswoningen, de bergkloosterruïne.
Ook de sportievelingen vinden hier hun gading door talrijke
watersportmogelijkheden op de Moezel zoals waterskiën, roeien,
kanovaren, motorsportboten, vissen. Tot de verdere
mogelijkheden behoren zweefvliegen vanaf de Mant Royal,
tennissen, minigolf enz ... Tevens beschikt Traben-Trarbach over
een groot openlucht thermaal zwembad. Uitstappen naar Trier,
Bernkastei-Keus, Cochem, I dar Oberstein, enz., behoren er tevens
tot de mogelijkheden.
Rema hotel "BELLEVUE"
Modern, gezellig en comfortabel hotel gelegen aan de oever van
de Moezel. Architecturaal harmonisch geïntegreerd in een
annabootsbaar Jugendstildecor.
Intrastruktuur
• receptie met safes • gastronomische restaurant
• caféterras met panoramisch zicht op de Moezel en omgeving
• oergezellige hotelbar • schilderijengallerij
• vergaderzalen tot 1 00 personen
Gratis sport- en ontspanningsmogelijkheden
• bootaanlegsteiger voor het hotel
• prachtig overdekt zwembad • sauna
Sport- en ontspanningsmogelijkheden tegen billijke vergoeding
• zonnestudio • schoonheidsfarm "Lancaster" • fietsenverhuur
Kamers
Alle kamers zijn ruim en comfortabel ingericht. ,
Ze beschikkken allen over badkamer met douche/bad en WC,
kleuren-TV, radio, telefoon en minibar.
Elisabeth) 02174 1.72.02
o 20 mei - 28 aug.:
De opgravingen te Pessinus
(Turkije)
o I 0 juni - 14 aug.: Naar Tibet
met KuifJe
Kindermuseum
Burgemeesterstraat IS,
02/640.0 1.07
o tot 30 juni: Leven vol kleur
Koninklijke Bibliotheek Albert I
Keizerslaan 4, I 000 Brussel,
02/S I9.53. 1 I
o S mei - I I juni: Rik Wouters
o I juli - I 0 sep.: Kunst van de
Boekband
Koninklijk Instituut voor
Natuurwetenschappen
Vautierstraat 29, 02/627.42. 1 I
o tot 3 I aug.: Vijf miljard
mensen, allemaal anders, allemaal
familie
Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten van België, afdeling
Moderne Kunst
Koningsplein 1-2, 02/S08.32. 11
o tot 12 juni: Henri Evenepoel
( 1872- 1 899). Retrospectieve met
200 schilderijen, tekeningen,
gravures en foto's (*)
Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten van België, afdeling
Oude Kunst
Regentschapsstraat 3,
02/S08.32. 1 I
o 3 mei - 12 juni: Oog in oog.
Het gebeeldhouwd portret
Koninklijk Museum voor
Midden-Afrika
Leuvensesteenweg 13, 3080
Tervuren, 02/769.52. 1 1
o tot 3 I juli: Sahara-Sahel, het
land van de Toeareg (*)
Museum voor Blinden
jubelpark I 0, I 040 Brussel
(ingang Nerviërslaan),
02174 1.72. 1 I
o tot 20 mei 1994: De Samen
(Lappen). Autochtonen uit
Fennoscandia (*)
Museum voor de Kant en het
Kostuum
Violetstraat 6, 02/S I 2.77.09
o tot 18 sep.: Van Suffragettes
tot Kiesgerechtigden: 1894- 1 994
Paleis voor Schone Kunsten
(hall)
Ravensteinstraat 23 -
Koningsstraat I 0, 02/S07.84.66
o tot 22 mei: Hooglied -
De Beeldwereld van de
Religieuze vrouwen in de
Zuidelijke Nederlanden vanaf
de 13de eeuw (*)
Paleis voor Schone Kunsten -
Antichambres
o tot 22 mei: Johan Grimonprez,
Alain Geronnez en
"lnformationsdienst Künstlerhaus
Stuttgart"
VUB - Galery'
Gebouw Y', Pleinlaan 2,
I OSO Brussel 02/64 1.23.2S
o 2S mei - 18 juni: Een tuin vol
illusies. Drie fotografen: William
Moulin, Jeannine Oosterlynck en
Johan Versieren
Koekeiberg
Nationale Basiliek van het Heilig
Hart
o tot IS juni: werken van Pol
Mara, Roger Wittevrongel en
kunstenaars uit de streek
Gaasbeek
Kasteel van Gaasbeek
Kasteelstraat 40, 02/S32.43.72
o tot IS mei: Brabant in oude
kaarten (*)
o I 0 juli - 28 aug.:
Jo De Meester
Leuven
ABB-galerij
Hoekgebouw Diestsevest­
Diestsestraat
0 14 mei tot 30 juni:
JefVan Grieken
o I I aug. tot 9 sep.:
"Jong Talent" laureaten van de
Dirk Boutsprijs 1994
Provinciemuseum
P. van Humbeeck - M. Piron
Mechelsevest I 08, 0 16/22.28.93
o 6 mei - 19 juni:
Vlaams Pottenbakkers Kollektief.
12 Vlaamse en I 2 Noord­
Nederlandse keramisten
Tienen
Stedelijk Archief en Museum -
Museum Het Toreke
Grote Markt 6, 0 16/8 1 .73. 19
o tot 29 mei: Freek Durnarais
Vorst
Galerij Ten Weyngaert
Bondgenotenstraat S4,
02/347. 16.86
o tot 30 juni: Beeldhouwwerk
van Koenraad Tinel en Sven Van
Campenhout
Provincie Limburg
Bokrijk
Het Domein Bokrijk
0 I I /22.4S.7S
o vanaf begin juni: Permanente
tentoonstelling van het
Schutterszilver uit het Legaat
Baron van Bogaert
Hasselt
Cultureel Centrum
Kunstlaan S, 0 I I /22.99.3 1
Cultureel Centrum
o tot 23 mei: "(On)verdraagzaamheid"
werk van I 00
studenten van de middelbare
graad aan de Sted. Academie
voor Schone Kunsten te Hasselt
o tot 23 mei: Foto's van
Philippe Sohiez
o 6 - 28 aug.: Hoeden uit de
collectie van het Stedelijk
Modemuseum
Nationaal Jenevermuseum
Witte Nonnenstraat 19,
01 1/24.1 1.44
o tot IS mei: Cockney's
Distillery uit Gent te gast in het
Nationaal Jenevermuseum
o 7 mei - 14 aug.: "Wereldwijd
verbreid". De jeneverindustrie in
Schiedam I 860- 1993
Provinciaal Museum en
Actualiteitscentrum
Zuivelmarkt 33, 0 I I /2 1 .02.66
0 14 mei - I 0 juli: Chosen with
care: Herman Maes & Paul
Sochacki
Stedelijk Museum Stellingvverff­
Waerdenhof
Maastrichterstraat 85,
01 1/24. 1 0.70
o 14 mei - 3 juli: Van huis tot
kathedraal. De kerkbouw in de
Late Oudheid en de
Middeleeuwen
o juli-augustus: metaalsculpturen
van Hugo Donne
Heusden-Zolder
Cultuurcentrum Heusden­
Zolder
Dekenstraat 40, 0 I I /S3.33. 1S
o tot 23 mei: "Mens & Aarde" -
Vicky & Rita Roux
o 12 aug. tot 18 sep.: Limbarte
Junior 11
Neerpelt
Dommelhof, Provinciaal
Instituut voor Cultuur en Sport
Toekomstlaan S, 0 I I /64.27.0S
o tot IS mei: Peter De Koninck
etsen
o 21 mei - 30 juni: "Wit over
Zwart", beelden van zwarten in
de Westerse populaire cultuur
Provincie Oost-Vlaanderen
Aalst
C.C. De Werf
Molenstraat SI, OS3/76. 13.1 1
o I I juni - 2S sep.: Papier, Beeld
en Basis, werk van internationaal
vermaarde "Environment"kunstenaars
Galerie In Situ
Arbeidsstraat I 06- 1 08,
OS3/7 1 .06.46
o tot 8 mei: Joseph Semah:
"An Introduetion to the Principle
of Relative Expression"
o 14 mei- 12 juni: "Computer
Virus Project" - Joseph Nchvatal
Netwerk Galerij
De Ridderstraat 28, OS3/78.89.8 1
o 30 apr. - 27 mei: Peter
Vermeulen
o 4 juni - I juli: Johan De Wilde
o I I juni - IS juni: Cartoons:
Samenleven - Met eigen ogen
Deinze
Museum van Deinze en
Leiestreek
Lucien Matthyslaan 3-S,
09/386.00. 1 I
o tot 23 mei: Schilderijen van
Suzanne Thienpont

o 28 mei - 27 juni: Ditmar
Bollaert. fotografie
o 2 juli - S sep.: Nadine Van
Liende, schilderijen.
Beeldhouwwerken van diverse
kunstenaars
Deurle
Museum Dhondt Dhaenens
Museumlaan 14, 09 1/82.5 1.23
o tot IS mei: john Cage,
Honoré '0, Aemout Mik.
ManfreDu Schu
o 22 mei - 26 juni: Karel
Dierickx, Ludwig Vandevelde
o 3 juli - 4 sep.: Gust De Smet,
Broeder Max
Museum Leon De Smet
Museumlaan 18, 09/282.30.90
o 8 mei - S juni: Jef Wouters,
kunstschilder
Gent
Campo Santokapel
Antwerpsesteenweg.
St.-Amandsberg
o 23 apr. - 23 mei: Patriek
Merckaert: installatie (*)
Centrum voor Kunst en
Cultuur - St.-Pietersabdij
o 26 mei - 12 juni: Confrontatie
van vijf Europese Academies
0 2S juni - 3 juli: Fotografie en
driedimensionele vormgeving
Galerij Pluto vzw
Plotersgracht 7, 09/233.33. 14
o tot 29 mei: "Fake" keramiek
(majolica), tekeningen en grafiek
van Fabio Pantera en Mieke van
der Boom
Museum Arnold Vander Haegen
Veldstraat 82. 09/22S.79.37
o 21 mei - S juni: Kunstvaardig
in Gent
o 18-26 juni: Grafiek in relatie
met de Gentse Toeristische
sector
o 8 juli - 12 sep.: SO jaar
bevrijding in Gent
Museum van Hedendaagse
Kunst Gent
Hofbouwlaan 28, 09/22 1.17.03
o 7 mei - 4 sep.:
Zomeropstelling, een keuze uit
de collectie
Museum voor Industriële
Archeologie en Textiel
Oudevest 18, 09/223.59.69
o Gesloten tot 21 september
Museum voor Sierkunst
jan Breydelstraat S, 09/225.66.76
o 6 mei - 10 sep.:
Retrospectieve Emiel
Veranneman
Museum voor Volkskunde
Kraanlei 6S, 09/223.13.36
o 30 apr. - 29 mei: Auto's in
miniatuur
o 16 juli - 2S sep.: Kunst op
tegels. Ambachtelijke tegelschilderkunst
met demonstraties
Oudheidkundig Museum van de
Bijloke
Godshuizenlaan 2, 09/22S.I 1.06
o I mei - 19 juni: De vier
22
Gentse militaire hoofdgilden (*)
VDK-Spaarbank
Antwerpsesteenweg 3S8,
Sint-Amandsberg, 09/235.32. 1 I
o tot 28 mei: "Onder de Sint­
Baafshovingen"
Witte Zaal, Sint-Lucasinstituut
Posteernestraat 09/225.42.90
o tot 22 mei: Opera
Kruishoutem
Stichting Veranneman
Vandevoordeweg 2,
09/383.52.87
o tot 14 mei: Van Mechelen
(schilderijen), Verroken
(moderne meubelcreaties),
Anatchkov (skulpturen) en Tamir
(schilderijen)
o 28 mei-9 juli: Noda
(schilderijen-tekeningen),
Niizuma (sculpturen)
Lokeren
Stedelijk Museum
Markt IS A. 09/348.28.0S
o tot 26 juni: Een nostalgisch
drieluik: grammofoons,
speeldozen, paaskaarten, oude
en nieuwe foto's van Lokeren
Oosteeklo
Galerie William Wauters
Antwerpse Heirweg S,
09/373.70.06
o S mei - S juni: Benoît
Delafontaine
o 9 juni - I 0 jul.: Andre Honnay
o 16 juli - 28 aug.: "IS jaar
Galerie William Wauters",
kunstenaars uit de Galerie
Sint-Niklaas
Stedelijk Museum
Regentsiestraat 61 -63,
03/777.29.42
o tot 6 juni: "Sterren in
Beelden" - Astrologie ten tijde
van Mercator ( ISI2-IS94) in
het kader van het Mercatoaar
1994 (*)
o juni-aug.: Kaart en reclame,
over het gebruik van cartografie
in de publiciteitswereld (in het
kader van het Mercatoaar)
Tielrode
Galerij BOOT vzw
Antwerpse Steenweg 48,
03/774.44.70
o 4 jun. - 26 jun.: Martine
Verl:Jeke, Frans Duerinck en Dirk
Gorrebeeck
o 20 aug. - I 8 sept.: jozef
Moerloos en Zjuul Devens
o S nov. - 4 dec.: Els Vos
Provincie West-Vlaanderen
Brugge
Prinsenhof
Prinsenhof 8, OS0/34.50.93
o tot 30 juni: De imaginaire
musea Memling en Van Eyck:
kleurenfoto's op ware grootte
Groeningemuseum
Dijver 12, OS0/34.79.59
o 12 aug. - IS nov.: Hans
Memling. Vijf eeuwen
werkelijkheid en fictie (*)
Kortrijk
BBL
Grote Markt SO, OS6/23.24.42
o 29 apr. - 28 mei: Albert
Ciamberlani ( 1864- 1 9S6) en
tijdgenoten
Begijnhof
o "Begin the beguine". Werk
van Nadine Tasseel en Nathalie
Hervieux
Loppem
Kunsthalle Lephem
Torhoutsesteenweg S2A.
050/84.02.6S
o tot 21 mei: jef Geys
o 28 mei - IS aug.: Greg
Colson (U.S.A.)
Oostende
Gallerie "De Peperbusse"
Prins Boudewijnstraat 7,
059/70.28.80
o tot IS mei: Monique Schotte
(grafiek). Wilfried Genard
(schilderijen), jan Hemerijckx
(sculpturen)
o 27 mei - 19 juni: Keramiek
van Heike Suhre
o 16 juli - 28 aug.: "Exposanten
1993", groepstentoonstelling
Museum Ensorhuis
Vlaanderenstraat 27, 059/
80.53.3S
o tot 3 I mei 1994: De huizen
van Ensor: foto's en
documentatie over diverse
huizen waar Ensor woonde
Museum voor Schone Kunsten
Wapenplein, OS9/80.53.3S
o 30 apr. - 29 mei: Dirk
Michiels (schilderijen)
o 30 apr. - 29 mei: Johannes
Booz (fotografie)
o 4 juni - 26 juni: Rogier
Remaut (schilderijen)
o 4 juni - 30 aug.:
Retrospectieve van kunstschilder
en graficus julius Collen-Turner
( 1881-1948) (*)
Provinciaal Museum voor
Moderne Kunst
Romestraat I I, OS9/S0.8 1.18
o tot 13 juni: jef Verheyen,
retrospectieve tentoonstelling (*)
o tot 13 juni: Benoît (*)
o 14 juni - I juli: gesloten
o 2 juli - 26 sep.: Rik Wouters.
retrospectieve
o 2 juli - 26 sep.: "Art is Life"
Zonnebeke
Kunstcentrum De Poort
leperstraat S. 05 1/77.04.4 1
o 6 mei - S juni: Etienne Van
Doorslaer - Johan Parmentier (*)
o 9 juli - 28 aug.: Jean Bilquin -
Geert Roygens
Buitenland
Nederland
Amsterdam
Joods Historisch Museum
jonas Daniël Meijerplein 2-4,
00-3 1 -20-62S.42.29
o vanaf I mei: Venter,
Fabriqueur, Fabrikant. Joodse
ondernemers en ondernemingen
in Nederland, 1796- 1 940
o tot 14 aug.: Kat en Muis.
Spiegelrnan's Maus
o tot 4 sep.: De schepping van
de wereld. lzis fotografeert
Chagall
Gemeentearchief
o vanaf 18 febr.: Mondriaan aan
de Amstel ( 1 892-1912), n.a.v.
het Mondliaanjaar
Rijksmuseum
Stadhouderskade 4 2,
00-3 1 -20-673.2 1.21
o 7 mei - 31 juli: Tekeningen en
prenten van bloemen en planten
en het beroemde tulpenboek
van jacob Mareli
o 21 mei - 11 sep.: Zorg in
Nederland
o tot S juni: Aanwinsten van de
afdeling kunstnijverheid
o tot S juni: Kant uit de 18de
eeuw
o I I juni - 6 nov.: Kleren maken
de man
o 14 juni - 30 okt.: Aanwinsten
van de afdeling kunstnijverheid
o 28 juni - 16 okt.: C.A. Lion
Cachet ( 1 864- 1 94S)
o 6 aug. - 30 okt.: Prentkunst
van de Renaissance 1480- ISSO
Stedelijk Museum
Paulus Potterstraat 13,
00-3 1 -20-S73.29. 1 I
o vanaf 22 apr.: Couplet 2:
Films, video's, prenten, foto's,
objecten en rekwisieten van joan
jonas. Schilderijen van Domenico
Bianchi. Foto's van Peter Hujar
en schilderijen van Brice Marden
en Robert Mangold
Tropenmuseum -Koninklijk
Instituut voor de Tropen
Linnaeusstraat 2,
00-3 1 -20-S68.82.95
o tot 28 aug.: "Lieve Lasten" -
Hoe kinderen gedragen worden
Van Gogh Museum
Paulus Potterstraat 7,
00-3 1 -20-S70.52.00
o tot 29 mei: Pierre Puvis de
Chavannes ( 1824- 1 898).
Retrospectief schilderijen en
tekeningen
o I 0 juni - 9 okt.: Parijse
zelfportretten van Vincent Van
Gogh
Vlaams Cultureel Centrum
'De Brakke Grond'
Nes 45, 00-3 1 -20-622.78.60
o 23 apr. - 3 I mei: Sinus,
I 0 jaar fotografie 1983- 1993
o 21 mei - 12 juni: Installaties
van Philip Huyghe
o 21 mei - 19 juni: Sculpturen
van Carmen Dionyse
o 2S juni - 28 aug.: Paul van
Gysegem
Breda
Breda's Museum
Grote Markt 19,
00-3 1 -76-22.3 1.10
o tot okt.: Oog op het Hof/
Keuze uit eigen kunstcollectie
Dordrecht
Dordrechts Museum
Museumstraat 40,
00-3 1-78- 13.4 1 .00
o tot 29 mei: Beelden uit
woorden. Een speurtocht naar
17de eeuwse kunst geïnspireerd
op teksten
o 3 juni - 27 aug.: Tussen schrift
en !eegte: Willem Hussem
( 1900- 1 974): geometrische
abstractie in zijn werk uit de
jaren 'SO en '60
Eindhoven
Stedelijk Van Abbemuseum
Bilderdijklaan I 0,
00-3 1 -40-38.97.30
o tot 29 mei: René Daniels.
lnstitut Néerlandais, Parijs
o 30 apr. - S juni: jan van de
Pavert
o I mei - 26 juni: Foto
Manifestatie
o 7 mei - 26 juni: Ad Snijders.
Een keuze uit zijn werken van
19S4- 1994
o 11 juni - 17 juli:
een Nederlands artiest
Helmond
Gemeentemuseum Helmond
Kasteelplein I,
00-3 1 -49-204.74.7S
o I mei - 12 juni: Maria Roosen.
"Spring". Beelden en aquarellen
o IS mei - 19 juni: Maurice
Boyer, IS jaar pers- en
theaterfoto's
's Hertogenbosch
Noordbrabants Museum
Verwersstraat 41,
00-3 1-73- 1 3.38.34,
o tot IS mei: Hans Soenen:
"koninklijke wintertuin",
tekeningen en aquarellen van de
koninklijke serres te Laken
o tot 17 juli: "Bataven: boeren
en bondgenoten", de Maaskant
in de Romeinse tijd
o 29 juli - 18 sep.: Recente
aanwinsten van hedendaagse
kunst uit eigen collectie
Leiden
Het Koninklijk Penningkabinet
Rapenburg 28,
00-3 1-71-12.07.48
o tot I 8 sep.: Nieuwe Kunst en
Art Déco. Chris van der Hoef
( 187S- 1933): penningen,
keramiek, beelden en grafisch
werk

Rotterdam
Museum Boymans-Van
Beuningen
Museumparl< 18-20,
00-3 1-10-44 1 .94.00
o tot IS mei: Sophia speelt met
"poppe-goet". Speelgoedgebruiksvoorwerpen
IS00- 1 800
o tot S juni: jan Stalker ( 1724-
178S). Een herontdekte bundel
tekeningen.
o tot 22 mei: Een installatie van
Roos Theuws
o tot 23 mei: Sophie Calle. Last
scene en andere fotoprojecten
o tot 29 mei: Tui pen uit
Rotterdam: tulpenvazen,
ceramiek en tulpentegels uit de
17de en de 18de eeuw
0 tot 12 juni: Daniel Buren
o I mei - 26 juni: CA Lion
Cachet ( 1864- 1 94S).
Kunstnijverheid en vonmgeving
o 22 mei - 17 juli: ADO
speelgoed
o tot 3 1 juli: Haken en ogen,
kledingsaccessoires uit de
periode 14S0- 1 6SO uit de
collectie Van Beuningen-de
Vriese
o 7 aug. - 2 okt.: Jacques Callot
Grafiek
o 21 aug. - 23 okt.: Edwin
jansen
Museum voor Volkenkunde
Willemskade 2S,
00-3 1-1 0-4 I I . I O.SS
o tot 3 I dec. '94: Leeuwen en
draken: de mytische relatie
tussen mens en dier
Tilburg
De Pont Stichting voor
Hedendaagse Kunst
Wilhelminaparl< I ,
00-3 1-13-43.83.00
o tot IS mei: Frank Van den
Braeek - tekeningen, aquarellen
en schilderijen
o tot 3 juli: Roni Hom
(New York. 19SS)
Nederlands Textielmuseum
Goirl

Voor de eerste maal en niet te missen in uw collectie:
Openbaar l(unstbezit in Vlaanderen
EXTRA NUMMER verschijnt op 5 september 1994
GOTISCHE BEELDHO ST
Uitzonderlijk aanbod voor abonnees
van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen
• Bij bestelling van een extra nummer
(U betaalt hiervoor 150,-fr. ) wordt U
een toegangsticket voor de tentoonstelling aangeboden
in het Museum voor Schone Kunsten in Gent.
De waarde van dit ticket bedraagt: 150,-fr.!!!!!
Dit aanbod geldt uitsluitend voor abonnees en er wordt
slechts l gratis ticket per abonnee aangeboden.
Ook indien U als abonnee meerdere exemplaren van het extra
nummer bestelt, wordt maar 1 gratis ticket aangeboden.
• Maak aub gebruik van bijgaand betalingsfonnulier.
Van 19 september tot 27 november loopt dit jaar
in het Genste Museum voor Schone Kunsten
de tentoonstelling
MEESTERWERKEN VAN DE GOTISCHE BEELDHOUWKUNST.
Talrijke meesterlijke sculpturen uit de tijd van
Van Eyck, afkomstig uit Europese openbare en privé
collecties, zullen daar te bewonderen zijn.
Vlaanderen en Wallonië tellen evenwel
nog een belangrij k aantal parels van gotische beeldhouw­
kunst die niet konden of mochten worden verplaatst.
In deze EXTRA EDITIE
van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen
wordt een overzicht geboden
van deze "schatten te velde":
een nuttige aanvulling bij de
tentoonstelling in het Museum.
Auteur is Jan Klinckaert,
die ook zeer nauw bij
de samenstelling van de
tentoonstelling betrokken is.
Waar wordt
het extra nummer
aangeboden?
•
IN VOORVERKOOP
MET GRATIS TICKET
bij Openbaar Kunstbezit
in Vlaanderen:
150,-fr.
(uitzonderlijk aanbod
voor abonnees)
•
TIJDENS DE EXPOSITIE
in het Museum
voor Schone Kunsten
in Gent:
210,-fr.
U kunt de uitgave gebruiken als
een leidraad voor een bezoek aan
de besproken beeldhouwwerken.
Dit overzicht telt 40 pagina's
en is rijkelijk geïllustreerd in kleur
en zwart-wit.
De uitgave werd uitgevoerd net
zoals een aflevering van Openbaar
Kunstbezit in Vlaanderen
en past in uw opbergband.
Dit extra nummer
is niet in uw abonnementsgeld
begrepen .
Hoe kan U bestellen
bij Openbaar Kunstbezit
in Vlaanderen?
• Door storting van 150,-fr.
op rekeningnummer
448-0007361-87
van Openbaar Kunstbezit
in Vlaanderen in Tielt
vermelding "extra nLlmmer".
• Vanuit Nederland:
9,5 NLG op giro 135.20
van OKV in Tielt.